Κοινή Επενδυτική Μερίδα

(& μη εισηγμένες μετοχές)

Μας απασχόλησε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας η τήρηση μετοχών μίας μη εισηγμένης ΑΕ σε άυλη μορφή από το Ελληνικό Κεντρικό Αποθετήριο Τίτλων (μέλους του Ομίλου Χρηματιστηρίου Αθηνών, στο εξής: «Αποθετήριο») κατόπιν αρχικής καταχώρισης των τίτλων της σε αυτό. Συγκεκριμένα, σε Λογαριασμούς Αξιογράφων στο Σύστημα Άυλων Τίτλων (στο εξής: «Σ.Α.Τ.»), όπως στην περίπτωση μετοχών εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Επιφυλαχθήκαμε να προσεγγίσουμε και τα επιπρόσθετα, εξαιρετικά σημαντικά, οφέλη μιας τέτοιας επιλογής από την (ενδεχόμενη) ένταξη των μη εισηγμένων μετοχών ή ομολόγων σε Κοινή Επενδυτική Μερίδα (στο εξής: «Κ.Ε.Μ»). Περί αυτών το παρόν.

Εισαγωγικά

Όλοι γνωρίζουμε τον Κοινό, τραπεζικό, Λογαριασμό. Με την αξιοποίηση των ευχερειών του, περισσότεροι από ένας καταθέτες μπορούν να παρακάμψουν την κληρονομική διαδοχή και να αποφύγουν την καταβολή φόρου κληρονομιάς και δωρεάς˙ σε ένα πρώτο επίπεδο-τουλάχιστον. Τι συμβαίνει όμως όταν το κοινό περιουσιακό στοιχείο περισσοτέρων είναι άυλοι τίτλοι (μετοχές ή ομόλογα), αντί χρηματικών καταθέσεων; Και τι συμβαίνει όταν οι τίτλοι είναι μιας κοινής-μη εισηγμένης ΑΕ που θα επιλέξουμε να καταχωρίσουμε (γιατί τώρα πια μπορούμε) στο Αποθετήριο.

Ο Κοινός τραπεζικός Λογαριασμός

Ο Κοινός τραπεζικός Λογαριασμός διέπεται από τις διατάξεις του ειδικού, σχετικού, νόμου (ν. 5638/1932 «περί καταθέσεως εις κοινόν λογαριασμόν»).

Όσον αφορά, ειδικότερα, την περίπτωση της κληρονομικής διαδοχής προβλέπεται η δυνατότητα συμφωνίας, με βάση την οποία «…άμα τω θανάτω οιουδήποτε των δικαιούχων η κατάθεσις και ο εκ ταύτης λογαριασμός περιέρχεται αυτοδικαίως εις τους λοιπούς επιζώντας μέχρι του τελευταίου τούτων». Ο όρος αυτός, μάλιστα, συνοδεύεται από μια άκρως συμφέρουσα ρύθμιση για τους λοιπούς επιζώντες:  στην περίπτωση θανάτου ενός από τους δικαιούχους «…η κατάθεσις περιέρχεται εις αυτούς (:τους λοιπούς επιζώντες) ελευθέρα παντός φόρου κληρονομίας ή άλλου τέλους. Αντιθέτως η απαλλαγή αυτή δεν επεκτείνεται επί των κληρονόμων του τελευταίου απομείναντος δικαιούχου» (άρθρο 2 ν. 5638/1932).

Από το γράμμα του νόμου συνάγεται, όπως και εισαγωγικά εξάλλου αναφέραμε, πως αντικείμενο του κοινού λογαριασμού μπορούν να αποτελέσουν, αποκλειστικά, χρηματικές καταθέσεις (άρθρο 1 ν. 5638/1932).

Είναι προφανές πως, με βάση τα παραπάνω δεδομένα, δεν καλύπτονται από το συγκεκριμένο νομοθέτημα μη χρηματικές αξίες. Κινητές αξίες και χρεόγραφα-λ.χ.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, ο νομοθέτης επέλεξε την αναλογική εφαρμογή των ευνοϊκών ρυθμίσεων του νόμου για τον κοινό λογαριασμό. Ενδεικτικά: στους τίτλους του Δημοσίου με λογιστική μορφή. Στην περίπτωση της Κοινής Επενδυτικής Μερίδας (για την οποία στη συνέχεια) επίσης. Η τελευταία αφορά στην κατοχή μετοχών ή ομολόγων, που είναι εισηγμένα στο ελληνικό χρηματιστήριο. Αφορά, όμως-ήδη, και τους τίτλους  ΑΕ (μετοχές ή ομόλογα) που δεν είναι εισηγμένοι σ’ αυτό. Περί αυτών, στη συνέχεια.

Καταχώριση μη εισηγμένων τίτλων στο Ελληνικό Κεντρικό Αποθετήριο Τίτλων

Κατά τον νόμο (αρ. 12 §1 ν. 4569/2018) είναι δυνατή η καταχώριση στο Αποθετήριο μη εισηγμένων τίτλων, εφόσον το καταστατικό της εταιρείας που τις εξέδωσε προβλέπει τον τρόπο έκδοσης ή καταχώρισής τους σ’ αυτό. Το Αποθετήριο έχει, ήδη, αναπτύξει σχετική υπηρεσία (την register@ATHEXCSD), όπως ήδη έχουμε διαπιστώσει στην εισαγωγικά αναφερόμενη αρθρογραφία μας που απευθύνεται στις Ανώνυμες Εταιρείες που επιθυμούν την αρχική καταχώριση των μη εισηγμένων τίτλων τους (μετοχές ή ομόλογα) σε άυλη μορφή, στο Σ.Α.Τ. Για την καταχώριση στο Αποθετήριο των εν λόγω τίτλων αρκεί, απλώς (άρ. 4 στ. 44 & Τμήμα Γ ́ του Παρ. Ι ν. 4514/2018), να είναι δεκτικοί διαπραγμάτευσης˙ να μην υπάρχουν, δηλ., σχετικοί περιορισμοί, όπως καταστατικές δεσμεύσεις.

Η συγκυριότητα επί αΰλων τίτλων-γενικά

Είναι ενδεχόμενο, κάποιες φορές, δύο ή περισσότεροι επενδυτές να είναι συγκύριοι κάποιων άυλων τίτλων. Στην περίπτωση αυτή προϋποτίθεται, κατ’ αντιστοιχία όσων ισχύουν για τους έγχαρτους τίτλους, η σύμπραξη όλων, ανεξαιρέτως, των συγκυρίων για κάθε σχετική με αυτούς πράξη.

Στην περίπτωση που υπάρχει συγκυριότητα σε άυλους τίτλους προβλέπεται η δυνατότητα σχηματισμού Μερίδας Συγκυρίων. Προϋποτίθεται, βέβαια, πως κάθε ένας από τους συγκυρίους διαθέτει αυτοτελή Μερίδα Πελάτη. Η Μερίδα  Συγκυρίων προσδιορίζεται από τα πρόσωπα των συγκυρίων˙ το ποσοστό συγκυριότητάς τους στις κινητές αξίες  προκύπτει από τον Λογαριασμό Αξιογράφων (Ενότητα III, Μέρος 5, 5.2.2. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).

Για τους κοινούς τίτλους που είναι καταχωρισμένοι σε Μερίδα Συγκυρίων, προβλέπεται πως σε περίπτωση οποιασδήποτε μεταβολής των συγκυρίων απαιτείται δημιουργία νέας Μερίδας Συγκυρίων.

Δεν απαιτείται, κατ’ εξαίρεση, δημιουργία νέας Μερίδας Επενδυτή Συγκυρίων στην περίπτωση θανάτου κάποιου από αυτούς. Στην περίπτωση αυτή, το Αποθετήριο μεταβάλλει τα πρόσωπα των συνδικαιούχων εγγράφοντας στη θέση του  θανόντος τους κληρονόμους του. Αυτονοήτως, μεταβάλλοντας, αντίστοιχα, τα ποσοστά συγκυριότητας (:Ενότητα III, Μέρος 5, 5.2.7. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).

Όσα αμέσως παραπάνω αναφέρονται δεν ισχύουν, ωστόσο, στην περίπτωση που αξιοποιηθεί η δυνατότητα καταχώρισης σε Κοινή Επενδυτική Μερίδα.

Η Κοινή Επενδυτική Μερίδα

Γενικά

Η Κ.Ε.Μ. είναι δυνατό να δημιουργηθεί με συμφωνία  και αίτηση δύο ή περισσότερων φυσικών προσώπων εφόσον ενεργούν ως συνδικαιούχοι κοινού λογαριασμού αξιογράφων (:κατά τις διατάξεις του αρ. 13 §6 ν. 4569/2018). Νομικό πρόσωπο δεν μπορεί να συμπράξει στη δημιουργία Κ.Ε.Μ. (:Ενότητα III, Μέρος 5, 5.1.1. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).

Η Κ.Ε.Μ. προσδιορίζεται, σαφώς, από τα πρόσωπα των συνδικαιούχων, τα οποία -όπως προβλέπεται- είναι από κοινού κύριοι των αξιών που καταχωρίζονται σε αυτή (:Ενότητα III, Μέρος 5, 5.1.2. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).

Όπως, ήδη, ανωτέρω επισημάναμε, ιδιαιτερότητα της Κ.Ε.Μ. αποτελεί το γεγονός ότι η μερίδα αυτή είναι δυνατό να διέπεται από τις διατάξεις του Κοινού, τραπεζικού, Λογαριασμού (:ν. 5638/1932).

Τα χαρακτηριστικά της Κ.Ε.Μ.

Η σύμβαση σύναψης της Κ.Ε.Μ. περιέχει τους επιμέρους όρους για τη λειτουργία της. Η δημιουργία Κ.Ε.Μ., ωστόσο, διακρίνεται για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της.

Καθένας που συμμετέχει σε Λογαριασμό Αξιογράφων Κ.Ε.Μ υλοποιεί με ευθύνη του κάθε πράξη που αφορά στη λειτουργία του σχετικού Λογαριασμού Αξιογράφων στο Σ.Α.Τ., ενεργώντας για λογαριασμό (και) των συνδικαιούχων. Κάθε συνδικαιούχος, επομένως, μπορεί να ενεργεί ατομικά, χωρίς τη σύμπραξη των λοιπών (:5.1.6. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου). Μεταξύ των συνδικαιούχων, ωστόσο, καθορίζεται η ιεραρχική τους σειρά, η οποία υποδεικνύει εκείνον που νομιμοποιείται να ενεργεί ως εκπρόσωπος όλων. Ενδεικτικά: για την άσκηση μετοχικού δικαιώματος, δικαιώματος προτίμησης ή τη διενέργεια άλλων εταιρικών πράξεων, ως και την υποβολή αιτήσεων δέσμευσης ή μετατροπής Αξιογράφων, όπου συντρέχει περίπτωση, ή τη χορήγηση σχετικών βεβαιώσεων από το Αποθετήριο -εκτός αν άλλως ορίζεται ρητά (:5.1.5.β. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).  

Επιπρόσθετα, παρέχεται στον πρώτο συνδικαιούχο η δυνατότητα φύλαξης των τίτλων του, με δέσμευσή τους μέσω του θεματοφύλακα (Πιστωτικό Ίδρυμα ή ΕΠΕΥ), που χειρίζεται την Κ.Ε.Μ. Παρέχεται, στην περίπτωση αυτή, η δυνατότητα μεταβιβάσεων μόνο μετά την άρση της δέσμευσης κατ’ εντολή του πρώτου συνδικαιούχου απευθείας προς το Αποθετήριο (:Μέρος 5 της Απόφασης 8 ΔΣ Αποθετηρίου, Υπηρεσία “Safe Box”).

Η περίπτωση θανάτου κάποιου από τους συνδικαιούχους

Σε περίπτωση θανάτου συνδικαιούχου, το υπόλοιπο Αξιογράφων περιέρχεται αυτοδίκαια στους λοιπούς συνδικαιούχους (εφόσον έχει επιλεγεί η εφαρμογή του όρου του αρ. 2, εδ. α’ ν. 5638/1932). Συγκεκριμένα, το Αποθετήριο τροποποιεί τα στοιχεία της Κ.Ε.Μ, καθώς διαγράφει τα στοιχεία του θανόντα. Διατηρείται, όμως, η ιεραρχική σειρά των συνδικαιούχων-όπως αυτή είχε εξαρχής αποτυπωθεί (:5.1.9. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).

Ενδέχεται, βέβαια, ως λογικό επακόλουθο, ύστερα από τον θάνατο των λοιπών συνδικαιούχων, να απομείνει μόνο ένας επιζών. Στην περίπτωση αυτή, οι καταχωρισμένες στην Κ.Ε.Μ. αξίες περιέρχονται στον τελευταίο εναπομείναντα. Ο τελευταίος υποχρεούται, στην περίπτωση αυτή, να προβεί σε ενοποίηση της Κ.Ε.Μ. με την ατομική του Μερίδα Πελάτη (:5.1.10. Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου).

Η φορολογική αντιμετώπιση των Κ.Ε.Μ. κατ’ αντιστοιχία του κοινού λογαριασμού.

Είναι δυνατό να προβλεφθεί κατά την δημιουργία της K.E.M. από τους συνδικαιούχους της, πως σε περίπτωση θανάτου ενός από αυτούς, οι μετοχές που συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτή θα περιέρχονται αυτοδίκαια στους επιζώντες (:άρ. 25 § 2γ ν. 2961/2001, όπως ισχύει-σε συνδυασμό με αρ. 2, εδ. α’ ν. 5638/1932 & Ενότητα III Μέρος 5, §5.1.5.δ Κανονισμού Λειτουργίας Αποθετηρίου). Εφόσον τούτο επιλέξουν οι συνδικαιούχοι, εν λόγω μετοχές όχι μόνον περιέρχονται αυτοδίκαια στους επιζώντες αλλά και απαλλάσσονται (οι τελευταίοι) από οποιοδήποτε φόρο κληρονομιάς (σύμφωνα με το αρ. 57 του Ν. 4916/2022).

Διαπιστώνουμε, επομένως, εξίσωση της φορολογικής αντιμετώπισης-μεταχείρισης των Κ.Ε.Μ με όσα στον Κοινό Τραπεζικό Λογαριασμό ισχύουν (εφόσον, βεβαίως, οι συνδικαιούχοι το επιλέξουν).

Τα οφέλη της Κ.Ε.Μ.

Οι διατάξεις για τους Κοινούς τραπεζικούς Λογαριασμούς (:ν. 5638/1932) είναι απολύτως ευνοϊκές για τους συνδικαιούχους τους. Η εφαρμογή τους στις Κοινές Επενδυτικές Μερίδες (ακόμα κι όταν περιέχουν μη εισηγμένους τίτλους), στοχεύει να παράσχει (και παρέχει) στις τελευταίες και τους συνδικαιούχους τους αντίστοιχες διευκολύνσεις με αυτές του κοινού, τραπεζικού, λογαριασμού. Οι ευχέρειες που παρουσιάζει η δημιουργία Κ.Ε.Μ. εντοπίζονται, σαφώς, σε θέματα κληρονομικής διαδοχής, καθώς, σε περίπτωση θανάτου ενός δικαιούχου Κ.Ε.Μ., οι αξίες που βρίσκονται στην κοινή επενδυτική μερίδα περιέρχονται αυτοδικαίως (και χωρίς φορολογική επιβάρυνση) στους συνδικαιούχους τους.

Τα πλεονεκτήματα της Κοινής Επενδυτικής Μερίδας είναι πολλαπλά. Η αξιοποίησή τους είναι δυνατό να λειτουργήσει, το δίχως άλλο, (και) στο πλαίσιο ενός ευρύτερου (οικογενειακού ή μη) φορολογικού σχεδιασμού και προγραμματισμού, που αφορά (και) τη διαχείριση μετοχών (και μη) εισηγμένων εταιρειών και μερισμάτων. Προσοχή όμως! Η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων και ευχερειών τόσο του Κοινού τραπεζικού Λογαριασμού όσο και της Κοινής Επενδυτικής Μερίδας δεν είναι, πάντοτε, χωρίς παγίδες…

Σταύρος Κουμεντάκης

Managing Partner

Koumentakis and Associates Law Firm