Κατηγορία: Άρθρα

Σε σειρά προηγούμενων άρθρων επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε θέματα που σχετίζονται με την απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Διαπιστώσαμε, εκεί, την αδυναμία της πρωτότυπης κτήσης τους και το, υπό προϋποθέσεις, ανεκτό της παράγωγης. Ασχοληθήκαμε επίσης με το, καταρχήν, μη επιτρεπτό της παροχής πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών. Τι συμβαίνει όμως όταν επιχειρείται η, μέσω τρίτων, καταστρατήγηση της συγκεκριμένης απαγόρευσης απόκτησης ίδιων μετοχών;

 

Περιεχόμενο

Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ μέσω τρίτων ρυθμίζεται στο νόμο (άρ. 52 ν. 4548/2018). Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρθρου 17 του προϊσχύσαντος α.ν. 2190/1920.

Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ μέσω τρίτων είναι, κατ’ αρχήν, απαγορευμένη. Απαγορεύεται, στο πλαίσιο αυτό, (α) η σύσταση ενεχύρου για εξασφάλιση απαιτήσεων υπέρ της ΑΕ επί μετοχών της ή μητρικής της εταιρείας (άρ. 52 §1) και (β) η έμμεση απόκτηση ίδιων μετοχών μίας ΑΕ μέσω θυγατρικής της εταιρείας (άρ. 52 §2).

 

Η Απαγόρευση Σύστασης Ενεχύρου

Πεδίο Εφαρμογής

Προκειμένου να αποτραπεί η έμμεση καταστρατήγηση των απαγορεύσεων που εισαγωγικά αναφέρθηκαν, απαγορεύεται στην ΑΕ να λαμβάνει δικές της μετοχές, καθώς και μετοχές μητρικής της (άρ. 32 ν. 4308/2018) εταιρείας, ως ενέχυρο για την εξασφάλιση δανείων που χορηγούνται από αυτήν ή άλλων απαιτήσεών της (52 §1). Η συγκεκριμένη, επομένως, απαγόρευση δεν καταλαμβάνει τις μετοχές άλλων συνδεδεμένων εταιρειών με την ΑΕ (λ.χ. αδελφών εταιρειών).

Η εξασφαλιζόμενη απαίτηση μπορεί να απορρέει, κατά το γράμμα της διάταξης, από δάνειο (αρ. 806 ΑΚ)˙ κατά την ορθότερη, όμως, άποψη και από κάθε σύμβαση πιστωτικού περιεχομένου. Απαιτείται, επομένως, η ΑΕ να φέρει, απλώς, την ιδιότητα της ενεχυρούχου δανείστριας.

Δεν καταλαμβάνονται όμως από τη συγκεκριμένη απαγόρευση οι ίδιες μετοχές για τις οποίες η ΑΕ φέρει την ιδιότητα του θεματοφύλακα στη βάση σύμβασης παρακαταθήκης ίδιων μετοχών.

Υποστηρίζεται ότι η συγκεκριμένη απαγόρευση δεν πρέπει να εκτείνεται στη σύσταση νόμιμου ενεχύρου. Καταλαμβάνει, όμως, κάθε σύσταση συμβατικού ενεχύρου: (α) ταυτόχρονη ή μεταγενέστερη της γένεσης της εξασφαλισμένης απαίτησης, (β) πρωτογενή ή δευτερογενή και (γ) υπέρ ενεχυραστή μετόχου ως οφειλέτη ή ως εγγυητή οφειλέτη-τρίτου.

Η απαγόρευση, πάντως, εφαρμόζεται αναλογικά και στην περίπτωση σύστασης επικαρπίας επί των ίδιων μετοχών της ΑΕ αλλά και επί καταπιστευτικής μεταβίβασης της κυριότητάς τους. Στην τελευταία, μάλιστα, περίπτωση εφαρμόζεται το σύνολο των διατάξεων περί ενεχύρου.

Σκοπός

Η ανωτέρω απαγόρευση φαίνεται να αποσκοπεί στην προστασία της εταιρικής περιουσίας. Είναι αντιληπτό, πως η σύσταση ενεχύρου, χωρίς αντάλλαγμα, δε συνεπάγεται, κατ’ αρχάς, αυτή καθ’ αυτή, τη μείωση του ενεργητικού της ΑΕ.

Kίνδυνος ανακύπτει, στην πραγματικότητα, για τα συμφέροντα των εταιρικών δανειστών και των υφιστάμενων μετόχων σε περίπτωση μη είσπραξης της εξασφαλισμένης απαίτησης. Στον πλειστηριασμό που θα ακολουθήσει η ΑΕ δεν θα είναι δυνατό να πλειοδοτήσει (καθόσον δεν θα μπορεί να αποκτήσει δικές της μετοχές). Πιθανότατα, όμως, και τρίτος να μην ενδιαφερθεί να αποκτήσει έναν ελάχιστο, μειοψηφικό, αριθμό μετοχών. Κι όλα τούτα προς βλάβη, προφανώς, της ΑΕ καθώς ενδεχόμενη μη ρευστοποίηση του ενεχύρου θα καταστήσει, ενδεχομένως, μη εισπράξιμη της εξασφαλιζόμενη απαίτηση.

Επιπλέον, οικονομικοί κίνδυνοι αποσοβούνται και στις σχέσεις μητρικής-θυγατρικής εταιρείας (άρ. 32 ν. 4308/2014), στις οποίες επεκτείνεται η εν λόγω απαγόρευση. Δεδομένης, ειδικότερα, της διοικητικής της εξάρτησης, αποτρέπονται δυνητικά ζημιογόνες συνέπειες σε βάρος της θυγατρικής εταιρείας.

Εξαιρέσεις

Από την ανωτέρω απαγόρευση εξαιρείται η σύσταση ενεχύρου για την εξασφάλιση δανειακών απαιτήσεων εκ μέρους πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων (άρ. 52 §1 εδ. β΄). Οι σχετικές συναλλαγές εντάσσονται, άλλωστε, στη συνήθη δραστηριότητά τους.

Εξαιρετικά επιτρέπεται, επίσης, η ενεχύραση μετοχών της μητρικής εκ μέρους της θυγατρικής εταιρείας όταν, κατ’ εξαίρεση και υπό προϋποθέσεις, επιτρέπεται η απόκτηση ίδιων μετοχών (άρ. 52 §3, εδ. β΄ και άρ. 49)-εφόσον οι εν λόγω προϋποθέσεις είναι δυνατό να συντρέξουν στην περίπτωση της ενεχύρασης [:λ.χ. η απόκτηση ενεχύρου επί μετοχών μέσω καθολικής διαδοχής, ενδ.: συγχώνευσης (49 §4, περ. β΄)].

Έννομες Συνέπειες

Μη Νόμιμη Σύσταση & Ευθύνη Μελών ΔΣ

Η σύσταση ενεχύρου κατά παράβαση της ανωτέρω απαγόρευσης καθίσταται άκυρη (174 ΑΚ). Πρόκειται για απόλυτη ακυρότητα. Ως εκ τούτου, την ακυρότητα αυτή δύναται να επικαλεσθεί οποιοσδήποτε αποδεικνύει έννομο συμφέρον. Η ακυρότητα αυτή δεν καταλαμβάνει, καταρχήν, την ασφαλιζόμενη απαίτηση (λ.χ. σύμβαση δανείου).

Έναντι της εταιρείας, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται, υπό προϋποθέσεις, για κάθε απαγορευμένη σύσταση ενεχύρου επί ίδιων μετοχών της ΑΕ και μετοχών της μητρικής της. Ενέχονται προσωπικά για κάθε πράξη ή παράλειψη. Η ευθύνη τους είναι, συγκεκριμένα, ποινική (άρ. 177§ 3) αλλά και αστική-εφόσον η παράβαση προξένησε ζημία στην ΑΕ (άρ. 102§ 1).

Κατ’ Εξαίρεση Νόμιμη Σύσταση

Στην περίπτωση της, κατ’ εξαίρεση, νόμιμης σύστασης ενεχύρου (άρ. 52 § 3α) εφαρμόζεται η διάταξη του άρ. 50 §1, στ. α΄ (κατά ρητή παραπομπή του άρ. 52 §4). Επέρχεται, ως εκ τούτου, αναστολή του δικαιώματος παράστασης στη ΓΣ των ενεχυρασμένων μετοχών. Αναστέλλεται, επίσης, και το δικαίωμα ψήφου των μετοχών αυτών κατά τον χρόνο διατήρησής τους-εφόσον προηγουμένως συμβατικά ορίστηκε αυτό να ασκείται από την ενεχυρούχο δανείστρια. Οι μετοχές, τέλος, δεν συνυπολογίζονται, στην περίπτωση αυτή, στον σχηματισμό απαρτίας. Πρέπει, ωστόσο, να συμπεριληφθούν στην έκθεση διαχείρισης του ΔΣ.

 

Η Κτήση Μετοχών Από Ελεγχόμενη Εταιρεία

Η ανάληψη, απόκτηση ή κατοχή μετοχών ΑΕ από (άμεσα ή έμμεσα), ελεγχόμενη εταιρεία, έστω και δια έμμεσου αντιπροσώπου, θεωρείται πως έγινε από την εκδότρια των μετοχών ΑΕ (άρ. 52 § 2α). Ως εκ τούτου, η κτήση των κατά τα άνω μετοχών, καταρχήν, απαγορεύεται.

Υποκειμενικό Πεδίο Εφαρμογής

Απαραίτητος καθίσταται, καταρχήν, ο προσδιορισμός του υποκειμενικού πεδίου εφαρμογής της απαγόρευσης, ως προς τις ελεγχόμενες εταιρείες.

Κριτήριο αποτελεί, πέρα από την κατοχή της πλειοψηφίας των δικαιωμάτων ψήφου, και η άσκηση εκ μέρους της ΑΕ «κυριαρχικής επιρροής» επί των ελεγχόμενων εταιρειών. Εμπίπτουν, επομένως, καταρχάς, στο πεδίο εφαρμογής της διάταξης οι εταιρείες με σχέση μητρικής-θυγατρικής (άρ. 32 ν. 4308/2014). Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται, εξίσου, και οι κτήσεις από «εγγονές» εταιρείες (:θυγατρικές θυγατρικής) της ΑΕ, λόγω του έμμεσου ελέγχου και εξάρτησης αυτών.

Να σημειωθεί εδώ ότι πρέπει η ελεγχόμενη εταιρεία να είναι κεφαλαιουχική (: ΑΕ, ΕΠΕ, ΙΚΕ, ΕΕ κατά μετοχές). Όταν, μάλιστα, η καταστατική της έδρα βρίσκεται σε χώρα εκτός ΕΕ, αρκεί η εταιρική της μορφή να προσομοιάζει με αυτή των, περιοριστικώς απαριθμούμενων στον νόμο, κεφαλαιουχικών (άρ. 52§2β).

Στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης θα πρέπει να υπαχθεί, επιπρόσθετα, και ο τυχόν έμμεσος αντιπρόσωπος της ελεγχόμενης εταιρείας.

Αντικειμενικό Πεδίο Εφαρμογής

Η εξομοίωση, κατά πλάσμα δικαίου, της κτήσης από την εξαρτημένη/ελεγχόμενη εταιρεία με την κτήση μετοχών από την ίδια την ΑΕ αφορά, ειδικότερα:

(α) στην ανάληψη με πρωτότυπη κτήση (κατά την ίδρυση ή κατά την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου) μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής εταιρείας,

(β) στην απόκτηση, με παράγωγο τρόπο, μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής εταιρείας και,

(γ) στην κατοχή/άμεση εξουσίαση των μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής στο πλαίσιο λ.χ. επικαρπίας ή πληρεξουσιότητας για άσκηση των μετοχικών δικαιωμάτων της τελευταίας.

Στην παρούσα ρύθμιση ανήκει, επιπλέον, και η δημόσια πρόταση της θυγατρικής εταιρείας για απόκτηση του πλειοψηφικού πακέτου μετοχών της μητρικής της.

Σκοπός

Η αμέσως ανωτέρω εξομοίωση αποσκοπεί, κατ’ εξοχήν, στην προστασία της εταιρικής περιουσίας της μητρικής εταιρείας. Η (συνήθης) απουσία οικονομικής και διοικητικής ανεξαρτησίας της θυγατρικής εταιρείας την καθιστά έρμαιο των συμφερόντων και ορέξεων της μητρικής. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτό μεταφράζεται σε διάθεση των οικονομικών πόρων της ελεγχόμενης για απόκτηση μετοχών της μητρικής. Κατά λογική ακολουθία: αναλώνεται επενδυμένο, στη θυγατρική, κεφάλαιο της μητρικής/κυρίαρχης για απόκτηση δικών της μετοχών.

Συμβαίνει, έτσι, το εξής παράδοξο: η μητρική καταβάλει το δικό της κεφάλαιο-όπερ άτοπο. Θίγεται, με τον τρόπο αυτό, η αρχή της σταθερότητας του μετοχικού κεφαλαίου˙ καταστρατηγούνται οι διατάξεις για την απόκτηση ίδιων μετοχών.

Εξαιρέσεις

Η ως άνω απαγόρευση δεν είναι ανεξαίρετη. Να σημειωθεί εδώ πως οι κτήσεις μετοχών μητρικής από ελεγχόμενή της εταιρεία είναι επιτρεπτές, στις περιπτώσεις που επιτρέπεται η απόκτηση ιδίων μετοχών από την ΑΕ κατά το άρθρο 49.

Το τεκμήριο, βάσει του οποίου η κτήση μετοχών από ελεγχόμενη της μητρικής ΑΕ εταιρεία εξομοιώνεται με κτήση ίδιων μετοχών της ΑΕ, δεν ισχύει στις ακόλουθες περιπτώσεις (άρ. 52§5). Συγκεκριμένα, όταν:

(α) Η ελεγχόμενη εταιρεία προβαίνει σε κτήση μετοχών, ως έμμεσος αντιπρόσωπος, για λογαριασμό άλλου προσώπου, που δεν ελέγχεται από την μητρική ΑΕ-συνεπώς τα έννομα αποτελέσματα της κτήσης επέρχονται στο πρόσωπο εκείνο.

(β) Η κτήση των μετοχών γίνεται από άλλη εταιρεία που διενεργεί κατ’ επάγγελμα πράξεις επί τίτλων-υπό την τήρηση πρόσθετων προϋποθέσεων που απορρέουν από το νόμο.

(γ) Η κτήση επήλθε ενόσω δεν υφίστατο μεταξύ των εμπλεκομένων εταιρειών η σχέση εξάρτησης/ελέγχου του άρθρου 52§2. Η μεταγενέστερη, ωστόσο, ίδρυση της σχέσης εξάρτησης επιφέρει τις έννομες συνέπειες που υπέχει η κτήση, εν τέλει, μετοχών μητρικής ΑΕ και οι οποίες, αμέσως, κατωτέρω αναλύονται.

Έννομες Συνέπειες

Απόκτηση κατά παράβαση των ανωτέρω ισοδυναμεί με απόκτηση ιδίων μετοχών από την ίδια την ΑΕ (άρ. 48 & 49)-ανάλογα με τη φύση της ως πρωτότυπη ή παράγωγη. Επέρχονται, επομένως, οι αντίστοιχες συνέπειες, όπως τις έχουμε, ήδη σε προηγούμενα άρθρα μας, αναπτύξει. Συνοπτικά:

Κατά ρητή παραπομπή στο άρθρο 50 §1 στ. α’ (άρ. 52 §4), επέρχεται αναστολή των δικαιωμάτων παράστασης και ψήφου στη ΓΣ, καθ’ όλη τη διάρκεια διατήρησης των αποκτηθεισών (κατά το άρθρο 52 §§2, 3) μετοχών. Οι εν λόγω μετοχές δεν συνυπολογίζονται, επιπλέον, στο σχηματισμό απαρτίας.

Αντίθετα, οι νομίμως αποκτηθείσες από τη θυγατρική μετοχές συνυπολογίζονται στο (ισχύον για τις αποκτηθείσες από την ΑΕ ίδιες μετοχές της) όριο του 1/10 επί του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου της μητρικής. Τέλος, συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση διαχείρισης του ΔΣ της μητρικής.

Τα ζητήματα ευθύνης των μελών του ΔΣ ρυθμίζονται κατ’ αντιστοιχία με όσα ανωτέρω αναφέρθηκαν σχετικά με τη σύσταση ενεχύρου.

 

 

Η απόκτηση ιδίων μετοχών είναι, κατ’ αρχάς-όπως ήδη διαπιστώσαμε, απαγορευμένη για την ΑΕ. Προσπάθεια ενδεχόμενης καταστρατήγησης της συγκεκριμένης απαγόρευσης, μέσω τρίτων ή μέσω ενεχύρασης, θα αποβεί ατελέσφορη-εκτός κι αν κάποιος κινηθεί στα όρια του νόμου (ή εκτός αυτών). Εξαιρέσεις, πάντως, συναντούμε και στον συγκεκριμένο (απαγορευτικό) κανόνα˙ εξαιρέσεις λογικές και, εν πολλοίς, χρηστικές.

Οι μετοχές, όμως, παραμένουν, συχνά, ένα σημαντικό περιουσιακό στοιχείο. Και ως τέτοιο μας απασχολούν, ενίοτε, θέματα/προβλήματα οικεία σε αντίστοιχα περιουσιακά στοιχεία: συγκυριότητα, επικαρπία, ενέχυρο. Περί αυτών, αλλά και περί της διαχείρισής τους, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 18 Σεπτεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στο ζήτημα της κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Διαπιστώσαμε, εκεί, την αδυναμία της πρωτότυπης κτήσης και το, υπό προϋποθέσεις, ανεκτό της παράγωγης. Θα μας απασχολήσει εδώ ένα συμπληρωματικό, σημαντικό όμως, ερώτημα: επιτρέπεται η παροχή πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών;

 

Έννοια & Πεδίο Εφαρμογής

Η απαγόρευση (γιατί περί αυτής πρόκειται) παροχής πιστώσεων από την ΑΕ για απόκτηση ίδιων μετοχών ρυθμίζεται στο νόμο (άρ. 51 ν. 4548/2018). Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρθρου 16α του προϊσχύσαντος α.ν. 2190/1920.

Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής

Η συγκεκριμένη απαγόρευση αφορά, ρητά, στην χρηματοδότηση τρίτων από την ΑΕ για αγορά μετοχών της μέσω χορήγησης-ενδεικτικά: (α) προκαταβολών, (β) δανείων και (γ) παροχής εγγυήσεων. Οι περιπτώσεις αυτές, ωστόσο, δεν απαριθμούνται στον νόμο κατά τρόπο εξαντλητικό.

Στις απαγορευμένες συναλλαγές, αντιθέτως, εντάσσεται, δεδομένου του τίτλου αλλά και σκοπού της σχετικής διάταξης κάθε άλλη μορφή πίστωσης. Μεταξύ αυτών λ.χ. η  σύναψη συμβάσεων παροχής προσωπικών εγγυήσεων, το άνοιγμα πιστωτικών λογαριασμών κ.α. (2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Η απαγόρευση καταλαμβάνει, περαιτέρω, τη χρηματοδότηση για απόκτηση ήδη, υφιστάμενων μετοχών καθώς και τυχόν νεοεκδιδομένων, κατόπιν αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Απαγορευμένη, λοιπόν, η χρηματοδότηση τόσο για την παράγωγη όσο και την πρωτότυπη κτήση μετοχών της ΑΕ (31/2002 ΠολΠρωτΠειρ, 2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής

Καταρχάς, στις επίμαχες χρηματοδοτήσεις προς τρίτους απαγορεύεται, αυτονοήτως, να προβαίνει η ΑΕ. Επιπλέον, όμως, κατά ρητή νομοθετική πρόβλεψη (άρ. 51 § 2), στις μη επιτρεπτές προκαταβολές, δάνεια ή εγγυήσεις δεν είναι δυνατό να προβαίνουν ούτε θυγατρικές εταιρείες (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014) για την απόκτηση μετοχών της μητρικής τους από τρίτους. Επίσης, ούτε ομόρρυθμες ή ετερόρρυθμες εταιρείες, στις οποίες ομόρρυθμο μέλος είναι η ανώνυμη εταιρεία.

Αναφορικά με την έννοια των «τρίτων», σε αυτή εμπίπτουν, κατ’ αρχάς, μη μέτοχοι. Πρόσωπα, δηλ., που επιθυμούν μέσω της χρηματοδότησής τους να αποκτήσουν, για πρώτη φορά, τη μετοχική ιδιότητα. Εμπίπτουν, ωστόσο, και οι υφιστάμενοι μέτοχοι της ΑΕ. Οι τελευταίοι, ως λήπτες των πιστώσεων με σκοπό την αύξηση της εταιρικής τους συμμετοχής.

Ως τρίτοι, επίσης, λογίζονται τα μέλη του ΔΣ της ΑΕ, ή της μητρικής αυτής εταιρείας (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014). Επίσης, τα παρένθετα πρόσωπα που ενεργούν στο όνομα και για λογαριασμό των προαναφερθέντων προσώπων, στα οποία μεταβιβάζεται, τελικά, η οικονομική ενίσχυση. Εξαιρούνται, ωστόσο, ρητά και δεν εμπίπτουν, επομένως στην έννοια του τρίτου, το προσωπικό της ΑΕ ή συνδεδεμένης με αυτήν εταιρείας (άρ.51 §4).

Ο χρόνος χρηματοδότησης

Η χρηματοδότηση, παρά τη διατύπωση του νόμου, δεν είναι αναγκαίο να προηγείται της απόκτησης. Αντιθέτως, είναι εξίσου απαγορευμένη, ακόμη κι εάν διενεργείται αφότου αποκτήθηκαν οι μετοχές. Το επιβάλλουν, άλλωστε, λόγοι προστασίας του κεφαλαίου της εταιρείας. Απαιτείται, ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση, απόδειξη της ύπαρξης αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της χρηματοδότησης και της αγοράς.

 

Σκοπός

Η ανωτέρω απαγόρευση αποσκοπεί, σαφώς, στην προστασία της αρχής της σταθερότητας του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας.

Η ανάληψη, συγκεκριμένα, εκ μέρους της ΑΕ δυνητικά ζημιογόνων υποχρεώσεων προς τρίτους συνιστά προσβολή του εγγυητικού χαρακτήρα του μετοχικού κεφαλαίου έναντι των εταιρικών δανειστών και των ήδη μετόχων. Κατά τη νομολογία, συνέπεια τυχόν συντέλεσης των απαγορευμένων συμβάσεων αποτελεί η εκταμίευση μέρους της εταιρικής περιουσίας˙ δυνητικά, απαγορευμένη επιστροφή κεφαλαίου στους μετόχους.

Ωστόσο, σε μείωση του ενεργητικού της ΑΕ καταλήγει, ορθότερα, η ενδεχόμενη αφερεγγυότητα-αδυναμία των τρίτων προς επιστροφή των χρηματοδοτήσεων. Ο κλονισμός της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης των πιστωτών της εταιρείας είναι, ωστόσο, δεδομένη παράπλευρη συνέπεια (1435/2005 ΑΠ, 1046/2006 ΕφΠειρ, 2881/2004 ΠΠρΠειρ, 31/2002 ΠΠρΠειρ,   – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Παράλληλα, η απαγόρευση των εν λόγω χρηματοδοτήσεων αποτρέπει και την -με αθέμιτα μέσα- αύξηση της ισχύος των μελών του ΔΣ στην ΑΕ και, κατ’ επέκταση, της πλειοψηφικής τους θέσης στη ΓΣ (31/2002 ΠΠρΠειρ, 2881/2004 ΠΠρΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Παρά τους παραπάνω κινδύνους, η παροχή πιστώσεων για απόκτηση ίδιων μετοχών είναι δυνατό να εξυπηρετεί εύλογα εταιρικά συμφέροντα. Κατά τούτο και η αναγκαιότητα τήρησης σειράς (νομίμων) προϋποθέσεων για την αποφυγή αυθαιρεσιών.

Λόγοι προστασίας των πιστωτών, αλλά και των μετόχων μειοψηφίας, επιβάλλουν την τήρηση διαφάνειας κατά τη διενέργεια των, κατ’ εξαίρεση, επιτρεπτών χρηματοδοτικών συναλλαγών. Οι τελευταίες, διευκολύνουν την προσέλκυση νέων μετόχων. Εξυπηρετείται, έτσι, πολλές φορές, η ανάγκη της εταιρείας για ανεύρεση σημαντικών επενδυτών. Ανανεώνεται, επομένως, θεμιτά, η μετοχική σύνθεση και εξυπηρετούνται επιχειρηματικοί και οικονομικοί στόχοι της εταιρείας. Δεν είναι, άλλωστε, άγνωστες στον επιχειρησιακό κόσμο οι σχετικές χρηματοδοτούμενες εξαγορές επιχειρήσεων [:«leveraged buy out», (LBO)].

 

Οι (Απαριθμούμενες) Απαγορευμένες Συναλλαγές

Προκαταβολή

Στις απαγορευμένες, κατ’ αρχήν, χρηματοδοτικές συναλλαγές εμπίπτει η προκαταβολή. Η πρόωρη, δηλ., ικανοποίηση από μέρους της ΑΕ οποιασδήποτε μη ληξιπρόθεσμης υποχρέωσής της (άρ.51 §1, εδ. α΄). Επίσης, κάθε προκαταβολή ποσού που συνιστά, κατ’ ουσίαν, δάνειο, με σκοπό την απόκτηση μετοχών.

Ωστόσο, επιτρεπτή κρίνεται η απόκτηση μετοχών της εταιρείας ως αποτέλεσμα νόμιμων καταβολών, λ.χ. προκαταβολή μερισμάτων σε δικαιούχο μέτοχο, δυνάμει της οποία προβαίνει σε αγορά, ως επένδυση, μετοχών.

Δάνειο

Μη επιτρεπτή επίσης συναλλαγή, με ποινή ακυρότητας, αποτελεί η χορήγηση δανείου (806ΑΚ) σε τρίτο, από μέρους της ΑΕ, με σκοπό την απόκτηση μετοχών της (άρ. 51 §1, εδ. α΄). Τυχόν διαφορετικός χαρακτηρισμός από τους συμβαλλομένους καθίσταται αδιάφορος, όταν φέρει τα, κατά το νόμο, χαρακτηριστικά του δανείου.

Εγγύηση

Μη επιτρεπτή είναι, επίσης, η παροχή εγγύησης από την ΑΕ (προς, συνήθως, πιστωτικά ιδρύματα) για τη δανειοδότηση τρίτου, με σκοπό ο τελευταίος να αποκτήσει μετοχές της (άρ.51 §1, εδ. α΄). Η έννοια της εγγύησης (άρ. 847 ΑΚ) πρέπει να ερμηνεύεται ευρέως (1435/2005 ΑΠ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Στην έννοια αυτής εμπίπτουν, επομένως, και οι περιπτώσεις τριτεγγύησης της ΑΕ σε αξιόγραφα, σωρευτικής αναδοχής χρέους ή και εμπράγματων ασφαλειών επί της εταιρικής περιουσίας.

Διχογνωμία, ωστόσο, επικρατεί σε θεωρία και νομολογία αναφορικά με τη σύναψη εγγυοδοτικών συμβάσεων μεταξύ της ΑΕ και τρίτων. Υπό το ισχύον δίκαιο, υποστηρίζεται από τη θεωρία ότι τυχόν εγγυοδοτική σύμβαση συνιστά περίπτωση επιστροφής εισφοράς. Εφαρμόζονται, ως εκ τούτου, ευθέως τα άρθρα 22§2 και 159. Σε επίπεδο νομολογίας, ωστόσο, κρίνεται απολύτως άκυρη, εμπίπτουσα, δηλαδή, στην έννοια της «εγγύησης» του άρ. 51 (31/2002 ΠολΠρωτΠειρ, 2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

 

Προϋποθέσεις Εξαίρεσης

Αναγκαία η (σωρευτική) τήρηση σειράς προϋποθέσεων προκειμένου να γίνει ανεκτή εξαίρεση από τον κανόνα των απαγορευμένων χρηματοδοτήσεων (51§1). Συγκεκριμένα:

Εύλογοι όροι της αγοράς

Προϋπόθεση του κύρους των ως άνω χρηματοδοτήσεων αποτελεί, καταρχάς, η συντέλεσή τους με ευθύνη του ΔΣ, με εύλογους (:συνήθεις στην συναλλακτική πρακτική-σε παρόμοιες περιπτώσεις) όρους αγοράς (άρ. 51§1,α’).

Σχετικές ενδείξεις αποτελούν λ.χ. το ύψος του εκάστοτε προβλεπόμενου επιτοκίου, η οικονομική ευρωστία των τρίτων αντισυμβαλλόμενων, η συνολική εξασφάλιση της εταιρείας κλπ. Στην αντίθετη κατεύθυνση κινούνται λ.χ. η χορήγηση από την ΑΕ άτοκων δανείων ή η παροχή ασφαλειών χωρίς αντάλλαγμα.

Στο πλαίσιο της ευθύνης των μελών του ΔΣ, και άρα στα καθήκοντα επιμέλειάς τους, ανήκει η διαπίστωση της φερεγγυότητας των τρίτων.

Απόφαση της ΓΣ

Προκειμένου να λάβει χώρα χρηματοδότηση των τρίτων για την απόκτηση μετοχών της ΑΕ προϋποτίθεται προηγούμενη απόφαση της ΓΣ της (άρ. 51 §1, περ. β΄). Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία-εκτός κι αν υφίσταται καταστατική ρύθμιση που προβλέπει υψηλότερα ποσοστά (άρ.  51 §1, περ. β΄, 130 §2 και 132 §2).

Για τη χορήγηση σχετικής άδειας από τη ΓΣ προϋποτίθεται αντίστοιχη ενημέρωσή της από το ΔΣ. Το ΔΣ προβαίνει, συγκεκριμένα, σε γνωστοποίηση των λόγων και ουσιωδών όρων της εκάστοτε συναλλαγής και το ενδιαφέρον που αυτή παρουσιάζει για την ΑΕ. Επίσης, τους συναφείς κινδύνους για τη ρευστότητα και τη φερεγγυότητα της και η τιμή στην οποία ο τρίτος θα αποκτήσει τις μετοχές.

Η υποχρέωση ενημέρωσης από το ΔΣ εκπληρώνεται με την υποβολή έγγραφης έκθεσης στη ΓΣ, που υποβάλλεται σε δημοσιότητα (του άρ. 13).  Στην έκθεση πρέπει να εξειδικεύεται, μεταξύ άλλων, και ο τρόπος εξυπηρέτησης των εταιρικών συμφερόντων από την επιδιωκόμενη χρηματοδότηση.

Ενδέχεται να απαιτείται η συνυποβολή στη ΓΣ έτερης έκθεσης ορκωτού ελεγκτή-λογιστή. Τούτη απαιτείται όταν η οικονομική ενίσχυση για την απόκτηση μετοχών της ΑΕ λαμβάνει χώρα προς μέλη του ΔΣ της ΑΕ ή της μητρικής της (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014), προς την ίδια τη μητρική της ή τυχόν παρένθετα αυτών πρόσωπα.

Η ανωτέρω υποχρέωση υπαγορεύεται προκειμένου να αποφευχθεί σύγκρουση συμφερόντων. Στην περίπτωση της συνυποβολής της εν λόγω έκθεσης ορκωτού ελεγκτή-λογιστή ρητά, μάλιστα, εξαιρείται η εφαρμογή του άρ. 99. Χαρακτηριστική περίπτωση, κατά την οποία απαιτείται η πλήρωση της προαναφερόμενης υποχρέωσης συνυποβολής, είναι η περίπτωση της χρηματοδοτούμενης από την ΑΕ εξαγοράς των μετοχών της από μέλη της διοίκησής της [:management buy-out, (ΜΒΟ)].

Διατήρηση της καθαρής θέσης

Τελευταία προϋπόθεση εγκυρότητας συναλλαγής από τις ανωτέρω περιγραφόμενες είναι η διατήρηση της καθαρής θέσης της ΑΕ (άρ. 159§1).

Απαιτείται, δηλαδή, η οικονομική ενίσχυση τρίτου από την ΑΕ να λάβει χώρα από τα κέρδη και ελεύθερα αποθεματικά της (άρ. 51 §1, περ. γ΄). Ειδάλλως, η σχετική χρηματική ενίσχυση, θα ισοδυναμούσε με μείωση των κεφαλαίων της εταιρείας σε ποσό κατώτερο του μετοχικού της κεφαλαίου και των λοιπών μη διανεμόμενων στοιχείων της καθαρής της θέσης. Άρα, με απαγορευμένη επιστροφή εισφοράς.

Για την τήρηση της εν λόγω προϋπόθεσης, λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των έως τότε χρηματοδοτήσεων. Προς περαιτέρω εξασφάλιση, μάλιστα, της εταιρικής περιουσίας και, αυτονοήτως, των εταιρικών δανειστών, επιβάλλεται, συμπληρωματικά, η πρόβλεψη στο παθητικό σκέλος του ισολογισμού μη διανεμητέου αποθεματικού ισόποσου με το ύψος της χρηματοδότησης από την ΑΕ.

 

Τα Πιστωτικά Ιδρύματα. Το Προσωπικό Της ΑΕ

Εξαιρείται από την ανωτέρω απαγόρευση η παροχή χρηματοδοτήσεων εκ μέρους πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων (άρ.51 §4). Υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι εμπίπτουν στις «τρέχουσες» συναλλαγές τους και εφόσον, διεξάγονται κατά τους συνήθεις συναλλακτικούς όρους.

Εξαιρείται, επίσης, από των εν λόγω απαγόρευση αποτελεί συναλλαγή που συντελείται με σκοπό την κτήση μετοχών από ή για το προσωπικό της ΑΕ ή εταιρείας συνδεδεμένης με αυτήν. Στην έννοια του προσωπικού εμπίπτει κάθε πρόσωπο που παρέχει υπηρεσίες στην ΑΕ (ή σε συνδεδεμένη αυτής εταιρεία)˙ ανεξάρτητα, μάλιστα, από το είδος της μεταξύ τους σύμβασης (λ.χ. εξαρτημένης εργασίας, υπηρεσιών, έργου).

 

Μη Νόμιμη Χρηματοδότηση: Έννομες Συνέπειες & Ευθύνη Μελών ΔΣ

Η παροχή οικονομικής ενίσχυσης προς τρίτους, κατ’ απόκλιση των διατάξεων του άρ. 51, συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα της επίμαχης συναλλαγής (άρ. 51 §1, εδ. α΄). Η ακυρότητα είναι αρχική, οριστική και μη θεραπεύσιμη. Επέρχεται αυτοδικαίως, ανεξάρτητα μάλιστα από υπαιτιότητα και γνώση ή άγνοια της απαγόρευσης από τους συμβαλλομένους. Δυνατότητα ίασης, κατά την έννοια του αρ. 183 ΑΚ, δεν υφίσταται. Η ακυρότητα αυτή εξετάζεται αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο. Τυχόν παραίτηση από την επίκλησή της δεν παράγει έννομα αποτελέσματα (31/2002 ΠολΠρωτΠειρ, 2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Η παροχή είναι άκυρη, ακόμη κι εάν είναι διαφορετικός ο λήπτης της παροχής και εκείνος που τελικά κατέστη μέτοχος της ΑΕ.

Η τυχόν καταβληθείσα χρηματοδοτική παροχή εκ μέρους της ΑΕ, δυνάμει άκυρης υποσχετικής δικαιοπραξίας, αναζητείται κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (904 επ. ΑΚ).

Έναντι της εταιρείας, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται για κάθε απαγορευμένη χρηματοδότηση σε τρίτους με σκοπό την αγορά μετοχών της ΑΕ. Ενέχονται δε προσωπικά για κάθε πράξη ή παράλειψη. Η ευθύνη τους είναι, συγκεκριμένα, τόσο ποινική (άρ. 177 §4), όσο και αστική, εφόσον προκλήθηκε ζημία στην ΑΕ (άρ. 102 §1).

 

Η παροχή πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών είναι, κατά αρχήν (και δικαίως), απαγορευμένη. Καθώς όμως ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να έχει ευεργετικές συνέπειες για την ίδια την ΑΕ προβλέπεται (και ευλόγως) η πλήρωση σειρά σχετικών προϋποθέσεων για την αποδοχή της εγκυρότητάς τους. Τι συμβαίνει όμως στις περιπτώσεις που επιχειρείται η μέσω τρίτων παράκαμψη των σχετικών απαγορευτικών διατάξεων; Περί αυτού επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 11 Σεπτεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στην απαγόρευση της πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Θα μας απασχολήσει στο παρόν, το επιτρεπτό, υπό προϋποθέσεις, της παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Επίσης, το νομικό καθεστώς των μετοχών που, εν τέλει, αποκτώνται από την ΑΕ.

 

Έννοια & Πεδίο Εφαρμογής

Η δυνατότητα παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ ρυθμίζεται στο νόμο (άρ. 49 ν. 4548/2018). Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρ. 16 του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920. Όμως, αντί των διοικητικών ποινών, που προβλέπονταν σε περιπτώσεις παράβασης των σχετικών προϋποθέσεων  και διαδικασιών που τίθενται από το νόμο, υπάρχει, πλέον, ποινική διάταξη (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 49).

Η υπό εξέταση περίπτωση είναι ευρεία. Καταλαμβάνει, κατ’ αρχήν, κάθε κτήση, κατά παράγωγο τρόπο, μετοχών-έστω και υπό αίρεση ή προθεσμία: με οριστική σύμβαση ή προσύμφωνο, κατά πλήρες ή περιορισμένο δικαίωμα κυριότητας αλλά και κατ’ επικαρπία. Καταλαμβάνει την εκποιητική αλλά και την υποσχετική δικαιοπραξία.  Καταλαμβάνει, τέλος, τις περιπτώσεις κτήσης, με παράγωγο τρόπο, ίδιων μετοχών μέσω της ίδιας της ΑΕ δια των αρμοδίων οργάνων της και μέσω τρίτου προσώπου, που λειτουργεί στο όνομά του και για λογαριασμό της ΑΕ (:έμμεσος αντιπρόσωπος).

 

Σκοπός, Κίνδυνοι & Προστασία

Η απόκτηση, κατά παράγωγο τρόπο, ίδιων μετοχών από την ΑΕ ελλοχεύει, αυτονοήτως, κινδύνους. Η καταβολή του σχετικού ανταλλάγματος από την ΑΕ ενδέχεται να συνιστά (απαγορευμένη καταρχήν) επιστροφή εισφορών στους υφιστάμενους μετόχους. Παράλληλα, σε περιπτώσεις που οι επίμαχες μετοχές αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε ρυθμιζόμενη αγορά, η κτήση τους από την ΑΕ, είναι πιθανόν να συνιστά πράξη χειραγώγησης. Ενώ, επιπλέον, η δυνατότητα του ΔΣ να προβαίνει σε κτήση των μετοχών αυτών για την ΑΕ ενδέχεται να διαταράσσει τις μετοχικές ισορροπίες, στη βάση των δυνητικά μεροληπτικών επιλογών του.

Παρά τους ανωτέρω κινδύνους, ωστόσο, η παράγωγη κτήση ίδιων μετοχών από την ΑΕ επιφυλάσσει σημαντικά πλεονεκτήματα για την τελευταία. Αναγκαία, όμως, η θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων και διαδικασιών, από το νόμο, για την ελαχιστοποίηση των συναφών κινδύνων. Στοχεύουν, όλες τούτες, στη διαφύλαξη του εγγυητικού χαρακτήρα του μετοχικού κεφαλαίου έναντι των εταιρικών δανειστών και στην προστασία της μετοχικής διάρθρωσης.

Η προβλεπόμενη, από το νόμο, παράγωγη απόκτηση ίδιων μετοχών εξυπηρετεί θεμιτά επιχειρηματικά και οικονομικά συμφέροντα της ΑΕ. Εντάσσεται, συχνά, στα επενδυτικά σχέδιά της και στοχεύει στη βελτίωση της χρηματοοικονομικής της διάρθρωσης.

Ως διαχειριστική πράξη της εταιρικής περιουσίας, υλοποιείται μέσω διάθεσης κερδών ή ελεύθερων αποθεματικών της ΑΕ. Δεν συνεπάγεται, ως εκ τούτου, τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ και δεν οδηγεί, σε επιστροφή εισφορών στους μετόχους. Η ΑΕ, αντίθετα, αυξάνει την ευελιξία της και την προσαρμοστικότητά της στις εξελίξεις της αγοράς (1832/2019 ΤρΕφΘεσ–ΤΝΠ Qualex).

 

Προϋποθέσεις Απόκτησης Ίδιων Μετοχών

Η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων  

Ουσιαστική προϋπόθεση για το επιτρεπτό της παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ είναι η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων ίδιας κατηγορίας (άρ. 49 §1, εδ. α΄). Υπό την έννοια της διασφάλισης ίσων ευκαιριών συμμετοχής τους στη διαδικασία απόκτησης ίδιων μετοχών από την ΑΕ.

Υποστηρίζεται, από μερίδα της θεωρίας, ότι οι, τυχόν, αποκτηθείσες από την ΑΕ ίδιες μετοχές της δεν μεταβάλλουν τις μετοχικές ισορροπίες εντός της ΑΕ. Ως εκ τούτου, η εν λόγω αρχή, δεν παρέχει στους μετόχους το δικαίωμα για διάθεση των μετοχών τους στην ΑΕ κατά το ποσοστό συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας. Υποστηρίζεται, εντούτοις, και η αντίθετη άποψη.

Περαιτέρω, λόγοι υπέρτερου εταιρικού συμφέροντος, καθώς και η δυνατότητα παραίτησης των μετόχων από την προστασία της συγκεκριμένης, σχετικής φύσης, αρχής, δυνατό να δικαιολογήσουν τυχόν αποκλίσεις.

Η τήρηση των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς

Επόμενη προϋπόθεση για το σύννομο της κτήσης ίδιων μετοχών, κατά τρόπο παράγωγο, είναι η τήρηση των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς (άρ. 49 §1, εδ. α΄). Η προϋπόθεση αυτή αποσκοπεί στην αποτροπή του κινδύνου της χειραγώγησης της αγοράς από μέρους των εισηγμένων ΑΕ.

Η έγκριση της Γενικής Συνέλευσης  

Για την παράγωγη κτήση ίδιων μετοχών ο νόμος απαιτεί την «έγκριση» της ΓΣ. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 49 §1, εδ. α΄) και υποβάλλεται σε δημοσιότητα (άρ. 49 §1 εδ. β΄). Ως έγκριση θεωρείται η εκ των προτέρων παρεχόμενη άδεια ή συναίνεση της ΓΣ (1832/2019 ΤρΕφΘεσσ – ΤΝΠ Qualex) που επιβάλλεται να παρασχεθεί, το αργότερο, έως τη σύναψη της υποσχετικής δικαιοπραξίας. Η εκ των υστέρων συγκατάθεση (κατ’ άρ. 238 ΑΚ), δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση αυτή.

Η απόφαση της ΓΣ πρέπει να περιλαμβάνει-ιδίως: (α) τον ανώτατο αριθμό των προς απόκτηση μετοχών, (β) τη διάρκεια της χορηγηθείσας έγκρισης και (γ) τα ανώτατα και κατώτατα όρια της αξίας απόκτησης, επί επαχθών αποκτήσεων, με καθορισμό ποσών ή ποσοστών.

Προαιρετική, αν και κρίσιμη, παραμένει η αναφορά του σκοπού απόκτησης των ίδιων μετοχών.

Ανώτατο χρονικό όριο ισχύος της έγκρισης της ΓΣ ορίζεται σε 24 μήνες. Απόφαση της ΓΣ χωρίς προσδιορισμό της χρονικής διάρκειας ισχύος της έγκρισης θα είναι ελαττωματική, και συνεπώς άκυρη. Η ίδια συνέπεια ισχύει και επί υπέρβασης του εν λόγω, μέγιστου χρονικού ορίου. Αντίθετα, δυνατή είναι η πρόβλεψη κατώτατων χρονικών ορίων.

Ως ημερομηνία έναρξης της εγκριτικής απόφασης, επί παράλειψης αναφοράς, λογίζεται η ημερομηνία λήψης της. Δυνατός είναι, ωστόσο, ο καθορισμός μεταγενέστερου χρόνου έναρξης.

Επί περισσότερων, ενδεχομένως, εξουσιοδοτήσεων της ΓΣ προς το ΔΣ, αυτές θα ισχύουν διαδοχικά. Η ανανέωσή τους, πριν από τη λήξη τους, είναι καθ’ όλα επιτρεπτή.

Η αρμοδιότητα του ΔΣ

Η παράγωγη απόκτηση ίδιων μετοχών, ως πράξη διαχείρισης και εκπροσώπησης της εταιρείας, εντάσσεται στην αρμοδιότητα του ΔΣ˙ λαμβάνει χώρα με ευθύνη του-μέσα στο πλαίσιο της  εξουσιοδότησης που του έχει παρασχεθεί.

Η απόκτηση των εν λόγω μετοχών από τους υφιστάμενους μετόχους, ως αποτέλεσμα ατομικής ή δημόσιας πρόσκλησης (ή μέσω της χρηματιστηριακής αγοράς για τις εισηγμένες ΑΕ), προϋποθέτει (άρ. 49 § 2):

(α) Η ονομαστική αξία των μετοχών που αποκτώνται από την ΑΕ, να μην υπερβαίνει το 1/10 του καταβεβλημένου, κατά την ημερομηνία λήψης της απόφασης της ΓΣ,  μετοχικού κεφαλαίου. Στις προαναφερόμενες μετοχές συμπεριλαμβάνονται: (i) όσες απέκτησε, προηγουμένως, η εταιρεία και διατηρεί και (ii) όσες απέκτησε τυχόν δια έμμεσου αντιπροσώπου.

(β) Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ δεν επιτρέπεται να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ιδίων κεφαλαίων σε ποσό κατώτερο από εκείνο που ο νόμος ορίζει (άρ. 159 §1). Επομένως, αποκλειστικός τρόπος απόκτησης-από επαχθή αιτία, ιδίων μετοχών είναι μέσω της αξιοποίησης των, τυχόν, μη διανεμηθέντων κερδών παρελθουσών εταιρικών χρήσεων ή σχετικών, προς τον συγκεκριμένο σκοπό, αποθεματικών της ΑΕ.

(γ) Η συναλλαγή μπορεί να αφορά μόνο μετοχές που έχουν εξοφληθεί πλήρως. Πρόκειται για εφαρμογή της αρχής σχηματισμού (καταβολής) του μετοχικού κεφαλαίου.

 

Η Απόκτηση Προς Όφελος Των Εργαζομένων

Ειδική ρύθμιση διέπει την περίπτωση προκαθορισμένου, στην απόφαση της ΓΣ, σκοπού απόκτησης ιδίων μετοχών προκειμένου να διανεμηθούν μεταγενέστερα-δωρεάν ή έναντι ανταλλάγματος (άρ. 49 §3): (α) στο προσωπικό της ή/και (β) στους εργαζομένους συνδεδεμένης (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014), με αυτή, εταιρείας. Ισχύουν, κατ’ αρχήν, οι προαναφερθείσες προϋποθέσεις-χωρίς, όμως, τον ποσοτικό περιορισμό του 10%.

Η σύμβαση, στη βάση της οποίας οι απασχολούμενοι στην ΑΕ παρέχουν τις υπηρεσίες τους δεν ενδιαφέρει. Δυνατή η σύμβαση εργασίας, ανεξαρτήτων υπηρεσιών, έργου, εντολής. Δυνατό μεταξύ των ληπτών να είναι και μέλη του ΔΣ. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τηρείται η αρχή της ίσης μεταχείρισης.

Η διανομή των μετοχών, ως αντάλλαγμα, συνήθως, της αποδοτικότητας των εργαζομένων, γίνεται δωρεάν ή έναντι τιμήματος.

Η διανομή, επίσης, πρέπει να πραγματοποιηθεί εντός δώδεκα μηνών από την ημερομηνία κτήσης των μετοχών από την ΑΕ. Με την άπρακτη παρέλευση της ανατρεπτικής προθεσμίας, η κτήση καθίσταται προβληματική και γεννάται, υπό όρους, υποχρέωση της ΑΕ για μεταβίβασή τους εντός τριετίας. Περί αυτού, όμως, στη συνέχεια.

 

Αποκλίσεις Στις Προϋποθέσεις

Εξαίρεση από τον κανόνα των αυστηρών για την απόκτηση ίδιων μετοχών προϋποθέσεων, συνιστούν οι περιπτώσεις που στη συνέχεια αναφέρονται (άρ. 49 §4).  Υπό τον όρο, όμως, της μη μείωσης των ιδίων κεφαλαίων της ΑΕ στα ελάχιστα, κατά νόμο, επίπεδα (άρ. 159§1). Χαρακτηριστικό τους: Η απόφαση του ΔΣ και η απουσία έγκρισης της ΓΣ.

Οι περιπτώσεις, αναλυτικότερα, αφορούν στην απόκτηση ίδιων μετοχών:

(α) με σκοπό την υλοποίηση απόφασης (πραγματικής) μείωσης του κεφαλαίου ή λόγω εξαγοράς (δυνάμει του άρ. 39),

(β) λόγω καθολικής μεταβίβασης περιουσίας-στο πλαίσιο μετασχηματισμού (συγχώνευσης ή διάσπασης με απορρόφηση) ή κληρονομικής διαδοχής,

(γ) από χαριστική αιτία, πλήρως εξοφλημένων μετοχών ή από πιστωτικά ιδρύματα και άλλους πιστωτικούς οργανισμούς ως προμήθεια για αγορά,

(δ) λόγω υποχρέωσης που προκύπτει από το νόμο ή δικαστική απόφαση με σκοπό την προστασία των μειοψηφούντων μετόχων˙ κυρίως, στις περιπτώσεις (άρ. 45) συγχώνευσης, αλλαγής του σκοπού ή της μορφής της εταιρείας, μεταφοράς της έδρας στο εξωτερικό ή επιβολής περιορισμών στη μεταβίβαση των μετοχών καθώς και στις μετοχές που αποκτήθηκαν με σκοπό την ικανοποίηση υποχρεώσεων της εταιρείας από ανταλλάξιμο ομολογιακό δάνειο,

(ε) δια πλειστηριασμού με πλειοδότρια την ΑΕ και, συνεπώς, κατάσχεση δικών της μετοχών.

Ως ανώτατο χρονικό όριο διακράτησης των μετοχών στις ανωτέρω, υπό (β)-(ε), περιπτώσεις, από την ΑΕ ορίζεται η τριετία (άρ. 49 §5)-υπό την προϋπόθεση ότι η ονομαστική αξία των συνολικών ίδιων μετοχών υπερέβη το 1/10 του καταβεβλημένου κεφαλαίου. Εξαιρείται, ωστόσο, ρητά, της σχετικής υποχρέωσης μεταβίβασης εντός τριετίας η υπό (α) περίπτωση.

Η άπρακτη παρέλευση της ως άνω προθεσμίας για μεταβίβαση καθιστά την τελευταία αδύνατη. Οδηγεί δε σε ακύρωση των ίδιων μετοχών με αντίστοιχη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας, κατόπιν απόφασης της ΓΣ. Η τελευταία λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 49 §6).

 

Μη Νόμιμη Απόκτηση˙ Ευθύνη Μελών ΔΣ

Η απόκτηση ιδίων μετοχών, κατ’ απόκλιση των διατάξεων του άρ. 49, συνεπάγεται την υποχρέωση μεταβίβασής τους από την ΑΕ (άρ. 49 §7). Η μεταβίβαση, ειδικότερα, πρέπει να λάβει χώρα εντός προθεσμίας ενός έτους από την ημερομηνία απόκτησής τους. Ειδάλλως, επέρχεται ακύρωσή τους με αντίστοιχη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.

Έναντι της εταιρείας, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται αστικά (άρ. 102 § 1) και ποινικά (άρ. 177 §3) για κάθε πράξη ή παράλειψη κατά την απόκτηση ιδίων μετοχών. Περαιτέρω ευθύνη (λόγω παράβασης άλλης προστατευτικής διάταξης νόμου, λ.χ. της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων, ή του καταστατικού) δεν αποκλείεται.

 

Το Νομικό Καθεστώς Ιδίων Μετοχών

Η καθ’ οιονδήποτε τρόπο, άμεση ή έμμεση, απόκτηση ιδίων μετοχών δεν παρέχει στην ΑΕ τα δικαιώματα της μετοχικής ιδιότητας, τα οποία αναστέλλονται (άρ. 50 § 1). Δεν δικαιούται, επομένως, η εταιρεία δικαιώματος παράστασης και ψήφου στη ΓΣ. Για λόγους διαφύλαξης των μετοχικών ισορροπιών, οι μετοχές της ΑΕ δεν συνυπολογίζονται (και) στον σχηματισμό απαρτίας.

Περαιτέρω, επέρχεται προσαύξηση των μερισμάτων των λοιπών μετόχων από τα αντίστοιχα των ιδίων μετοχών. Τούτο συμβαίνει προς αποφυγή σύγχυσης, καθώς η ΑΕ δεν είναι δυνατό να είναι, ταυτόχρονα, οφειλέτης και δανειστής του μερίσματος.

Παράλληλα, σε περίπτωση (όχι ονομαστικής) αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου με νέες εισφορές, το αντίστοιχο δικαίωμα προτίμησης προσαυξάνει, κατ’ αρχήν, το δικαίωμα των λοιπών μετόχων. Εκτός αν το αρμόδιο για την αύξηση όργανο αποφασίσει τη μεταβίβαση του δικαιώματος προτίμησης σε πρόσωπο που δεν ενεργεί για λογαριασμό της ΑΕ.

Η αναστολή των ανωτέρω δικαιωμάτων συντρέχει ωσότου μεταβιβαστούν οι ίδιες μετοχές σε τρίτους.

Επιπλέον, η έκθεση διαχείρισης, για λόγους ενημέρωσης των μετόχων, κατ’ ελάχιστο περιλαμβάνει: (α) τους λόγους απόκτησης ιδίων μετοχών, (β) τον αριθμό, την ονομαστική αξία και το τμήμα του μετοχικού κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχούν, (γ) την αξία των μετοχών επί επαχθούς κτήσης ή μεταβίβασης, και τέλος (δ) τον αριθμό και την ονομαστική αξία του συνολικού αριθμού των κατεχόμενων από την εταιρεία μετοχών και το τμήμα του μετοχικού κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχούν (άρ. 50 §2).

 

Η παράγωγη κτήση ιδίων μετοχών παρέχει σειρά σημαντικών πλεονεκτημάτων για την ΑΕ-ελλοχεύει όμως και όχι αμελητέους κινδύνους. Διέπεται, κατά τούτο (και ορθά) από σειρά αυστηρών κανόνων και περιορισμών, προκειμένου να μην καταστρατηγούνται προστατευτικές ρυθμίσεις υπέρ των μετόχων, της ΑΕ και των δανειστών της. Ερευνητέα, στο ίδιο πλαίσιο, η ύπαρξη δυνατότητας (ή μη) παροχής πίστωσης από μέρους της ΑΕ για την αγορά ιδίων μετοχών της. Περί αυτής, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Σεπτεμβρίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Η έννοια των μετοχών μας απασχόλησε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Είδαμε, εκεί, πως η μετοχή υποδηλώνει (και) τη μετοχική σχέση. Διαπιστώσαμε πως  η μετοχική ιδιότητα αποκτάται, πρωτότυπα, με την ανάληψη μιας, τουλάχιστον, μετοχής κατά την ίδρυση της ΑΕ ή, στο πλαίσιο αύξησης μετοχικού κεφαλαίου, με έκδοση νέων μετοχών (πριν την καταβολή, μάλιστα, του μετοχικού κεφαλαίου). Στο παρόν θα μας απασχολήσει η απαγόρευση της πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ: τόσο κατά τη σύσταση όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου.

 

Έννοια

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την Α.Ε. προβλέπεται στο άρ. 48 ν. 4548/2018. Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρ. 15β του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920.

Η συγκεκριμένη απαγόρευση αφορά στην πρωτότυπη κτήση από την ΑΕ δικών της μετοχών: (α) είτε μέσω των ιδρυτών της κατά τη σύστασή της (β) είτε μέσω των μελών του Δ.Σ. σε τυχόν αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου (γ) είτε μέσω τρίτου (παρένθετου) προσώπου, που ενεργεί στο όνομά του και για λογαριασμό της. Περιπτώσεις, οι οποίες θα μας απασχολήσουν, αναλυτικότερα, στη συνέχεια.

 

Σκοπός 

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών αποσκοπεί, καταρχάς, στην πραγματική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ και στη διατήρηση της ακεραιότητάς του. Τυχόν πρωτότυπη κτήση από την ΑΕ ίδιων μετοχών μέσω (προφανώς) της εταιρικής περιουσίας, θα σήμαινε τη σύμπτωση της ιδιότητας του δανειστή και του οφειλέτη στο ίδιο πρόσωπο (λόγος απόσβεσης ενοχής-453 εδ. α ΑΚ). Επίσης, την υποχρέωση επιστροφής της καταβληθείσας εισφοράς. Με άλλα λόγια: εικονική καταβολή.

Η σχετική απαγόρευση, επομένως, αποβλέπει στην αποφυγή δημιουργίας μιας Α.Ε. με εικονικό (έστω και εν μέρει) μετοχικό κεφάλαιο.

Μέσω της διατήρησης της εταιρικής περιουσίας διασφαλίζεται η ικανοποίηση, στο μέτρο του εφικτού, των απαιτήσεων των εταιρικών δανειστών. Επιπλέον, προστατεύονται και οι μέτοχοι (προφανώς της μειοψηφίας) διά της αποφυγής μεταβολής των μετοχικών ισορροπιών.

 

Οι Περιπτώσεις Απαγόρευσης (Πεδίο Εφαρμογής)

Ανάληψη ίδιων μετοχών κατά τη σύσταση της ΑΕ

Κατά τη σύσταση της ΑΕ, οι ιδρυτές της αναλαμβάνουν την ολοσχερή κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου. Αποκτούν, ως εκ τούτου, μετοχές της ιδρυόμενης ΑΕ. Υποχρεούνται, παράλληλα, στην καταβολή εισφορών αξίας αντίστοιχης, κατ΄ ελάχιστον, με την ονομαστική αξία των μετοχών που αναλαμβάνουν. Η καταβολή αυτή από τους ιδρυτές αποσκοπεί στην εκπλήρωση της υποχρέωσης του ελάχιστου μετοχικού κεφαλαίου, που απαιτείται για την ίδρυση της ΑΕ και τον σχηματισμό της εταιρικής περιουσίας. Δεν θα ήταν δυνατό, επομένως, να είναι επιτρεπτή η κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου από την ίδια την ΑΕ (όπως και δεν είναι-άρ. 48 §1).

Ένα τέτοιο (θεωρητικό) ενδεχόμενο θα δημιουργούσε ένα διπλό παράδοξο. Η ΑΕ, αρχικά, θα καθίστατο ιδρυτής-μέτοχος του νομικού της προσώπου/εαυτού της-όπερ άτοπο. Επίσης: η ΑΕ θα κατέληγε οφειλέτης του εαυτού της-όπερ, επίσης, άτοπο. Η συνύπαρξη, εξάλλου,  των ιδιοτήτων του οφειλέτη της αξίας των αναληφθεισών μετοχών (εδώ: ΑΕ) και του δανειστή της αξίας αυτής στο ίδιο πρόσωπο (:η ίδια ΑΕ) δεν είναι δυνατή. Αντίθετα, αποτελεί λόγο απόσβεσης της ενοχής λόγω σύγχυσης (453 εδ. α΄ ΑΚ).

Τυχόν κάλυψη, επομένως, (έστω και τμήματος) του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου από την ΑΕ, θα επέφερε εικονική, μόνο, ανάληψη των μετοχών της. Δεν θα συνεπαγόταν, δηλαδή, την εισφορά νέου περιουσιακού στοιχείου στην εταιρική της περιουσία.

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών επεκτείνεται (ακριβώς για τους ίδιους λόγους-άρ. 48 §1) και στην πρωτότυπη ανάληψη ομολογιών μετατρέψιμων σε μετοχές. Ειδική πρόβλεψη για την πρωτότυπη κτήση ίδιων τίτλων κτήσης μετοχών υπάρχει στο άρθρο 57 §1 ν. 4548/2018.

Ανάληψη ίδιων μετοχών στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου απευθύνεται, κατά βάση, στα μέλη του ΔΣ της. Εύλογα, γιατί, μέσω αυτών, είναι (θεωρητικά δυνατό) η ΑΕ να αποκτήσει δικές της μετοχές. Παράλληλα, η σχετική αυτή απαγόρευση, (και) στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, υπηρετεί τους ίδιους σκοπούς με την αντίστοιχη απαγόρευση κατά την ίδρυση της ΑΕ. Συνιστά, μάλιστα, ανάγκη επιτακτικότερη.

Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου (με εξαίρεση την ονομαστική αύξηση) αποτελεί μια από τις κυριότερες μορφές χρηματοδότησης της ΑΕ. Μέσω αυτής επιτυγχάνεται η εισροή νέων οικονομικών στοιχείων στην ΑΕ και η επαύξηση της εταιρικής της περιουσίας. Ο συγκεκριμένος σκοπός (της χρηματοδότησης της ΑΕ) δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί, αυτονόητα, με την απόκτηση/εξόφληση, με πόρους της ΑΕ, των νεοεκδιδόμενων, μέσω της αύξησης, μετοχών της. Σε περίπτωση, λ.χ., μη άσκησης εκ μέρους των υφιστάμενων μετόχων του δικαιώματος προτίμησης-συνδυαστικά με (μη) καταβολή των απαραίτητων, νέων, εισφορών, το διαμορφούμενο, νέο, μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ θα ήταν πλασματικό. Δεν θα υφίστατο, με τον τρόπο αυτό, εισροή νέων οικονομικών στοιχείων.

Να σημειωθεί, εκ περισσού, ότι η σχετική πρόβλεψη του άρθρου 48 του ν. 4548/2018 καλύπτει και την περίπτωση κτήσης των ίδιων μετοχών με σκοπό μεταγενέστερης διάθεσής τους από την ΑΕ σε τρίτα πρόσωπα.

Ανάληψη ίδιων μετοχών μέσω τρίτου προσώπου

Απαγορευμένη είναι, αυτονόητα, η πρωτότυπη κτήση ίδιων μετοχών από τρίτο πρόσωπο, που ενεργεί στο όνομα και για λογαριασμό της ΑΕ-άμεσος αντιπρόσωπος (άρ. 48 §1).

Απαγορευμένη, όμως, είναι και η πρωτότυπη κτήση ίδιων μετοχών από τρίτο πρόσωπο, στο όνομα του αλλά για λογαριασμό της ΑΕ (έμμεσος αντιπρόσωπος). Ομοίως, τόσο κατά την ίδρυση όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου της ΑΕ (άρ. 48 §2).

Μια τέτοια (απαγορευμένη) τακτική θα οδηγούσε στην ανάληψη μετοχών από τρίτο μεν, παρένθετο όμως, πρόσωπο, με οικονομικά μέσα της ΑΕ. Ο τρίτος, στην περίπτωση αυτή, θα υποχρεούνταν να μεταβιβάσει τις μετοχές στην ΑΕ δυνάμει των διατάξεων για την εντολή (ιδίως άρ. 719 ΑΚ).

 

Δυνατότητα Εξαίρεσης

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών γίνεται δεκτό ότι επιδέχεται μια, και μόνη, εξαίρεση-σε περίπτωση αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου: δικαιούται, στην περίπτωση αυτή, η ΑΕ να αναλάβει, με τα ελεύθερα αποθεματικά ή τα κέρδη της, ποσοστό των νεοεκδιδόμενων μετοχών. Το ποσοστό αυτό πρέπει να αντιστοιχεί στο σύνολο των μετοχών της, που απέκτησε κατά τρόπο παράγωγο και οι οποίες προορίζονται για διανομή στο προσωπικό της. Ή στο προσωπικό συνδεδεμένων, με αυτή, επιχειρήσεων.

 

Συνέπειες (Κυρώσεις) Παράβασης Απαγόρευσης

Ως προς την ακυρότητα κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου

Η παράβαση της απαγόρευσης κτήσης ίδιων μετοχών εκ μέρους της ΑΕ τόσο κατά ίδρυση της ΑΕ όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου δεν συνεπάγεται, κατά την ορθότερη άποψη, την ακυρότητα της κάλυψης. Θα δημιουργούνταν, σε διαφορετική περίπτωση, ανασφάλεια στις συναλλαγές. Η σύσταση ή, αντίστοιχα, η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, με ίδιους πόρους της ΑΕ, θεωρούνται έγκυρες. Αποκτά η ΑΕ, κατά συνέπεια, πρωτοτύπως ίδιες μετοχές.

Βέβαια, υποστηρίζεται, μεμονωμένα στη θεωρία ότι η σχετική παράβαση επιφέρει την ακυρότητα της κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου (άρ. 174 ΑΚ).

Επί της πρωτότυπης, εν τέλει, κτήσης ίδιων μετοχών, εφαρμόζεται αναλογικά το άρ. 49 §7 ν. 4548/2018: η ΑΕ υποχρεούται, εντός έτους από την απόκτηση των μετοχών της, να προβεί στην πώλησή τους.

Σε περίπτωση, ωστόσο, που η ως άνω πώληση δεν λάβει χώρα εντός του προαναφερόμενου χρόνου, επέρχεται, εν τέλει, η ακύρωση των ίδιων μετοχών μέσω αντίστοιχης μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.

Ενόσω, πάντως, η ΑΕ διατηρεί τις ίδιες μετοχές της, αναστέλλονται, αυτονόητα, τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτές (κατ’  αναλογία άρ. 50). Μεταξύ αυτών: το δικαίωμα παράστασης και ψήφου στις ΓΣ-οι μετοχές,  άλλωστε, αυτές δεν λαμβάνονται υπόψη για τον σχηματισμό απαρτίας.

Η ευθύνη (και απαλλαγή) των εμπλεκομένων προσώπων 

Δεν προβλέπεται, κατά τα προαναφερθέντα, ακυρότητα των παρανόμως (πρωτοτύπως) κτηθέντων ίδιων μετοχών. Σε περίπτωση παράβασης, εντούτοις, της σχετικής απαγόρευσης θεμελιώνεται ειδική ευθύνη των εμπλεκομένων (ιδρυτών-κατά τη σύσταση, μελών του ΔΣ-κατά την αύξηση και τυχόν τρίτων):  Τα πρόσωπα αυτά βαρύνονται με την υποχρέωση καταβολής της αξίας των αναληφθεισών μετοχών. Η τελευταία προσδιορίζεται στην τιμή έκδοσής τους (και όχι της ονομαστικής τους αξίας-άρ. 48 §3). Επί εμπλοκής περισσοτέρων στοιχειοθετείται εις ολόκληρον ευθύνη τους (άρ. 914, 926 ΑΚ).

Αντίστοιχη ευθύνη δημιουργείται και για τα τρίτα πρόσωπα που ενεργούν ως έμμεσοι αντιπρόσωποι: θεωρείται ότι ανέλαβαν τις επίμαχες μετοχές για ίδιο λογαριασμό και βαρύνονται, προσωπικά, με την καταβολή της αξίας τους (άρ. 48 §2). Παράλληλα, όμως, για λόγους διασφάλισης της καταβολής, θεμελιώνεται, στην περίπτωση αυτή, ευθύνη εις ολόκληρον και από κοινού με τον έμμεσο αντιπρόσωπο, ιδρυτές ή μέλη του ΔΣ (ΑΚ 914,926).

Μη διακρίνοντος του νόμου ως προς τον απαιτούμενο βαθμό υπαιτιότητας, συνάγεται ότι τα εμπλεκόμενα πρόσωπα ευθύνονται για κάθε πταίσμα επί ανάληψης ίδιων μετοχών.

Δυνατή, πάντως, είναι και η θεμελίωση περαιτέρω ποινικής (άρ. 177 §3) και αστικής ευθύνης (άρ. 102 §1) των μελών του ΔΣ λόγω παραβίασης της σχετικής απαγόρευσης  του άρθρου 48.

Τα ευθυνόμενα πρόσωπα είναι δυνατό να απαλλαγούν από την ευθύνη καταβολής της αξίας των μετοχών. Αναγκαία προϋπόθεση η από μέρους τους απόδειξη έλλειψης συνδρομής υπαιτιότητας στο πρόσωπό τους.

Σε περίπτωση, πάντως, περισσοτέρων υπαιτίων, επί τυχόν απαλλαγής κάποιου από αυτά, εξακολουθεί να υφίσταται εις ολόκληρον ευθύνη των υπολοίπων (914, 926 ΑΚ).

 

Απαγορευμένη λοιπόν, κατά κανόνα, η κτήση ίδιων μετοχών από την ΑΕ τόσο κατά την ίδρυση όσο και στο πλαίσιο αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου. Η σχετική παράβαση δεν είναι χωρίς (σημαντικές) κυρώσεις για τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Τι συμβαίνει όμως όσον αφορά την περίπτωση της παράγωγης κτήσης (λ.χ. μέσω αγοράς ή δωρεάς) ίδιων μετοχών από την ΑΕ; Επίσης απαγορευμένη ή υπό προϋποθέσεις επιτρεπτή; Περί αυτών σε επόμενη αρθρογραφίας μας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 28 Αυγούστου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στο δικαίωμα της μειοψηφίας να ζητήσει την εξαγορά των μετοχών της από την ΑΕ (άρθρο 45 ν. 4548/2018). Μας απασχόλησε, επίσης, το αντίστοιχο δικαίωμα της μειοψηφίας για εξαγορά των μετοχών της από τον μέτοχο πλειοψηφίας (άρθρο 46 ν. 4548/2018).

Στο παρόν, θα μας απασχολήσει το δικαίωμα του πλειοψηφούντος μετόχου να αξιώσει την εξαγορά των μετοχών των μειοψηφούντων. Το δικαίωμα αυτό ρυθμίζεται στο άρθρο 47 ν. 4548/2018, κατά τρόπο όμοιο σε σχέση με το προϊσχύσαν άρθρο 49γ κ.ν. 2190/1920.

 

Έννοια

Το δικαίωμα του πλειοψηφούντος μετόχου (95%+ του μετοχικού κεφαλαίου) για εξαγορά των μετοχών των μειοψηφούντων (έως 5% του μετοχικού κεφαλαίου) συνιστά δικαίωμα αποκλεισμού από την ΑΕ των μετόχων μειοψηφίας, έναντι ανταλλάγματος (:«squeeze out» ή «freeze out»). Πρόκειται για την αντίστροφη περίπτωση του δικαιώματος της μειοψηφίας για εξαγορά των μετοχών της από τον μέτοχο πλειοψηφίας, που ήδη αναλύσαμε.

Τις μετοχές αποκτά υποχρεωτικά, σε περίπτωση ευδοκίμησης της σχετικής δικαστικής διαδικασίας, ο πλειοψηφών μέτοχος (:95%+ του μετοχικού κεφαλαίου)˙ o τελευταίος, μάλιστα, θα οφείλει και το αντάλλαγμα/τίμημα που, δικαστικά, θα οριστεί.

 

Σκοπός

Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς προασπίζει, κατά κύριο λόγο, τα συμφέροντα του φορέα του-πλειοψηφούντος μετόχου. Δεν απαιτείται επίκληση συγκεκριμένου λόγου από μέρους του τελευταίου: είναι απολύτως αδιάφορος στην προκειμένη περίπτωση. Αρκούν συγκεκριμένοι συσχετισμοί μειοψηφίας/πλειοψηφίας και η δικαστική διάγνωση των, κατά νόμο, προϋποθέσεων.

Με την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος, ο πλειοψηφών μέτοχος αποκτά τον πλήρη έλεγχο της ΑΕ, εξοβελίζοντας τους (μικρο)μετόχους μειοψηφίας. «Ενός», κατά κυριολεξία, «ανδρός αρχή». Μέσω της άσκησης του συγκεκριμένου δικαιώματός του ο πλειοψηφών επιτυγχάνει να αποδεσμευτεί από ασήμαντες ποσοστιαία αλλά, συχνά, ενοχλητικές μειοψηφίες. Από την άλλη, οι μειοψηφούντες μέτοχοι, σε αντίθεση με το άρθρο 46, δεν επιλέγουν την έξοδό τους: αποκλείονται έναντι, έστω, ευλόγου ανταλλάγματος.

Η συγκέντρωση, πάντως, του συνόλου των μετοχών σε ένα (φυσικό ή νομικό) πρόσωπο) είναι ενδεχόμενο να είναι προβληματική σε ουσιαστικό και, ιδίως, νομικό επίπεδο˙ ενδεχομένως, όμως, να είναι και, υπό προϋποθέσεις, μόνον επωφελής ή/και λυτρωτική. Σε κάθε περίπτωση: εναπόκειται στον μόνο ή κατέχοντα συντριπτική πλειοψηφία μέτοχο της ΑΕ το δικαίωμα της επιλογής. Διατηρεί εκείνος, σε κάθε περίπτωση, το δικαίωμα να επιτρέψει την είσοδο νέων μετόχων που ο ίδιος θα επιλέξει.

 

Δημόσια Πρόταση (; )

Το δικαίωμα του πλειοψηφούντος μετόχου να αξιώσει την εξαγορά των μετοχών των μειοψηφούντων ισχύει και επί εισηγμένων. Με την επιφύλαξη, πάντως (άρ. 47 §1), των διατάξεων και διαδικασίας σχετικά με την υποβολή δημόσιας πρότασης για την αγορά κινητών αξιών (άρ. 27 ν. 3461/2006). Οι τελευταίες, ως ειδικότερες, ορθότερο είναι να θεωρηθεί ότι αποκτούν προβάδισμα εφαρμογής. Αποκλείεται, άλλωστε, η παράλληλη εφαρμογή τους καθώς απαιτούν την πλήρωση διαφορετικών προϋποθέσεων. Στο παρόν, πάντως, αποκλειστικά θα περιοριστούμε στις προϋποθέσεις του άρθρου 47-στις μη εισηγμένες, δηλαδή, ΑΕ.

 

Ποσοστά Πλειοψηφούντος & Μειοψηφούντων

Το 95%+ ποσοστό του πλειοψηφούντος

Η διαμόρφωση του 95%+ ποσοστού

Ο φορέας του δικαιώματος εξαγοράς μέτοχος θα πρέπει να συγκεντρώνει ο ίδιος, κατά κυριότητα, ποσοστό, τουλάχιστον, 95% του συνολικού (αναληφθέντος και όχι, κατ’ ανάγκη, καταβεβλημένου) μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Αδιάφορο παραμένει το είδος των μετοχών που αυτός κατέχει (λ.χ. κοινές ή προνομιούχες). Το προαναφερόμενο ποσοστό απαιτείται κατά τον χρόνο άσκησης του σχετικού δικαιώματος.

Σημειώνεται πάντως ότι η συγκέντρωση του εν λόγω, αυξημένου, ποσοστού από τον πλειοψηφούντα θα πρέπει να έχει λάβει χώρα σε χρόνο μεταγενέστερο του χρόνου ίδρυσης της ΑΕ. Η συγκεκριμένη νομοθετική επιλογή φαντάζει εύλογη. Ο μέτοχος που αποκτά κατά την ίδρυση το ανωτέρω αυξημένο ποσοστό (95%+) έχει, εξαρχής, αποδεχτεί τις μετοχικές ισορροπίες της ΑΕ: τη «συνύπαρξή» του, δηλ., με τη μειοψηφία. Δεν του αναγνωρίζεται, επομένως, άξιο προστασίας δικαίωμα εξαγοράς.

Γίνεται δεκτό, ωστόσο, ότι το εν λόγω δικαίωμα ασκείται και στην περίπτωση που ο πλειοψηφών μέτοχος κατείχε, κατά την ίδρυση, ποσοστό μεγαλύτερο από 95%, έπειτα μειώθηκε κάτω από αυτό μεταβιβάζοντας μετοχές του και, εκ νέου, το υπερέβη.

Ο συνυπολογισμός στο 95%+

Σε αντίθεση με το δικαίωμα της μειοψηφίας για εξαγορά των μετοχών της από τον μέτοχο πλειοψηφίας (άρ. 46), δεν υπάρχει δυνατότητα συνυπολογισμού μετοχών άλλων μετόχων στην περίπτωση που εξετάζουμε. Ακόμα κι αν πρόκειται για συνδεδεμένες επιχειρήσεις του πλειοψηφούντος ή για στενά μέλη της οικογένειάς του. Τούτο προκύπτει από το γράμμα του νόμου και συνιστά  προστατευτικότερη για τη μειοψηφία ερμηνεία. Υποστηρίζεται, ωστόσο-από μερίδα της θεωρίας, η αναλογική εφαρμογή της πρόβλεψης για συνυπολογισμό του άρθρου 46.

Αξιολογούνται, τέλος, ως αδιάφορα και τα, υπό τον έλεγχο του πλειοψηφούντος, δικαιώματα ψήφου-στη βάση εξωεταιρικών συμφωνιών.

Το (έως) 5% ποσοστό των μειοψηφούντων

Όσον αφορά το (έως) 5% ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου που πρέπει να κατέχεται από τη μειοψηφία, δεν απαιτείται να ανήκει, κατ’ αποκλειστικότητα, σε έναν μέτοχο. Ωστόσο, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ρύθμισης και διαδικασίας-εφόσον υπάρχουν περισσοτέροι μειοψηφούντες μέτοχοι, υποχρεούται ο πλειοψηφών να ασκήσει το δικαίωμα εξαγοράς, έναντι του συνόλου αυτών. Η δυνατότητα εξαγοράς συγκεκριμένων, μόνον και κατ’ επιλογήν του, μετοχών των μειοψηφούντων πρέπει να αποκλειστεί.

Σημειώνεται, πάντως, πως στο (έως) 5% ποσοστό της μειοψηφίας, που είναι δυνατό να εξαγορασθεί, υπάγονται και οι μετοχές των συνδεδεμένων επιχειρήσεων και των συγγενικών προσώπων του πλειοψηφούντος. (Αυτό βέβαια στην περίπτωση που δεν γίνει δεκτός, κατά την ορθότερη άποψη, ο συνυπολογισμός των μετοχών των συγκεκριμένων προσώπων σ’ εκείνες του πλειοψηφούντος).

 

Προθεσμία Άσκησης

Ο ενεργητικά νομιμοποιούμενος-πλειοψηφών μέτοχος έχει το δικαίωμα να επιδιώξει δικαστικά την εξαγορά των μετοχών της μειοψηφίας μέσα σε αποκλειστική αποσβεστική προθεσμία πέντε ετών (αρ. 47 § 1, εδ. β’). Εκκινεί η συγκεκριμένη προθεσμία με την από μέρους του απόκτηση της κυριότητας μετοχών με τις οποίες υπερβαίνει το 95% του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Τυχόν αντίθετη καταστατική ρύθμιση ως προς την προθεσμία είναι άκυρη, δεδομένου του αναγκαστικού χαρακτήρα της συγκεκριμένης ρύθμισης.

Με την άπρακτη παρέλευση της συγκεκριμένης πενταετίας, ο πλειοψηφών μέτοχος χάνει, οριστικά, τη δυνατότητα να αιτηθεί την εξαγορά των μετοχών της μειοψηφίας.

 

Η Άσκηση Του Δικαιώματος Εξαγοράς

Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς ασκείται με αίτηση του πλειοψηφούντος μετόχου ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της ΑΕ. Το τελευταίο αποφαίνεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (739επ ΚΠολΔικ).

Η αίτηση εξαγοράς αφορά, όπως ήδη επισημάνθηκε, το σύνολο των μετοχών της μειοψηφίας. Ωστόσο, δεδομένης της εκούσιας διαδικασίας, η δίκη δεν διεξάγεται κατ’ αντιδικία με τους μειοψηφούντες. Οι τελευταίοι καθίστανται διάδικοι εφόσον ασκήσουν παρέμβαση.

Ο πλειοψηφών μέτοχος υποχρεούται σε συνυποβολή (μη δεσμευτικής για το δικαστήριο) έκθεσης πραγματογνωμοσύνης. Η έκθεση συντάσσεται από δύο ορκωτούς ελεγκτές ή μία ελεγκτική εταιρεία. Σκοπός της εν λόγω έκθεσης είναι η διαμόρφωση εικόνας επί της περιουσιακής κατάστασης και αξίας της εταιρείας βάσει στοιχείων που υποχρεωτικά εισφέρει το ΔΣ της ΑΕ (αρ. 47 § 2).

Εφόσον η αίτηση γίνει δεκτή, το δικαστήριο προσδιορίζει το αντάλλαγμα της εξαγοράς. Το αντάλλαγμα πρέπει να είναι δίκαιο και εύλογο.

Η δικαστική απόφαση που εκδίδεται είναι αναγνωριστική ως προς το σκέλος που αφορά τη διάγνωση του σχετικού δικαιώματος. Ισχύει  δε έναντι όλων (erga omnes). Δεσμεύει, ως εκ τούτου, και τους μειοψηφούντες που δεν επέλεξαν να συμμετάσχουν στη δίκη, ασκώντας παρέμβαση. Η δεσμευτική ισχύς της δικαστικής απόφασης που θα εκδοθεί εκτείνεται έως τη διαπίστωση του δικαιώματος εξαγοράς και του ύψους του ανταλλάγματος.

 

Η Καταβολή Του Ανταλλάγματος

Εφόσον η αίτηση του πλειοψηφούντος μετόχου γίνει δεκτή, ακολουθεί η υποχρεωτική, εκ μέρους του, κατάθεση του ανταλλάγματος σε πιστωτικό ίδρυμα (άρ. 47 §3). Η κατάθεση πραγματοποιείται αποκλειστικά σε μετρητά, προκειμένου το αντάλλαγμα να είναι ορισμένο και αμετάβλητο. Με τη ρύθμιση αυτή ο νομοθέτης αποσκοπεί στην  πρόληψη τυχόν φαινομένου αφερεγγυότητας του πλειοψηφούντος. Η νομική φύση της εν λόγω σύμβασης κατάθεσης είναι, κατά την κρατούσα άποψη, αυτή της ανώμαλης παρακαταθήκης. Ο πλειοψηφών προσκομίζει, με την κατάθεση-υποχρεωτικά, τη δικαστική απόφαση και αντίγραφο της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης.

Με την κατάθεση των μετρητών δημιουργείται γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου˙ υπέρ των μειοψηφούντων, δηλ., μετόχων. Οι τελευταίοι αποκτούν, έτσι, άμεση αξίωση έναντι του πιστωτικού ιδρύματος για καταβολή του ποσού του τιμήματος, που τους αναλογεί. Η αξίωσή τους παραγράφεται ύστερα από εικοσαετία (αρ. 249 ΑΚ, αρ. 268 ΑΚ). Το πιστωτικό ίδρυμα, πριν προβεί σε καταβολή, υποχρεούται σε εξακρίβωση της νομιμοποίησης της μειοψηφίας.

Η κατάθεση του ανταλλάγματος από τον πλειοψηφούντα δεν είναι δυνατό να ανακληθεί. Αναγκαίο, επομένως, να πραγματοποιηθεί αφότου επέλθει τελεσιδικία της δικαστικής απόφασης.

Τυχόν άρνηση ανάληψης του τιμήματος από τους μειοψηφούντες δεν αποτρέπει την εξαγορά. Μόνο δικαίωμά τους αποτελεί η δικαστική προσβολή της απόφασης ως προς το ύψος του ανταλλάγματος.

Το πιστωτικό ίδρυμα είναι δυνατό να παρακαταθέσει στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων το μέρος του ανταλλάγματος που δεν αναζητήθηκε εντός έξι μηνών από την ημερομηνία κατάθεσης.

 

Η Δημόσια Δήλωση

Συστατικής φύσης προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος του πλειοψηφούντος μετόχου για την εξαγορά των μετοχών της μειοψηφίας συνιστά η δημόσια δήλωση βούλησής του. Πρόκειται, συγκεκριμένα, για μονομερή άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος. Το περιεχόμενο της δήλωσης αυτής προσδιορίζεται, ρητά στο νόμο και πρέπει να περιλαμβάνει (αρ. 47 § 4):

(α) την επωνυμία της ΑΕ, τα στοιχεία του πλειοψηφούντος και το ποσοστό του στην ΑΕ,

(β) τα στοιχεία και το περιεχόμενο της δικαστικής απόφασης για τη διαπίστωση των προϋποθέσεων άσκησης του δικαιώματος εξαγοράς και τον προσδιορισμό του ανταλλάγματος,

(γ) τα στοιχεία του πιστωτικού ιδρύματος, όπου κατατέθηκε το αντάλλαγμα. Επίσης, τυχόν προϋποθέσεις για την είσπραξη του. Τέλος, πρέπει να επισημαίνεται,  ιδιαίτερα, η δυνατότητα του πιστωτικού ιδρύματος να παρακαταθέσει το αντάλλαγμα στο ΤΠΔ.

Τα έννομα αποτελέσματα της δήλωσης επέρχονται με τη δημοσίευσή της στο Γ.Ε.Μ.Η. (αρ. 47 §5). Η δημοσίευση αυτή επέχει, κατ’ ουσίαν, θέση κοινοποίησης της απευθυντέας δήλωσης.

Με τη συγκεκριμένη δημοσίευση συντελείται, αυτοδικαίως, η μεταβίβαση των μετοχών της μειοψηφίας στον πλειοψηφούντα μέτοχο. Προϋπόθεση αποτελεί η εγγραφή των ονομαστικών μετοχών στο βιβλίο μετόχων (40 §2). Ωστόσο, ως προς τις άυλες μετοχές, η μεταβίβασή τους γίνεται μέσω λογαριασμών αξιών (41 §3).

Δεν απαιτείται, επομένως, η υλική πράξη της παράδοσης των τυχόν υφιστάμενων μετοχικών τίτλων ούτε η σύναψη οποιασδήποτε σύμβασης μεταξύ των εμπλεκομένων.

Το δικαίωμα είσπραξης του παρακατατεθειμένου ανταλλάγματος από τους μειοψηφούντες μετόχους εξαρτάται από τη δημοσίευση της ανωτέρω δήλωσης. Σε κάθε περίπτωση, η παράδοση των μετοχικών τους τίτλων, εφόσον υπάρχουν, προηγείται της είσπραξης. Η μεταβίβαση των μετοχών, ωστόσο, επέρχεται ανεξάρτητα από την είσπραξη.

 

Η Ατομική Γνωστοποίηση

Στην περίπτωση που τα στοιχεία των μετόχων της μειοψηφίας είναι γνωστά στον πλειοψηφούντα, είναι δυνατή η παράκαμψη της διαδικασίας δημόσιας δήλωσης. Ο πλειοψηφών διατηρεί το δικαίωμα, στην περίπτωση αυτή, να προβεί σε προσωπικές και ξεχωριστές ειδοποιήσεις μέσω δικαστικού επιμελητή ή με αποστολή συστημένης επιστολής (αρ. 47 § 6).

Σε αντίθεση με τη δημόσια δήλωση, η δημοσίευση των γνωστοποιήσεων στο Γ.Ε.Μ.Η δεν είναι, στην περίπτωση της ατομικής γνωστοποίησης, υποχρεωτική. Η μεταβίβαση των μετοχών επέρχεται μετά και την τελευταία γνωστοποίηση, η οποία είναι υποχρεωτικό να μην απέχει περισσότερες από δεκαπέντε ημέρες από τη συντέλεση της πρώτης. Σε περίπτωση αποστολής συστημένης επιστολής, ως χρόνος μεταβίβασης λογίζεται ο χρόνος αποστολής της και όχι ο χρόνος παραλαβής.

 

Εκτέλεση Της Απόφασης

Η εκτέλεση της απόφασης και συνεπεία αυτής, η μεταβίβαση των μετοχών δεν κωλύεται από τυχόν άσκηση ενδίκων μέσων, αίτησης ανάκλησης ή μεταρρύθμισης ή τριτανακοπής κατά της πρώτης. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, τυχόν αξίωση αποζημίωσης δεν αποκλείεται (άρ. 47 §7).

 

Το δικαίωμα του πλειοψηφούντος μετόχου ΑΕ (ιδιοκτήτη μετοχών του 95%+ του μετοχικού της κεφαλαίου) για αναγκαστική εξαγορά των μετοχών των μειοψηφούντων, είναι πρόδηλο πως τα συμφέροντα του πρώτου εξυπηρετεί. Και τα συμφέροντα, όμως, της ίδιας της εταιρείας εξυπηρετούνται και προάγονται: απαλλάσσεται από εσωτερικές έριδες και «εν ενί πνεύματι» οδηγείται στην επίτευξη του εταιρικού σκοπού. Και τα συμφέροντα, τέλος, του ίδιου του μειοψηφούντος εξυπηρετούνται˙ διαθέτοντας ένα τέτοιο ελάχιστο ποσοστό στο μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ (<5%) απολαμβάνει απολύτως περιορισμένα δικαιώματα και προστασία από το νόμο. Η αποχώρησή του, επομένως, από την ΑΕ, έναντι αξιόχρεου ανταλλάγματος, δεν θα ήταν δυνατό να θεωρηθεί (κατά κανόνα) βλαπτική για τον ίδιο.

Μετοχές πάντως της ΑΕ δεν αποκτούν μόνον οι μέτοχοι˙ δικαιούται και η ίδια η ΑΕ να αποκτήσει δικές της (:«ίδιες»). Περί αυτών, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 21 Αυγούστου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στο δικαίωμα της μειοψηφίας να ζητήσει την εξαγορά των μετοχών της από την ΑΕ (άρ. 45 ν. 4548/2018).  Θα μας απασχολήσει εδώ μια αντίστοιχη αξίωσή της: Εκείνη που αφορά την αξίωση εξαγοράς των μετοχών του μειοψηφούντος (αυτή τη φορά όχι από την ΑΕ αλλά) από τον πλειοψηφούντα μέτοχο. Το δικαίωμα εξαγοράς αυτό ρυθμίζεται στο άρθρο 46 ν. 4548/2018, κατά τρόπο όμοιο σε σχέση με το προϊσχύσαν άρθρο 49β κ.ν. 2190/1920.

 

Έννοια

Το δικαίωμα εξαγοράς που επιχειρούμε να προσεγγίσουμε στο παρόν, συνιστά δικαίωμα εξόδου των μετόχων της μειοψηφίας (έως 5% του μετοχικού κεφαλαίου) έναντι ανταλλάγματος (:«sell out»). Τις μετοχές αποκτά, υποχρεωτικά-σε περίπτωση ευδοκίμησης της σχετικής δικαστικής διαδικασίας, ο πλειοψηφών μέτοχος (95%+ του μετοχικού κεφαλαίου)˙ o τελευταίος, μάλιστα, θα οφείλει και το αντάλλαγμα/τίμημα που, δικαστικά, θα οριστεί.

 

Σκοπός

Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς συνιστά ένα, ακόμα, βέλος στη φαρέτρα της μειοψηφίας για την προάσπιση των συμφερόντων της. Για την «έξοδο» των μειοψηφούντων μετόχων δεν απαιτείται η συνδρομή συγκεκριμένου λόγου ή διαπίστωση του «ιδιαίτερα ασύμφορου» της παραμονής τους στην ΑΕ (όπως, αντίστοιχα, απαιτείται για την εφαρμογή του άρθρου 45-για την εξαγορά, δηλ., μετοχών μειοψηφίας από την ΑΕ). Ο λόγος είναι απολύτως αδιάφορος στην προκειμένη περίπτωση. Αρκούν συγκεκριμένοι συσχετισμοί μειοψηφίας/πλειοψηφίας και η δικαστική διάγνωση των, κατά νόμο, προϋποθέσεων.

Ο απεγκλωβισμός της μειοψηφίας από την ΑΕ γίνεται με ταυτόχρονη-άμεση ενίσχυση της μετοχικής θέσης του πλειοψηφούντος μετόχου. Ο μικρομέτοχος αποδεσμεύεται από ένα μετοχικό σχήμα στο οποίο οι ισορροπίες δυνάμεων έχουν σημαντικά μεταβληθεί, σε σχέση με όσες ίσχυαν κατά την ίδρυση της ΑΕ ή κατά την είσοδό του σε αυτήν. Παράλληλα, ο πλειοψηφών μέτοχος είναι ενδεχομένο να αποτελέσει τον μοναδικό, πλέον, μέτοχο της ΑΕ. Να απαλλαγεί, δηλαδή, από (έστω και μικρές ποσοστιαία-συχνά, όμως, ενοχλητικές) μειοψηφίες. Η δυνητικά διαμορφούμενη, με την άσκηση για το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς, «ενός ανδρός αρχή» είναι ενδεχόμενο να είναι προβληματική σε ουσιαστικό και, ιδίως, νομικό επίπεδο˙ ενδεχομένως, όμως, να είναι και, υπό προϋποθέσεις, επωφελής. Σε κάθε περίπτωση: εναπόκειται στον μόνο ή κατέχοντα συντριπτική πλειοψηφία μέτοχο της ΑΕ το δικαίωμα της επιλογής. Διατηρεί όμως, σε κάθε περίπτωση, το δικαίωμα να επιτρέψει την είσοδο νέων μετόχων που ο ίδιος θα επιλέξει.

 

Δημόσια Πρόταση(;)

Η περίπτωση εξαγοράς μετοχών μειοψηφίας από την ΑΕ δεν είναι δυνατό να συντρέχει στην περίπτωση των εισηγμένων (άρ. 45 §7).  Τούτο, ωστόσο, δεν ισχύει στην περίπτωση που εξετάζουμε.

Το εδώ διερευνώμενο δικαίωμα εξαγοράς (για την αγορά των μετοχών του μειοψηφούντος από τον πλειοψηφούντα μέτοχο) ισχύει και επί εισηγμένων. Με την επιφύλαξη, πάντως (άρ. 46 §1, εδ. α΄), των διατάξεων και διαδικασίας σχετικά με την υποβολή δημόσιας πρότασης για την αγορά κινητών αξιών (άρ. 28 ν. 3461/2006). Οι τελευταίες, ως ειδικότερες, ορθότερο είναι να θεωρηθεί ότι αποκτούν προβάδισμα εφαρμογής. Αποκλείεται, άλλωστε, η παράλληλη εφαρμογή τους καθώς απαιτούν την πλήρωση διαφορετικών προϋποθέσεων. Στο παρόν, πάντως, αποκλειστικά θα περιοριστούμε στις προϋποθέσεις του άρθρου 46-στις μη εισηγμένες, δηλαδή, ΑΕ.

 

Ποσοστά Μειοψηφούντος & Πλειοψηφούντος

Το (έως) 5% ποσοστό του μειοψηφούντος

Ο φορέας για το δικαίωμα εξαγοράς θα πρέπει, αυτονοήτως, να είναι μέτοχος. Δεν ενδιαφέρει, όμως, το είδος ή η κατηγορία των μετοχών τις οποίες κατέχει (λ.χ. αν πρόκειται για κοινές ή προνομιούχες).

Ο μέτοχος μειοψηφίας πρέπει να κατέχει ποσοστό έως 5% του συνολικού (αναληφθέντος και όχι, κατ’ ανάγκη, καταβεβλημένου) μετοχικού κεφαλαίου. Τούτο σημαίνει ότι το συγκεκριμένο δικαίωμα είναι δυνατό να γεννηθεί σε περισσότερους του ενός μικρομετόχους. Εναπόκειται, τότε, στον καθένα από αυτούς να αξιώσει (ή μη) την εξαγορά των μετοχών του από τον πλειοψηφούντα (με 95%+ ποσοστό του συνολικού μετοχικού κεφαλαίου).

Το 95%+ ποσοστό του πλειοψηφούντος

Η διαμόρφωση του 95%+ ποσοστού

Ο πλειοψηφών μέτοχος θα πρέπει να συγκεντρώνει (κατά λογική ακολουθία με την προηγούμενη προϋπόθεση) ποσοστό μεγαλύτερο του 95% του συνολικού (έστω και, μόνον, αναληφθέντος) μετοχικού κεφαλαίου. Η συγκέντρωση του εν λόγω ποσοστού θα πρέπει να έχει λάβει χώρα σε χρόνο μεταγενέστερο της ίδρυσης της ΑΕ. Η συγκεκριμένη επιλογή του νομοθέτη μοιάζει εύλογη: ως άξια προστασίας κρίνονται τα δικαιώματα της μειοψηφίας εξαιτίας, ακριβώς, της μεταβολής των μετοχικών ισορροπιών της ΑΕ. Αντίθετα, κατά την ίδρυσή της, ο μέτοχος της μειοψηφίας συνειδητά επιλέγει να μετέχει-στη βάση του όποιου μετοχικού σχήματος. Δικαίωμα μεταμέλειας δεν αναγνωρίζεται στην περίπτωση αυτή.

Γίνεται δεκτό, ωστόσο, ότι το εν λόγω δικαίωμα ασκείται και στην περίπτωση που ο πλειοψηφών μέτοχος κατείχε κατά την ίδρυση ποσοστό μεγαλύτερο από 95%, έπειτα μειώθηκε κάτω από αυτό μεταβιβάζοντας μετοχές του, και εκ νέου το υπερέβη.

Ο συνυπολογισμός στο 95%+

Το συγκεκριμένο (υπερβάλλον του 95%) ποσοστό δεν απαιτείται να  κατέχεται αποκλειστικά από έναν μέτοχο. Συνυπολογίζονται (άρ. 46 §1, εδ. β΄) τα ποσοστά που κατέχουν:

(α) συνδεδεμένες με αυτόν επιχειρήσεις (κατά την έννοια του άρθρου 32 του ν. 4308/2014) και

(β) τα στενά μέλη οικογένειας αυτού (:close family member-Παρ. Α΄ ν. 4308/2014). Ως στενό μέλος οικογένειας ενός προσώπου ορίζεται εκείνο το μέλος της οικογένειάς του, που μπορεί να αναμένεται ότι επηρεάζει ή επηρεάζεται από το πρόσωπο αυτό κατά την ενασχόλησή του με την οντότητα (εννοείται, εν προκειμένω, με την ΑΕ). Ως στενά μέλη ρητά προβλέπονται: «…Ο(η) σύζυγος ή ο(η) σύντροφος με τον(την) οποίο(α) συγκατοικεί το πρόσωπο (εννοείται, εν προκειμένω, ο πλειοψηφών μέτοχος). …Τα εξαρτώμενα μέλη, συμπεριλαμβανομένων ανιόντων ή κατιόντων συγγενών, του προσώπου ή του(της) συζύγου του(της) ή του(της) συντρόφου του(της), με τον(την) οποίο(α) συγκατοικεί το πρόσωπο.». Αναγκαία, όμως, η περιστολή της ερμηνείας της συγκεκριμένης διάταξης όταν ο πλειοψηφών μέτοχος δεν ασκεί επιρροή στα συγκεκριμένα πρόσωπα και δεν δρουν, κατ’ αποτέλεσμα, ως ομάδα.

Απόκτηση & Διατήρηση Του 95%

Δεν είναι αναγκαίος (κατά το άρθρο 46) συγκεκριμένος, ελάχιστος, χρόνος διακράτησης του συγκεκριμένου, αυξημένου, ποσοστού από τον πλειοψηφούντα μέτοχο προκειμένου να γεννηθεί το εδώ εξεταζόμενο δικαίωμα. Δεν είναι λογικό όμως, από την άλλη πλευρά, να γίνει ανεκτή η (σκόπιμη ή κατά το φαινόμενο) μείωση του μετοχικού ποσοστού του πλειοψηφούντος με σκοπό την καταστρατήγηση της ανωτέρω υποχρέωσής του. Γίνεται δεκτό, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, πως αν ο πλειοψηφών μέτοχος (ή συνδεδεμένα ή στενά συγγενικά με αυτόν πρόσωπα) μεταβιβάσουν τις μετοχές μετά την έναρξη σχετικής δίκης, ο μειοψηφών μέτοχος δεν χάνει τη αξίωσή του. Ούτε η δίκη καθίσταται άνευ αντικειμένου. Αντίθετα, η εκδοθησόμενη απόφαση θα δεσμεύει τους καθολικούς, οιονεί καθολικούς ή ειδικούς διαδόχους των προαναφερόμενων μετόχων.

 

Προθεσμία Άσκησης

Ο νομιμοποιούμενος ενεργητικά μέτοχος μειοψηφίας έχει τη δυνατότητα να ασκήσει αγωγή για την εξαγορά των μετοχών του εντός αποκλειστικής/αποσβεστικής προθεσμίας πέντε ετών (άρ. 46 §1, εδ. α΄). Εκκινεί η συγκεκριμένη προθεσμία με την απόκτηση από τον πλειοψηφούντα μέτοχο της κυριότητας μετοχών με τις οποίες υπερβαίνει το 95% του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Με την άπρακτη παρέλευση της πενταετίας, ο μειοψηφών μέτοχος  χάνει, οριστικά, τη δυνατότητα να επιδιώξει, δικαστικά, την εξαγορά των μετοχών του από τον πλειοψηφούντα.

 

Η Άσκηση Του Δικαιώματος Εξαγοράς

Το δικαίωμα εξαγοράς (άρ. 46) ασκείται με αγωγή ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της ΑΕ, το οποίο δικάζει κατά την τακτική διαδικασία. Ενεργητικά νομιμοποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο μέτοχος (ή οι μέτοχοι) μειοψηφίας με ποσοστό 5% (ή μικρότερο).

Παθητικά νομιμοποιείται, αυτονοήτως, ο πλειοψηφών μέτοχος. Σε περίπτωση, όμως, που λαμβάνει χώρα συνυπολογισμός ποσοστών δεν υπάρχει σύμπνοια θεωρίας και νομολογίας ως προς το ζήτημα της παθητικής νομιμοποίησης. Υποστηρίζεται στη θεωρία ότι, στην περίπτωση αυτή, παθητικά νομιμοποιούνται όλοι οι μέτοχοι το ποσοστό των μετοχών των οποίων συνυπολογίζεται. Η νομολογία, ωστόσο, έχει κρίνει ότι παθητικά και στην περίπτωση αυτή νομιμοποιείται μόνον ο πλειοψηφών μέτοχος (1716/2016 ΕφΑθ, ΤΝΠ QUALEX). Η θέση αυτή αξιολογείται ως εσφαλμένη. Αφενός γιατί, ύστερα από την εξαγορά, θα μεταβληθούν τα ποσοστά συμμετοχής όσων μετόχων συνυπολογίστηκαν. Αφετέρου γιατί ο πλειοψηφών μέτοχος είναι ενδεχόμενο να μην είναι ένας (στην περίπτωση, λ.χ., συζύγων με ποσοστά 46% έκαστος).

Η αγωγή που θα ασκηθεί είναι αναγνωριστική κατά το σκέλος της που αφορά την ύπαρξη του δικαιώματος εξαγοράς και τον υπολογισμό της αξίας των μετοχών˙ καταψηφιστική, κατά το σκέλος και αίτημά της για καταδίκη του πλειοψηφούντος μετόχου σε εξαγορά των μετοχών του μειοψηφούντος σε συγκεκριμένη τιμή.

Εφόσον η αγωγή γίνει δεκτή, η δικαστική απόφαση θα προσδιορίσει το δίκαιο και εύλογο αντάλλαγμα που θα λάβει ο μέτοχος της μειοψηφίας. Για τον προσδιορισμό του ανταλλάγματος το δικαστήριο είναι δυνατό να διατάξει πραγματογνωμοσύνη από δύο ορκωτούς ελεγκτές ή μία ελεγκτική εταιρεία.

 

Το δικαίωμα του μειοψηφούντος μετόχου ΑΕ για (αναγκαστική) εξαγορά των μετοχών του από τον πλειοψηφούντα (ιδιοκτήτη μετοχών του 95%+ του μετοχικού της κεφαλαίου) είναι πρόδηλο πως τα συμφέροντα του πρώτου εξυπηρετεί. Από μιαν άλλη οπτική γωνία, όμως, και τα συμφέροντα του πλειοψηφούντος αλλά και της ίδιας της εταιρείας εξυπηρετούνται και προάγονται: απαλλάσσονται, αμφότεροι, από έναν (κατά κανόνα) όχι φιλικό-μειοψηφούντα μέτοχο. Η ομόθυμη υποστήριξη των εναπομενόντων θα συμβάλλει, αναμφίβολα, προς τη θετική κατεύθυνση.

Θα μπορούσε, άραγε, να αναγνωριστεί στον πλειοψηφούντα μέτοχο η πρωτοβουλία των κινήσεων για μια αντίστοιχη εξαγορά; Η απάντηση σε επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 14 Αυγούστου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη μετοχική σχέση. Μεταξύ των τελευταίων και το δικαίωμα της μειοψηφίας να ζητήσει την εξαγορά των μετοχών της από την ΑΕ. Το δικαίωμα αυτό ρυθμίζεται στο άρθρο 45 ν. 4548/2018, κατά τρόπο όμοιο σε σχέση με το προϊσχύσαν άρθρο 49α κ.ν. 2190/1920. Περί του δικαιώματος αυτού το παρόν.

 

Έννοια

Το εισαγωγικά αναφερόμενο δικαίωμα εξαγοράς συνιστά δικαίωμα εξόδου των μετόχων (συνήθως) της μειοψηφίας έναντι χρηματικής αποζημίωσης˙ προϋποτίθεται, όμως, έκδοση δικαστικής απόφασης. Το συγκεκριμένο δικαίωμα, όπως στη συνέχεια θα αναλυθεί, συντρέχει σε εξαιρετικές περιπτώσεις και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Δεν μπορεί, πάντως, να εφαρμοσθεί σε εταιρείες των οποίων οι μετοχές είναι εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά ή σε ΠΜΔ (άρ. 45 §7).

Σημαντικό όμως να σημειωθεί πως οι φορείς του εν λόγω δικαιώματος είναι δυνατό να αξιώσουν με αγωγή από το δικαστήριο την εξαγορά των μετοχών τους από την ΑΕ σε μια, μόνον, περίπτωση: Εφόσον, για λόγους που αναφέρονται στον νόμο, η παραμονή τους στην ΑΕ καθίσταται, με τρόπο πρόδηλο, ιδιαίτερα ασύμφορη.

 

Σκοπός (:προφανής και λιγότερο προφανής…)

Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς αποτελεί προφανές αντιστάθμισμα στο δικαίωμα των πλειοψηφούντων μετόχων να λαμβάνουν δεσμευτικές, καθοριστικής σημασίας, αποφάσεις: για την ίδια την ΑΕ ή/και τους μειοψηφούντες. Η αναγνώριση του, συγκεκριμένου («sell out») δικαιώματος προδήλως προάγει τα άξια προστασίας συμφέροντα του μετόχου˙  εκείνου που επιθυμεί να αποχωρήσει από μια ΑΕ που δεν εξυπηρετεί, πλέον, τα συμφέροντά του και δεν ικανοποιεί τις προσδοκίες του˙ εκείνου που θέλει να απεγκλωβιστεί από την ΑΕ, στην οποία έχουν λάβει χώρα θεμελιώδεις αλλαγές, που δεν συνέτρεχαν κατά την είσοδό του.

Δεν θα πρέπει όμως να διαλάθει της προσοχής μας πως δεν εξυπηρετούνται, μόνον, τα δικαιώματα του (θιγόμενου) μετόχου. Εξυπηρετούνται, αντίστοιχα, και τα εύλογα/δικαιολογημένα συμφέροντα της ΑΕ: μέσω της αποχώρησης του παραπονούμενου/θιγόμενου μετόχου απαλλάσσεται από την (δεδομένα, στην περίπτωση αυτή, ενοχλητική) παρουσία του˙ από τα (μικρότερα ή μεγαλύτερα) προβλήματα που της προξενεί ή θα ήταν δυνατό να της προξενήσει˙ από ένα (δυνητικά) «ταραχοποιό» μέτοχο μειοψηφίας.

 

Λόγοι Άσκησης Του Δικαιώματος Εξαγοράς

Η απαρίθμηση των λόγων για τους οποίους ο μέτοχος μπορεί να αξιώσει την εξαγορά των μετοχών του από την ΑΕ είναι περιοριστική (άρ. 45 §2).

Πρόκειται, κατά κύριο λόγο, για λήψη ιδιαίτερα σημαντικών αποφάσεων της  ΓΣ˙ αποφάσεων που αναγνωρίζονται από το νόμο για τους μετόχους ως «ιδιαίτερα ασύμφορες για τη διατήρηση των μετοχών τους». Συγκεκριμένα:

(α) Η απόφαση της ΓΣ για μεταφορά της έδρας της εταιρείας σε άλλο κράτος (άρ. 45 §2 περ. α΄): Η συγκεκριμένη, ιδιαίτερης  βαρύτητας, απόφαση δημιουργεί, μεταξύ άλλων, οικονομική επιβάρυνση στους μετόχους˙ δυσχεραίνει, επίσης, την άσκηση των μετοχικών τους δικαιωμάτων.

(β) Η εισαγωγή περιορισμών στη μεταβίβαση μετοχών (άρ. 45 §2 περ. β΄): Μία τέτοια απόφαση δεσμεύει, συχνά υπέρμετρα, την ελευθερία του μειοψηφούντος μετόχου για μεταβίβαση των μετοχών του˙ τη δικαιολογημένη, επίσης, προσδοκία του για ρευστοποίηση της συμμετοχής του και για την ακώλυτη αποχώρησή του. Με τη συγκεκριμένη πρόβλεψη, εν τέλει, ο νομοθέτης επιχειρεί να προστατεύσει τον μέτοχο από τις δυσμενείς συνέπειες εταιρικών αποφάσεων που βάλλουν, έστω και νόμιμα, κατά της αρχής της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών (401/2019 ΕφΑθ, 2038/2016 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

(γ) Η αλλαγή του εταιρικού σκοπού (άρ. 45 §2 περ. β΄). Μια απόφαση με το συγκεκριμένο περιεχόμενο διαψεύδει (ή θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι διαψεύδει) τις προσδοκίες του μετόχου της μειοψηφίας για τη διατήρηση μιας επωφελούς (κατ’ εκείνον) εταιρικής δραστηριότητας. Ο καταστατικός σκοπός της ΑΕ αποτελεί, συχνά, ένα από τα βασικά κριτήρια για τη συμμετοχή σε αυτή. Ως εκ τούτου, η τροποποίηση, επέκταση ή κατάργηση του καταστατικού σκοπού δικαιολογεί την ενεργοποίηση του δικαιώματος εξαγοράς μετοχών (2760/2014 ΕφΑθ, 3635/2012 ΠολΠρωΑΘ, 5723/2010 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

(δ) Κάθε άλλη περίπτωση, η οποία σύμφωνα με το καταστατικό ενεργοποιεί το σχετικό δικαίωμα των μετόχων για εξαγορά των μετοχών τους από την ΑΕ (άρ. 45 §2 περ. γ΄): Οι καταστατικά προβλεπόμενοι, σχετικοί, λόγοι θα πρέπει να αντιστοιχούν, σε επίπεδο σπουδαιότητας και βαρύτητας, με εκείνους που ο νόμος προβλέπει. Απαιτείται, επομένως, οι καταστατικές προβλέψεις να συνίστανται σε αποφάσεις που ουσιωδώς μεταβάλουν την εταιρική κατάσταση και καθιστούν, επιπρόσθετα, ιδιαίτερα ασύμφορη την παραμονή των μετόχων μειοψηφίας στη νέα εταιρική πραγματικότητα. Απαιτείται, για λόγους ταχείας εκκαθάρισης των εταιρικών σχέσεων, η πρόβλεψη προθεσμίας για την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς (817/2018 ΑΠ, 1832/2019 ΕφΘεσσ, 107/2014 ΠολΠρωτΚατ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

 

Το «Ιδιαίτερα Ασύμφορο» Της Διατήρησης Της Μετοχικής Σχέσης

Προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς συνιστά, επίσης, το «ιδιαίτερα ασύμφορο» της παραμονής του μετόχου στην ΑΕ. Και, μάλιστα, κατά τρόπο προφανή. Δεν αρκείται ο νομοθέτης, ως εκ τούτου, απλώς στο δυσάρεστο ή μη επωφελές της παραμονής του.

Η έννοια της «ασύμφορης» παραμονής συνιστά αόριστη νομική έννοια. Η συγκεκριμενοποίηση, αξιολόγηση και εφαρμογή της (ή μη), σε κάθε περίπτωση, γίνεται από το δικαστήριο με κριτήριο την αντικειμενική κρίση του μέσου, συνετού, ανθρώπου. Λαμβάνονται, επίσης, υπόψη τα πραγματικά περιστατικά που ώθησαν τον μέτοχο μειοψηφίας στον μηχανισμό εξαγοράς (817/2018 ΑΠ, 401/2019 ΕφΑθ, 2760/2014 ΕφΑθ, 5723/2010 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Το ασύμφορο της παραμονής κινείται σε δύο επίπεδα: ηθικό και περιουσιακό. Όσον αφορά το πρώτο (:ηθικό επίπεδο), το «ασύμφορο» προσδιορίζεται από προσωπικούς λόγους (ενδ.: η αμαύρωση της φήμης του μετόχου). Σε περιουσιακό, αντίθετα, επίπεδο προσδιορίζεται από το οικονομικά δυσμενές της παραμονής του μετόχου στην ΑΕ.

Επομένως, με βάση τον λόγο που ο μέτοχος επικαλείται, ο νόμος επιτάσσει την εξωτερίκευση/επίκληση, βεβαίως όμως και απόδειξη, της δυσμενούς κατάστασης στην οποία αυτός περιέρχεται. Πιθανολόγηση δεν αρκεί˙ απαιτείται πλήρης απόδειξη.

 

Παράσταση & Εναντίωση Στην Απόφαση Της ΓΣ

Αναγκαία τυπική προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς αποτελεί η ρητή εναντίωση (κι όχι μόνον η παράσταση) του μετόχου στη ΓΣ που έλαβε κάποια από τις περιοριστικά αναφερόμενες στο νόμο ή το καταστατικό αποφάσεις. Απαιτείται, επομένως, η καταψήφιση της σχετικής απόφασης με τρόπο ρητό και πανηγυρικό αλλά και η καταγραφή (και για λόγους αποδεικτικούς) στα πρακτικά της σχετικής συνεδρίασης της ΓΣ.

Η συγκεκριμένη προϋπόθεση δεν αξιώνεται να συντρέχει, εάν η κλήτευση του (ζημιούμενου) μετόχου δεν έλαβε χώρα νομότυπα. Περαιτέρω, δεν απαιτείται να συντρέχει όταν ο λόγος εξαγοράς, προβλέπεται ως τέτοιος από το καταστατικό και δεν σχετίζεται με απόφαση της ΓΣ (άρ. 45 §1 in fine, §2 περ. γ΄).

 

Προθεσμία Άσκησης

Η αγωγή με την οποία ο μέτοχος αξιώνει την εξαγορά των μετοχών του υπόκειται σε τρίμηνη αποκλειστική αποσβεστική προθεσμία (άρ. 45 §3 εδ. α΄).

Η συγκεκριμένη προθεσμία τυπικά εκκινεί από την ολοκλήρωση της τροποποίησης του καταστατικού (την τήρηση, δηλ., των διατυπώσεων δημοσιότητας). Ο μέτοχος, ωστόσο, εφόσον γνωρίζει τη λήψη της σχετικής απόφασης της ΓΣ μπορεί να ασκήσει το δικαίωμά του και πριν την ολοκλήρωση των διατυπώσεων δημοσιότητας. Μετά την πάροδο, όμως, της ανωτέρω τρίμηνης προθεσμίας το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαϋλώνεται˙ δεν προβάλλεται, μάλιστα, ούτε κατ’ ένσταση (3635/2012 ΠολΠρωτΑΘ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Όπως και παραπάνω επισημάνθηκε, ο νόμος προβλέπει ότι ο λόγος εξαγοράς μπορεί να ορίζεται στο καταστατικό˙ να μη συνδέεται, επομένως, με απόφαση της ΓΣ. Στην περίπτωση αυτή, η αγωγή ασκείται μέσα στην προθεσμία που εκεί προβλέπεται. Υποστηρίζεται, ωστόσο, πως όταν ο λόγος εξαγοράς αφορά τροποποίηση του καταστατικού οφείλει να τηρηθεί η, προαναφερθείσα, τρίμηνη προθεσμία.

 

Η Άσκηση Του Δικαιώματος Εξαγοράς

Το κατά τα άνω δικαίωμα εξαγοράς (άρ. 45) ασκείται με αγωγή ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της ΑΕ, το οποίο δικάζει κατά την τακτική διαδικασία. Η σχετική αγωγή του μετόχου είναι αναγνωριστική αναφορικά με την ύπαρξη του δικαιώματος εξαγοράς και του υπολογισμού της αξίας των μετοχών. Καταψηφιστική είναι κατά το σκέλος και αίτημά της για καταδίκη της εταιρίας σε εξαγορά των μετοχών του σε συγκεκριμένη τιμή.

Το δικαστήριο είναι αρμόδιο, φυσικά, να κρίνει αναφορικά με τη συνδρομή (ή μη) των αναγκαίων, κατά νόμο, προϋποθέσεων. Επίσης, να καθορίσει δίκαιο και εύλογο αντάλλαγμα για τις μετοχές, εφόσον η αγωγή γίνει δεκτή (3635/2012 ΠολΠρωτΑΘ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Το τίμημα που θα λάβει ο απερχόμενος μέτοχος προσδιορίζεται με βάση την εταιρική περιουσία και αποτίμηση. Το δικαστήριο, για τον προσδιορισμό τους, είναι δυνατό να διατάξει πραγματογνωμοσύνη από ορκωτούς ελεγκτές-λογιστές (άρ. 45 §4, εδ. β΄ 2038/2016 ΠολΠρωτΑΘ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Υπάρχει, πάντα, το ενδεχόμενο να μην ολοκληρωθεί η εξαγορά μέσα στην καθορισμένη προθεσμία, εξαιτίας πταίσματος (ή επιλογής) του υπόχρεου. Για να αποτραπεί η συγκεκριμένη απείθεια, διατηρεί το δικαστήριο τη δυνατότητα να αποφασίσει (για την περίπτωση αυτή) τη λύση της εταιρείας-οπότε θα ακολουθήσει, στη συνέχεια, η εκκαθάρισή της (άρ. 45 §5, 107/2014 ΠολΠρωτΚατ, 3635/2012 ΠολΠρωτΑθ, 5723/2010 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Δεδομένης της εξαγοράς από την ΑΕ των (ιδίων) μετοχών της, εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις (άρ. 45 §6, 49 §§4-7 και 50) και ρυθμίσεις που θα μας απασχολήσουν, πάντως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.

 

Οι μέτοχοι μειοψηφίας διατηρούν σε συγκεκριμένες, σοβαρές, περιπτώσεις (και υπό συγκεκριμένες, όμως-αυστηρές, προϋποθέσεις), το δικαίωμα να επιβάλλουν στην ΑΕ την εξαγορά των μετοχών τους. Απεγκλωβίζονται, έτσι, από την παραμονή τους σε μια ΑΕ που (θεωρούν πως) δεν ικανοποιεί πλέον τα συμφέροντα και τις προσδοκίες τους. Κι όσο για την ΑΕ: απαγκιστρώνεται, με τον τρόπο αυτό, από δυνητικά ενοχλητικούς μετόχους˙ απαλλάσσεται από δυνητικά (παρόντα ή μελλοντικά) προβλήματα˙ εστιάζει στην ανάπτυξη και στην επίτευξη των επιχειρηματικών της στόχων. Μολονότι, λοιπόν, εντάσσονται οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις στην κατηγορία της προστασίας των μετόχων μειοψηφίας, ωφέλιμες για την ΑΕ, εντούτοις, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως καταλήγουν. Ενδεχομένως, λοιπόν, και από την τελευταία θα ήταν ενδεδειγμένο να επιλεγεί η ενεργοποίησή τους˙ κι όχι άδικα-όπως  η εμπειρία έχει δείξει (κι αποδείξει).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, πάντως, και το δικαίωμα του πλειοψηφούντος μετόχου για εξαγορά των μετοχών του μειοψηφούντος όπως, αντίστοιχα, και η αξίωση του τελευταίου για εξαγορά των μετοχών του από το πλειοψηφούντα. Περί αυτών, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 7 Αυγούστου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Oι μετοχές της ΑΕ είναι ελεύθερα μεταβιβάσιμες: κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της, κατά το στάδιο της εκκαθάρισής της, κατά τη διάρκεια της υπαγωγής της σε συλλογική διαδικασία. Το επιτρεπτό της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών της ΑΕ προκύπτει από την ομώνυμη αρχή–περί της οποίας προηγούμενη αρθρογραφία μας (άρ. 41 §1 και επ΄ αυτού αιτιολογική έκθεση ν. 4548/2018). Επισημάναμε, εντούτοις, ότι η συγκεκριμένη αρχή κάμπτεται σε δύο περιπτώσεις-όσον αφορά ΑΕ με μετοχές μη εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά. Με την πρώτη από αυτές ασχοληθήκαμε ήδη (:δεσμευμένες μετοχές–άρ. 43)˙ πρόκειται για εκείνες οι οποίες υπόκεινται σε καταστατικούς περιορισμούς όσον αφορά τη μεταβίβασή τους. Εδώ θα μας απασχολήσει η δεύτερη, εξίσου ενδιαφέρουσα όμως, περίπτωση: το δικαίωμα προαίρεσης, όσον αφορά τη μεταβίβαση ή την απόκτηση μετοχών.

 

Έννοια & Περιεχόμενο

Είναι, κατά νόμο, εφικτή (άρ. 44 ν.  4548/2018 ) η σύναψη συμφωνίας των μετόχων, ανάμεσά τους ή με τρίτους, με την οποία παρέχεται το δικαίωμα προαίρεσης αγοράς (:call option) ή πώλησης (:put option) ονομαστικών μετοχών.

Με μια τέτοια συμφωνία (:προαίρεσης) παρέχεται η εξουσία στον δικαιούχο να καταρτίζει με δική του μόνον (:«μονομερή») δήλωση μια άλλη-κύρια σύμβαση με τον δεσμευόμενο-υπόχρεο αντισυμβαλλόμενό του. Η σύμπραξη, δηλαδή-στην περίπτωση αυτή, του υπόχρεου δεν απαιτείται˙ αυτό, εξάλλου, είναι που διαφοροποιεί τη συμφωνία προαίρεσης από το γνωστό προσύμφωνο.

Το δικαίωμα προαίρεσης συνιστά, κατ’ ακολουθίαν, περιουσιακό και διαπλαστικό δικαίωμα, που λειτουργεί ως εξής: Ο μέτοχος ή τρίτος υπέρ του οποίου το σχετικό δικαίωμα μπορεί, κατ΄αποτέλεσμα, να προβεί, μόνος αυτός, σε αγορά ή πώληση μετοχών. Επίσης, σε απόκτηση ή μεταβίβασή τους. Προϋποτίθεται η συμφωνία για την παροχή δικαιώματος προαίρεσης. Σ’ αυτήν την τελευταία, όμως, είναι αναγκαίο να προσδιορίζονται οι μετοχές στις οποίες αφορά˙ να συνάγεται, επίσης, το αντικείμενό της: δικαίωμα αγοράς ή πώλησής τους καθώς και οι επιμέρους όροι. Προκειμένου να προβεί ο δικαιούχος στην τελική σύμβαση αγοράς ή πώλησης των μετοχών για τις οποίες το δικαίωμα προαίρεσής του, αρκεί η μονομερή του δήλωση προς τον δεσμευόμενο/υπόχρεο-αντισυμβαλλόμενο του. Ο τελευταίος (:υπόχρεος), δεν δικαιούται να αρνηθεί την επέλευση των εννόμων συνεπειών της μονομερούς δήλωσης του δικαιούχου: του είχε, εξάλλου, ήδη παράσχει τη σχετική εξουσία.

Η συμφωνία προαίρεσης είναι δυνατό να εμπεριέχει την καταβολή ανταλλάγματος από τον δικαιούχο στον δεσμευόμενο/υπόχρεο. Η τυχόν συμφωνία τέτοιου ανταλλάγματος επαρκώς επεξηγεί τον λόγο που η τιμή αγοράς των μετοχών είναι δυνατό να είναι υψηλότερη από την αξία τους (βλ. 4648/2014 ΕφΑθ, ΔΕΕ, 2/2015, σελ. 145 – 151).

Μορφές Δικαιώματος Προαίρεσης

Η συμφωνία του δικαιώματος προαίρεσης είναι δυνατό να λάβει (και) το περιεχόμενο των, μορφών δέσμευσης των μετοχών, οι οποίες ήδη μας απασχόλησαν (άρ. 43). Μεταξύ αυτών (και κατά την αιτιολογική έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρθρου 44) οι συμφωνίες υποχρέωσης (:drag along) ή δικαιώματος (:tag along) της μειοψηφίας να πωλήσει μαζί με τους πλειοψηφούντες μετόχους. Οι δεσμευμένες μετοχές προϋποθέτουν, κατά τα προαναφερθέντα, καταστατική πρόβλεψη˙ η συμφωνία προαίρεσης όχι (:43 §2 περ. γ΄ και δ΄).

Χρόνος Ενεργοποίησης Δικαιώματος

Η συμφωνία προαίρεσης είναι δυνατό να τελεί υπό αναβλητική αίρεση ή προθεσμία. Στην περίπτωση αυτή το σχετικό δικαίωμα (:προαίρεσης) δεν θα ενεργοποιηθεί εξαρχής. Θα ενεργοποιηθεί είτε μόλις πληρωθεί η αίρεση (επέλθει δηλαδή το συμφωνημένο μέλλον και αβέβαιο γεγονός) είτε μόλις παρέλθει η συμφωνηθείσα προθεσμία (βλ. 4648/2014 ΕφΑθ).

Καταχώριση Της Συμφωνίας Προαίρεσης

Μια τέτοια συμφωνία (:στο πλαίσιο της οποίας παρέχεται δικαίωμα προαίρεσης) είναι δυνατό να καταγραφεί στο βιβλίο μετόχων ή, επί άυλων μετοχών, στο μητρώο, με επιμέλεια των συμβαλλομένων (άρ. 44 §1). Καθώς η καταχώριση της σχετικής συμφωνίας, είναι δυνητική για τα μέρη, η συντέλεση ή μη της καταχώρισης δεν επηρεάζει το κύρος της συμφωνίας. Μέσω αυτής, ωστόσο, επιτυγχάνεται η διαφάνεια και «δημοσιότητά» της. Αναγκαία, κατά τούτο, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων.

 

Η Άσκηση Του Δικαιώματος Προαίρεσης

Το δικαίωμα προαίρεσης, όπως ήδη επισημάνθηκε, ασκείται με μονομερή δήλωση του δικαιούχου προς τον δεσμευόμενο/υπόχρεο (και όχι προς την ΑΕ).

Με την περιέλευση της δήλωσης σχετικά με την άσκηση του δικαιώματος στον δεσμευόμενο/υπόχρεο (ΑΚ 176), καταρτίζεται η συμφωνηθείσα κύρια σύμβαση. Γεννώνται, στην περίπτωση αυτή, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή (εάν λ.χ. πρόκειται για πώληση, γεννώνται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των 513 επ., 534 επ. ΑΚ˙ ο αγοραστής γίνεται φορέας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από τις μετοχές).

Για τη δήλωση αυτή του δικαιούχου δεν απαιτείται συγκεκριμένος τύπος. Φυσιολογικό, εξάλλου, καθώς ούτε για τη μεταβίβαση των μετοχών απαιτείται συστατικός τύπος. Η άσκηση, επομένως, του δικαιώματος προαίρεσης μπορεί να γίνει γραπτά ή προφορικά, ρητά ή σιωπηρά (βλ. 4648/2014 ΕφΑθ). Ενδεδειγμένη, εν τούτοις (αν όχι αναγκαία-για λόγους απόδειξης και μόνον), η έγγραφη άσκηση.

Σε περίπτωση που το ΔΣ της ΑΕ (ή εκείνος που τηρεί το μητρώο μετόχων) επιβεβαιώσει ότι ασκήθηκε το δικαίωμα προαίρεσης προσηκόντως (:πλήρωση, μεταξύ άλλων, των προϋποθέσεων και διατυπώσεων που συμφωνήθηκαν-συμπεριλαμβανομένης της καταβολής του τυχόν τιμήματος) οφείλει να καταχωρίσει «αμελλητί» στο βιβλίο ή στο μητρώο τη μεταβολή του μετόχου (άρ. 44 §1). Για τη συγκεκριμένη καταχώριση μάλιστα δεν απαιτείται (κατά ρητή παρέκκλιση όσων επιτάσσει το άρ. 41) σύμπραξη των μερών της μεταβίβασης. Επίσης: η καταχώριση δεν χρονολογείται κι ούτε υπογράφεται από τον μεταβιβάζοντα μέτοχο, τον αποκτώντα ή τους πληρεξουσίους τους (άρ. 41 §2, εδ. β΄).

Η συγκεκριμένη καταχώριση νομιμοποιεί τον δικαιούχο έναντι της εταιρείας. Η συντέλεσή της (ή μη), ωστόσο, δεν επηρεάζει το κύρος της μεταβίβασης.

 

Η Κάμψη Της Αρχής Της Ελεύθερης Μεταβίβασης Των Μετοχών

Η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών εξακολουθεί να ισχύει ακόμη και όταν έχει καταρτιστεί συμφωνία προαίρεσης. Προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο μιας τέτοιας (απευκταίας για τον φορέα του δικαιώματος προαίρεσης) μεταβίβασης, απαιτείται σχετική ρήτρα στην συμφωνία προαίρεσης. Συγκεκριμένα, όπως ρητά προβλέπει ο νόμος, στην συμφωνία προαίρεσης «…μπορεί να τεθεί ρήτρα ότι μέχρι την άσκηση ή την απόσβεση του δικαιώματος προαίρεσης δεν επιτρέπεται να λάβει χώρα μεταβίβαση των μετοχών» (άρ. 44 §2, εδ. α΄).

Ακόμη, όμως, και η ύπαρξη μιας τέτοιας ρήτρας, δεν καθιστά, καταρχάς, άκυρη την εκποιητική δικαιοπραξία (:μεταβίβαση) ανάμεσα στον δεσμευόμενο/υπόχρεο και το τρίτο, ως προς τη συμφωνία προαίρεσης, πρόσωπο. Τυχόν άσκηση, επομένως, του δικαιώματος προαίρεσης δεν μπορεί να ανατρέψει την εν λόγω εκποιητική δικαιοπραξία.

Αντίθετα, η παραπάνω ρήτρα ισχύει έναντι τρίτων μόνο αν έχει ειδικά σημειωθεί στο βιβλίο μετόχων ή στο σχετικό μητρώο-επί άυλων μετοχών. Στην τελευταία περίπτωση είναι που λαμβάνει χώρα η καλούμενη «εμπραγμάτωση» της απαγόρευσης μεταβίβασης. Συνεπώς, σε περίπτωση μη εγγραφής της ρήτρας περί απαγόρευσης μεταβίβασης ή μη ειδικής μνείας της στο βιβλίο ή στο μητρώο μετόχων, τυχόν μεταβίβαση των μετοχών από τον δεσμευόμενο/υπόχρεο σε τρίτο, είναι έγκυρη. Ο δικαιούχος του δικαιώματος προαίρεσης μπορεί, ωστόσο, να αξιώσει αποζημίωση έναντι του αντισυμβαλλομένου του. Ενδεχομένως, να δικαιούται να στραφεί και έναντι του τρίτου από τις διατάξεις για την αδικοπραξία ή την καταδολίευση δανειστών (άρ. 914επ., 919 και 939επ. ΑΚ)˙ υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι ο τρίτος γνώριζε τη συμφωνία περί δικαιώματος προαίρεσης.

Ωστόσο, σε περίπτωση ειδικής μνείας της συγκεκριμένης ρήτρας στο βιβλίο (ή στο μητρώο) μετόχων, τυχόν μεταβίβαση των μετοχών από τον δεσμευόμενο/υπόχρεο σε τρίτο καθίσταται άκυρη. Πρόκειται, όπως γίνεται δεκτό, για ακυρότητα την οποία μπορεί να προβάλλει ο δικαιούχος του δικαιώματος προαίρεσης (:σχετική ακυρότητα).

 

Η Απόσβεση Του Δικαιώματος Προαίρεσης

Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζουν και οι περιπτώσεις απόσβεσης του δικαιώματος προαίρεσης (βλ. 4648/2014 ΕφΑθ).

Το δικαίωμα προαίρεσης (γίνεται δεκτό πως) πρέπει να ασκηθεί μέσα σε εύλογο χρόνο. Δεδομένης, όμως, της αοριστίας της σχετικής έννοιας (:«εύλογος χρόνος»), οι συμβαλλόμενοι είναι αναγκαίο να συμφωνούν, ρητά, προθεσμία ή διαλυτική αίρεση (μετά την παρέλευση ή, αντίστοιχα, την πλήρωση της οποίας), το σχετικό δικαίωμα αποσβήνεται.

Το δικαίωμα προαίρεσης είναι, επίσης, δυνατό να αποσβεσθεί με μεταγενέστερη αντίθετη συμφωνία των μερών (361 ΑΚ). Επίσης: σε περίπτωση μεταγενέστερης (ρητής ή σιωπηρής) παραίτησης του δικαιούχου.

Επιπλέον, σε απόσβεση του σχετικού δικαιώματος προαιρέσεως είναι δυνατό να οδηγήσει η καταχρηστική του άσκηση ή αποδυνάμωση του σχετικού δικαιώματος (άρ. 281 ΑΚ). Επίσης, σε περίπτωση αντιφατικής συμπεριφοράς του υπόχρεου: όταν, λ.χ., ο ιδιοκτήτης των μετοχών έχει επιβαρύνει τις μετοχές με ενέχυρο δεν δικαιούται να αξιώσει  από τον φορέα του δικαιώματος προαίρεσης να τις αποκτήσει.

Τέλος, σε απόσβεση του δικαιώματος προαιρέσεως μπορεί να οδηγήσει και τυχόν απρόβλεπτη μεταβολή των συνθηκών, η οποία καθιστά εξαιρετικά επαχθείς τις συνέπειες από την άσκηση του δικαιώματος προαιρέσεως (άρ. 388 ΑΚ).

 

Περιορισμοί για τη μεταβίβαση των μετοχών ΑΕ με μετοχές μη εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά είναι δυνατό να τίθενται από το καταστατικό της (οπότε κάνουμε λόγο για δεσμευμένες μετοχές) ή με συμφωνία ανάμεσα στον υπόχρεο/δεσμευόμενο και στον δικαιούχο. Στην τελευταία περίπτωση (:δικαίωμα προαίρεσης για την αγορά ή πώληση μετοχών) δεν απαιτείται τύπος. Οι κίνδυνοι, όμως, που εγκυμονεί το «άτυπο» της συγκεκριμένης συμφωνίας είναι εξαιρετικά σημαντικοί. Ακριβώς το δεδομένο αυτό είναι που επιβάλλει τη δημοσιοποίηση της σχετικής συμφωνίας στο βιβλίο ή μητρώο μετόχων. Κι ακόμα περισσότερο: τη γραπτή, λεπτομερή-ιδίως όμως απολύτως προσεκτική οριοθέτηση των εκατέρωθεν δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των εμπλεκομένων. Επίσης: των επιμέρους παραμέτρων της συμφωνίας τους.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 31 Ιουλίου 2022.

 

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Με αφορμή προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφορικά με τη μεταβίβαση των μετοχών προσεγγίσαμε την ιδιαίτερα σημαντική αρχή της ελεύθερης μεταβίβασής τους (άρ. 41 §1 ν. 4548/2018). Μια αρχή που κάμπτεται, όμως, σε δύο κατηγορίες μετοχών: (α) αυτή των δεσμευμένων (άρ. 43) και (β) εκείνης για τις οποίες υπάρχει δικαίωμα προαίρεσης μεταβίβασης ή απόκτησής τους (άρ. 44). Στο παρόν θα μας απασχολήσουν οι πρώτες.

 

Έννοια & Σκοπός Έκδοσης Δεσμευμένων Μετοχών

Έννοια

Κατά το νόμο (:άρ. 43 ν. 4548/2018) δεσμευμένες μετοχές υφίστανται όταν τίθενται  καταστατικοί περιορισμοί ως προς την εν ζωή μεταβίβασή τους, η οποία παύει, για το λόγο αυτό να είναι ελεύθερη. Μεταβιβάσεις, που λαμβάνουν χώρα κατά παράβαση των σχετικών καταστατικών απαγορεύσεων, είναι άκυρες (άρ. 43 §2 in fine).

Το καταστατικό είναι δυνατό να επιτρέπει την έκδοση δεσμευμένων μετοχών, των οποίων η μεταβίβαση εξαρτάται από την έγκριση (του ΔΣ ή της ΓΣ) της ΑΕ (άρ. 43 §1). Περαιτέρω, το καταστατικό πρέπει να ορίζει τη διαδικασία, τους όρους και την προθεσμία, μέσα στην οποία η ΑΕ εγκρίνει τη μεταβίβαση ή προβαίνει στην υπόδειξη αγοραστή. Αν παρέλθει όμως, άπρακτη, η συγκεκριμένη προθεσμία, η μεταβίβαση των μετοχών είναι ελεύθερη.

Το καταστατικό είναι δυνατό να ορίζει τους λόγους για τους οποίους επιτρέπεται το αρμόδιο όργανο να αρνηθεί την έγκριση της εκάστοτε μεταβίβασης των δεσμευμένων μετοχών. Ελλείψει σχετικής πρόβλεψης, το αρμόδιο όργανο ενεργεί κατά την ελεύθερη κρίση του. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν είναι δυνατό να ασκείται κατά κατάχρηση δικαιώματος (άρ.  281 ΑΚ).

Σκοπός Έκδοσης

Μέσω της έκδοσης δεσμευμένων μετοχών επιτυγχάνεται η διατήρηση των μετοχικών ισορροπιών της ΑΕ. Επίσης, η αποτροπή της εισόδου στην ΑΕ, ως μετόχων, ανεπιθύμητων τρίτων (ενδ.: ανταγωνιστών ή αφερέγγυων προσώπων).

Ο έλεγχος της εισόδου νέων μετόχων αποκτά ιδιαίτερη σημασία και αξία στις περιπτώσεις των οικογενειακών και ολιγομετοχικών ΑΕ. Η διατήρηση του χαρακτήρα και μετοχικών τους ισορροπιών ανάγεται, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, σε ζωτικής σημασίας χαρακτηριστικό για τη συνέχιση της λειτουργίας τους.

Οι δεσμευμένες μετοχές, επομένως, αξιοποιούνται για την εξυπηρέτηση αφενός μεν του (εταιρικού) συμφέροντος της ΑΕ αφετέρου δε του συμφέροντος των μετόχων πλειοψηφίας-εκείνων, ιδίως, που ασκούν (άμεσα ή έμμεσα) τη διοίκησή της.

 

Θέσπιση & Κατάργηση Δεσμεύσεων Μεταβίβασης

Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών προϋποθέτει, κατά τα προαναφερθέντα, σχετική καταστατική πρόβλεψη (άρ. 43 §1, εδ. α΄). Η σχετική ρήτρα είναι δυνατό να έχει θεσπιστεί με το ιδρυτικό καταστατικό. Δυνατό να καταλαμβάνει τις μετοχές που εκδίδονται κατά την ίδρυση της ΑΕ αλλά και εκείνες (ή μόνον εκείνες) που θα προκύψουν από μελλοντικές αυξήσεις του μετοχικού της κεφαλαίου.

Είναι, όμως, δυνατό να θεσπιστεί η συγκεκριμένη ρήτρα και σε επόμενη, χρονικά, τροποποίηση του καταστατικού. Απαιτείται, στην τελευταία περίπτωση, αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία της ΓΣ, που θα λάβει τη σχετική απόφαση (άρ. 130 §3 και 132 §2). Οι μειοψηφήσαντες μέτοχοι θα δικαιούνται, στην περίπτωση αυτή, να ζητήσουν την εξαγορά των μετοχών τους από την ΑΕ (άρ. 45 §2, περ. β’).

Το καταστατικό είναι δυνατό να επιτρέπει, απλά, την έκδοση δεσμευμένων μετοχών. Η απόφαση της έκδοσής τους ή μη θα εναπόκειται, τότε, στο όργανο που θα δικαιούται να λάβει τη σχετική απόφαση.

Νοητή είναι επίσης και η κατάργηση τυχόν καταστατικής ρύθμισης όσον αφορά τη δέσμευση των μετοχών. Προϋποτίθεται πάροδος του χρόνου για τον οποίο είχε προβλεφθεί η δέσμευση. Εναλλακτικά: απόφαση της ΓΣ για τη σχετική καταστατική τροποποίηση, η οποία λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία. Σε περίπτωση κατάργησης της δέσμευσης ισχύει, εκ νέου, η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών.

 

Περιορισμοί Μεταβίβασης

Ως βασικός περιορισμός της ελεύθερης μεταβίβασης μετοχών προβλέπεται, κατά τα προαναφερθέντα, η παροχή έγκρισης από το αρμόδιο όργανο (:ΓΣ ή ΔΣ). Είναι, όμως, δυνατή η θέσπιση περαιτέρω καταστατικών περιορισμών (άρ. 43 §2). Η σχετική απαρίθμηση στο νόμο προσδιορίζεται ως ενδεικτική. Σημαντικό πάντως να σημειωθεί πως (παρά την κακότεχνη διατύπωση του νόμου), οι τιθέμενοι περιορισμοί δεν επιτρέπεται να καθιστούν αδύνατη τη μεταβίβαση. Οι απαριθμούμενοι στην §2 περιορισμοί είναι οι ακόλουθοι:

Δικαίωμα Προτίμησης

Στους δυνητικούς να προβλεφθούν περιορισμούς μεταβίβασης μετοχών εμπίπτει: «…α) το ανεπίτρεπτο της μεταβίβασης, αν οι μετοχές δεν προσφερθούν προηγουμένως στους λοιπούς μετόχους ή σε ορισμένους από αυτούς» (άρ. 43 §2, περ. α΄).

Με βάση τη συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση, το καταστατικό μπορεί να καθιερώνει, ως περιορισμό, δικαίωμα προτίμησης υπέρ των υφιστάμενων μετόχων ή ορισμένων από αυτούς (right of first refusal). Ο μέτοχος που προτίθεται να μεταβιβάσει τις μετοχές υποχρεούται, στην περίπτωση αυτή, να προσφέρει πρώτα τις μετοχές του στους ήδη υπάρχοντες (ή σε συγκεκριμένους) μετόχους της ΑΕ.

Η εκάστοτε καταστατική ρύθμιση είναι αυτή που θα προσδιορίζει το περιεχόμενο του δικαιώματος προτίμησης καθώς και τη διαδικασία άσκησής του (λ.χ. τρόπος γνωστοποίησης μεταβιβάζοντος, προθεσμία απόκρισης υφιστάμενων μετόχων).

Το συγκεκριμένο δικαίωμα προτίμησης δεν πρέπει να συγχέεται με το δικαίωμα προτίμησης στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Το δικαίωμα προτίμησης, στην τελευταία περίπτωση, συνίσταται σε δικαίωμα των υφιστάμενων μετόχων για προνομιακή/πρωτότυπη κτήση νεοεκδιδόμενων μετοχών-στο πλαίσιο αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.

Υπόδειξη Του Αποκτώντος Από Την ΑΕ

Άλλος περιορισμός που είναι δυνατό να τεθεί από το καταστατικό είναι η «…υπόδειξη, εκ μέρους της εταιρείας, μετόχου ή τρίτου που θα αποκτήσει τις μετοχές, αν ο μέτοχος επιθυμεί τη μεταβίβασή τους» (άρ. 43 §2, περ. β΄).

Ο μέτοχος που επιθυμεί να μεταβιβάσει τις μετοχές του γνωστοποιεί, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, τη σχετική επιθυμία του στην ΑΕ ή/και τους όρους μεταβίβασης που του προσφέρει τρίτος. Η ΑΕ, στην περίπτωση αυτή, μπορεί να υποδείξει άλλο πρόσωπο, στο οποίο, μόνον, ο μέτοχος υποχρεούται να μεταβιβάσει τις μετοχές του.

Ο συγκεκριμένος περιορισμός διαφέρει από τον αντίστοιχο του δικαιώματος προτίμησης καθώς υποδεικνυόμενο πρόσωπο από την ΑΕ μπορεί να είναι τρίτος προς εκείνη. Όχι μόνον υφιστάμενος μέτοχος. Επίσης, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ΑΕ διατηρεί περισσότερο ενεργό ρόλο, καθώς αυτή, μέσω των αρμοδίων οργάνων της, είναι εκείνη που υποδεικνύει τον συγκεκριμένο μέτοχο, που θα αποκτήσει τις διαθέσιμες προς πώληση μετοχές.

Tag Along Right

Ως δυνητικός περιορισμός προβλέπεται, επίσης, ο όρος σύμφωνα με τον οποίο «…προκειμένου να εγκριθεί η μεταβίβαση μετοχών σε τρίτο, ο τρίτος θα δεσμευθεί να αποκτήσει μετοχές και άλλων μετόχων, που θα προσφερθούν με τους ίδιους όρους με τους οποίους εγκρίνεται η μεταβίβαση ή και διαφορετικούς όρους, κατά τις διατάξεις του καταστατικού» (άρ. 43 §2, περ. γ΄).

Πρόκειται, στην προκειμένη περίπτωση, για δικαίωμα συμμεταβίβασης μετοχών των λοιπών μετόχων που δεν έχουν διαπραγματευτεί με τον τρίτο που επιθυμεί να αποκτήσει μετοχές της ΑΕ. Το δικαίωμα αυτό καλείται και δικαίωμα προσκολλήσεως (:tag along right). Αποσκοπεί στη διευκόλυνση εξόδου της μειοψηφίας, τα δικαιώματα της οποίας διασφαλίζει. Μέσω αυτού, τυχόν μειοψηφία προστατεύεται σε περίπτωση που δεν επιθυμεί να εγκλωβιστεί στην ΑΕ με άγνωστο/μη αποδεκτό από την ίδια πλειοψηφούντα μέτοχο.

Drag Along Right

Τέλος, ως περιορισμός προβλέπεται και ο όρος βάσει του οποίου «…σε περίπτωση μεταβίβασης μετοχών από μέτοχο σε τρίτο, οι λοιποί μέτοχοι θα υποχρεούνται να μεταβιβάσουν και αυτοί στον τρίτο ποσοστό αντίστοιχο μετοχών, σύμφωνα με τις διατάξεις του καταστατικού» (άρ. 43 §2, περ. δ΄).

Η συγκεκριμένη πρόβλεψη θεμελιώνει το δικαίωμα συμπαρασύρσεως (:drag along right). Αναφέρεται στην περίπτωσης ύπαρξης προσφοράς για αγορά του συνόλου των μετοχών ή του πλειοψηφικού πακέτου από τρίτο. Εφόσον, στην περίπτωση αυτή, οι μέτοχοι συγκεκριμένης πλειοψηφίας συμφωνούν στην αγορά (του συνόλου της ΑΕ) από τον τρίτο, οι λοιποί μέτοχοι υποχρεούνται να (συμ)μεταβιβάσουν στον τελευταίο και τις δικές τους μετοχές. Μάλιστα, υπό τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις με τους οποίους ο πλειοψηφών συμφώνησε.

Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξυπηρετεί, κατά τούτο, την πλειοψηφία. Επίσης, την ολοκλήρωση της αγοράς από τον τρίτο, που ευλόγως, ενδέχεται να μην επιθυμεί την ύπαρξη μειοψηφίας στην ΑΕ.

 

Υποχρέωση Εξαγοράς Δεσμευμένων Μετοχών

Ο νόμος θεσπίζει τη δυνατότητα πρόβλεψης υποχρέωσης της ΑΕ να εξαγοράζει τις δεσμευμένες μετοχές. Συγκεκριμένα: «…το καταστατικό μπορεί να προβλέπει ότι …αν η εταιρεία αρνηθεί να εγκρίνει τη μεταβίβαση των μετοχών ή δεν δίνει απάντηση στο μέτοχο μέσα στην προβλεπόμενη από το καταστατικό προθεσμία, υποχρεούται ύστερα από αίτηση του μετόχου και μέσα σε…3 μήνες από την υποβολή της, να εξαγοράσει τις μετοχές…» (άρ. 43§3).

Παρά την κακότεχνη διατύπωση της σχετικής ρύθμισης, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η σχετική δυνατότητα εξαγοράς, μπορεί να προβλεφθεί καταστατικά για κάθε προβλεπόμενο περιορισμό μεταβίβασης στον οποίο εμπλέκεται η ΑΕ. Έτσι, αποφεύγεται η πιθανότητα εγκλωβισμού στην ΑΕ μετόχου, ο οποίο θέλει να αποχωρήσει από αυτή.

 

Οι Περιπτώσεις Θανάτου, Κατάσχεσης, Πτώχευσης, Άλλης Συλλογικής Διαδικασίας Εκποίησης

Οι περιορισμοί στη μεταβίβαση των μετοχών δεν ισχύουν, κατά βάση, σε περίπτωση θανάτου, κατάσχεσης, πτώχευσης ή υπαγωγής του μετόχου σε άλλη συλλογική διαδικασία εκποίησης της περιουσίας του (άρ. 43 §4).

Το καταστατικό, ωστόσο, μπορεί να ορίζει πως στις συγκεκριμένες περιπτώσεις οι μετοχές εξαγοράζονται από πρόσωπο που υποδεικνύει η ΑΕ (ή από εκείνους τους μετόχους της που θα ασκήσουν δικαίωμα προτίμησης). Το καταβληθησόμενο τίμημα θα προσδιορισθεί από το αρμόδιο δικαστήριο, με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας.

Η συγκεκριμένη υπόδειξη, από μέρους της ΑΕ, οφείλει να λάβει χώρα μέσα σε  αποκλειστική προθεσμία ενός μήνα από τότε που (η ΑΕ) πληροφορήθηκε κάποιο από τα συγκεκριμένα γεγονότα. Οφείλει, επίσης, να γνωστοποιείται, ανάλογα με την περίπτωση, στον μέτοχο, τον κληρονόμο ή κληροδόχο, τον δανειστή, τον σύνδικο ή το όργανο της άλλης συλλογικής διαδικασίας.

Η σχετική πρόβλεψη εξυπηρετεί το εταιρικό συμφέρον και τους λοιπούς μετόχους. Ο προσδιορισμός του τιμήματος εξαγοράς από το αρμόδιο δικαστήριο είναι δεδομένο πως θα καθυστερήσει σημαντικά την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας. Ευκταίο θα ήταν να γινόταν νομολογιακά αποδεκτός ο σχετικός καταστατικός προσδιορισμός του.

 

Οι Περιορισμοί Μεταβίβασης Ομολογιών

Οι περιορισμοί μεταβίβασης των μετοχών, μπορούν αντίστοιχα να εφαρμοστούν στην περίπτωση του ομολογιακού δανείου. Συγκεκριμένα, ο νόμος προβλέπει ότι η σχετική εφαρμογή των περιορισμών αυτών μπορεί να αποτελέσει απόφαση του οργάνου που αποφασίζει την έκδοση ομολογιακού δανείου με ονομαστικές, μετατρέψιμες ή ανταλλάξιμες ομολογίες. Σε περίπτωση, μάλιστα, μεταβίβασης ομολογιών κατά παράβαση των περιορισμών που τυχόν αποφασίζονται, αυτή είναι άκυρη (άρ. 43 §5).

 

Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών, μετοχών δηλ. για τις οποίες τίθενται καταστατικοί περιορισμοί στη μεταβίβασή τους, συναρτάται με τη διαφύλαξη μετοχικών ισορροπιών αλλά και, σε σημαντικό βαθμό, με την ίδια την ύπαρξη της ΑΕ. Η εμπειρία δείχνει πως η ενδεχόμενη μη θέσπισή τους είναι δυνατό να έχει ολέθρια αποτελέσματα για την τελευταία. Επιβεβλημένη, ως εκ τούτου (κι όχι μόνον ευκταία) η προσεκτική θέσπιση των βέλτιστων, κατά περίπτωση, περιορισμών. Αντίστοιχα σημαντική όμως και η, υπό προϋποθέσεις, συμφωνία για την παροχή δικαιώματος προαίρεσης για μεταβίβαση ή απόκτηση μετοχών μη εισηγμένων σε ρυθμιζόμενη αγορά. Περί αυτού όμως επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Ιουλίου 2022.

 

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Σε σειρά προηγούμενων άρθρων μας, μας απασχόλησαν οι μετοχές. Ασχοληθήκαμε, συγκεκριμένα, με την έννοια και την αξία τους, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτές. Ασχοληθήκαμε με την έκδοσή τους καθώς και με συγκεκριμένες κατηγορίες τους: τις προνομιούχες και τις εξαγοράσιμες.

Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον αποκτά η μεταβίβασή μετοχών αλλά και οι εξαιρετικά σημαντικές παράμετροί της. Περί αυτών το παρόν.

 

Μεταβίβαση Μετοχών Λόγω Ειδικής Διαδοχής

Οι μετοχές, καταρχάς, είναι δυνατό να μεταβιβασθούν (είτε κατά πλήρη είτε κατά ψιλή, μόνον, κυριότητα) λόγω ειδικής διαδοχής (άρ. 41 ν. 4548/2018). Στην έννοια της ειδικής διαδοχής εμπίπτουν όλες οι περιπτώσεις μεταβίβασης, εκτός από εκείνη της κληρονομικής διαδοχής, που στη συνέχεια θα προσεγγίσουμε.

Η Αρχή Για Την Ελεύθερη Μεταβίβαση Μετοχών

Ως μείζονος σημασίας, αρχή αξιολογείται εκείνη της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών της ΑΕ (άρ. 41 §1 και επ΄ αυτού  αιτιολογική έκθεση ν. 4548/2018). Με βάση αυτήν, οι μετοχές της ΑΕ είναι ελεύθερα μεταβιβάσιμες: κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της, κατά το στάδιο της εκκαθάρισής της, κατά τη διάρκεια της υπαγωγής της σε συλλογική διαδικασία. Δεν είναι δυνατό, καταρχήν, να τίθενται περιορισμοί στην ελεύθερη μεταβίβασή τους.

Στη βάση της συγκεκριμένης αρχής, οι μετοχές επιτυγχάνουν την εμπορευσιμότητά τους. Έμμεσα, μόνον, είναι δυνατό να υποβοηθηθεί, με τον τρόπο αυτό, η χρηματοδότηση της ΑΕ. Μέσω της μεταβίβασής τους, πάντως, είναι δυνατό να επιτευχθεί η αποεπένδυση από μέρους των υφιστάμενων μέτοχων-καθώς η επιστροφή των εισφορών τους είναι, καταρχήν, απαγορευμένη.

Η αιτία της (εν ζωή) μεταβίβασης των μετοχών είναι δυνατό να λάβει χώρα από διάφορες αιτίες. Ενδεικτικά: λόγω πώλησης, γονικής παροχής ή δωρεάς.

Η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών κάμπτεται στις περιπτώσεις: (α) των δεσμευμένων μετοχών (άρ. 43) και (β) εκείνων για τις οποίες υπάρχει δικαίωμα προαίρεσης μεταβίβασης ή απόκτησής τους (άρ. 44). Περί αυτών πάντως: επόμενη αρθρογραφία μας.

Η Μεταβίβαση Μετοχών Με Καταχώριση Στο Βιβλίο Μετόχων

Η μεταβίβαση των (ονομαστικών-πάντοτε) μετοχών, που δεν τηρούνται σε λογιστική μορφή (:οι άυλες μετοχές περί των οποίων στη συνέχεια) γίνεται με καταχώριση στο (υποχρεωτικά τηρούμενο-άρ. 40 §2, εδ. α΄) βιβλίο μετόχων. Η συγκεκριμένη καταχώριση χρονολογείται και υπογράφεται από τον μεταβιβάζοντα μέτοχο και τον αποκτώντα ή τους πληρεξουσίους τους. Δεδομένων των ελλιπώς τηρούμενων, διαχρονικά και κατά κανόνα, βιβλίων μετόχων, θεσπίστηκαν, και ορθά, εξαιρέσεις από την υποχρέωση υπογραφής, όταν: (α) η εταιρεία λάβει αντίγραφο της σύμβασης μεταβίβασης μετοχών με τις υπογραφές των συμβαλλομένων ή πληροφορηθεί την κατάρτισή της με άλλο τρόπο-καταστατικώς προβλεπόμενο, (β) το βιβλίο μετόχων τηρείται ηλεκτρονικά από κεντρικό αποθετήριο τίτλων, πιστωτικό ίδρυμα ή από ΕΠΕΥ.

Όταν λάβει χώρα η μεταβίβαση, εκδίδεται νέος τίτλος. Επισημειώνεται, εναλλακτικά, από την ΑΕ επί του υπάρχοντος η συντελεσθείσα μεταβίβαση καθώς και τα στοιχεία του αποκτώντος (:ονοματεπώνυμο/επωνυμία, διεύθυνση/έδρα, επάγγελμα και εθνικότητα-άρ. 41 §2 και 40 §2). Όλα τούτα, βέβαια, εφόσον το καταστατικό δεν περιορίζει ή αποκλείει την έκδοση τίτλων (άρ. 40 §4).

Η ανωτέρω διαδικασία για την μεταβίβαση μετοχών ρυθμίζει, στην πραγματικότητα, τη νομιμοποίηση του αποκτώντος μετόχου έναντι της ΑΕ. Δικαιώματα ασκεί και υποχρεώσεις αναλαμβάνει απορρέουσες από τη μετοχική σχέση εκείνος που είναι εγγεγραμμένος στο βιβλίο μετόχων. Η σύμβαση μεταβίβασης, εντούτοις, μεταξύ των συμβαλλόμενων (:μεταβιβάζοντος και αποκτώντος μετόχου) δεσμεύει, κατά την κρατούσα άποψη, τα μέρη και δεν επηρεάζεται από τη συγκεκριμένη καταχώριση.

Όσον αφορά τη μεταβίβαση μεταξύ παλαιού και νέου μετόχου εφαρμόζονται οι κανόνες περί ονομαστικών αξιογράφων. Αρκεί, επομένως μόνη η μεταξύ τους συμφωνία και η παράδοση του τίτλου της μετοχής για να λάβει χώρα η μεταβίβαση της μετοχικής σχέσης. Στην περίπτωση μάλιστα που η μετοχική σχέση δεν ενσωματώνεται σε αξιόγραφο, η μεταβίβαση λαμβάνει χώρα με εκχώρηση (άρ. 455 επ. ΑΚ, άρ. 470 ΑΚ). Ευκταίο, πάντως, όσον αφορά τις μη εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά μετοχές, πάντοτε να λαμβάνει χώρα γραπτή σύμβαση για την εκάστοτε μεταβίβαση.

Η Μεταβίβαση Των Άυλων Μετοχών

Επ’ αφορμή της διερεύνησης της έκδοσης των μετοχών, αναφερθήκαμε, ήδη, στις εξ αυτών άυλες: στις μετοχές, δηλ., που εκδίδονται και τηρούνται σε λογιστική μορφή υποχρεωτικά για τις εισηγμένες (και δυνητικά για τις μη εισηγμένες) σε ρυθμιζόμενη αγορά ΑΕ. Επισημάναμε, εκεί, ότι η περίπτωση των άυλων μετοχών δεν πρέπει να συγχέεται με την περίπτωση της μη έκδοσης μετοχικών τίτλων.

Κατά παρέκκλιση των όσων ανωτέρω αναφέρθηκαν, η μεταβίβαση μετοχών σε λογιστική μορφή (:άυλες) γίνεται μέσω λογαριασμών αξιών (άρ. 41 §3). Οι τελευταίοι τηρούνται σε κεντρικό αποθετήριο τίτλων ή διαμεσολαβητή (ν. 4569/2018).

Η καταχώριση της μεταβίβασης των άυλων μετοχών αποτελεί προϋπόθεση του κύρους της έναντι της εταιρείας αλλά και, μεταξύ μεταβιβάζοντος και αποκτώντος (άρ. 13§1 ν. 4569/2018). Εκ περισσού πάντως να σημειωθεί ότι είναι δυνατή, υπό την τήρηση συγκεκριμένων προϋποθέσεων, η μεταβίβαση μετοχών που τηρούνται σε λογιστική μορφή-εισηγμένων εταιρειών και εκτός χρηματιστηριακής αγοράς.

 

Μεταβίβαση Λόγω (Οιονεί) Καθολικής Διαδοχής

Οι μετοχές (όπως εξάλλου και η μετοχική σχέση-ως περιουσιακή) αποτελούν αντικείμενο κληρονομικής διαδοχής. Εφαρμόζονται, στην περίπτωση αυτή, οι διατάξεις του κληρονομικού δικαίου. Κατά τον χρόνο επαγωγής της κληρονομιάς (1710 ΑΚ) λαμβάνει χώρα αυτοδικαίως η κληρονομική διαδοχή επί των μετοχών.  Ωστόσο, η διάταξη του άρθρου 42 ν. 4548/2018 (που αποτελεί τη μεταφορά στην εθνική έννομη τάξη του Κανονισμού 909/2014/ΕΕ) είναι εκείνη που ρυθμίζει το ζήτημα της νομιμοποίησης των κληρονόμων και κληροδόχων έναντι της ΑΕ.

Η Κληρονομική Διαδοχή Με Καταχώριση Στο Βιβλίο Μετόχων

Προκειμένου ο κληρονόμος ή κληροδόχος να νομιμοποιηθεί έναντι της ΑΕ, απαιτείται (άρ. 42) η εγγραφή του στο υποχρεωτικώς τηρούμενο από την ΑΕ βιβλίο μετόχων. Ύστερα από τη συγκεκριμένη εγγραφή, ο κληρονόμος ή κληροδόχος έχει τη δυνατότητα να ασκήσει τα δικαιώματά του -αναλαμβάνοντας, βεβαίως, και τις όποιες  υποχρεώσεις- απορρέουν από τη μετοχική σχέση.

Η εγγραφή λαμβάνει χώρα μόλις προσκομιστούν στην εκδότρια ΑΕ, ή στο πρόσωπο που τηρεί το βιβλίο μετόχων, τα έγγραφα που αποδεικνύουν τη διαδοχή (λ.χ. κληρονομητήριο, δικαστική απόφαση δημοσίευσης διαθήκης κλπ).

Η Κληρονομική Διαδοχή Επί Των Άυλων Μετοχών

Και στην περίπτωση των άυλων μετοχών η κληρονομική διαδοχή λαμβάνει χώρα κατά τον χρόνο της επαγωγής της κληρονομιάς. Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 42 ν. 4548/2018, ο διάδοχος (:κληρονόμος) νομιμοποιείται έναντι της ΑΕ από τον χρόνο εγγραφής του στο μητρώο του κεντρικού αποθετηρίου τίτλων ή στον λογαριασμό αξιών του εγγεγραμμένου διαμεσολαβητή.

Και στην περίπτωση αυτή, η εγγραφή λαμβάνει χώρα μόλις ο έχων έννομο συμφέρον προσκομίσει τα έγγραφα που πιστοποιούν την κληρονομική διαδοχή σ’ εκείνον που τηρεί το μητρώο ή τον λογαριασμό αξιών.

Σημαντικό πάντως να σημειωθεί πως «για τις κινητές αξίες, που τηρούνται σε κεντρικό αποθετήριο τίτλων ή μέσω διαμεσολαβητή…μπορεί, ύστερα από σχετική συμφωνία με τους πελάτες, να εφαρμόζεται αναλογικά ο ν. 5638/1932» (άρ.  13 §6 ν. 4569/2018). Σε περίπτωση, επομένως, που έχει συμφωνηθεί συμβατικός όρος βάσει του οποίου, σε περίπτωση θανάτου συγκυρίου σε κοινό λογαριασμό άυλων μετοχών οι μετοχές περιέρχονται αυτοδικαίως στους επιζώντες συγκυρίους, τότε η κατά τα άνω κληρονομική διαδοχή δεν λαμβάνει χώρα. Μιλάμε, στην περίπτωση αυτή, για την Κοινή Επενδυτική Μερίδα που παρέχει στους συνδικαιούχους της τα σημαντικά οφέλη της κατάθεσης σε κοινό τραπεζικό λογαριασμό.

 

Φορολόγηση Για Τη Μεταβίβαση Μετοχών

Η φορολόγηση για τη μεταβίβαση μετοχών ρυθμίζεται από τα άρθρα 42 και 43 ΚΦΕ (ν. 4172/2013, όπως ισχύει μετά τον ν. 4549/2018).

Συγκεκριμένα, κάθε εισόδημα που προκύπτει από υπεραξία μεταβίβασης: (α) μετοχών σε εταιρεία μη εισηγμένη σε χρηματιστηριακή αγορά, (β) μετοχών ή άλλων κινητών αξιών μη εισηγμένων σε χρηματιστηριακή αγορά (εφόσον ο μεταβιβάζων συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας με ποσοστό τουλάχιστον 0,5% και εφόσον οι μεταβιβαζόμενες μετοχές έχουν αποκτηθεί από την 01.01.2009 και εξής), υπόκειται σε φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (άρ. 42 §1, περ. α΄ και β΄ ΚΦΕ).

Όπως ορίζεται ρητά, ως υπεραξία νοείται η διαφορά μεταξύ της τιμής κτήσης που κατέβαλε ο φορολογούμενος και της τιμής πώλησης που εισέπραξε (άρ. 42 §2 ΚΦΕ).

Περαιτέρω δε, ο νόμος προβαίνει σε καθορισμό του τρόπου υπολογισμού της τιμής κτήσης και πώλησης. Σημειώνεται, πάντως, πως εάν η τιμή κτήσης δεν μπορεί να προσδιορισθεί θεωρείται μηδενική.

Συγκεκριμένα:

(α) Σε περίπτωση που οι μεταβιβαζόμενοι τίτλοι είναι εισηγμένοι σε χρηματιστηριακή αγορά, η τιμή κτήσης και η τιμή πώλησης καθορίζονται από τα δικαιολογητικά έγγραφα συναλλαγών, τα οποία εκδίδει η χρηματιστηριακή εταιρεία ή το πιστωτικό ίδρυμα ή «οιοσδήποτε φορέας που διενεργεί συναλλαγές».

(β) Σε περίπτωση μεταβίβασης μη εισηγμένων τίτλων, η τιμή πώλησης προσδιορίζεται με βάση την αξία των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας που εκδίδει τους μεταβιβαζόμενους τίτλους κατά το χρόνο της μεταβίβασης ή το τίμημα  «ή αγοραία αξία» που αναγράφεται στη σύμβαση μεταβίβασης, εφόσον αυτό είναι υψηλότερο.

(γ) Επιπλέον, προβλέπεται ότι ως τιμή κτήσης για τίτλους που έχουν αποκτηθεί λόγω κληρονομικής διαδοχής ή μεταβίβασης με χαριστική αιτία, λαμβάνεται η αξία βάσει της οποίας υπολογίστηκε ο φόρος κληρονομιάς, δωρεάς ή γονικής παροχής ή χορηγήθηκε απαλλαγή από αυτόν (άρ. 42 §4 ΚΦΕ).

Το εισόδημα που αποκτάται από υπεραξία μεταβίβασης μετοχών φορολογείται με συντελεστή 15% (άρ. 43 ΚΦΕ). Επί μεταβίβασης μετοχών λόγω γονικής παροχής, λόγω δωρεάς ή στο πλαίσιο κληρονομικής διαδοχής επιβάλλεται φόρος με βάση τις αντίστοιχες κλίμακες που ισχύουν κάθε φορά. Ειδικά επί γονικής παροχής υφίσταται αφορολόγητο 800.000€ (άρ. 44§1 in fine, ν. 2961/2001) για το σύνολο των με γονική παροχή μεταβιβαζομένων περιουσιακών στοιχείων ενώ όσον αφορά τη δωρεά και την κληρονομική διαδοχή βαρύνουσα σημασία έχει η αξία των μεταβιβαζομένων περιουσιακών στοιχείων καθώς και ο βαθμός συγγένειας μεταβιβάζοντος και αποκτώντος.

 

Οι μετοχές, ως περιουσιακό στοιχείο, ελεύθερα μεταβιβάζονται «εν ζωή» κατά πλήρη ή κατά ψιλή, μόνον, κυριότητα. Βάση της μεταβίβασης είναι δυνατό να αποτελέσει (συνηθέστερα) η πώληση, η γονική παροχή και η δωρεά. Θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση, προσεκτικά να επιλέγεται η βέλτιστη, φορολογικά λύση. Οι μετοχές, όμως, μεταβιβάζονται και «αιτία θανάτου»-στο πλαίσιο δηλ. κληρονομικής διαδοχής. Προκειμένου να δικαιούται να ασκήσει τα δικαιώματά του έναντι της ΑΕ ο νέος ιδιοκτήτης είναι αναγκαίο να της παραδώσει τα νομιμοποιητικά του έγγραφα. Αναγκαίο, επίσης, να λάβει χώρα εγγραφή του στο βιβλίο μετόχων της εκδότριας ΑΕ. Οφείλουμε, κατά τούτο, να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όσον αφορά την κατοχή των αναγκαίων, νομιμοποιητικών, εγγράφων αλλά και την εγγραφή στο βιβλίο μετόχων. Να σημειωθεί, πάντως, ότι τα περί ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών ισχύουν όταν δεν υπάρχουν περιορισμοί στη μεταβίβαση μετοχών-όταν, δηλ., οι μετοχές δεν είναι δεσμευμένες. Περί αυτών, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 17 Ιουλίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.