Ετικέτα: διοικητικό συμβούλιο ΑΕ

Ο πολυσήμαντος ρόλος του ΔΣ μας απασχόλησε, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Μας απασχόλησε, επίσης, η λειτουργία και τα μέλη του˙ ο κανόνας και οι εξαιρέσεις του όσον αφορά τον τρόπο εκλογής των μελών και των αναπληρωματικών τους˙ οι προϋποθέσεις εκλογιμότητας και τα ελαττώματα εκλογής ή διορισμού τους. Τέλος, το εύρος των εξουσιών του ΔΣ και η δυνατότητα ορισμού υποκατάστατων οργάνων. Θα μας απασχολήσουν, εδώ, ζητήματα σχετικά με τη σύγκληση του ΔΣ: ο τόπος, ο χρόνος και οι προϋποθέσεις νομότυπης σύγκλησης. Επίσης, ο επικεφαλής του: ο Πρόεδρος του ΔΣ και ο ρόλος του.

 

Ο Πρόεδρος Του ΔΣ

Γενικά

Ο ρόλος του προέδρου του ΔΣ αξιολογείται ως κρίσιμος για τη λειτουργία του ΔΣ.

Υπό το προϊσχύσαν καθεστώς, ό,τι ίσχυε σχετικά με τον πρόεδρο του ΔΣ (και τον αναπληρωτή του) είχε διαμορφωθεί στη πράξη με βάση, συνήθως, σχετικές καταστατικές ρυθμίσεις. Υπό το ισχύον καθεστώς, κρίθηκε σκόπιμο να υπάρξουν τέτοιες προβλέψεις στον νόμο για λόγους πληρότητας και προς αποφυγή αμφισβητήσεων, λαμβανομένων υπόψη: (α) της ύπαρξης διάσπαρτων αναφορών στον νόμο για τις ΑΕ σχετικά με τις αρμοδιότητες του προέδρου (και του αναπληρωτή του) και (β) της έλλειψης πρόβλεψης για την περίπτωση μη ορισμού προέδρου (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρθρου 89).

Η σχετική νομοθετική διάταξη (άρ. 89 ν. 4548/2018) ρυθμίζει ζητήματα σχετικά με την εκλογή (ή ορισμό) του προέδρου και του αναπληρωτή του, την αντικατάσταση τους καθώς και τις αρμοδιότητες του προέδρου.

Εκλογή/Ορισμός Προέδρου ΔΣ (Και Αναπληρωτή)

Όπως προβλέπεται στον νόμο (άρ. 89 §1), ο πρόεδρος εκλέγεται (συνήθως) από το ΔΣ, κατά τη συγκρότησή του σε σώμα. Η εκλογή του ενδέχεται να εξαρτάται από συγκεκριμένους όρους, που προβλέπονται στο καταστατικό.

Είναι δυνατός ο διορισμός του πρώτου προέδρου από το καταστατικό-κατά το στάδιο ίδρυσης της ΑΕ. Επίσης και από τη ΓΣ κατά την εκλογή των μελών του ΔΣ. Συνάγεται, λοιπόν, σαφώς, πως ο πρόεδρος του ΔΣ πρέπει να είναι και μέλος του. Υπάρχει, όμως, μια σημαντική εξαίρεση: εφόσον δεν υπάρχει πρόεδρος (ούτε αναπληρωτής του), καθήκοντα προέδρου μπορεί να ασκήσει, προσωρινά, ο μέτοχος με τον μεγαλύτερο αριθμό δικαιωμάτων ψήφου (άρ. 89 §1). Σκοπός της συγκεκριμένης ρύθμισης είναι η αντιμετώπιση επειγουσών καταστάσεων που δημιουργούνται σε περίπτωση έλλειψης του προέδρου (και του αναπληρωτή του). Τα καθήκοντα του εν λόγω (προσωρινού) προέδρου μπορεί να είναι η σύγκληση του ΔΣ για την εκλογή (νέου) προέδρου και η έκδοση αντιγράφων πρακτικών ΔΣ και ΓΣ.

Το καταστατικό, η ΓΣ ή/και το ΔΣ είναι δυνατό να εκλέξουν, επίσης, αναπληρωτή του προέδρου (συνήθως: αντιπρόεδρο), με σκοπό την αναπλήρωσή του σε περιπτώσεις κωλύματος ή απουσίας του.

Αντικατάσταση

Το ΔΣ μπορεί (άρ. 89 §2) να αντικαταστήσει τον πρόεδρο και τον αναπληρωτή του-οποτεδήποτε.

Για τη λήψη της σχετικής απόφασης του ΔΣ, εφόσον δεν υφίσταται ειδικότερη ρύθμιση, απαιτείται απλή απαρτία και πλειοψηφία (κατ’ άρ. 92 §§1 και 2). Ωστόσο, σε περίπτωση που ο πρόεδρος και ο αναπληρωτής έχουν ορισθεί από το καταστατικό ή τη ΓΣ, τότε απαιτείται αυξημένη απαρτία (2/3 του συνόλου των μελών) και πλειοψηφία (2/3 των παρόντων) για την απόφαση αντικατάστασής τους.

Εφόσον λάβει χώρα αντικατάσταση (ή και παραίτηση) του προέδρου (ή του αναπληρωτή του), τούτος εξακολουθεί να παραμένει απλό μέλος του ΔΣ.

Αρμοδιότητες

Ο πρόεδρος του ΔΣ ασκεί τις αρμοδιότητες που προβλέπει ο νόμος και το καταστατικό (άρ. 89 §3). Οι αρμοδιότητές του είναι, κυρίως, συντονιστικής φύσεως αναφορικά με τη λειτουργία του ΔΣ. Ο πρόεδρος συγκαλεί το ΔΣ και προσδιορίζει την ημερήσια διάταξη (άρ. 91 §2). Επιφορτίζεται με την αρμοδιότητα να παραλαμβάνει αιτήσεις σύγκλησης του οργάνου. Κρίνει για την καταχώριση γνώμης στα πρακτικά του ΔΣ και εκδίδει αντίγραφά τους (άρ. 93 §§1 και 2 αντίστοιχα). Δίδει το λόγο στα αναπληρωματικά μέλη για να μιλήσουν στο ΔΣ (81 §3). Η ψήφος του προέδρου υπερισχύει, επί ισοψηφίας, για τη λήψη απόφασης του ΔΣ-εφόσον υφίσταται σχετική καταστατική πρόβλεψη. Στον πρόεδρο του ΔΣ, κατά μία άποψη, είναι δυνατό να παρασχεθεί δικαίωμα veto κατά τη λήψη αποφάσεων του ΔΣ.

Πέραν των ως άνω, σημαντικών για τη λειτουργία του ΔΣ αρμοδιοτήτων, ο πρόεδρος του ΔΣ υπογράφει το τροποποιημένο καταστατικό (άρ. 4 §3). Παραλαμβάνει αιτήματα σύγκλησης της ΓΣ (άρ. 121 §2 και 141 §1). Ορίζεται προσωρινός πρόεδρος της ΓΣ μέχρι την εκλογή του οριστικού της προέδρου (άρ. 129). Υπογράφει τον ισολογισμό (άρ. 147 §1).

Ο πρόεδρος του ΔΣ είναι δυνατό να είναι και διευθύνων σύμβουλος της ΑΕ (ή να έχει τέτοιες αρμοδιότητες, ως εκτελεστικός πρόεδρος)-εφόσον, όμως, δεν προβλέπεται διαφορετικά, όπως λ.χ. στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

 

Τόπος Συνεδρίασης ΔΣ

Φυσική συνεδρίαση

Κατά τον γενικό κανόνα, το ΔΣ οφείλει να συνεδριάζει στον δήμο όπου η έδρα της ΑΕ (άρ. 90 §1). Στο καταστατικό είναι δυνατό να προβλέπεται και άλλος τόπος συνεδρίασης του ΔΣ- στην ημεδαπή ή αλλοδαπή (άρ. 90 §2). Σε περίπτωση περισσότερων ενναλακτικών, η επιλογή του τόπου συνεδρίασης του ΔΣ εναπόκειται στον πρόεδρο που το συγκαλεί. Το ΔΣ, όμως, συνεδριάζει έγκυρα και σε οποιονδήποτε (άλλο) τόπο, εφόσον παρίστανται ή αντιπροσωπεύονται όλα τα μέλη του και κανείς δεν αντιλέγει (άρ. 90 §3). Ομοίως, στην περίπτωση αυτή, η επιλογή του τόπου συνεδρίασης ανήκει στον πρόεδρο του ΔΣ. Ο τελευταίος οφείλει όμως να εξασφαλίζει, εκ των προτέρων, τη συγκατάθεση των μελών του ΔΣ για την εκτός έδρας συνεδρίαση.

Τηλεδιάσκεψη

Εφόσον υφίσταται σχετική καταστατική πρόβλεψη, η πρόσκληση για συνεδρίαση του ΔΣ μπορεί να προβλέπει ότι θα διεξαχθεί με τηλεδιάσκεψη (άρ. 90 §4) ως προς ορισμένα ή/και ως προς όλα τα μέλη του. Στην περίπτωση αυτή η πρόσκληση πρέπει να περιλαμβάνει τις αναγκαίες πληροφορίες και τεχνικές οδηγίες για τη συμμετοχή των μελών στη συνεδρίαση. Με τον συγκεκριμένο τρόπο είναι δυνατό να συνεδριάσει (συνολικά) το ΔΣ, εφόσον συναινεί το σύνολο των μελών του-ανεξάρτητα από καταστατικές ρυθμίσεις..

Κάθε μέλος του ΔΣ δικαιούται, υπό προϋποθέσεις (άρ. 90 §5), να αξιώσει τη διεξαγωγή της συνεδρίασης με τηλεδιάσκεψη μόνον για το ίδιο. Συγκεκριμένα, εφόσον: (α) κατοικεί σε άλλη χώρα από εκείνη όπου λαμβάνει χώρα η συνεδρίαση ή (β) υπάρχει άλλος σπουδαίος λόγος, ιδίως ασθένεια, αναπηρία ή επιδημία.

 

Συχνότητα Συνεδριάσεων του ΔΣ

Ως προς τη συχνότητα των συνεδριάσεων δεν προβλέπεται ελάχιστος αριθμός ούτε και για συνεδριάσεις ανά συγκεκριμένα, τακτικά, διαστήματα. Το ΔΣ συνεδριάζει κάθε φορά που ο νόμος, το καταστατικό ή οι ανάγκες της εταιρείας το απαιτούν (άρ. 91 §1).

 

Σύγκληση Του ΔΣ

Αρμοδιότητα Σύγκλησης & Πρόσκληση

Το ΔΣ, όπως ήδη διαπιστώσαμε, συγκαλεί ο πρόεδρος ή ο αναπληρωτής του (άρ. 91 §2, εδ. α΄) ή, επί ελλείψεώς τους, ο πλειοψηφών μέτοχος (αρ. 89 §1).

Για τη νόμιμη σύγκληση του ΔΣ και, κατ’ επέκταση, την έγκυρη λήψη αποφάσεών του, απαιτείται έγκαιρη πρόσκληση των μελών του: (α) δύο εργάσιμες ημέρες πριν από τη συνεδρίαση ή (β) πέντε εργάσιμες ημέρες, αν η συνεδρίαση πρόκειται να διεξαχθεί εκτός της έδρας της εταιρείας (άρ. 91 §2, εδ. α΄). Για τις προθεσμίες αυτές δεν συνυπολογίζεται η ημέρα πρόσκλησης και η ημέρα συνεδρίασης του ΔΣ. Δεν απαιτείται δημοσίευση της πρόσκλησης στο Γ.Ε.ΜΗ ούτε και επίσημη επίδοση της πρόσκλησης στα μέλη του ΔΣ με δικαστικό επιμελητή (κατά τα άρ. 122 επ. ΚΠολΔ). Αρκεί γνωστοποίησή της με οποιανδήποτε πρόσφορο τρόπο (4377/2004 ΠολΠρωτΑθ)–λ.χ. στο e-mail που έχει δηλωθεί στην ΑΕ.

Περαιτέρω, στην πρόσκληση πρέπει να αναγράφονται με σαφήνεια τα θέματα της ημερήσιας διάταξης. Θέματα που δεν αναγράφονται στην ημερήσια διάταξη, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο λήψης απόφασης εφόσον παρίστανται ή αντιπροσωπεύονται όλα τα μέλη του ΔΣ και κανείς δεν αντιλέγει στη λήψη αποφάσεων επ’ αυτών (άρ. 91 §2, εδ. β΄).

Σύγκληση Κατόπιν Αιτήματος Δύο Μελών ΔΣ

Η πρωτοβουλία, αρμοδιότητα και εξουσία σύγκλησης του ΔΣ και καθορισμού των θεμάτων της ημερήσιας διάταξης δεν ανήκει, περιοριστικά, στον πρόεδρό του. Τη σύγκληση του ΔΣ μπορεί να ζητήσουν δύο τουλάχιστον από τα μέλη του με (γραπτή-προτιμητέο) αίτησή τους προς τον πρόεδρο ή τον αναπληρωτή του. Οι τελευταίοι υποχρεούνται να συγκαλέσουν εγκαίρως το ΔΣ, ώστε τούτο να συνέλθει εντός επτά (ημερολογιακών) ημερών από την υποβολή της αίτησης.

Εφόσον δεν συγκληθεί το ΔΣ (από τον πρόεδρο ή τον αναπληρωτή του) μέσα στη συγκεκριμένη επταήμερη προθεσμία, επιτρέπεται στα αιτούντα μέλη να συγκαλέσουν οι ίδιοι το ΔΣ. Τη σχετική πρόσκληση είναι δυνατό να απευθύνουν στα λοιπά μέλη εντός πενθημέρου μετά την παρέλευση της προηγηθείσας, άπρακτης, επταήμερης. Εάν παρέλθει άπρακτη η πενθήμερη προθεσμία, θεωρείται ότι παραιτήθηκαν (τα αιτούντα μέλη) από το δικαίωμα σύγκλησής του.

Διαφοροποίηση Προϋποθέσεων Και Προθεσμιών Σύγκλησης ΔΣ

Κατά παρέκκλιση των διατυπώσεων δημοσιότητας και των προθεσμιών που θέτει ο νόμος (αρ. 91), είναι δυνατή, με καταστατική πρόβλεψη, η σύντμηση των προθεσμιών σύγκλησης του ΔΣ όπως και ο καθορισμός άλλων διατυπώσεων. Η συγκεκριμένη δυνατότητα αφορά, αποκλειστικά, μη εισηγμένες ΑΕ. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι όποιες καταστατικές ρυθμίσεις δεν θα πρέπει να καθιστούν δυσχερέστερη, εν τέλει, τη σύγκληση του ΔΣ.

 

Ο ρόλος του Προέδρου του ΔΣ της ΑΕ είναι κομβικός για τη λειτουργία του οργάνου και, εν τέλει, της ΑΕ. Είναι εκείνος που μεριμνά, μεταξύ άλλων, για τη σύγκληση, συνεδριάσεις και ομαλή λειτουργία του ΔΣ. Στην περίπτωση, πάντως, που ολιγωρεί, αδυνατεί ή αρνείται να εκπληρώσει τα καθήκοντά του, παρέχονται από το νόμο σημαντικές ευχέρειες και ικανές διασφαλιστικές δικλείδες. Η αξιοποίησή τους επιβάλλεται όχι μόνον μέσω της ενεργοποίησης των λοιπών μελών του ΔΣ και, ενδεχομένως, των μετόχων αλλά και μέσω των κατάλληλων καταστατικών ρυθμίσεων. Είναι δεδομένο πως όλα τούτα θα λειτουργήσουν υπέρ της ΑΕ. Θα συμβάλλουν, επίσης, στην ομαλή και βέλτιστη λήψη των κατάλληλων αποφάσεων του ΔΣ περί των οποίων, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 29 Ιανουαρίου 2023.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τον πολυσήμαντο ρόλο του ΔΣ. Eξετάσαμε, μεταξύ άλλων, τις αρμοδιότητες και εξουσίες του˙ επιπρόσθετα: το εύρος των εξουσιών του. Αναφερθήκαμε στην αρχή της συλλογικής δράσης του ΔΣ (άρ.77 §2 εδ. β’ ν. 4548/2018) αλλά και τις αποκλίσεις της˙ για τη δυνατότητα, λ.χ. ανάθεσης εξουσιών του ΔΣ σε μεμονωμένα μέλη του ή τρίτους. Περί των συγκεκριμένων αποκλίσεων, ειδικότερα, το παρόν.

 

Διορισμός Υποκατάστατων Οργάνων

Γενικά

Ισχύει, γενικά, η (ενδοτικού δικαίου) αρχή πως το ΔΣ δρα συλλογικά. Η συγκεκριμένη, όμως, αρχή, δεν είναι ανεξαίρετη. Είναι δυνατό, λ.χ., το ΔΣ να αναθέτει τις εξουσίες της διαχείρισης και εκπροσώπησης της ΑΕ σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (:φυσικά ή νομικά). Μέλη του ή μη. Τα συγκεκριμένα πρόσωπα αναφέρονται, συνολικά, ως «υποκατάστατα» ή «υποδεέστερα».

Η ανάθεση αρμοδιοτήτων του ΔΣ σε υποκατάστατα όργανα συνιστά, στην πράξη, τον κανόνα λειτουργίας του: το ΔΣ λειτουργεί δια των υποκατάστατων οργάνων του. Τούτο μοιάζει εύλογο. Απλοποιείται, με τον τρόπο αυτό, η καθημερινότητα της ΑΕ. Εξασφαλίζεται η ταχύτητα των συναλλαγών της. Καθίσταται αποτελεσματικότερη η άσκηση των καθηκόντων και έργου του ΔΣ. Διευκολύνεται η διαχείριση πολύπλοκων ζητημάτων.

Προϋποθέσεις

Η ανάθεση (οργανικών) εξουσιών σε υποκατάστατα όργανα απαιτεί την τήρηση όσων διατυπώσεων δημοσιότητας προβλέπονται (όχι, πάντως, αναγκαίων για την ισχύ της). Προϋποτίθεται, όμως, σωρευτικά: ύπαρξη ειδικής καταστατικής πρόβλεψης (άρ. 87 §1 εδ. α΄-1096/1976 ΟλΑΠ) και λήψη σχετικής απόφασης του ΔΣ. Αναλυτικότερα:

(α) Καταστατική Πρόβλεψη: Η απαίτηση ύπαρξης ειδικής καταστατικής πρόβλεψης ως προϋπόθεση για την ανάθεση οργανικών εξουσιών σε υποκατάστατα όργανα δεν απορρέει μόνον από το νόμο για τις ΑΕ (:άρ. 87 §1 εδ. α΄). Αντίστοιχες προβλέψεις συναντώνται και σε άλλες διατάξεις (:άρ. 65, 67 και 68 ΑΚ-1085/2019 ΤΝΠ QUALEX). Οι προβλέψεις, ωστόσο, του νόμου για τις ΑΕ υπερισχύουν, ως ειδικότερες, έναντι εκείνων (1510/2006 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Σε περίπτωση ανυπαρξίας ειδικής καταστατικής πρόβλεψης, τυχόν ανάθεση εξουσίας εκπροσώπησης σε μέλος του ΔΣ ή τρίτο εξομοιώνεται με παροχή πληρεξουσιότητας (άρ. 211 ΑΚ επ. -1252/2016 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Το καταστατικό είναι δυνατό να ορίζει τους τομείς για τους οποίους το ΔΣ θα δικαιούται να προβαίνει σε ανάθεση εξουσιών διαχείρισης και εκπροσώπησης. Είναι δυνατό, επίσης, να θέτει πρόσθετους όρους. Να περιορίζει, λ.χ., τον κύκλο των υποψήφιων υποκατάστατων προσώπων με αποκλεισμό, ενδεικτικά, των τρίτων. Η τήρηση τέτοιου περιεχομένου όρων θα αποτελέσει πρόσθετη προϋπόθεση για τη νομιμότητα τυχόν ανάθεσης. Το καταστατικό είναι δυνατό, ταυτόχρονα, να ορίζει και τον τρόπο δράσης των υποκατάστατων οργάνων (λ.χ. με σύμπραξη περισσοτέρων ή για συγκεκριμένες, μόνον, συναλλαγές).

Δεν αποκλείεται ο διορισμός υποκατάστατων οργάνων από μέρους του ΔΣ να ορίζεται από το καταστατικό ως επιβεβλημένος/υποχρεωτικός. Επικρατεί, όμως, διχογνωμία ως προς τη δεσμευτικότητα ενός τέτοιου διορισμού. Κατά την κρατούσα στη νομολογία (και ορθή) άποψη, γίνεται δεκτό ότι το ΔΣ οφείλει να συμμορφωθεί με την καταστατική «εντολή» (ενδ. 7119/2004 ΕφΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Στη θεωρία, αντίθετα, φαίνεται να κρατεί η θέση περί διατήρησης από το ΔΣ της διακριτικής ευχέρειας να επιλέξει εάν θα προβεί σε υποκατάσταση και, σε καταφατική περίπτωση, ποια επιμέρους πρόσωπα θα διορίσει.

Ωστόσο, η προϋπόθεση της ειδικής καταστατικής πρόβλεψης επιδέχεται αποκλίσεις. Μεταξύ άλλων: (i) ο δικαστικός διορισμός ειδικού εκπροσώπου της εταιρείας για τη διεξαγωγή δίκης ακύρωσης απόφασης ΓΣ (άρ. 137 §3) και (ii) ο δικαστικός διορισμός ειδικού εκπροσώπου της εταιρείας για την άσκηση αγωγής κατά μελών του ΔΣ (άρ. 105).

(β) Απόφαση Του ΔΣ: Εφόσον υπάρχει η απαιτούμενη καταστατική πρόβλεψη/δυνατότητα θα πρέπει να λάβει χώρα, στη συνέχεια, η λήψη της σχετικής απόφασης του ΔΣ για τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων του.

Σημειώνεται, πάντως, πως είναι άκυρη τυχόν ανάθεση από το ΔΣ σε άλλο όργανο (λ.χ. στη ΓΣ ή τρίτο) της εξουσίας του να υποκαθίσταται (το ΔΣ) στην άσκηση των αρμοδιοτήτων του. Τούτη η απαγόρευση, μάλιστα, μοιάζει εύλογη καθώς αντιβαίνει στην αρχή της αυτονομίας του. Εξάλλου, το ΔΣ είναι το πλέον κατάλληλο όργανο, όχι μόνο να αναθέτει και να προσδιορίζει τα υποκατάστατά του πρόσωπα, αλλά και να κατανέμει -κατά την κρίση του- τις μεταξύ τους αρμοδιότητες.

Αποκλείεται, επίσης, για τους ίδιους λόγους, η απευθείας ανάθεση αρμοδιοτήτων σε μέλη του ΔΣ ή τρίτους από το καταστατικό. Πολλώ δε μάλλον στη βάση εξωεταιρικής συμφωνίας (68/2014 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Είναι όμως επιτρεπτός, κατ’ εξαίρεση, ο διορισμός του πρώτου ΔΣ κατά την ίδρυση της ΑΕ. Επίσης, η απόδοση των κατ’ ιδίαν αξιωμάτων (ενδ.: προέδρου, αντιπροέδρου, διευθύνοντος ή εντεταλμένου συμβούλου). Η ανάθεση, τέλος,  αρμοδιοτήτων στα μέλη του ή τρίτους. Το ΔΣ, βέβαια, μπορεί (και στην τελευταία, αυτή περίπτωση) να προβεί, οποτεδήποτε, σε αναδιανομή ή/και ανάκληση των συγκεκριμένων αξιωμάτων και αρμοδιοτήτων (άρ. 87 §3). Τυχόν περιορισμός του συγκεκριμένου δικαιώματός του θα είναι άκυρος.

(γ) Δημοσιότητα: Το έγκυρο του διορισμού υποκατάστατου οργάνου δεν απαιτεί την τήρηση συγκεκριμένου τύπου. Αρκεί η ειδική πρόβλεψη του καταστατικού και η σχετική απόφαση του ΔΣ που καταχωρίζεται στα πρακτικά. Η τελευταία δεν απαιτείται να διατυπώνεται πανηγυρικά (1085/2019 ΤΝΠ QUALEX). Αρκεί από την απόφαση ανάθεσης να προκύπτει με σαφήνεια τέτοια βούληση (:στο πλαίσιο αυτό υποστηρίζεται, μάλλον ακραία, ότι είναι ισχυρή ακόμα και η σιωπηρή ανάθεση εξουσιών).

Η τήρηση, ωστόσο, διατυπώσεων δημοσιότητας κρίνεται απαραίτητη για το αντιτάξιμο της ανάθεσης έναντι των καλόπιστων τρίτων. Η σχετική δημοσίευση, έχει χαρακτήρα δηλωτικό-μόνον.

 

Θέση Των Υποκατάστατων Οργάνων

Η Φύση Των Εξουσιών

Η απόφαση του ΔΣ για ορισμό υποκατάστατων οργάνων συνεπάγεται την από μέρους τους ανάληψη επιμέρους εξουσιών (:οργανικών) διαχείρισης και εκπροσώπησης της ΑΕ. Τα συγκεκριμένα υποκατάστατα όργανα αντλούν την εξουσία τους από το νόμο και το καταστατικό και ο δεσμός τους με την ΑΕ είναι ο ίδιος με αυτόν του ΔΣ (1086/2019 ΑΠ, ΤΝΠ QUALEX).

Τα υποκατάστατα όργανα καθίστανται, με άλλα λόγια, όργανα της εταιρείας. Ισότιμα, μάλιστα, μεταξύ τους, καθώς όλα τα υποκατάστατα όργανα εξομοιώνονται από άποψη εξουσιών (άρα και ευθύνης), ανεξάρτητα από την ιδιότητά τους ως μέλη του ΔΣ ή μη. Δημιουργείται οργανική σχέση ανάμεσα σε αυτά και την ΑΕ. Εξ’ ου και το όνομα «υποκατάστατα» ή αλλιώς «υποδεέστερα».

Κατά λογική ακολουθία, επομένως, τα εν λόγω όργανα δεν λειτουργούν ως εντολοδόχοι/αντιπρόσωποι της ΑΕ˙ για την επιχείρηση εκ μέρους τους πράξεων διοίκησης δεν απαιτείται ειδική πληρεξουσιότητα.

Οι Αρμοδιότητες

Η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων είναι δυνατό, κατ’ αρχήν, να αφορά το σύνολο ή μέρος των εξουσιών του ΔΣ. Στην αρμοδιότητα του υποκατάστατου μπορεί να ανήκει η επιχείρηση μιας κατηγορίας ή περισσότερων κατηγορικών πράξεων (σύναψη συμβάσεων με πελάτες, τραπεζικές συναλλαγές) ή συγκεκριμένων, μόνον, πράξεων (λ.χ. σύναψη συγκεκριμένης, μόνον, σύμβασης). Στην τελευταία, όμως περίπτωση, δεν δημιουργείται ανάγκη για τήρηση διατυπώσεων δημοσιότητας.

Η υποκατάσταση, ωστόσο, αποκλείεται για τις εξουσίες εκείνες του ΔΣ που ανατίθενται από το νόμο και αφορούν, αποκλειστικά, τη δράση του ως συλλογικό όργανο. Ενδεικτικά: (α) η εξουσία έγκρισης μεταβίβασης δεσμευμένων μετοχών (άρ. 43) και (β) η πιστοποίηση καταβολής του κεφαλαίου (άρ. 20).

Από το καταστατικό ή, συνηθέστερα, από την απόφαση του ΔΣ αναμένεται να προκύπτει εάν τα υποκατάστατα όργανα θα δρουν ατομικά ή συλλογικά. Θα ισχύει, σε διαφορετική περίπτωση, ο κανόνας της συλλογικής εκπροσώπησης.

Η Σχέση Δράσης Υποκατάστατων & Δράσης ΔΣ

Τα υποκατάστατα όργανα διαθέτουν παράλληλη εξουσία με το ΔΣ για την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων που τους ανατέθηκαν (330/2006 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ιεραρχικά ανώτερο και, ταυτόχρονα, βασικό όργανο διαχείρισης και εκπροσώπησης της ΑΕ παραμένει, σε κάθε περίπτωση, το ΔΣ. Οι υποκατάστατοι, επομένως, δρουν μεν ανεξάρτητα, οφείλουν, ωστόσο, να μην αγνοούν το ΔΣ. Περιορίζεται, έτσι, η αυτονομία που διαθέτουν στο πλαίσιο της οργανικής τους σχέσης με την εταιρεία.

Το ΔΣ δικαιούται και υποχρεούται να εποπτεύει τα υποκατάστατα όργανα. Δικαιούται, ταυτόχρονα, να ενημερώνεται για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων που τους έχει αναθέσει. Δικαιούται, αυτονοήτως, και να τροποποιεί (ακόμα και ανακαλεί) τις αρμοδιότητές τους.

Η Διάρκεια Των Εξουσιών

Η θητεία των υποκατάστατων οργάνων (γίνεται δεκτό ότι) ακολουθεί τη θητεία του ΔΣ από το οποίο διορίστηκαν. Επομένως, κατά την κρατούσα άποψη, η υποκατάσταση θα είναι μικρότερης ή ίσης διάρκειας με τη θητεία του εν λόγω ΔΣ. Εύλογα δε, καθώς η ανάθεση των αρμοδιοτήτων τους λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο απόφασης συγκεκριμένου ΔΣ. Υποστηρίζεται, ωστόσο-όχι ορθά κατά την άποψή μας, και η αντίθετη άποψη: περί απόλυτης ανεξαρτησίας και έλλειψης σύνδεσης μεταξύ των εν λόγω οργάνων και του ΔΣ, ως προς το χρονικό εύρος των εξουσιών τους.

Επομένως, η λήξη της θητείας  του ΔΣ (ή τυχόν ανάκληση των μελών του) θα επιφέρει, αυτοδίκαια, αντίστοιχες συνέπειες και για τα υποκατάστατα όργανα.

Το ΔΣ διαθέτει, όπως ήδη αναφέρθηκε, απόλυτη εξουσία ανάκλησης των υποκατάστατων οργάνων. Εάν ο ανακληθείς είναι μέλος του ΔΣ, θα παύσουν μεν οι εξουσίες που του ανατέθηκαν, η ιδιότητα, όμως,  του μέλους θα παραμείνει.

Δυνατότητα ανάκλησης των υποκατάστατων οργάνων δεν έχει, κατ’ αρχήν, η ΓΣ. Εάν η ΓΣ ανακαλέσει, ωστόσο, μέλη του ΔΣ (όπως πάντοτε, μόνη αυτή δικαιούται να πράξει) θα ανακληθεί, αυτοδίκαια, τυχόν παράλληλη ιδιότητά τους ως υποκαταστάτων οργάνων. Σημειώνεται, πάντως, πως εάν πρόκειται για τρίτο (:μη μέλος του ΔΣ) υποκατάστατο όργανο, που διορίσθηκε με την ίδρυση της ΑΕ (άρ. 87 §3), η ΓΣ έχει την εξουσία να το ανακαλέσει τροποποιώντας, απλά, τη σχετική καταστατική ρύθμιση.

Δυνατότητα Υποανάθεσης

Το υποκατάστατο όργανο είναι δυνατό να προβεί σε περαιτέρω ανάθεση του συνόλου ή μέρους των αρμοδιοτήτων που του έχουν ανατεθεί σε άλλα μέλη του ΔΣ ή τρίτους.  Αρκεί να υφίστανται (άρ. 87 §2): (α) Έλλειψη σχετικής καταστατικής απαγόρευσης (:αρνητική προϋπόθεση) και (β) Πρόβλεψη στην απόφαση του ΔΣ της δυνατότητας περαιτέρω ανάθεσης (:θετική προϋπόθεση).

Η περαιτέρω ανάθεση λαμβάνει χώρα με τις ίδιες προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ανάθεση. Παράλληλα, η περαιτέρω ανάθεση εξουσιών από υποκατάστατα όργανα σε άλλα «υπό-υποκατάστατα» συνεπάγεται, και γι’ αυτά, την απόκτηση οργανικών εξουσιών της εταιρείας. Ασκούν, σαφώς, τις αρμοδιότητές τους παράλληλα με τα υποκατάστατα όργανα και υπόκεινται στην εποπτεία των τελευταίων.

 

Η λειτουργία της ΑΕ θα αποδεικνυόταν, πρακτικά, ανέφικτη στην περίπτωση που θα απαιτείτο συλλογική, αποκλειστικά, δράση των μελών του ΔΣ για τη λήψη οποιασδήποτε απόφασης σχετικής με την καθημερινότητά της. Η ανάθεση, επομένως, αρμοδιοτήτων (από μέρους του ΔΣ) σε υποκατάστατα όργανα προκύπτει ως απολύτως αναγκαία. Αντίστοιχα, όμως, σημαντικός αποδεικνύεται (και) ο σχεδιασμός του συστήματος δέσμευσης και εκπροσώπησης της εταιρείας. Όχι (μόνον) για την ευθυγράμμιση με τους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης (και τα, πάντοτε πολύτιμα, κριτήρια ESG) αλλά και, ιδίως, για τη διασφάλιση της εταιρείας και των εμπλεκομένων. Στο πλαίσιο, πάντως, αυτό και η δυνατότητα θέσπισης Εσωτερικού Ελέγχου και Εκτελεστικής Επιτροπής, περί των οποίων, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 15 Ιανουαρίου 2023.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Ο πολυσήμαντος ρόλος του ΔΣ μας έχει απασχολήσει, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Αναφερθήκαμε εκεί, μεταξύ άλλων, στο καθήκον διοίκησης του ΔΣ. Επίσης, στο εύρος των αρμοδιοτήτων και της ευθύνης του. Προσεγγίσαμε, ακροθιγώς, τις αρμοδιότητές του για διαχείριση και εκπροσώπηση της ΑΕ (:εσωτερικές σχέσεις και σχέσεις με τρίτους-αντίστοιχα). Θα μας απασχολήσουν, και εδώ, οι συγκεκριμένες αρμοδιότητες υπό το πρίσμα, όμως, του κανόνα του απεριόριστου και μη περιορίσιμου της εξουσίας εκπροσώπησης.

 

Οι Αρμοδιότητες Του ΔΣ

Εξετάζοντας τις αρμοδιότητες του ΔΣ, μας απασχόλησαν, ήδη, οι σχετικές προβλέψεις του νόμου (άρ. 77 §1 ν. 4548/2018). Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτές, την ΑΕ διοικεί το ΔΣ. Περιεχόμενο της διοίκησης αποτελεί η διαχείριση αλλά και η δικαστική και εξώδικη εκπροσώπησή της. Κάθε πράξη διαχείρισης ανήκει στη διοίκηση της ΑΕ. Επίσης: κάθε πράξη εκπροσώπησης συνιστά, παράλληλα, πράξη διαχείρισης. Κάθε πράξη διαχείρισης, ωστόσο, δεν συνιστά και πράξη εκπροσώπησης.

Ισχύουν όμως, παράλληλα, και οι λοιπές προβλέψεις του νόμου. Μεταξύ αυτών και εκείνη (άρ. 86§1) που προβλέπει πως το ΔΣ είναι αρμόδιο να αποφασίζει για κάθε πράξη που αφορά τη διοίκηση της εταιρείας, τη διαχείριση της περιουσίας της και, γενικά, την επιδίωξη του σκοπού της. Όσον αφορά μάλιστα την εκπλήρωση του εταιρικού σκοπού, η διοίκηση της ΑΕ είναι η λειτουργία εκείνη που τείνει, κατά κύριο λόγο, στην πραγμάτωσή του-με τη στενή έννοια.

 

Ο Εταιρικός Σκοπός

Ο όρος «εταιρικός σκοπός» χρησιμοποιείται υπό δύο έννοιες.

Υπό την ευρύτερη έννοια του, ο εταιρικός σκοπός είναι που καθορίζει τη γενική κατεύθυνση της ΑΕ: αναφέρεται στο είδος της δραστηριότητάς της. Αντίθετα, η άσκηση της διοίκησης και διαχείρισης, γίνονται με γνώμονα και στόχο την πραγμάτωση, όπως ήδη σημειώθηκε, του εταιρικού σκοπού-υπό τη στενή έννοια του όρου. Την υλοποίηση και προώθηση, δηλ., του αντικειμένου της εταιρικής δραστηριότητας, όπως αυτό περιγράφεται στο καταστατικό της εταιρίας.

Υπό την συγκεκριμένη έννοια, γίνεται δεκτό ότι ο εταιρικός σκοπός δεν περιορίζεται μόνο σε πράξεις που εμπίπτουν καθαρά στην άσκηση της εταιρικής δραστηριότητας. Περιλαμβάνει, αντίθετα, και ένα διευρυμένο κύκλο ενεργειών που εξυπηρετούν τους μακροπρόθεσμους στόχους της επιχείρησης, με βάση και την αντίληψη των συναλλαγών. Κατά τη νομολογία, τέτοιες ενέργειες συνιστούν, ενδεικτικά, η αποδοχή συναλλαγματικών ευκολίας ή η παροχή εγγυήσεων υπέρ τρίτου (67/2019 ΕφΔωδ, ΤΝΠ QUALEX).

 

Πράξεις ΔΣ Εκτός Εταιρικού Σκοπού

Ο Κανόνας Του Απεριόριστου Της Εξουσίας Εκπροσώπησης

Ο κανόνας του απεριόριστου της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ θεμελιώνεται στο νόμο (άρ. 86 §2). Στοχεύει, μάλιστα, στην προστασία των τρίτων και των συναλλαγών.

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη ρύθμιση, πράξεις του ΔΣ, ακόμη και αν είναι εκτός του εταιρικού σκοπού (είτε υπό την ευρεία είτε/και υπό την στενή του έννοια), δεσμεύουν την εταιρεία έναντι των τρίτων. Ο συγκεκριμένος κανόνας δεν είναι, ωστόσο, ανεξαίρετος.

Ο εθνικός νομοθέτης αξιοποίησε τη δυνατότητα εξαίρεσης που προβλέπεται από την πρώτη εταιρική Οδηγία (2009/101/ΕΚ). Η εν λόγω Οδηγία επιτρέπει, συγκεκριμένα, εξαίρεση από τη δέσμευση της εταιρείας από πράξεις εκτός του εταιρικού σκοπού στην περίπτωση που οι τρίτοι γνώριζαν, πράγματι, τη σχετική υπέρβαση. Η γνώση δε αυτή είναι δυνατό είτε να αποδεικνύεται είτε να συνάγεται έμμεσα από το γεγονός ότι ο τρίτος δεν μπορούσε, από τις δεδομένες περιστάσεις, να την αγνοεί (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 86).

Ο εθνικός νομοθέτης, σε αντίθεση με τον προϊσχύσαντα νόμο (α.ν. 2190/1920), δεν προέβλεψε ως εξαίρεση και την περίπτωση που ο τρίτος όφειλε να γνωρίζει την υπέρβαση. Απάλειψε, δηλαδή, τη φράση «ή όφειλε να τη γνωρίζει», η οποία καταλάμβανε και τρίτους που δεν γνώριζαν την υπέρβαση του εταιρικού σκοπού επειδή δεν επέδειξαν την προσήκουσα επιμέλεια. Και τούτο γιατί το συγκεκριμένο ενδεχόμενο δεν φαινόταν να είναι σύμφωνο με την ως άνω Οδηγία (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 86).

Η μη δέσμευση της ΑΕ (σύμφωνα με την κρατούσα άποψη στη θεωρία), δεν συντρέχει μόνον στις περιπτώσεις γνώσης από τον τρίτο της υπέρβασης του εταιρικού σκοπού, αλλά και στις περιπτώσεις της βαριάς του αμέλειας.

Σημειώνεται, περαιτέρω, ότι η ίδια η ΑΕ βαρύνεται με την απόδειξη των περιστατικών που αίρουν τη δέσμευσή της. Το συγκεκριμένο, μάλιστα, βάρος απόδειξης δικαιολογείται από τον σκοπό του κανόνα του απεριόριστου της εξουσίας εκπροσώπησης: την προστασία, δηλ., των τρίτων και των συναλλαγών (άρ. 86 §2. εδ. β΄). Ωστόσο, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες υφίσταται ολοφάνερη υπέρβαση του εταιρικού σκοπού, γίνεται δεκτό ότι δεν απαιτείται απόδειξη της γνώσης εκ μέρους του τρίτου. Στην περίπτωση, λ.χ., εκποίησης του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης (4839/1979 ΕφΑΘ, ΕΕμπΔ, 1980, 249, η οποία αφορά σε εκποίηση πρώτων υλών και εξοπλισμού ΕΠΕ).

Προβλέπεται μάλιστα, ρητά, ότι δεν συνιστά απόδειξη της γνώσης του τρίτου μόνη η τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας ως προς το καταστατικό της εταιρείας ή τις τροποποιήσεις του (άρ. 86 §2. εδ. γ΄).

Υποστηρίζεται, εύλογα πάντως, ότι η προστασία του τρίτου (ακόμη και καλόπιστου) δεν φθάνει, σε κάθε περίπτωση, έως το σημείο δέσμευσης της ΑΕ (και) για ενέργειες για τις οποίες από το νόμο δεν μπορεί να δεσμεύσει την εταιρεία το ΔΣ. Στην περίπτωση, λ.χ., που ανήκουν στην αρμοδιότητα της ΓΣ.

Έννομες Συνέπειες

Αν το ΔΣ προβεί σε πράξη καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού και ο τρίτος-συναλλασσόμενος είναι κακόπιστος ως προς το γεγονός της υπέρβασης, δημιουργούνται προβληματισμοί σχετικά με τις έννομες συνέπειες.

Κατά μια άποψη η σύμβαση που το ΔΣ συνάπτει με τον κακόπιστο τρίτο πάσχει από απόλυτη ακυρότητα. Η ΑΕ δεν δεσμεύεται, στην περίπτωση αυτή. Την ακυρότητα μπορεί να επικαλεστεί, μάλιστα, οποιοσδήποτε.

Κατ’ άλλη άποψη, η ακυρότητα είναι σχετική υπέρ της ΑΕ: εκείνη, μόνον, είναι που μπορεί να την προβάλει και αξιοποιήσει.

Κατά τρίτη, ωστόσο, άποψη θα πρέπει να εφαρμοστούν, στην περίπτωση αυτή-αναλογικά, οι διατάξεις του νόμου (229επ. ΑΚ) σχετικά με την κατάχρηση πληρεξουσιότητας. Σύμφωνα με αυτήν, σύμβαση του ΔΣ, καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού με κακόπιστο τρίτο, εκκρεμεί για όσο χρόνο δεν αποφαίνεται η ΓΣ υπέρ ή κατά αυτής. Συγκεκριμένα, σε περίπτωση που η ΓΣ, με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία, εγκρίνει την ως άνω σύμβαση, τούτη καθίσταται ισχυρή και δεσμεύει την ΑΕ. Αν όμως αποφασίσει, ρητά, τη μη έγκρισή της η ΑΕ δεν δεσμεύεται.

Εκ περισσού να σημειωθεί ότι η ΑΕ είναι δυνατό να στραφεί κατά των μελών του ΔΣ που ενεργούν καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού-εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου (άρ. 102).

 

Περιορισμοί Από Το Καταστατικό ή Τη ΓΣ

Ο Κανόνας Του Μη Περιορίσιμου Της Εξουσίας Εκπροσώπησης

Ο νόμος, επιπρόσθετα, είναι που καθιερώνει (αρ. 86§3) τον κανόνα του μη περιορίσιμου της οργανικής εξουσίας εκπροσώπησης-αποσκοπώντας, ομοίως, στην προστασία των τρίτων και των συναλλαγών. Προβλέπει, συγκεκριμένα, ότι περιορισμοί της εξουσίας του ΔΣ από το καταστατικό ή από απόφαση της ΓΣ δεν αντιτάσσονται στους τρίτους. Μάλιστα, ακόμα και αν έχουν υποβληθεί σε δημοσιότητα.

Η διάταξη αυτή λαμβάνει υπόψη το περιορίσιμο της διαχειριστικής εξουσίας που καθίσταται επιτρεπτό. Συγκεκριμένα, τα μέλη του ΔΣ υποχρεούνται να τηρούν τους περιορισμούς της εξουσίας τους είτε αυτοί τίθενται από το καταστατικό είτε από τη ΓΣ.

Έννομες συνέπειες

Ωστόσο, σε περίπτωση μη τήρησης των περιορισμών αυτών από μέλη του ΔΣ, τούτοι δεν αντιτάσσονται έναντι των τρίτων-ακόμη και αν οι τελευταίοι τους γνώριζαν. Οι περιορισμοί αυτοί, δηλαδή, αναπτύσσουν -κατά κανόνα- ενέργεια μόνο στο πλαίσιο των εσωτερικών εταιρικών σχέσεων.

Η συγκεκριμένη ρύθμιση (αρ. 86§3) δεν προβλέπει εξαίρεση από τον κανόνα του μη περιορίσιμου. Είναι σημαντικό, όμως, να σημειωθεί πως απόλυτη και ανεξαίρετη, διατύπωσή της, δημιουργεί κινδύνους για την ΑΕ: ακόμα και στην περίπτωση συμπαιγνίας ΔΣ και τρίτου με σκοπό τη μη τήρηση τυχόν περιορισμών, η ΑΕ (θα πρέπει να) δεσμεύεται από τη διενεργηθείσα, με τρόπο κακόπιστο, συναλλαγή. Μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν, προφανώς, επικίνδυνη για την ΑΕ. Υποστηρίζεται, και ορθά, η τελολογική συστολή της εν λόγω διάταξης: οι κακόπιστοι τρίτοι δεν θα πρέπει να προστατεύονται από το μη περιορίσιμο της εξουσίας εκπροσώπησης.

 

Η προστασία εκείνων που λειτουργούν με κακή πίστη έναντι της ΑΕ δεν θα πρέπει να υπερτερεί έναντι της τελευταίας. Και ορθά. Κατά συνέπεια, πράξεις του ΔΣ, ακόμη και εκτός του εταιρικού σκοπού, δεσμεύουν την εταιρεία έναντι εκείνων που είτε δεν γνώριζαν είτε ανυπαίτια αγνοούσαν την σχετική υπέρβαση. Ταυτόχρονα, περιορισμοί της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ που τίθενται από το καταστατικό ή τη ΓΣ θα (πρέπει να) αντιταχθούν έναντι εκείνων, μόνον, που λειτουργούν με βάση κακή πίστη και πρόθεση βλάβης των συμφερόντων της ΑΕ. Συχνά όμως τα όρια μεταξύ καλής και κακής πίστης είναι, δυστυχώς, δυσδιάκριτα. Απαιτείται, κατά τούτο, ιδιαίτερη προσοχή σε συναλλαγές ιδιαίτερης σημασίας ή/και αξίας. Οι κίνδυνοι, σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα είναι αμελητέοι για την ΑΕ, τους (καλόπιστους) τρίτους και τις συναλλαγές.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 8 Ιανουαρίου 2023.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία, μας απασχόλησε η εκλογή των μελών του ΔΣ από τη ΓΣ (:κανόνας). Επισημάναμε, όμως, πως ο συγκεκριμένος κανόνας δεν είναι ανεξαίρετος. Περί των εξαιρέσεων: το παρόν.

 

Ορισμός Πρώτου ΔΣ Στο Αρχικό Καταστατικό

Εξαίρεση από τον κανόνα της εκλογής του ΔΣ από τη ΓΣ συνιστά, καταρχάς, η περίπτωση ορισμού του πρώτου ΔΣ στο αρχικό καταστατικό της ΑΕ (κατ’ ουσίαν, από τους ιδρυτές της ΑΕ-άρ. 78 §2, εδ. α΄ και 117 §2 περ. γ΄). Η θητεία του θα διαρκέσει, έως την πρώτη τακτική ΓΣ-εκτός κι αν διαφορετικά (και ειδικά) προβλέπει το καταστατικό. Το πρώτο ΔΣ είναι, επίσης, δυνατό να εκλεγεί και με αυτόκλητη-καθολική ΓΣ (άρ. 121 §5, όπως ρητά προβλέπεται στο άρ. 78 §2 εδ. β΄), με προσυπογραφή πρακτικού ΓΣ χωρίς συνεδρίαση (άρ. 136) ή με δικαστική απόφαση (άρ. 69 ΑΚ, όπως ρητά προβλέπεται στο άρ. 78 §2 εδ. β΄).

 

Απευθείας Διορισμός Μέλους/Μελών Από Μέτοχο

Εξαίρεση στον κανόνα εκλογής ΔΣ από τη ΓΣ συνιστά (και) το προσωποπαγές δικαίωμα απευθείας διορισμού μέλους/μελών του ΔΣ. Το συγκεκριμένο δικαίωμα είναι δυνατό να παρασχεθεί σε έναν ή περισσότερους μετόχους της ΑΕ (άρ. 79)-κατά παρέκκλιση από την αρχή της ισότητας των μετόχων (άρ. 36 §2). Διασφαλίζεται, στην περίπτωση αυτή, η εκπροσώπηση της μειοψηφίας στη διοίκηση της ΑΕ. Επίσης και η, δι’ αυτής, προσέλκυση επενδυτών: οι συμμετέχοντες στο ΔΣ έχουν, εξάλλου, ευρύτερο δικαίωμα ενημέρωσης από εκείνο των μετόχων μειοψηφίας (βλ. άρ. 141 §§6 & 7 και άρ. 142 §4).  Το εν λόγω δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο και μη κληρονομητό-εκτός κι αν διαφορετικά ορίζει το καταστατικό˙ επίσης: δεκτικό παραίτησης.

Προϋποθέσεις

Αναγκαία προϋπόθεση για τη χορήγηση του δικαιώματος απευθείας διορισμού μέλους/μελών ΔΣ συνιστά (εκτός από τη μετοχική ιδιότητα του φορέα του και) η σχετική καταστατική πρόβλεψη. Είναι δυνατό να προσδιορίζει το καταστατικό ονομαστικά τον φορέα του σχετικού δικαιώματος ή τις ιδιότητες ή χαρακτηριστικά που πρέπει να φέρει (λ.χ. ελάχιστο ποσοστό συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο). Αναγκαίο, εν γένει, να καθορίζονται οι προϋποθέσεις άσκησής του˙ ιδίως σε ό,τι αφορά το ποσοστό συμμετοχής του μετόχου-φορέα στο κεφάλαιο και τη δήλωση διορισμού (άρ. 79 §1 in fine).

Το συγκεκριμένο δικαίωμα μπορεί να χορηγηθεί ατομικά σε μέτοχο/μετόχους ή, από κοινού, σε περισσότερους. Απαιτείται, στην τελευταία περίπτωση, κοινή πράξη των δικαιούχων για τον διορισμό μέλους/μελών ΔΣ-σαφώς και για την ανάκλησή τους (άρ. 79 §5).

Η σχετική καταστατική πρόβλεψη μπορεί να είναι αρχική ή επιγενόμενη. Απαιτείται, στην τελευταία περίπτωση, αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία στη ΓΣ που θα την αποφασίσει (κατ΄αναλογία της σχετικής περίπτωσης των προνομιούχων μετοχών –άρ. 36 §6). Απαιτείται, κατ’ άλλους, ομοφωνία  (με επίκληση αναλογικής εφαρμογής του άρ. 89, εδ. β΄ ΑΚ)

Σε κάθε περίπτωση: το συγκεκριμένο δικαίωμα δεν είναι δυνατό να καταργηθεί χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου του.

Περιορισμοί

Ο αριθμός των μελών ΔΣ που μπορούν να διορισθούν απευθείας, ατομικά ή από κοινού, από μέτοχο/μετόχους δεν είναι δυνατό να υπερβαίνει τα 2/5 του προβλεπόμενου συνολικού αριθμού των μελών του ΔΣ (άρ. 79 §1, εδ. α΄). Η κατά το καταστατικό σχετική αναλογία διατηρείται και σε περίπτωση μεταβολής του αριθμού των μελών του ΔΣ (άρ. 79 §4). Πάντως, τα λοιπά μέλη του ΔΣ εκλέγονται από τη ΓΣ.

Τρόπος Άσκησης

Η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος, από τον φορέα-μέτοχο, πραγματοποιείται πριν από την εκλογή του ΔΣ από τη ΓΣ. Η τελευταία, σε περίπτωση απευθείας διορισμού, περιορίζεται στην εκλογή των υπόλοιπων μελών. Μέτοχος/μέτοχοι που ασκούν το εν λόγω δικαίωμα γνωστοποιούν με δήλωσή τους το διορισμό των μελών ΔΣ στην εταιρεία τρεις, πλήρεις-τουλάχιστον, ημέρες πριν από τη συνεδρίαση της εν λόγω ΓΣ˙ δεν συμμετέχουν, μάλιστα, στην εκλογή του υπόλοιπου ΔΣ (άρ. 79 §2). Οι μετοχές τους, κατ’ ακολουθίαν, δεν υπολογίζονται στον σχηματισμό απαρτίας και πλειοψηφίας.

Δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη για τις περιπτώσεις της αυτόκλητης ΓΣ (άρ. 121 §5) και της προσυπογραφής πρακτικού ΓΣ (άρ. 136). Θα πρέπει, όμως, να γίνει δεκτή, η μη τήρηση της τριήμερης, κατά τα άνω, προθεσμίας στις περιπτώσεις αυτές. Επίσης, η απλή, σχετική, δήλωση του φορέα του δικαιώματος-μετόχου αμέσως πριν από την εκλογή του ΔΣ.

Ο μέτοχος-φορέας του δικαιώματος απευθείας διορισμού μέλους ΔΣ ενδέχεται να μην ασκήσει το συγκεκριμένο δικαίωμά του. Συμμετέχει κανονικά, στην περίπτωση αυτή, στη ΓΣ για την εκλογή του ΔΣ.

Ανάκληση

Τα μέλη του ΔΣ που απευθείας διορίστηκαν είναι, επίσης, ελευθέρως ανακλητά- οποτεδήποτε, από τον φορέα του σχετικού δικαιώματος (άρ. 79 §3). Ο τελευταίος, μάλιστα, είναι δυνατό να διορίσει νέο μέλος σε αντικατάσταση του ανακληθέντος. Αν παραλείψει ή καθυστερήσει να το πράξει, το ΔΣ κανονικά λειτουργεί με τα λοιπά μέλη του-εφόσον δεν υπολείπονται των τριών.

Εφόσον συντρέχει σπουδαίος λόγος στο πρόσωπο του διορισθέντος μέλους (λ.χ. μη εκπλήρωση των καθηκόντων του), μέτοχοι (διαφορετικοί από εκείνους που τον διόρισαν) είναι δυνατό να ζητήσουν δικαστικά την ανάκλησή του. Αναγκαία προϋπόθεση να εκπροσωπούν το 1/10, κατ’ ελάχιστον, του καταβεβλημένου κεφαλαίου. Η σχετική δικαστική διαδικασία εξελίσσεται στο πλαίσιο της εκούσιας δικαιοδοσίας.

 

Αντικατάσταση Μέλους (Ελλιπούς) ΔΣ

Ακόμα μια εξαίρεση στον κανόνα εκλογής ΔΣ από τη ΓΣ συνιστά (και) εκείνη της εκλογής μέλους, από το ίδιο το ΔΣ, σε περίπτωση ελλιπούς (:«κολοβού»)  ΔΣ (άρ. 82 §1 και 117 §2, περ. δ΄). Αν υπάρξει παραίτηση ή θάνατος ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο απώλεια της ιδιότητας μέλους ή μελών του ΔΣ, το τελευταίο είναι δυνατό να εκλέξει τον αντικαταστάτη τους για το υπόλοιπο της θητείας του. Σχετική καταστατική πρόβλεψη δεν απαιτείται (βλ. Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 82). Τυχόν εξουσίες του αντικαθιστάμενου δεν μεταφέρονται, αυτοδίκαια, στον αντικαταστάτη του.

Προϋποθέσεις

Για την εν λόγω εκλογή από μέρους του απαιτούνται (σωρευτικά): (α) Απώλεια Ιδιότητας Μέλους, (β) Ανυπαρξία (:μη εκλογή) Αναπληρωματικών Μελών από τη ΓΣ (κατ’ αρ. 81) και (γ) Νόμιμη Σύνθεση ΔΣ (:τα εναπομένοντα μέλη του να μην υπολείπονται των τριών)

Δημοσιότητα & Ανακοίνωση Απόφασης

Η απόφαση της εκλογής αφενός μεν υποβάλλεται σε δημοσιότητα στο Γ.Ε.ΜΗ με δηλωτικό χαρακτήρα (άρ. 82 §1 in fine) αφετέρου δε θα πρέπει να ανακοινωθεί στην αμέσως προσεχή ΓΣ. Η τελευταία, είναι δυνατό να αντικαταστήσει τους εκλεγέντες, ακόμη κι αν δεν έχει αναγραφεί σχετικό θέμα στην ημερήσια διάταξη (άρ. 82 §1 in fine).

Καταστατική Ρήτρα Συνέχισης Ελλιπούς ΔΣ

Είναι ανεκτή, κατά το νόμο, καταστατική πρόβλεψη για τη συνέχιση της λειτουργίας του ΔΣ χωρίς αντικατάσταση των, κατά τα άνω, ελλειπόντων μελών του (άρ. 82 §2). Αρκεί τα εναπομένοντα να είναι περισσότερα από τα μισά όσων εξελέγησαν/διορίσθηκαν και να μην υπολείπονται των τριών.

Σύγκληση ΓΣ Από Ελλιπές ΔΣ

Τα μέλη του ελλιπούς ΔΣ είναι, όμως, δυνατό να προβούν σε σύγκληση ΓΣ με αποκλειστικό θέμα την εκλογή νέου ΔΣ-ακόμα κι αν υπολείπονται των τριών (άρ. 82 §3).

 

Δικαστικός Διορισμός ΔΣ

Τελευταία εξαίρεση από τον κανόνα της εκλογής του ΔΣ από τη ΓΣ, συνιστά ο διορισμός του με δικαστική απόφαση. Αναφέρεται, εκ περισσού,  ο νόμος για τις ΑΕ στη σχετική δυνατότητα, σε περίπτωση μη ορισμού πρώτου ΔΣ από το καταστατικό (άρ. 78 §2, εδ. β΄).

Διορισμός προσωρινής διοίκησης δυνάμει δικαστικής απόφασης επιβάλλεται (άρ. 69ΑΚ) ως έσχατη λύση, επί «έλλειψης προσώπων διοίκησης»˙ συγκεκριμένα, όταν: (α) ελλείπουν τα πρόσωπα που απαιτούνται για τη διοίκηση του νομικού προσώπου ή (β) συγκρούονται (τα) συμφέροντα προσώπων της διοίκησης με τα αντίστοιχα του νομικού προσώπου.

Ένας τέτοιος διορισμός είναι δυνατό να αποφασισθεί από το δικαστήριο ύστερα από αίτηση οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον-κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρ. 786 ΚΠολΔ).

Όσον αφορά, ειδικότερα, τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις:

(α) Περίπτωση Έλλειψης Διοίκησης: Συντρέχει στις περιπτώσεις που δεν διορίζονται μέλη του ΔΣ ή αυτά εξέπεσαν ή κάποιο μέλος ελλείπει (λ.χ. εξαιτίας θανάτου ή ασθένειας). Στις περιπτώσεις, επίσης, εκλογής ΔΣ με άκυρη απόφαση καθώς και (κατά την ορθότερη άποψη) όταν συντρέχει πλασματική έλλειψη διοίκησης (λ.χ. άρνηση άσκησης καθηκόντων από μέρους των μελών).

Ο διορισμός προσωρινής διοίκησης με δικαστική απόφαση, περιορίζεται σημαντικά, δεδομένων των προβλέψεων του νόμου για τις ΑΕ. Και τούτο γιατί, πριν από τη δικαστική προσφυγή, είναι δυνατή: η αναπλήρωσή των ελλειπόντων μελών (άρ. 81) ή η εκλογή άλλων από το ίδιο το ΔΣ (άρ. 82 §2). Επίσης, η συνέχιση λειτουργίας του ελλιπούς ΔΣ στο πλαίσιο σχετικής καταστατικής πρόβλεψης (άρ. 82 §2). Είναι δυνατή, σε κάθε περίπτωση, η σύγκληση ΓΣ από τα εναπομείναντα μέλη ΔΣ με σκοπό την εκλογή νέου ΔΣ (άρ. 82 §3).

Εφόσον λάβει χώρα αίτηση περί διορισμού στη βάση κάποιας από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, το δικαστήριο διορίζει το σύνολο των μελών του προσωρινού ΔΣ-ακόμα κι αν εξέπεσαν ορισμένα, μόνον, μέλη του. Συνεπώς, μικτό προσωρινό ΔΣ, ήδη υφιστάμενων και δικαστικώς διορισθέντων μελών, δεν σχηματίζεται. Το προσωρινό ΔΣ πρέπει να προβεί, με βάση και όσα η δικαστική απόφαση θα ορίζει, σε άμεση σύγκληση ΓΣ για την εκλογή νέου ΔΣ.

(β) Περίπτωση Σύγκρουσης Συμφερόντων: Συντρέχει στις περιπτώσεις που τα ατομικά συμφέροντα του μέλους ΔΣ είναι αντίθετα με εκείνα της ΑΕ. Ή εκμεταλλεύεται επιχειρηματικές ευκαιρίες για ίδιο όφελος ή όφελος τρίτου σε βάρος της ΑΕ.

Περιορίζεται σημαντικά, και εν προκειμένω, η δικαστική εμπλοκή (κατ’ αρ. 69ΑΚ) -δεδομένων των προβλέψεων του νόμου για τις ΑΕ: Στο πλαίσιο της υποχρέωσης πίστης, μέλος ΔΣ δεν δικαιούται να ψηφίζει σε θέματα στα οποία υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων με την εταιρεία του ίδιου ή συνδεδεμένων με αυτό προσώπων (97 §3). Είναι δυνατό, επίσης, να λάβει χώρα αναπλήρωση του εν λόγω μέλους (εφόσον τούτο προβλέπεται στην πράξη εκλογής ή διορισμού του αναπληρωματικού – άρ. 81 §2).

Εφόσον, όμως, λάβει χώρα σχετική αίτηση περί διορισμού, το δικαστήριο διορίζει (κατά την ορθότερη άποψη) τόσα μέλη του ΔΣ όσα κωλύονται λόγω της σύγκρουσης συμφερόντων να ασκήσουν τα καθήκοντά τους. Η προσωρινή διοίκηση, εν προκειμένω, διενεργεί τις πράξεις εκείνες για την τέλεση των οποίων κωλύονται τα μέλη που αντικαθίστανται ή/και όσες, συγκεκριμένα, ορίσει το δικαστήριο.

 

Ο (γνωστός) κανόνας της εκλογής του ΔΣ από τη ΓΣ της ΑΕ έχει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες εξαιρέσεις: ο ορισμός πρώτου ΔΣ (συνήθως από το καταστατικό), ο απευθείας ορισμός μέλους/μελών από μέτοχο ή/μετόχους, η συμπλήρωση ελλειπόντων μελών από το ίδιο το («κολοβό») ΔΣ, ο ορισμός προσωρινού ΔΣ με βάση δικαστική απόφαση. Οι συγκεκριμένες εξαιρέσεις είναι όμως (εκτός από ενδιαφέρουσες και) ιδιαίτερα σημαντικές-δυνητικά, μάλιστα, και προβληματικές: όχι μόνον διασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία της ΑΕ αλλά είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να ανατρέψουν σημαντικές ισορροπίες στη διοίκηση της εταιρείας -ενδεχομένως και εντός του μετοχικού σχήματος. Κατά τούτο, λοιπόν, θα πρέπει να είμαστε, όλοι, ιδιαίτερα προσεκτικοί με τη διαχείρισή τους.

Ζητήματα σημαντικά αναφύονται (και) όσον αφορά την εκλογιμότητα και τα ελαττώματα διορισμού των μελών του ΔΣ. Θα μας απασχολήσουν όμως, λόγω της έκτασης και σοβαρότητάς τους, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 18 Δεκεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με το Διοικητικό Συμβούλιο της Ανώνυμης Εταιρείας. Συγκεκριμένα: με τη λειτουργία, την εξουσία, τα μέλη και τη θητεία τους. Καθώς όμως τα μέλη του δεν εκλέγονται μόνον από τη Γενική Συνέλευση, ενδιαφέροντα ζητήματα ανακύπτουν αναφορικά με τον τρόπο της εκλογής τους. Εδώ θα μας απασχολήσει ο κανόνας (:εκλογή από τη ΓΣ). Σε επόμενη αρθρογραφία θα ασχοληθούμε με τις εξαιρέσεις του.

 

Η εκλογή του Δ.Σ. από τη Γ.Σ.

Ο κανόνας

Όπως και εισαγωγικά αναφέραμε, τα μέλη του ΔΣ εκλέγονται (:κανόνας) από τη ΓΣ-με την επιφύλαξη διαφορετικής ρύθμισης στο νόμο, (άρ. 78 §1, ν. 4548/2018–Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 78). Ανάλογη ρύθμιση συναντούμε και στις προβλέψεις που αφορούν την αποκλειστική αρμοδιότητα της ΓΣ (άρ. 117 §1, περ. β΄). Με την εκλογή από τη ΓΣ εξυπηρετείται η αρχή της αυτονομίας και αυτοδιοίκησης της ΑΕ. Οι ιδιοκτήτες (:μέτοχοί) της αποκτούν λόγο και συμμετοχή στη διοίκηση της τελευταίας.

Η σχετική αρμοδιότητα της ΓΣ δεν είναι δυνατό να ανατεθεί (ούτε από τη ΓΣ ή το καταστατικό) σε άλλο όργανο της ΑΕ ή τρίτο. Η ΓΣ λαμβάνει την απόφαση εκλογής του ΔΣ με συνήθη απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 130 §1 και 132 §2, αντίστοιχα). Υπό την επιφύλαξη, βέβαια, ότι το καταστατικό δεν προβλέπει, εν προκειμένω, μεγαλύτερα ποσοστά απαρτίας και πλειοψηφίας (άρ. 130 §5 και 132 §3, αντίστοιχα). Είναι δυνατό, πάντως, να προβλέπεται και ομοφωνία.

Οι Εξαιρέσεις

Ο κανόνας εκλογής του ΔΣ από τη ΓΣ, ωστόσο, δεν είναι χωρίς εξαιρέσεις. Οι εξαιρέσεις που θεσπίζονται εκ του νόμου (για τις οποίες επόμενη αρθρογραφία μας)- συνοψίζονται στις ακόλουθες: (α) Στον ορισμό του πρώτου ΔΣ στο αρχικό καταστατικό της ΑΕ (άρ. 78 130 §2). (β) Στον απευθείας διορισμό μέλους/μελών ΔΣ από μέτοχο (άρ. 79). (γ) Στην εκλογή μελών από το ΔΣ, σε περίπτωση ελλιπούς ΔΣ (άρ. 82 130 §1). (δ) Στον διορισμό (προσωρινού) ΔΣ δυνάμει δικαστικής απόφασης (άρ. 69 ΑΚ).

 

Εκλογή Δ.Σ. βάσει καταλόγων

Γενικά

Η εκλογή του ΔΣ από τη ΓΣ συνηθίζεται να λαμβάνει χώρα στη βάση του πλειοψηφικού συστήματος: εκλέγονται εκείνοι που θα λάβουν τις περισσότερες ψήφους. Προβλέπεται, όμως, κι ένα ακόμα (άρ. 80 §1):  η δυνατότητα, συγκεκριμένα, εκλογής μελών ΔΣ βάσει καταλόγων (:ψηφοδελτίων). Πρόκειται για δυνατότητα η οποία είχε εισαχθεί από το έτος 2007 (ν. 3604/2007) με σκοπό να άρει προγενέστερες αμφισβητήσεις της θεωρίας.

Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου συστήματος προβλέπεται ότι, υπό την προϋπόθεση σχετικής καταστατικής πρόβλεψης, οι υποψήφιοι για την εκλογή τους στο ΔΣ προτείνονται στη ΓΣ βάσει καταλόγων. Η ΓΣ εκλέγει από αυτούς ως μέλη ΔΣ κατά την αναλογία των ψήφων που λαμβάνει κάθε κατάλογος (άρ. 80 §1 εδ. α΄).

Μέσω της συγκεκριμένης ρύθμισης εισάγεται το αναλογικό σύστημα εκλογής από τη ΓΣ. Ως αποτέλεσμα, επέρχεται αναλογικότερη εκπροσώπηση των μετόχων στη διοίκηση της ΑΕ˙ με ιδιαίτερο, βέβαια, ενδιαφέρον των μειοψηφούντων. Η αναλογική εκπροσώπηση στη διοίκηση της ΑΕ εγκυμονεί, όμως, κινδύνους για τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων από το ΔΣ. Ιδίως για εκείνες που (στη βάση καταστατικής πρόβλεψης ή του νόμου) απαιτούν αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία. Τα μέλη του ΔΣ που προέρχονται από τους μετόχους μειοψηφίας θα δικαιούνται (και είναι ενδεχόμενο), στην περίπτωση αυτή, να καταψηφίζουν.

Υποστηρίζεται (και ορθά) πως αναλογικό και πλειοψηφικό σύστημα είναι δυνατό να συνυπάρχουν: ορισμένος αριθμός μελών ΔΣ είναι δυνατό να εκλέγεται στη βάση του πλειοψηφικού συστήματος και ο υπολειπόμενος στη βάση καταλόγων.

Προϋποθέσεις

(α) Καταστατική Πρόβλεψη: Όπως, ήδη, αναφέραμε η εκλογή βάσει καταλόγων προϋποθέτει σχετική καταστατική πρόβλεψη (:θετική προϋπόθεση).

Tο καταστατικό, πάντως, θα πρέπει να εξειδικεύει τη διαδικασία που θα ακολουθείται για την εκλογή των μελών του ΔΣ βάσει καταλόγων, ώστε να αποφεύγονται τυχόν αμφισβητήσεις. Οι τρόποι εκλογής βάσει καταλόγων ποικίλουν. Είναι, μάλιστα, δυνατό να υφίσταται ένας, μόνον ,κατάλογος. Η ανάγκη εξειδίκευσης αφορά (ιδίως) στον τρόπο κατανομής των εδρών.

Ανάλογα με τις σχετικές καταστατικές προβλέψεις, από τον κάθε κατάλογο εκλέγονται: είτε τα πρόσωπα που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους είτε εκείνα που προηγούνται στη σειρά του καταλόγου. Οι υπόλοιποι θεωρούνται επιλαχόντες (άρ. 80 §1, εδ. γ΄ και δ΄), οι οποίοι λογίζονται, εκ του νόμου, ως αναπληρωματικά μέλη (άρ. 81 §1, εδ. β΄).

Μια τέτοια καταστατική πρόβλεψη μπορεί να προβλέπεται στο αρχικό καταστατικό της ΑΕ. Μπορεί όμως να εισαχθεί ή/και να καταργηθεί με απόφαση της ΓΣ. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία, εκτός κι αν το καταστατικό αξιώνει υψηλότερα ποσοστά (άρ. 80 §1 in fine).

(β) Ανυπαρξία Καταστατικής Πρόβλεψης Απευθείας Διορισμού: Προκειμένου να λάβει χώρα εκλογή μελών ΔΣ στη βάση καταλόγων, προϋποτίθεται (:αρνητική προϋπόθεση) ανυπαρξία καταστατικής πρόβλεψης για απευθείας διορισμό μέλους/μελών ΔΣ από μέτοχο (άρ. 80 §2). Τούτο μοιάζει εύλογο, καθώς (:Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 80) οι δύο δυνατότητες εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό: την εκπροσώπηση της μειοψηφίας στο ΔΣ.

 

Αναπληρωματικά Μέλη

Οριστική Αναπλήρωση

Εκτός από τα (με όποιο τρόπο εκλεγέντα) μέλη του ΔΣ, σημαντικό ρόλο ενδέχεται να κληθούν να διαδραματίσουν τυχόν αναπληρωματικά τους. Ως τέτοια νοούνται εκείνα που (κατά βάση) εκλέγονται ή διορίζονται με σκοπό την αντικατάσταση μέλους/μελών σε περίπτωση απώλειας της ιδιότητας αυτού/αυτών.

Η δυνατότητα εκλογής ή διορισμού αναπληρωματικών μελών (άρ. 81) αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της περίπτωσης «κολοβού», όπως λέγεται, ΔΣ. Κατ’ επέκταση, στην αποτροπή δικαστικής προσφυγής για ορισμό προσωρινής διοίκησης (69 ΑΚ), η οποία πρέπει να επιλέγεται σε εξαιρετικές, μόνον, περιπτώσεις. Δεδομένης, μάλιστα, της σχετικής νομοθετικής πρόβλεψης, αντίστοιχη καταστατική πρόβλεψη δεν απαιτείται (Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 81).

Εκείνος που εκλέγει ή διορίζει το ΔΣ (ή μέλη του), μπορεί να εκλέξει ή να διορίσει και αναπληρωματικά μέλη για την περίπτωση παραίτησης ή θανάτου των προσώπων που εκλέχτηκαν ή διορίστηκαν από αυτόν˙ εκείνων, επίσης, που για οποιονδήποτε άλλο λόγο έχασαν την ιδιότητα του μέλους του. Σε περίπτωση εκλογής μελών ΔΣ βάσει καταλόγων (άρ. 80), ως αναπληρωματικά μέλη λογίζονται οι επιλαχόντες.

Σε αντίθεση με το προϊσχύσαν καθεστώς, η σχετική δυνατότητα αναπλήρωσης  παρέχεται σε όλες τις περιπτώσεις εκλογής ή διορισμού του ΔΣ (Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 81). Επομένως: όχι μόνον σε περίπτωση εκλογής από τη ΓΣ. Κατ’ ακολουθίαν, τα αναπληρωματικά μέλη: (α) είτε θα εκλέγονται από τη ΓΣ και θα ορίζονται στην απόφαση εκλογής του ΔΣ, (β) είτε θα γνωστοποιούνται στην ΑΕ από κοινού με το μέλος που διορίζεται, απευθείας, από μέτοχο, (γ) είτε ως τέτοιοι θα λογίζονται οι επιλαχόντες, σε περίπτωση εκλογής βάσει καταλόγων.

Ορισμός αναπληρωματικών μελών δεν είναι, ωστόσο, δυνατό να λάβει χώρα (όπως γίνεται δεκτό) στο αρχικό καταστατικό της ΑΕ.

Η εκλογή ή ο διορισμός αναπληρωματικού μέλους μπορεί να αφορά στην αναπλήρωση συγκεκριμένου μέλους ή οποιουδήποτε εξ αυτών-ανάλογα, βεβαίως, με την πράξη εκλογής ή διορισμού των αναπληρωματικών μελών. Αν δεν γίνεται κάποια σχετική αναφορά, τυχόν αναπλήρωση μπορεί να επέλθει για οποιοδήποτε υφιστάμενο μέλος.

Περαιτέρω, απαιτείται ο διορισμός των αναπληρωματικών μελών να υποβάλλεται σε δημοσιότητα (άρ. 81 §1 in fine).

Προσωρινή Αναπλήρωση Λόγω Σύγκρουσης Συμφερόντων

Η αναπλήρωση μέλους ΔΣ λαμβάνει χώρα για το υπόλοιπο της θητείας του. Τυχόν αναπλήρωση δεν είναι δυνατό να λάβει χώρα εξαιτίας προσωρινού κωλύματος υφιστάμενου μέλους.

Απόκλιση από τα ως άνω, δυνάμει ειδικότερης ρύθμισης, εισάγεται στην περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων μέλους ΔΣ με εκείνα της ΑΕ (άρ. 97 & 81 §2). Αναγκαία προϋπόθεση τούτο να  προβλέπεται στην πράξη εκλογής ή διορισμού του αναπληρωματικού μέλους. Όπως ρητά ορίζεται, στην περίπτωση αυτή η αναπλήρωση είναι προσωρινή και αφορά τις πράξεις για τις οποίες υφίσταται η σύγκρουση.

Παράσταση Αναπληρωματικών Μελών Σε Συνεδριάσεις ΔΣ

Προβλέπεται στο νόμο  (άρ. 81 §3) δυνατότητα παράστασης των αναπληρωματικών μελών στις συνεδριάσεις του ΔΣ-πριν ενεργοποιηθεί η από μέρους τους αναπλήρωση (τακτικού) μέλους. Η παράσταση αυτή κρίνεται αναγκαία, προκειμένου τα μέλη να ενημερώνονται για τα εταιρικά ζητήματα˙ να είναι σε θέση, κατά συνέπεια, να αναλάβουν τα καθήκοντά τους, σε περίπτωση που συντρέξει λόγος αναπλήρωσης.

Στις εν λόγω συνεδριάσεις, τα αναπληρωματικά μέλη δεν έχουν δικαίωμα ψήφου ούτε και είναι αναγκαίο να προσκαλούνται στις συνεδριάσεις του οργάνου (Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 81). Είναι, όμως, δυνατό να λαμβάνουν τον λόγο και να εκφέρουν την άποψή τους-κατά την κρίση του προέδρου. Είναι, επίσης, δυνατό να αντιπροσωπεύουν στις συνεδριάσεις άλλο μέλος του ΔΣ (άρ. 92 §4).

 

Αποτελεί κοινή γνώση (και τον κανόνα) πως τα μέλη του ΔΣ μιας ΑΕ εκλέγονται από τη ΓΣ της. Εκλέγει, η τελευταία, τα μέλη του ΔΣ είτε στη βάση μεμονωμένων υποψηφιοτήτων είτε υποψηφιοτήτων που συμπεριλαμβάνονται σε  καταλόγους-ψηφοδέλτια. Η τελευταία θα ήταν μια επιλογή ωφέλιμη μεν για τους μετόχους μειοψηφίας, προβληματική όμως (και κατά τούτο μη επιλέξιμη) από τους πλειοψηφούντες. Επιλέξιμη, εντούτοις, η επιλογή των αναπληρωματικών μελών του ΔΣ για την αντιμετώπιση (δυνητικά) προβληματικών καταστάσεων (λ.χ. ελλιπής σύνθεση του ΔΣ ή σύγκρουση συμφερόντων των μελών του). Επιλέξιμη, επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις (και όχι ασυνήθης, ενίοτε-μάλιστα, αναγκαία) η εκλογή/ορισμός μελών ΔΣ-εκτός ΓΣ. Περί αυτών, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 11 Δεκεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Ένα από τα σημαντικά όργανα της ΑΕ είναι το Διοικητικό της Συμβούλιο. Είναι το όργανο εκείνο μέσω του οποίου λαμβάνει χώρα η διαχείριση και εκπροσώπηση της ΑΕ˙ μέσω του οποίου η ΑΕ εκφράζει τη βούλησή της και εκδηλώνει τη δράση της τόσο ενδοεταιρικά όσο και στον εξωτερικό κόσμο. Ο πολυσήμαντος ρόλος του ΔΣ, καθώς και ζητήματα αναφορικά με μέλη του και τη θητεία τους θα μας απασχολήσουν στο παρόν.

 

Ο Ρόλος Του ΔΣ – Το Καθήκον Διοίκησης

Όπως ρητά προβλέπεται στο νόμο για τις ΑΕ (:ν. 4548/2018), την εταιρεία διοικεί το Διοικητικό Συμβούλιο (άρ. 77 §1, εδ. α’, ν. 4548/2018). Η διοίκηση της ΑΕ συμπεριλαμβάνει: (α) τη διαχείριση και (β) τη δικαστική και εξώδικη εκπροσώπησή της (άρ. 77 §1 εδ. β’).

Από το νόμο, επομένως, προκύπτει το εύρος των αρμοδιοτήτων (και ευθύνης) του ΔΣ, οι οποίες και διακρίνονται από τις αντίστοιχες της ΓΣ. Η τελευταία, εξάλλου, είναι εκείνη που αποφασίζει για δομικές αλλαγές που αφορούν στην ΑΕ.

Η ΑΕ ενεργεί μέσω του ΔΣ της. Η ύπαρξη του καθίσταται, ως εκ τούτου, υποχρεωτική. Η υποχρεωτικότητα αυτή δεν σημαίνει, όμως, ότι σε περίπτωση που εκλείπει το Διοικητικό Συμβούλιο (λ.χ. εξαιτίας παραίτησης των μελών του) η ΑΕ παύει να υφίσταται. Η ύπαρξή της, στην περίπτωση αυτή, δεν αμφισβητείται. Απαιτείται, ωστόσο, για την εξασφάλιση της λειτουργίας της, η εκλογή νέου ΔΣ από τη ΓΣ. Διαφορετικά, ο δικαστικός διορισμός προσωρινής διοίκησής της (69 ΑΚ).

Η υποχρέωση διοίκησης του ΔΣ δεν εξαντλείται στη διαχείριση και εκπροσώπηση της της ΑΕ. Περιλαμβάνει, γενικά, τη διεύθυνσή της. Στο πλαίσιο αυτής: τον προσδιορισμό-συντονισμό της επιχειρηματικής πολιτικής και στρατηγικής και τον έλεγχο τήρησής της. Μολονότι ο νόμος για τις ΑΕ εμμένει στον παραδοσιακό τρόπο διακυβέρνησης της ΑΕ μέσω του ΔΣ, προβλέπει, επίσης, και το (δυνητικό) υποκατάστατό του: πρόκειται για την «εκτελεστική επιτροπή» (άρ. 87 §4). Η τελευταία, εφόσον επιλεγεί ο ορισμός της, είναι δυνατό να λαμβάνει αποφάσεις για την καθημερινή διοίκηση της ΑΕ˙ το υπόλοιπο Διοικητικό Συμβούλιο θα ασκεί, στην περίπτωση αυτή, καθήκοντα εποπτείας (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του 6^ο τμήματος).

Ζήτημα γεννάται σχετικά με το περιεχόμενο του εταιρικού συμφέροντος στην προαγωγή του οποίου θα πρέπει να αποβλέπει το Διοικητικό Συμβούλιο, ενόσω ασκεί το καθήκον διοίκησης. Κατά μια άποψη, το εταιρικό συμφέρον της ΑΕ ταυτίζεται με τις επιδιώξεις των μετόχων της για μακροπρόθεσμη κερδοφορία της ΑΕ και αύξηση, κατ’ επέκταση, της μετοχικής αξίας (:μονιστική θεωρία). Κατ’ άλλη, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο τα συμφέροντα των μετόχων αλλά και εκείνα, λ.χ. των εργαζομένων της ΑΕ, ακόμη και του περιβάλλοντος (πλουραλιστική θεωρία). Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και μέσω της εξυπηρέτησης τέτοιων συμφερόντων από μέρους του ΔΣ, των εργαζομένων λ.χ., πάλι τα συμφέροντα των μετόχων, εν τέλει, εξυπηρετούνται.

 

Έννομη Σχέση Μεταξύ Μελών ΔΣ & ΑΕ

Τα μέλη του ΔΣ συνδέονται με έννομη σχέση (:οργανική) με την ΑΕ. Η έννομη αυτή σχέση είναι δυνατό να είναι αμειβόμενη ή όχι.

Είναι ενδεχόμενο κάποιο μέλος του ΔΣ να παρέχει στην ΑΕ, επιπρόσθετα, υπηρεσίες που εκφεύγουν από τα στενά όρια διοίκησής της. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται στο πλαίσιο «ειδικής σχέσης» (άρ. 109  §3). Η συγκεκριμένη, ειδική, σχέση είναι δυνατό να περιβληθεί, ενδεικτικά, τον τύπο της σύμβασης εργασίας, έργου, ανεξαρτήτων υπηρεσιών ή εντολής (λ.χ. μέλος ΔΣ παρέχει, παράλληλα, νομικές ή λογιστικές υπηρεσίες στην ΑΕ).

 

Αρχή Της Αυτονομίας

Τα μέλη του ΔΣ ενεργούν ανεξάρτητα. Δεν υπάγονται, επομένως, σε υποδείξεις και εντολές λ.χ. της ΓΣ ή του μετόχου πλειοψηφίας της ΑΕ. Μόνη υποχρέωση των μελών του ΔΣ έναντι των μετόχων (στο πλαίσιο, κυρίως, της ΓΣ) αποτελεί η υποχρέωση πληροφόρησης (:άρ. 141).

Τα μέλη του ΔΣ υπέχουν (έναντι της ΑΕ-και μόνο) υποχρέωση πίστης και επιμέλειας κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων τους-στο πλαίσιο της μεταξύ τους οργανικής σχέσης (και τούτο ανεξάρτητα από την όποια υποκείμενη-λ.χ. σύμβαση εντολής ή ανεξάρτητων υπηρεσιών).

Εκτός από την περίπτωση που το ίδιο το ΔΣ το ζητήσει, δεν νοείται συγκατάθεση/έγκριση της ΓΣ στη λήψη διαχειριστικών αποφάσεων από το πρώτο. Καταστατικές ρήτρες για έγκριση των αποφάσεων του ΔΣ από τη ΓΣ θα είναι, επομένως, άκυρες. Η δυνατότητα, πάντως, της τελευταίας να εκλέξει, οποτεδήποτε, ένα νέο ΔΣ, αναμφίβολα λειτουργεί προς την κατεύθυνση της συμμόρφωσης των μελών του με τις κατευθύνσεις (τυπικές ή άτυπες, ρητές ή σιωπηρές) των πλειοψηφούντων μετόχων.

Να σημειωθεί τέλος ότι, πολύ περισσότερο, ούτε το ΔΣ θυγατρικής εταιρείας υποχρεούται να εκτελεί εντολές της μητρικής (ανεξάρτητα, βέβαια, που στην πράξη θα ευθυγραμμίζεται με τις εντολές της).

 

Εξουσία Διαχείρισης: Περιεχόμενο, Έκταση & Ευθύνη

Περιεχόμενο

Το Διοικητικό Συμβούλιο είναι αρμόδιο να αποφασίζει για κάθε πράξη που αφορά τη διοίκηση της ΑΕ, τη διαχείριση της περιουσίας της και την, εν γένει, επιδίωξη του εταιρικού της σκοπού (άρ. 86).

Έκταση

Η εξουσία του ΔΣ είναι περιορισμένη: το ΔΣ δεν έχει το δικαίωμα να διενεργεί πράξεις καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού καθώς και πράξεις που απαγορεύονται από το καταστατικό ή αντίκεινται σε αποφάσεις της ΓΣ. Είναι, όμως, δυνατό περαιτέρω να περιορισθεί η εξουσία του από το καταστατικό ή από αποφάσεις της ΓΣ.

Ευθύνη

Τυχόν υπέρβαση της διαχειριστικής εξουσίας μέλους του ΔΣ γεννά υποχρέωση αποζημίωσης κατά του δράστη. Ωστόσο, η σχετική πράξη αξιολογείται ως έγκυρη και επιφέρει έννομες συνέπειες, εφόσον ο τυχόν τρίτος συναλλασσόμενος είναι καλόπιστος.

 

Εξουσία Εκπροσώπησης: Περιεχόμενο, Έκταση & Ευθύνη

Περιεχόμενο

Το Διοικητικό Συμβούλιο, ως συλλογικό όργανο της ΑΕ, εκπροσωπεί την τελευταία δικαστικά και εξωδικαστικά. Εξαιρέσεις εντοπίζονται σε ειδικές περιπτώσεις-λ.χ.: (α) στο στάδιο της ίδρυσης της ΑΕ (:οπότε ούτε νομικό πρόσωπο υφίσταται ούτε, πολύ περισσότερο, ΔΣ), (β) στο στάδιο της εκκαθάρισης (:οπότε εκπρόσωποι είναι οι εκκαθαριστές), (γ) στο στάδιο της πτώχευσης (:οπότε χρέη εκπροσώπου ασκεί ο σύνδικος).

Στο πλαίσιο της εξωδικαστικής εκπροσώπησης της ΑΕ από το ΔΣ εμπίπτουν η διενέργεια δικαιοπραξιών και η σύναψη συμβάσεων με τρίτους. Επίσης, οι πράξεις εταιρικής φύσεως προς τους μετόχους (λ.χ. η έγκριση μεταβίβασης δεσμευμένων μετοχών).

Στο πλαίσιο της δικαστικής εκπροσώπησης, το ΔΣ εκπροσωπεί την ΑΕ δικαστικά, καθώς η ΑΕ, ως νομικό πρόσωπο έχει ικανότητα διαδίκου και παράστασης ενώπιον παντός δικαστηρίου.

Έκταση

Η έκταση της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ είναι απεριόριστη: η ΑΕ δεσμεύεται απέναντι στους καλόπιστους τρίτους (που δεν γνώριζαν ή δεν ήταν δυνατό να γνωρίζουν τη σχετική υπέρβαση)-ακόμη κι αν το ΔΣ ενεργεί καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού.

Η έκταση της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ είναι (και) μη περιορίσιμη: Τυχόν περιορισμοί της από το καταστατικό ή τη ΓΣ δεν μπορούν να αντιταχθούν έναντι τρίτων (άρ. 86 §3). Ακόμη και αν τούτοι έχουν υποβληθεί σε δημοσιότητα.

Περιορισμοί, ωστόσο, στην εξουσία του ΔΣ είναι δυνατό να τεθούν από το νόμο. Τέτοιες περιπτώσεις συνιστούν οι συναλλαγές της ΑΕ με μέλη του ΔΣ (άρ. 99επ.). Επίσης, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες η λειτουργία εκπροσώπησης ασκείται μεν από το ΔΣ, απαιτείται όμως συγκατάθεση της ΓΣ (λ.χ. οι συναλλαγές με συνδεδεμένα μέρη-άρ. 100 §3).

Ευθύνη

Τα αποτελέσματα και οι ενέργειες των μελών του ΔΣ καταλογίζονται στην ίδια την ΑΕ. Ευθύνη, επομένως, γεννάται σε βάρος της τελευταίας για (άδικες, κυρίως) πράξεις ή παραλείψεις των μελών του ΔΣ (άρ. 71 ΑΚ). Θεμελιώνεται, όμως-ταυτόχρονα, εις ολόκληρον ευθύνη των υπαίτιων προσώπων.

 

Αρχή Της Συλλογικής Δράσης 

Το Διοικητικό Συμβούλιο κατά την άσκηση των εξουσιών αλλά τη λήψη των αποφάσεών του (άρ. 92 παρ. 2) δρα, κατ’ αρχήν, συλλογικά (άρ.77 §2 εδ. β’). Σημαντική είναι, επομένως, η δυνατότητα συμμετοχής των μελών του ΔΣ στις συλλογικές διαδικασίες. Δεν απαιτείται, αντίθετα, σύμπραξη όλων των μελών σε κάθε πράξη εκπροσώπησης.

Επιτρεπτές, ωστόσο, καταστατικές αποκλίσεις, όπως λ.χ. η ανάθεση της εκπροσώπησης για ένα η περισσότερα θέματα σε συγκεκριμένα, μόνο, μέλη ή μέλος του ΔΣ. Επίσης, η κυριαρχία της ψήφου του προέδρου επί ισοψηφίας (άρ. 92 παρ. 2 εδ. β’). Καθώς και ο διορισμός υποκατάστατου οργάνου, που δρα παράλληλα με το ΔΣ (άρ. 87).

 

Τα Μέλη Του ΔΣ˙ Ειδικότερα

Εκλογή & Δυνατότητα Επανεκλογής 

Οι τρόποι εκλογής των μελών (μετόχων ή μη) του ΔΣ προβλέπονται ρητά στον νόμο (άρ. 77 §2 εδ. α’, με παραπομπή σε άρ.78-80). Συγκεκριμένα, στους τρόπους αυτούς περιλαμβάνονται: (α) η εκλογή από τη ΓΣ (άρ. 78), (β) ο απευθείας διορισμός από μέτοχο (άρ.79) και (γ) η εκλογή βάσει καταλόγων (άρ. 80).

Τα μέλη του ΔΣ παραμένουν, πάντοτε, επανεκλέξιμα (ακόμη και πριν τη λήξη της θητείας τους- αρ. 77, §2, εδ. β΄). Εξυπηρετείται, έτσι, η ανάγκη -συχνά- για ενότητα και συνέχεια στη διοίκηση της ΑΕ. Τυχόν καταστατική ρήτρα περί απαγόρευσης της επανεκλογής θα κριθεί άκυρη (άρ. 77 §2 εδ. β’).

Το Ελευθέρως Ανακλητό 

Τα μέλη του ΔΣ ανακαλούνται ελεύθερα-οποτεδήποτε (άρ. 77 §2 εδ. β’). Η θητεία τους, επομένως, τελεί πάντοτε υπό την αίρεση της ανάκλησής τους.

Η ανάκληση λαμβάνει χώρα, κατά βάση, με απόφαση της ΓΣ (με απλή απαρτία και πλειοψηφία). Εάν, όμως, μέλος ορίστηκε με απευθείας διορισμό, από τον μέτοχο που το διόρισε (ή δικαστικά, αν τούτο αιτήθηκε το 1/10 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου και συντρέχει σπουδαίος λόγος).

Η ανάκληση των μελών του ΔΣ-συμβούλων εκφράζει, συνήθως, την έλλειψη εμπιστοσύνης στο πρόσωπό τους ή, εν γένει, τη μη έγκριση της διοίκησης που ασκούν. Καταστατικές ρήτρες που καταργούν ή περιορίζουν το δικαίωμα ανάκλησης είναι άκυρες.

Η πράξη ανάκλησης υπόκειται σε (δηλωτική) δημοσιότητα.

Ο Αριθμός 

Ο αριθμός των μελών του ΔΣ καθορίζεται από το καταστατικό. Εναλλακτικά από τη ΓΣ, μέσα στα όρια που προβλέπει το καταστατικό. Δεν μπορεί πάντως (άρ. 77 §3)  να υπολείπεται των τριών (3) ή να υπερβαίνει τα δεκαπέντε (15). Τυχόν μη τήρηση των ορίων αυτών καθιστά τη σύνθεση του ΔΣ μη νόμιμη.

Νομικό Πρόσωπο Ως Μέλος ΔΣ

Εφόσον υπάρχει ρητή καταστατική πρόβλεψη, μέλος του ΔΣ είναι δυνατό να καταστεί, οποιασδήποτε μορφής, νομικό πρόσωπο (άρ. 77 §4).

Το νομικό πρόσωπο-μέλος υποχρεούται, εντός 15μέρου από τον ορισμό του ως μέλος του ΔΣ, να υποδείξει, ως εκπρόσωπό του, φυσικό πρόσωπο. Το τελευταίο θα ασκεί όλες τις αρμοδιότητες με τις οποίες επιφορτίζεται το μέλος του ΔΣ. Το εν λόγω φυσικό πρόσωπο ανακαλείται/αντικαθίσταται οποτεδήποτε από το νομικό πρόσωπο-μέλος. Εις ολόκληρο ευθύνη τους, πάντως, γεννάται έναντι της ΑΕ ως προς τις πράξεις εταιρικής διαχείρισης.

Η Θητεία

Η ιδιότητα του μέλους του ΔΣ συναρτάται με τη διάρκεια της θητείας του-εκτός εάν το μέλος παραιτηθεί (ρητά ή σιωπηρά) πριν τη λήξη της. Η θητεία καθορίζεται, ειδικότερα, από το καταστατικό και απαγορεύεται, σε κάθε περίπτωση, να υπερβαίνει τα έξι έτη. Στην περίπτωση που η εκλογή ή ο διορισμός γίνει για μεγαλύτερη διάρκεια, τότε αυτοί ισχύουν για τη μέγιστη εξαετή (άρ. 85 §1 εδ. α’ & β’). Ελάχιστη θητεία, πάντως, δεν προβλέπεται-δεν είναι σύνηθες, πάντως, να υπολείπεται του έτους.

Στην αρμοδιότητα της ΓΣ εμπίπτει η συγκεκριμενοποίηση της διάρκειας της θητείας, εφόσον στο καταστατικό τίθενται, απλώς, τα όριά της (λ.χ. «μεταξύ ενός έως πέντε έτη»). Κατ’ εξαίρεση, μάλιστα, μπορεί να εκλέξει ΔΣ με μικρότερη (της καταστατικής) θητεία. Ωστόσο, αν τόσο το καταστατικό όσο και η ΓΣ σιωπούν, γίνεται δεκτό ότι η θητεία των μελών είναι εξαετής.

Προβλέπεται νόμιμη παράταση της θητείας του ΔΣ -η διάρκεια της οποίας έχει λήξει- ωσότου ληφθεί απόφαση εκλογής νέου στο πλαίσιο της τακτικής ΓΣ του άρ. 119 (άρ. 85 §1 εδ. γ΄). Αποφεύγονται, έτσι, φαινόμενα ακυβερνησίας της ΑΕ.

Είναι, πάντως, ενδεχόμενο να υφίσταται πρόβλεψη για παράταση της θητείας του ΔΣ είτε στο καταστατικό είτε στην απόφαση της ΓΣ για την εκλογής του ΔΣ. Σιωπηρή παράταση δεν νοείται.

Επιτρεπτή, τέλος, καθίσταται, εκ του νόμου, η λήψη απόφασης -προαιρετική ή καταστατικά υποχρεωτική- εκ μέρους της ΓΣ για τμηματική ανανέωση των μελών του ΔΣ. Επίσης, η πρόβλεψη διαφοροποιημένων, μεταξύ των μελών, χρόνων λήξης της θητείας τους (:κλιμακωτό ΔΣ)-υπό τους όρους του νόμου (άρ. 85 §2).

 

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑΕ δεν είναι το περισσότερο ισχυρό όργανό της (υπερέχει, πάντα, η εξουσία της ΓΣ) είναι όμως το περισσότερο σημαντικό. Και τούτο γιατί το ΔΣ είναι εκείνο που επιφορτίζεται με την προς τα έσω διαχείριση και προς τα έξω δέσμευση και εκπροσώπηση της ΑΕ. Είναι εκείνο που θα χρεωθεί κάθε αποτυχία (αλλά και θα πιστωθεί κάθε επιτυχία) στην προσπάθεια της εκπλήρωσης του εταιρικού σκοπού και εξυπηρέτησης του συμφέροντος των μετόχων. Το ΔΣ είναι μεν συλλογικό όργανο (και ως τέτοιο αντιμετωπίζεται από το νόμο και το καταστατικό της ΑΕ) στην πράξη όμως ένας ή, στην καλύτερη περίπτωση, ελάχιστοι είναι εκείνοι που επιφορτίζονται με την καθημερινή διαχείριση της ΑΕ. Στο πλαίσιο αυτό (κατά τον Θουκυδίδη, Ιστορίαι, 2.65.9): «ἐγίγνετό τε λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή». Έτσι και στην ΑΕ. Και ορθά. Οι κανόνες, εντούτοις, υπάρχουν. Η τήρησή τους εποπτεύεται και η παράκαμψή τους (έστω και λελογισμένη) ελέγχεται. Και ορθά.-

Τα ενδιαφέροντα, πάντως, θέματα της εκλογής των μελών του ΔΣ θα μας απασχολήσουν στην επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Δεκεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στην απαγόρευση της πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Θα μας απασχολήσει στο παρόν, το επιτρεπτό, υπό προϋποθέσεις, της παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Επίσης, το νομικό καθεστώς των μετοχών που, εν τέλει, αποκτώνται από την ΑΕ.

 

Έννοια & Πεδίο Εφαρμογής

Η δυνατότητα παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ ρυθμίζεται στο νόμο (άρ. 49 ν. 4548/2018). Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρ. 16 του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920. Όμως, αντί των διοικητικών ποινών, που προβλέπονταν σε περιπτώσεις παράβασης των σχετικών προϋποθέσεων  και διαδικασιών που τίθενται από το νόμο, υπάρχει, πλέον, ποινική διάταξη (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 49).

Η υπό εξέταση περίπτωση είναι ευρεία. Καταλαμβάνει, κατ’ αρχήν, κάθε κτήση, κατά παράγωγο τρόπο, μετοχών-έστω και υπό αίρεση ή προθεσμία: με οριστική σύμβαση ή προσύμφωνο, κατά πλήρες ή περιορισμένο δικαίωμα κυριότητας αλλά και κατ’ επικαρπία. Καταλαμβάνει την εκποιητική αλλά και την υποσχετική δικαιοπραξία.  Καταλαμβάνει, τέλος, τις περιπτώσεις κτήσης, με παράγωγο τρόπο, ίδιων μετοχών μέσω της ίδιας της ΑΕ δια των αρμοδίων οργάνων της και μέσω τρίτου προσώπου, που λειτουργεί στο όνομά του και για λογαριασμό της ΑΕ (:έμμεσος αντιπρόσωπος).

 

Σκοπός, Κίνδυνοι & Προστασία

Η απόκτηση, κατά παράγωγο τρόπο, ίδιων μετοχών από την ΑΕ ελλοχεύει, αυτονοήτως, κινδύνους. Η καταβολή του σχετικού ανταλλάγματος από την ΑΕ ενδέχεται να συνιστά (απαγορευμένη καταρχήν) επιστροφή εισφορών στους υφιστάμενους μετόχους. Παράλληλα, σε περιπτώσεις που οι επίμαχες μετοχές αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε ρυθμιζόμενη αγορά, η κτήση τους από την ΑΕ, είναι πιθανόν να συνιστά πράξη χειραγώγησης. Ενώ, επιπλέον, η δυνατότητα του ΔΣ να προβαίνει σε κτήση των μετοχών αυτών για την ΑΕ ενδέχεται να διαταράσσει τις μετοχικές ισορροπίες, στη βάση των δυνητικά μεροληπτικών επιλογών του.

Παρά τους ανωτέρω κινδύνους, ωστόσο, η παράγωγη κτήση ίδιων μετοχών από την ΑΕ επιφυλάσσει σημαντικά πλεονεκτήματα για την τελευταία. Αναγκαία, όμως, η θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων και διαδικασιών, από το νόμο, για την ελαχιστοποίηση των συναφών κινδύνων. Στοχεύουν, όλες τούτες, στη διαφύλαξη του εγγυητικού χαρακτήρα του μετοχικού κεφαλαίου έναντι των εταιρικών δανειστών και στην προστασία της μετοχικής διάρθρωσης.

Η προβλεπόμενη, από το νόμο, παράγωγη απόκτηση ίδιων μετοχών εξυπηρετεί θεμιτά επιχειρηματικά και οικονομικά συμφέροντα της ΑΕ. Εντάσσεται, συχνά, στα επενδυτικά σχέδιά της και στοχεύει στη βελτίωση της χρηματοοικονομικής της διάρθρωσης.

Ως διαχειριστική πράξη της εταιρικής περιουσίας, υλοποιείται μέσω διάθεσης κερδών ή ελεύθερων αποθεματικών της ΑΕ. Δεν συνεπάγεται, ως εκ τούτου, τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ και δεν οδηγεί, σε επιστροφή εισφορών στους μετόχους. Η ΑΕ, αντίθετα, αυξάνει την ευελιξία της και την προσαρμοστικότητά της στις εξελίξεις της αγοράς (1832/2019 ΤρΕφΘεσ–ΤΝΠ Qualex).

 

Προϋποθέσεις Απόκτησης Ίδιων Μετοχών

Η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων  

Ουσιαστική προϋπόθεση για το επιτρεπτό της παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ είναι η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων ίδιας κατηγορίας (άρ. 49 §1, εδ. α΄). Υπό την έννοια της διασφάλισης ίσων ευκαιριών συμμετοχής τους στη διαδικασία απόκτησης ίδιων μετοχών από την ΑΕ.

Υποστηρίζεται, από μερίδα της θεωρίας, ότι οι, τυχόν, αποκτηθείσες από την ΑΕ ίδιες μετοχές της δεν μεταβάλλουν τις μετοχικές ισορροπίες εντός της ΑΕ. Ως εκ τούτου, η εν λόγω αρχή, δεν παρέχει στους μετόχους το δικαίωμα για διάθεση των μετοχών τους στην ΑΕ κατά το ποσοστό συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας. Υποστηρίζεται, εντούτοις, και η αντίθετη άποψη.

Περαιτέρω, λόγοι υπέρτερου εταιρικού συμφέροντος, καθώς και η δυνατότητα παραίτησης των μετόχων από την προστασία της συγκεκριμένης, σχετικής φύσης, αρχής, δυνατό να δικαιολογήσουν τυχόν αποκλίσεις.

Η τήρηση των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς

Επόμενη προϋπόθεση για το σύννομο της κτήσης ίδιων μετοχών, κατά τρόπο παράγωγο, είναι η τήρηση των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς (άρ. 49 §1, εδ. α΄). Η προϋπόθεση αυτή αποσκοπεί στην αποτροπή του κινδύνου της χειραγώγησης της αγοράς από μέρους των εισηγμένων ΑΕ.

Η έγκριση της Γενικής Συνέλευσης  

Για την παράγωγη κτήση ίδιων μετοχών ο νόμος απαιτεί την «έγκριση» της ΓΣ. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 49 §1, εδ. α΄) και υποβάλλεται σε δημοσιότητα (άρ. 49 §1 εδ. β΄). Ως έγκριση θεωρείται η εκ των προτέρων παρεχόμενη άδεια ή συναίνεση της ΓΣ (1832/2019 ΤρΕφΘεσσ – ΤΝΠ Qualex) που επιβάλλεται να παρασχεθεί, το αργότερο, έως τη σύναψη της υποσχετικής δικαιοπραξίας. Η εκ των υστέρων συγκατάθεση (κατ’ άρ. 238 ΑΚ), δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση αυτή.

Η απόφαση της ΓΣ πρέπει να περιλαμβάνει-ιδίως: (α) τον ανώτατο αριθμό των προς απόκτηση μετοχών, (β) τη διάρκεια της χορηγηθείσας έγκρισης και (γ) τα ανώτατα και κατώτατα όρια της αξίας απόκτησης, επί επαχθών αποκτήσεων, με καθορισμό ποσών ή ποσοστών.

Προαιρετική, αν και κρίσιμη, παραμένει η αναφορά του σκοπού απόκτησης των ίδιων μετοχών.

Ανώτατο χρονικό όριο ισχύος της έγκρισης της ΓΣ ορίζεται σε 24 μήνες. Απόφαση της ΓΣ χωρίς προσδιορισμό της χρονικής διάρκειας ισχύος της έγκρισης θα είναι ελαττωματική, και συνεπώς άκυρη. Η ίδια συνέπεια ισχύει και επί υπέρβασης του εν λόγω, μέγιστου χρονικού ορίου. Αντίθετα, δυνατή είναι η πρόβλεψη κατώτατων χρονικών ορίων.

Ως ημερομηνία έναρξης της εγκριτικής απόφασης, επί παράλειψης αναφοράς, λογίζεται η ημερομηνία λήψης της. Δυνατός είναι, ωστόσο, ο καθορισμός μεταγενέστερου χρόνου έναρξης.

Επί περισσότερων, ενδεχομένως, εξουσιοδοτήσεων της ΓΣ προς το ΔΣ, αυτές θα ισχύουν διαδοχικά. Η ανανέωσή τους, πριν από τη λήξη τους, είναι καθ’ όλα επιτρεπτή.

Η αρμοδιότητα του ΔΣ

Η παράγωγη απόκτηση ίδιων μετοχών, ως πράξη διαχείρισης και εκπροσώπησης της εταιρείας, εντάσσεται στην αρμοδιότητα του ΔΣ˙ λαμβάνει χώρα με ευθύνη του-μέσα στο πλαίσιο της  εξουσιοδότησης που του έχει παρασχεθεί.

Η απόκτηση των εν λόγω μετοχών από τους υφιστάμενους μετόχους, ως αποτέλεσμα ατομικής ή δημόσιας πρόσκλησης (ή μέσω της χρηματιστηριακής αγοράς για τις εισηγμένες ΑΕ), προϋποθέτει (άρ. 49 § 2):

(α) Η ονομαστική αξία των μετοχών που αποκτώνται από την ΑΕ, να μην υπερβαίνει το 1/10 του καταβεβλημένου, κατά την ημερομηνία λήψης της απόφασης της ΓΣ,  μετοχικού κεφαλαίου. Στις προαναφερόμενες μετοχές συμπεριλαμβάνονται: (i) όσες απέκτησε, προηγουμένως, η εταιρεία και διατηρεί και (ii) όσες απέκτησε τυχόν δια έμμεσου αντιπροσώπου.

(β) Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ δεν επιτρέπεται να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ιδίων κεφαλαίων σε ποσό κατώτερο από εκείνο που ο νόμος ορίζει (άρ. 159 §1). Επομένως, αποκλειστικός τρόπος απόκτησης-από επαχθή αιτία, ιδίων μετοχών είναι μέσω της αξιοποίησης των, τυχόν, μη διανεμηθέντων κερδών παρελθουσών εταιρικών χρήσεων ή σχετικών, προς τον συγκεκριμένο σκοπό, αποθεματικών της ΑΕ.

(γ) Η συναλλαγή μπορεί να αφορά μόνο μετοχές που έχουν εξοφληθεί πλήρως. Πρόκειται για εφαρμογή της αρχής σχηματισμού (καταβολής) του μετοχικού κεφαλαίου.

 

Η Απόκτηση Προς Όφελος Των Εργαζομένων

Ειδική ρύθμιση διέπει την περίπτωση προκαθορισμένου, στην απόφαση της ΓΣ, σκοπού απόκτησης ιδίων μετοχών προκειμένου να διανεμηθούν μεταγενέστερα-δωρεάν ή έναντι ανταλλάγματος (άρ. 49 §3): (α) στο προσωπικό της ή/και (β) στους εργαζομένους συνδεδεμένης (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014), με αυτή, εταιρείας. Ισχύουν, κατ’ αρχήν, οι προαναφερθείσες προϋποθέσεις-χωρίς, όμως, τον ποσοτικό περιορισμό του 10%.

Η σύμβαση, στη βάση της οποίας οι απασχολούμενοι στην ΑΕ παρέχουν τις υπηρεσίες τους δεν ενδιαφέρει. Δυνατή η σύμβαση εργασίας, ανεξαρτήτων υπηρεσιών, έργου, εντολής. Δυνατό μεταξύ των ληπτών να είναι και μέλη του ΔΣ. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τηρείται η αρχή της ίσης μεταχείρισης.

Η διανομή των μετοχών, ως αντάλλαγμα, συνήθως, της αποδοτικότητας των εργαζομένων, γίνεται δωρεάν ή έναντι τιμήματος.

Η διανομή, επίσης, πρέπει να πραγματοποιηθεί εντός δώδεκα μηνών από την ημερομηνία κτήσης των μετοχών από την ΑΕ. Με την άπρακτη παρέλευση της ανατρεπτικής προθεσμίας, η κτήση καθίσταται προβληματική και γεννάται, υπό όρους, υποχρέωση της ΑΕ για μεταβίβασή τους εντός τριετίας. Περί αυτού, όμως, στη συνέχεια.

 

Αποκλίσεις Στις Προϋποθέσεις

Εξαίρεση από τον κανόνα των αυστηρών για την απόκτηση ίδιων μετοχών προϋποθέσεων, συνιστούν οι περιπτώσεις που στη συνέχεια αναφέρονται (άρ. 49 §4).  Υπό τον όρο, όμως, της μη μείωσης των ιδίων κεφαλαίων της ΑΕ στα ελάχιστα, κατά νόμο, επίπεδα (άρ. 159§1). Χαρακτηριστικό τους: Η απόφαση του ΔΣ και η απουσία έγκρισης της ΓΣ.

Οι περιπτώσεις, αναλυτικότερα, αφορούν στην απόκτηση ίδιων μετοχών:

(α) με σκοπό την υλοποίηση απόφασης (πραγματικής) μείωσης του κεφαλαίου ή λόγω εξαγοράς (δυνάμει του άρ. 39),

(β) λόγω καθολικής μεταβίβασης περιουσίας-στο πλαίσιο μετασχηματισμού (συγχώνευσης ή διάσπασης με απορρόφηση) ή κληρονομικής διαδοχής,

(γ) από χαριστική αιτία, πλήρως εξοφλημένων μετοχών ή από πιστωτικά ιδρύματα και άλλους πιστωτικούς οργανισμούς ως προμήθεια για αγορά,

(δ) λόγω υποχρέωσης που προκύπτει από το νόμο ή δικαστική απόφαση με σκοπό την προστασία των μειοψηφούντων μετόχων˙ κυρίως, στις περιπτώσεις (άρ. 45) συγχώνευσης, αλλαγής του σκοπού ή της μορφής της εταιρείας, μεταφοράς της έδρας στο εξωτερικό ή επιβολής περιορισμών στη μεταβίβαση των μετοχών καθώς και στις μετοχές που αποκτήθηκαν με σκοπό την ικανοποίηση υποχρεώσεων της εταιρείας από ανταλλάξιμο ομολογιακό δάνειο,

(ε) δια πλειστηριασμού με πλειοδότρια την ΑΕ και, συνεπώς, κατάσχεση δικών της μετοχών.

Ως ανώτατο χρονικό όριο διακράτησης των μετοχών στις ανωτέρω, υπό (β)-(ε), περιπτώσεις, από την ΑΕ ορίζεται η τριετία (άρ. 49 §5)-υπό την προϋπόθεση ότι η ονομαστική αξία των συνολικών ίδιων μετοχών υπερέβη το 1/10 του καταβεβλημένου κεφαλαίου. Εξαιρείται, ωστόσο, ρητά, της σχετικής υποχρέωσης μεταβίβασης εντός τριετίας η υπό (α) περίπτωση.

Η άπρακτη παρέλευση της ως άνω προθεσμίας για μεταβίβαση καθιστά την τελευταία αδύνατη. Οδηγεί δε σε ακύρωση των ίδιων μετοχών με αντίστοιχη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας, κατόπιν απόφασης της ΓΣ. Η τελευταία λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 49 §6).

 

Μη Νόμιμη Απόκτηση˙ Ευθύνη Μελών ΔΣ

Η απόκτηση ιδίων μετοχών, κατ’ απόκλιση των διατάξεων του άρ. 49, συνεπάγεται την υποχρέωση μεταβίβασής τους από την ΑΕ (άρ. 49 §7). Η μεταβίβαση, ειδικότερα, πρέπει να λάβει χώρα εντός προθεσμίας ενός έτους από την ημερομηνία απόκτησής τους. Ειδάλλως, επέρχεται ακύρωσή τους με αντίστοιχη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.

Έναντι της εταιρείας, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται αστικά (άρ. 102 § 1) και ποινικά (άρ. 177 §3) για κάθε πράξη ή παράλειψη κατά την απόκτηση ιδίων μετοχών. Περαιτέρω ευθύνη (λόγω παράβασης άλλης προστατευτικής διάταξης νόμου, λ.χ. της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων, ή του καταστατικού) δεν αποκλείεται.

 

Το Νομικό Καθεστώς Ιδίων Μετοχών

Η καθ’ οιονδήποτε τρόπο, άμεση ή έμμεση, απόκτηση ιδίων μετοχών δεν παρέχει στην ΑΕ τα δικαιώματα της μετοχικής ιδιότητας, τα οποία αναστέλλονται (άρ. 50 § 1). Δεν δικαιούται, επομένως, η εταιρεία δικαιώματος παράστασης και ψήφου στη ΓΣ. Για λόγους διαφύλαξης των μετοχικών ισορροπιών, οι μετοχές της ΑΕ δεν συνυπολογίζονται (και) στον σχηματισμό απαρτίας.

Περαιτέρω, επέρχεται προσαύξηση των μερισμάτων των λοιπών μετόχων από τα αντίστοιχα των ιδίων μετοχών. Τούτο συμβαίνει προς αποφυγή σύγχυσης, καθώς η ΑΕ δεν είναι δυνατό να είναι, ταυτόχρονα, οφειλέτης και δανειστής του μερίσματος.

Παράλληλα, σε περίπτωση (όχι ονομαστικής) αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου με νέες εισφορές, το αντίστοιχο δικαίωμα προτίμησης προσαυξάνει, κατ’ αρχήν, το δικαίωμα των λοιπών μετόχων. Εκτός αν το αρμόδιο για την αύξηση όργανο αποφασίσει τη μεταβίβαση του δικαιώματος προτίμησης σε πρόσωπο που δεν ενεργεί για λογαριασμό της ΑΕ.

Η αναστολή των ανωτέρω δικαιωμάτων συντρέχει ωσότου μεταβιβαστούν οι ίδιες μετοχές σε τρίτους.

Επιπλέον, η έκθεση διαχείρισης, για λόγους ενημέρωσης των μετόχων, κατ’ ελάχιστο περιλαμβάνει: (α) τους λόγους απόκτησης ιδίων μετοχών, (β) τον αριθμό, την ονομαστική αξία και το τμήμα του μετοχικού κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχούν, (γ) την αξία των μετοχών επί επαχθούς κτήσης ή μεταβίβασης, και τέλος (δ) τον αριθμό και την ονομαστική αξία του συνολικού αριθμού των κατεχόμενων από την εταιρεία μετοχών και το τμήμα του μετοχικού κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχούν (άρ. 50 §2).

 

Η παράγωγη κτήση ιδίων μετοχών παρέχει σειρά σημαντικών πλεονεκτημάτων για την ΑΕ-ελλοχεύει όμως και όχι αμελητέους κινδύνους. Διέπεται, κατά τούτο (και ορθά) από σειρά αυστηρών κανόνων και περιορισμών, προκειμένου να μην καταστρατηγούνται προστατευτικές ρυθμίσεις υπέρ των μετόχων, της ΑΕ και των δανειστών της. Ερευνητέα, στο ίδιο πλαίσιο, η ύπαρξη δυνατότητας (ή μη) παροχής πίστωσης από μέρους της ΑΕ για την αγορά ιδίων μετοχών της. Περί αυτής, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Σεπτεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Το θέμα των αμοιβών-αποδοχών των μελών ΔΣ μας έχει επανειλημμένα απασχολήσει, στο πλαίσιο της αρθρογραφίας μας. Επίσης, η σύγκρουση συμφερόντων των τελευταίων με την ΑΕ (και) για το συγκεκριμένο ζήτημα˙ oι συναφείς κίνδυνοι για την ΑΕ˙ το σχετικό ενδιαφέρον της εταιρείας, των μετόχων και, αυτονόητα, των ωφελουμένων-σαφώς και των τρίτων: επενδυτών και τραπεζών. Διαπιστώσαμε ήδη πως τα ζητήματα διαφάνειας και η ανάγκη συμμετοχής των μετόχων στην έγκριση των αμοιβών επιδιώκονται μέσω της αρχής «say on pay» (ενδ.: άρθρα 9α και 9β της Οδηγίας 2007/36/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2017/828/ΕΕ). Με βάση τη συγκεκριμένη αρχή, οι αποδοχές των μελών του ΔΣ πρέπει να ορίζονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι μέτοχοι να είναι σε θέση να  εκφράζουν σχετική γνώμη. Δεδομένων και των ανωτέρω, ο εθνικός μας νομοθέτης επαναπροσέγγισε με το νόμο για τις ΑΕ (:ν. 4548/2018) το συγκεκριμένο θέμα. Επέφερε, αφενός, κάποιες αλλαγές στη διαδικασία και τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση αμοιβών στα μέλη του ΔΣ στη βάση της οργανικής τους σχέσης (:Ανώνυμη Εταιρεία: Αμοιβές Μελών ΔΣ). Ενσωμάτωσε, αφετέρου, δύο σημαντικάεργαλεία μετουσίωσης της παραπάνω αρχής στο εθνικό δίκαιο: (α) την Πολιτική Αποδοχών και (β) την Έκθεση Αποδοχών. Θα μας απασχολήσει, στη συνέχεια, η τελευταία.

 

Νομοθετικό Πλαίσιο – Η διάκριση της Πολιτικής Αποδοχών από την Έκθεση Αποδοχών

Tα θέματα τα σχετικά με την Πολιτική Αποδοχών και την Έκθεση Αποδοχών ρυθμίζονται στις διατάξεις των άρθρων 110-112 ν. 4548/2018. Με τον τρόπο αυτό, ενσωματώνονται στο ελληνικό δίκαιο οι διατάξεις των άρθρων 9α και 9β της προαναφερθείσας Οδηγίας 2007/36/ΕΚ-όπως ισχύει.

Τα δύο, συγκεκριμένα, εργαλεία αποσκοπούν στη διαφάνεια και στη συμμετοχή των μετόχων στο ζήτημα της διαμόρφωσης των αμοιβών των μελών ΔΣ. Υποχρεωτικά για τις εισηγμένες ΑΕ. Προαιρετικά για τις λοιπές. Η Έκθεση Αποδοχών διατηρεί την αυτοτέλειά της έναντι της Πολιτικής Αποδοχών συναρτάται, εντούτοις, άρρηκτα με την τελευταία. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για κείμενα διακριτά, που παρουσιάζουν δύο βασικές διαφορές:

(α) Η Πολιτική Αποδοχών συνιστά το μέσο διάρθρωσης της στρατηγικής της ΑΕ ως προς τη χορήγηση αμοιβών στα μέλη του ΔΣ. Προωθεί, στο πλαίσιο αυτό, τη βιωσιμότητα και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά της. Προκύπτει, λοιπόν, ο μελλοντικός της χαρακτήρας. Αντίθετα, η Έκθεση Αποδοχών συνιστά μια ολοκληρωμένη επισκόπηση του συνόλου των αποδοχών που χορηγήθηκαν ανά μέλος του ΔΣ για την προηγούμενη εταιρική χρήση. Αφορά, δηλαδή, παρελθούσα χρήση και έχει χαρακτήρα απολογιστικό.

(β) Όσον αφορά στην Πολιτική Αποδοχών, η ψήφος των μετόχων είναι δεσμευτική. Αντίθετα, επί της Έκθεσης Αποδοχών, η ψήφος τους έχει χαρακτήρα συμβουλευτικό.

 

Υποκειμενικό και αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής

Η Έκθεση Αποδοχών καταρτίζεται συλλογικά από το ΔΣ της ΑΕ (:άρθρο 96 §2 ν. 4548/2018). Συλλογική είναι και η ευθύνη που φέρουν σε περίπτωση τυχόν παράβασης των διατάξεων αναφορικά με την Έκθεση Αποδοχών (:άρθρο 112 §6, εδ. β). Συνεπώς, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται σε περιπτώσεις παράβασης με βάση τη διάταξη του άρθρου 102 ν. 4548/2018. Ποινικά  με βάση τη διάταξη του άρθρου 179 §3 ν. 4548/2018.

Η Έκθεση Αποδοχών οφείλει να περιλαμβάνει την ολοκληρωμένη επισκόπηση των αποδοχών των μελών του ΔΣ, που προβλέπονταν να καταβληθούν από την Πολιτική Αποδοχών του τελευταίου οικονομικού έτους (:άρθρο 112 §1 ν. 4548/2018). Ανεξάρτητα μάλιστα αν τα τελευταία (:μέλη ΔΣ) είναι νεότερα, παλαιότερα, εκτελεστικά, μη εκτελεστικά ή ανεξάρτητα. Η καταγραφή πρέπει να γίνεται, σε κάθε περίπτωση, κατά τρόπο σαφή και κατανοητό. Το υποκειμενικό της πεδίο ενδέχεται όμως να καταλαμβάνει και άλλα πρόσωπα. Όταν, λ.χ., με καταστατική ρύθμιση, επεκτείνεται η εφαρμογή των διατάξεων για την Πολιτική και Έκθεση Αποδοχών στα διοικητικά στελέχη, όπως αυτά ρυθμίζονται από τα ΔΛΠ (άρθρο 24 §9). Η τελευταία, στην περίπτωση αυτή, θα αναφέρεται στα καταβληθέντα (και) στα συγκεκριμένα πρόσωπα.

Η έννοια των αποδοχών, στο πλαίσιο της Έκθεσης Αποδοχών, ταυτίζεται εννοιολογικά με την αντίστοιχη της Πολιτικής Αποδοχών. Με άλλα λόγια: η Έκθεση Αποδοχών περιλαμβάνει το σύνολο των αποδοχών που χορηγήθηκαν (ή εξακολουθούν να οφείλονται) στα μέλη του ΔΣ με την οργανική τους ιδιότητα και θέση. Δεν ενδιαφέρουν την Έκθεση Αποδοχών άλλες αμοιβές. Όπως, λ.χ., εκείνες που οφείλονται, σε ειδική σχέση εξαρτημένης εργασίας, εντολής, ανεξαρτήτων υπηρεσιών ή έργου (ενδ.: Ανώνυμη Εταιρεία: Συμβάσεις Μελών ΔΣ Για Παροχή (Πρόσθετων) Υπηρεσιών).

 

Περιεχόμενο

Το ελάχιστο περιεχόμενο της Έκθεσης Αποδοχών προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου  112 §2, ν. 4548/2018. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει σχέδιο διαβούλευσης με κατευθυντήριες γραμμές για την τυποποιημένη παρουσίαση των πληροφοριών που περιλαμβάνει η έκθεση αποδοχών. Εκκρεμεί, ωστόσο, η έκδοση των οριστικών κατευθυντηρίων γραμμών.

Το περιεχόμενο της Έκθεσης Αποδοχών αφορά τις αποδοχές καθενός, ξεχωριστά, μέλους του ΔΣ. Περιλαμβάνει-κατά βάση: (α)  το σύνολο των αποδοχών που καταβλήθηκαν καθώς και τον τρόπο βάσει του οποίου η χορήγησή τους βρίσκεται σε συμμόρφωση με την εγκεκριμένη Πολιτική Αποδοχών˙ (β) την ετήσια μεταβολή των αποδοχών, την απόδοση της εταιρείας και των μέσων αποδοχών των εργαζομένων, εκτός από τα στελέχη, κατά την τελευταία πενταετία. Στην Έκθεση Αποδοχών γίνεται, επίσης, μνεία: (γ) σε τυχόν αποδοχές πάσης φύσεως που προέρχονται από οποιαδήποτε εταιρεία ανήκει στον ίδιο όμιλο˙ (δ) στη συμμετοχή σε προγράμματα διάθεσης μετοχών˙ (ε) στα ασκηθέντα δικαιώματα προαίρεσης˙ (στ) σε πληροφορίες για τη χρήση της δυνατότητας ανάκτησης αποδοχών˙ (ζ) στις συνθήκες υπό τις οποίες έχουν λάβει χώρα παρεκκλίσεις, ενδεχομένως, από την εγκεκριμένη έκθεση αποδοχών (σύμφωνα με όσα προβλέπονται στη διάταξη του άρθρου 110 §6 (εκ παραδρομής στο άρθρο 112 §2 στ. ζ΄ γίνεται παραπομπή στην καταργηθείσα §7).

 

Η συμβουλευτική ψήφος των μετόχων

Οι μέτοχοι ψηφίζουν (κατά την τακτική ΓΣ στο πλαίσιο των θεμάτων της ημερήσιας διάταξης) επί της έκθεσης αποδοχών του τελευταίου οικονομικού έτους. Η ψήφος τους, ωστόσο, είναι συμβουλευτική. Τούτο σημαίνει ότι η απόφαση των μετόχων δεν δεσμεύει την ΑΕ, μολονότι η διεξαγωγή της ψηφοφορίας είναι υποχρεωτική. Το ΔΣ, ωστόσο, επιφορτίζεται με μια επιπλέον υποχρέωση αναφορικά με το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας αυτής. Συγκεκριμένα, «…οφείλει να επεξηγεί στην επόμενη Έκθεση Αποδοχών τον τρόπο με οποίο ελήφθη υπόψη το ανωτέρω αποτέλεσμα της ψηφοφορίας…» (άρ. 112 §3 ν. 4548/2018). Συνάγεται, επομένως, ότι η ΑΕ είναι δυνατό να μη λάβει καθόλου υπόψη το ανωτέρω αποτέλεσμα, αρκεί να επεξηγεί τον τρόπο που λειτούργησε στην επόμενη Έκθεση Αποδοχών που θα υποβάλλει στη ΓΣ.

 

Διατυπώσεις δημοσιότητας και Προσωπικά δεδομένα

Η Έκθεση Αποδοχών υποβάλλεται σε συγκεκριμένες διατυπώσεις δημοσιότητας. Η ΑΕ, οφείλει όμως και να αναρτά στον διαδικτυακό της τόπο την Έκθεση Αποδοχών, αμέσως μετά τη σχετική ψηφοφορία της ΓΣ. Η ανάρτηση αυτή θα πρέπει να είναι δεκαετούς διάρκειας (άρθρο 112 §4 ν. 4548/2018).Το διάστημα τη ανάρτησης είναι δυνατό να υπερβαίνει και τα δέκα έτη, στην περίπτωση που δεν περιλαμβάνει πλέον προσωπικά δεδομένα των μελών του ΔΣ.

Επιβεβαιώνουμε λοιπόν πως οι διατάξεις του ν. 4548/2018 συμπλέκονται (και) στην προκειμένη περίπτωση, με τις επιταγές του Κανονισμού 679/2016/ΕΚ για την Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Όπως αναφέρθηκε, ήδη, η Έκθεση Αποδοχών αναφέρεται εξατομικευμένα σε κάθε μέλος του ΔΣ. Τούτου σημαίνει ότι λαμβάνει χώρα επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. Νομική βάση της επεξεργασίας αυτής συνιστά η διάταξη του άρθρου 112 §5 ν. 4548/2018. Ως σκοπός της επεξεργασίας στη διάταξη αυτή ορίζεται η αύξηση της διαφάνειας «…όσον τις αποδοχές των μελών του διοικητικού συμβουλίου, με στόχο την ενίσχυση της λογοδοσίας των μελών και της εποπτείας των μετόχων επί των αποδοχών αυτών». Ωστόσο, από την ανωτέρω επεξεργασία και την Έκθεση Αποδοχών ρητώς εξαιρούνται οι ειδικές κατηγορίες δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα κατά το άρθρο 9 §1 του Κανονισμού. Πρόκειται για τα προσωπικά δεδομένα που αποκαλύπτουν «…τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις ή τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, καθώς και η επεξεργασία γενετικών δεδομένων, βιομετρικών δεδομένων με σκοπό την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση προσώπου, δεδομένων που αφορούν την υγεία ή δεδομένων που αφορούν τη σεξουαλική ζωή φυσικού προσώπου ή τον γενετήσιο προσανατολισμό». Σε περίπτωση, λ.χ., που η χορήγηση επιδόματος εξαρτάται από τυχόν ασθένεια του μέλους του ΔΣ, η Έκθεση Αποδοχών πρέπει να περιλαμβάνει μόνο το ύψος του επιδόματος αυτού. Η αιτία πρέπει να ελλείπει.

 

Ο δικαστικός έλεγχος και η δυνατότητα μείωσης των αποδοχών

Και στην περίπτωση της Έκθεσης Αποδοχών εφαρμόζεται η διάταξη του άρθρου 109 §7 ν. 4548/2018 για τη δυνατότητα μείωσης αποδοχών ύστερα από την έκδοση δικαστικής απόφασης. Τέτοια μείωση ενδέχεται να λάβει χώρα στις περιπτώσεις που εμφιλοχώρησε ουσιώδης μεταβολή των συνθηκών υπό τις οποίες εγκρίθηκε η Πολιτική Αποδοχών και αυτή δεν αναθεωρήθηκε (άρθρο 110 §2 ν. 4548/2018). Πρόκειται, ουσιαστικά, για δικαστικό έλεγχο της Πολιτικής Αποδοχών. Η αίτηση προς το αρμόδιο δικαστήριο, στην περίπτωση αυτή, ασκείται μέσα σε αποκλειστική προθεσμία δύο (2) μηνών από την ψηφοφορία επί της Έκθεσης Αποδοχών.

Ο έλεγχος της συμμόρφωσης με την εγκριθείσα Πολιτική Αποδοχών της ΑΕ διενεργείται από την Έκθεση Αποδοχών.  Δεν θα ήταν δυνατό, άλλωστε, να εγκρίνονται αμοιβές για τα μέλη του ΔΣ (ή/και συγκεκριμένα διευθυντικά στελέχη) χωρίς να προβλέπεται έλεγχος συμμόρφωσης.

 

Η υποχρέωση σύνταξης Έκθεσης Αποδοχών (για τον έλεγχο της εγκριθείσας Πολιτικής Αποδοχών) βαρύνει, όπως και εισαγωγικά αναφέραμε, τις εταιρείες με μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά. Συμβάλλουν, αμφότερες, στην αύξηση της εταιρικής διαφάνειας και στην ενίσχυση της (αναγκαίας) εταιρικής διακυβέρνησης. Ενισχύεται η λογοδοσία των μελών του ΔΣ και η εποπτεία των μετόχων επί των αποδοχών τους. Προάγουν, κατά τούτο, το συμφέρον της εταιρείας και των μετόχων της. Καθιστούν περισσότερο διαφανείς (και, κατά τούτο, ελκυστικές για τους επενδυτές) τις εταιρείες στις οποίες αφορούν.

Ευκταία, ως εκ τούτου, η εφαρμογή τους στο σύνολο των εταιρειών.

Ακόμα και στις μη εισηγμένες.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 11 Απριλίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Οι αμοιβές των μελών του ΔΣ της ΑΕ αποτελούν ζήτημα «ζέον»˙ ενδιαφέρει όλους: την εταιρεία, τους μετόχους και, αυτονόητα, του ωφελούμενους. Ενδιαφέρει όμως και τους τρίτους: επενδυτές και τράπεζες. Ο εθνικός μας νομοθέτης επαναπροσέγγισε με το νόμο για τις ΑΕ (ν. 4548/2018) το συγκεκριμένο θέμα. Η διαδικασία και οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση αμοιβών στα μέλη του ΔΣ στη βάση της οργανικής τους σχέσης μας απασχόλησε σε  προηγούμενη αρθρογραφία μας (:Ανώνυμη Εταιρεία: Αμοιβές Μελών ΔΣ). Στο παρόν θα μας απασχολήσει η Πολιτική Αποδοχών. Μια Πολιτική υποχρεωτική για τις εταιρείες με μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενες αγορές (άρθρο 110 §1). Καλοδεχούμενη, αναμφίβολα, για τις υπόλοιπες.

Οι αμοιβές των μελών του ΔΣ και η σύγκρουση συμφερόντων˙ η (παγκόσμια) συζήτηση

Οι αμοιβές που λαμβάνουν τα μέλη του ΔΣ είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να αποβούν βλαπτικές για την ΑΕ. Πρόκειται, εξάλλου, για χαρακτηριστική περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων. Βλαπτικές είναι δυνατό, λ.χ., να αποδειχθούν όταν σε κάποιες περιπτώσεις συνδεθούν με την επίτευξη υψηλών στόχων (ενδ.: ο κύκλος εργασιών της εταιρείας). Είναι, τότε, δυνατό να επιλέξουν τα μέλη του ΔΣ-διοίκηση της ΑΕ, υπέρμετρη ανάληψη κινδύνων στον βωμό της επίτευξης, βραχυπρόθεσμου, ιδίου, οφέλους.

Η πρόσφατη μακρόχρονη οικονομική κρίση «έφερε» και στη χώρα μας την παγκόσμια συζήτηση γύρω από τις υπέρογκες αμοιβές των μελών του ΔΣ. Βάση των σχετικών προβληματισμών αποτελεί, συχνά, η έλλειψη ικανής διαφάνειας αλλά και ουσιαστικής συμμετοχής των μετόχων στην έγκρισή τους. Στόχος τους η προάσπιση, εν τέλει, του εταιρικού συμφέροντος.

Η επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου επιδιώκεται μέσω της αρχής «say on pay» (ενδ.: άρθρα 9α και 9β της Οδηγίας 2007/36/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2017/828/ΕΕ). Με βάση τη συγκεκριμένη αρχή, οι αποδοχές των μελών του ΔΣ πρέπει να ορίζονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι μέτοχοι να είναι σε θέση να  εκφράζουν σχετική γνώμη. Εργαλείο υλοποίησης της η Πολιτική Αποδοχών (όπως, εξάλλου, και η Έκθεση Αποδοχών) που μεταφέρθηκαν, ήδη, στο εθνικό δίκαιο.

 

Νομοθετικό πλαίσιο

Ο εθνικός νομοθέτης ρύθμισε τα σχετικά με την Πολιτική Αποδοχών (και την Έκθεση Αποδοχών) στις διατάξεις των άρθρων 110-112 ν. 4548/2018. Ενσωμάτωσε, με τον τρόπο αυτό, στο ελληνικό δίκαιο τις διατάξεις των άρθρων 9α και 9β της προαναφερθείσας Οδηγίας-όπως ισχύει.

Με την Πολιτική Αποδοχών (άρθρο 110 και 111 ν. 4548/2018), που θα μας απασχολήσει εν προκειμένω, διαρθρώνεται η στρατηγική της ΑΕ ως προς τη χορήγηση αμοιβών στα μέλη του ΔΣ. Προωθούνται, επίσης, η βιωσιμότητα και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά της. Περιεχόμενο της Έκθεσης Αποδοχών (άρθρο 112 ν. 4548/2018) συνιστούν οι αμοιβές που χορηγήθηκαν στα μέλη του ΔΣ (ή ακόμα οφείλονται από) την προηγούμενη εταιρική χρήση. Δεν είναι επιτρεπτές, αυτονόητα, οι αποκλίσεις των καταβληθεισών αποδοχών από όσα η Πολιτική Αποδοχών ορίζει.

 

Η πολιτική αποδοχών

Η υποχρέωση θέσπισης

Όπως εισαγωγικά «βιαστήκαμε» να σημειώσουμε,  δεν υποχρεούνται σε θέσπιση Πολιτικής Αποδοχών όλες οι ΑΕ. Η υποχρέωση αυτή τυπικά βαρύνει, μόνον, εταιρείες με μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά. Τόσο για τα μέλη του ΔΣ όσο και για τον γενικό διευθυντή, εφόσον υπάρχει, και τον αναπληρωτή του (άρθρο 110 §1). Ωστόσο, με καταστατική ρύθμιση, είναι δυνατή η εφαρμογή των διατάξεων για την Πολιτική και Έκθεση Αποδοχών σε δύο, ακόμα, περιπτώσεις: (α) στα διοικητικά στελέχη, όπως αυτά ρυθμίζονται από τα ΔΛΠ (άρθρο 24 παρ. 9) και (β) στις ΑΕ με μη εισηγμένες μετοχές. Στοχεύουμε, στις περιπτώσεις αυτές, σε μεγαλύτερη διαφάνεια έναντι των μετόχων. Στο όφελος, εν τέλει, της ΑΕ.

Η υποχρέωση θέσπισης Πολιτικής Αποδοχών καταλαμβάνει τις αποδοχές που χορηγούνται στα μέλη του ΔΣ με την οργανική τους ιδιότητα και θέση. Είναι, με άλλα λόγια, εκτός του  περιεχομένου της και ρυθμίσεών της άλλες αμοιβές. Όπως, λ.χ., εκείνες που οφείλονται, σε ειδική σχέση εξαρτημένης εργασίας, εντολής, ανεξαρτήτων υπηρεσιών ή έργου (ενδ.: Ανώνυμη Εταιρεία: Συμβάσεις Μελών ΔΣ Για Παροχή (Πρόσθετων) Υπηρεσιών).

 

Η αρμοδιότητα της ΓΣ

Αρμόδιο όργανο για την έγκριση της Πολιτικής Αποδοχών ορίζεται από το νόμο (άρθρο 110 §2) η ΓΣ. Πρόκειται για μετουσίωση της αρχής που ήδη αναφέραμε: «say on pay» [αρχή, η οποία, ωστόσο, ενυπήρχε, ήδη, στο προϊσχύσαν εθνικό δίκαιο (άρ. 24 παρ. 2 ν. 2190/1920)] Η ψήφος των μετόχων προβλέπεται ως δεσμευτική. Με άλλα λόγια: η ΑΕ δεν έχει δικαίωμα να αποκλίνει από την απόφαση των μετόχων της.

Για τη λήψη της απόφασης της ΓΣ (για την έγκριση, δηλ., ή μη της Πολιτικής Αποδοχών) αρκεί απλή απαρτία και πλειοψηφία. Στην αρχική διατύπωση του ν. 4548/2018, προβλεπόταν πως στη σχετική ψηφοφορία δεν είχαν δικαίωμα ψήφου οι μέτοχοι που συνέπιπτε να είναι, οι ίδιοι, μέλη του ΔΣ. Τούτη η απαγόρευση δεν ισχύει πλέον (:καταργήθηκε με τον ν. 4587/2018).

Σε περίπτωση έγκρισης της Πολιτικής Αποδοχών από τη ΓΣ, η διάρκειά της εκτείνεται, κατ’ ανώτατο όριο, σε μια τετραετία από τη σχετική απόφαση. Θα απαιτηθεί, ωστόσο,  νέα υποβολή και έγκριση της από τη ΓΣ, όταν ουσιωδώς μεταβληθούν (ακόμα και εντός της τετραετίας) οι συνθήκες υπό τις οποίες αυτή εγκρίθηκε (άρθρο 110 §2).

Όταν η ΓΣ καλείται να εγκρίνει νέα Πολιτική Αποδοχών μετά τη λήξη της προηγούμενης, δικαιούται, φυσικά, να την απορρίψει. Στην περίπτωση αυτή η εταιρεία δεσμεύεται από την προηγούμενη-εγκεκριμένη. Η διάρκεια της τελευταίας παρατείνεται έως της επόμενη ΓΣ, οπότε και υποβάλλεται νέα, αναθεωρημένη, Πολιτική Αποδοχών (άρθρο 110 §4).

 

Η δυνατότητα παρέκκλισης από την Πολιτική Αποδοχών

Η υποχρέωση για την εκ νέου υποβολή προς έγκριση της Πολιτικής Αποδοχών θα πρέπει να διακριθεί από τη δυνατότητα παρέκκλισης (άρθρο 110 §6). Η συγκεκριμένη/προβλεπόμενη παρέκκλιση είναι, σε εξαιρετικές περιστάσεις, επιτρεπτή. Αρκεί να πληρούνται τρεις, βασικές, προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα:

(α) Η πρόβλεψη στην Πολιτική Αποδοχών των διαδικαστικών προϋποθέσεων εφαρμογής της παρέκκλισης.

(β) Η πρόβλεψη στην Πολιτική Αποδοχών των στοιχείων ως προς τα οποία είναι δυνατό να λάβει χώρα η παρέκκλιση.

(γ) Η αναγκαιότητα της παρέκκλισης για τη μακροπρόθεσμη εξυπηρέτηση των συμφερόντων της εταιρείας στο σύνολό της ή για τη διασφάλιση της βιωσιμότητάς της.

 

Το αρμόδιο όργανο για την υποβολή στη ΓΣ

Το ΔΣ είναι το αρμόδιο όργανο της εταιρείας για την υποβολή της Πολιτικής Αποδοχών στη ΓΣ προς έγκριση. Είναι αλήθεια πως η συγκεκριμένη αρμοδιότητα του ΔΣ δεν προκύπτει, ρητά, από τη διατύπωση του νόμου. Προβλέπεται, αντίθετα, ως συλλογικό καθήκον των μελών του ΔΣ η εξασφάλιση της σύνταξης και δημοσίευσης, μεταξύ άλλων, της Έκθεσης Αποδοχών (άρθρο 96 §2 ν. 4548/2018). Αντίστοιχη, ωστόσο, πρόβλεψη για την Πολιτική Αποδοχών δε συναντούμε. Τούτο, όμως, δεν σημαίνει πως τα μέλη του ΔΣ δεν έχουν υποχρέωση σύνταξης της Πολιτικής Αποδοχών και υποβολής της στη ΓΣ.

Αντίθετη ερμηνεία δεν θα ήταν συμβατή και με τον πρόσφατο νόμο για την εταιρική διακυβέρνηση (ν. 4706/2020). Όπως και σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφέραμε [Ο (Νέος) Νόμος Για Την Εταιρική Διακυβέρνηση (Και Η Συγκριτική Του Επισκόπηση Με Τον Προϋφιστάμενο)], ο σχετικός νόμος εισάγει, εκτός από την Επιτροπή Ελέγχου, δύο επιπλέον επιτροπές του ΔΣ (άρθρο 10): Την Επιτροπή Υποψηφιοτήτων και την Επιτροπή Αποδοχών. Η τελευταία επιφορτίζεται με την αρμοδιότητα να: «διατυπώνει προτάσεις προς το Διοικητικό Συμβούλιο σχετικά με την πολιτική αποδοχών που υποβάλλεται προς έγκριση στη γενική συνέλευση, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 110 του ν. 4548/2018» (:άρθρο 11 περ. α). Επιπλέον, εξετάζει τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται στην Έκθεση Αποδοχών, παρέχοντας γνώμη στο ΔΣ (άρ. 11 περ. γ).

 

Το περιεχόμενο της Πολιτικής Αποδοχών

Οι προβλέψεις της Πολιτικής Αποδοχών επιβάλλεται να καταγράφονται με τρόπο σαφή και κατανοητό. Το (ελάχιστο) περιεχόμενο της προσδιορίζεται, αρκετά αναλυτικά, στη διάταξη του άρθρου 111 §1 ν. 4548/2018 (που συνιστά ακριβή μεταφορά των σχετικών διατάξεων του άρθρου 9α της Οδηγίας 2007/36/ΕΚ).

Ελάχιστο περιεχόμενό της, ενδεικτικά, θα πρέπει να αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκριμένη Πολιτική Αποδοχών συνεισφέρει στην επιχειρηματική στρατηγική, στα μακροπρόθεσμα συμφέροντα και τη βιωσιμότητα της εταιρείας.  Επιπλέον, οι διαφορετικές συνιστώσες για τη χορήγηση σταθερών και μεταβλητών αποδοχών πάσης φύσεως καθώς και τα κριτήρια για τη χορήγησή τους. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση του βαθμού πλήρωσης των συγκεκριμένων κριτηρίων. Οι προϋποθέσεις για την αναβολή της καταβολής των μεταβλητών αποδοχών και η χρονική διάρκειά της. Η διάρκεια και το περιεχόμενο των συμβάσεων εργασίας των μελών του ΔΣ της εταιρείας˙ τυχόν υφιστάμενα συνταξιοδοτικά προγράμματα. Τυχόν δικαιώματα διάθεσης μετοχών και δικαιώματα προαίρεσης. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων για την έγκριση και τον προσδιορισμό του περιεχομένου της πολιτικής αποδοχών κ.ο.κ.

 

Οι διατυπώσεις δημοσιότητας

Κεντρική στόχευση της Πολιτικής Αποδοχών των μελών του ΔΣ συνιστά η ενίσχυση της διαφάνειας. Δικαιολογητικός λόγος, η δυνατότητα διαρκούς ενημέρωσης του συνόλου των ενδιαφερομένων προσώπων (ιδίως μετόχων και επενδυτών). Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που  η Πολιτική Αποδοχών υποβάλλεται σε δημοσιότητα (άρθρα 110 §5 καθώς και 12 & 13). Παράλληλα, όμως, πρέπει να παραμένει διαθέσιμη στον διαδικτυακό τόπο της εταιρείας για όσο χρόνο ισχύει (άρ. 110 παρ. 5).

 

Η ύπαρξη και, ιδίως, η πιστή εφαρμογή της Πολιτικής Αποδοχών των μελών του ΔΣ, συνιστά σημαντική υποχρέωση των εταιρειών που έχουν μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά. Η συγκεκριμένη υποχρέωση απορρέει από τον (πρόσφατο) νόμο για τις Ανώνυμες Εταιρείες. Διαθέτει, εντούτοις, ισχυρά ερείσματα και στον (απολύτως πρόσφατο) νόμο για την εταιρική διακυβέρνηση.

Η αξία της Πολιτικής Αποδοχών ακριβώς εκεί ερείδεται: στην ενίσχυση, δηλ., της εταιρικής διακυβέρνησης. Και όπου η τελευταία προκύπτει ενισχυμένη, ωφελημένες καταλήγουν οι εταιρείες που σ΄ αυτήν επενδύουν. Ποιος εξάλλου επενδυτής δεν θα δει θετικά μια εταιρεία που στην εταιρική διακυβέρνηση έχει επενδύσει; Ποια τράπεζα δεν θα αυξήσει κατά τι, έστω, την πιστοληπτική ικανότητα μιας εταιρείας με ισχυρές, σχετικές, επιδόσεις; Τα όποια σχετικά κόστη για την υιοθέτηση Πολιτικής Αποδοχών και η συμμόρφωση με το περιεχόμενό της, μοιάζουν μικρά σε σχέση με τα προσδοκώμενα και λογικώς αναμενόμενα οφέλη.

Προφανώς και στις μη εισηγμένες εταιρείες.

Ιδίως, ίσως, σ’ αυτές.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Απριλίου 2021.

 

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.