Ετικέτα: τεχνητή νοημοσύνη

H Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence, στο εξής: “AI”) συνιστά, αναμφίβολα, «τεχνολογία του μέλλοντος». Εντούτοις, η χρήση, αξιοποίηση και επιρροή της στις διάφορες εκφάνσεις της ζωής και δραστηριότητες έχει, εδώ και καιρό, ξεκινήσει. Διεκδικεί μάλιστα, ολοένα, και μεγαλύτερο έδαφος-ακόμα και σε τομείς που δεν θα ήταν δυνατό πριν από μερικά χρόνια να διανοηθούμε. (Η AI, λ.χ., στην υπηρεσία της δικαιοσύνης μας απασχόλησε, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας).  Η ΕΕ αισθάνθηκε την ανάγκη, και ορθά-έστω και λίγο καθυστερημένα, να ξεκινήσει τη διαδικασία της ρύθμισής της. Όσο αυτό είναι εφικτό.

 

Η ενασχόληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την Τεχνητή Νοημοσύνη

Η επίδειξη εμπιστοσύνης σε μια τεχνολογία εν πολλοίς άγνωστη, δυσχερώς κατανοητή ή, ενίοτε, απολύτως μη κατανοητή (για τους περισσότερους από εμάς), δεν αποτελεί εύκολο στόχο. Ακριβέστερα: μοιάζει απολύτως επικίνδυνη. Πολύ περισσότερο που οι επιμέρους παράμετροί της δεν έχει, έστω, επιχειρηθεί να ρυθμιστούν νομοθετικά.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε πρόσφατα, στις 21 Απριλίου 2021, στη δημοσίευση της Πρότασης Κανονισμού  για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη. Πρόκειται για την ευρωπαϊκή προσέγγιση που αποσκοπεί σε μια αξιόπιστη ΑΙ που θα υπηρετεί τις ευρωπαϊκές αρχές, αξίες και, ιδίως, τον άνθρωπο. Πρόκειται για μια προσπάθεια που αποσκοπεί στην άμβλυνση των (δεδομένων) κινδύνων που δημιουργούνται από την σταδιακή επέκτασή της

Η συγκεκριμένη Πρόταση υλοποιεί την πολιτική δέσμευση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen. Η τελευταία είχε έγκαιρα ανακοινώσει, στις πολιτικές κατευθύνσεις της για την Επιτροπή 2019-2024 («Μια Ένωση που επιδιώκει περισσότερα»), ότι η Επιτροπή θα προτείνει νομοθεσία για μια συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση όσον αφορά τις επιπτώσεις της ΑΙ σε επίπεδο ανθρώπων και ηθικής.

 

Ο ορισμός της ΑΙ

Η ΑΙ συνιστά, όπως ήδη σημειώθηκε, αντικείμενο άγνωστο για τους περισσότερους από εμάς. Ακόμα όμως κι ο ορισμός της, δεν μοιάζει εύκολα κατανοητός: «σύστημα τεχνητής νοημοσύνης» είναι, κατά την Πρόταση, το «λογισμικό που αναπτύσσεται με μία ή περισσότερες από τις τεχνικές και προσεγγίσεις (όπως αυτές παρατίθενται στο Παράρτημα I της πρότασης) και μπορεί, για ένα δεδομένο σύνολο στόχων που έχουν καθοριστεί από τον άνθρωπο, να παράγει στοιχεία εξόδου όπως περιεχόμενο, προβλέψεις, συστάσεις ή αποφάσεις που επηρεάζουν τα περιβάλλοντα με τα οποία αλληλεπιδρά» (άρθρο 3 περ. 1).

 

Ο σκοπός του (προτεινόμενου) Κανονισμού

Η σημασία του προτεινόμενου Κανονισμού διαφαίνεται, με πλήρη ενάργεια, στο σκοπό που αναφέρεται στην παραπάνω Πρόταση. Ως τέτοιος, λοιπόν, (σκοπός) προσδιορίζεται η βελτίωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς με τη θέσπιση ενιαίου νομικού πλαισίου (ιδίως) για την ανάπτυξη, την εμπορία και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης-σύμφωνα με τις αξίες της Ένωσης.

Ο Κανονισμός προκύπτει λοιπόν πως επιδιώκει σκοπούς υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος. Μεταξύ αυτών: υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας, της ασφάλειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Παράλληλα, αξιώνει την διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας αγαθών και υπηρεσιών, που βασίζονται στην ΑΙ, σε διασυνοριακό επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκει να εμποδίσει τα κράτη μέλη να επιβάλλουν περιορισμούς στην ανάπτυξη, την εμπορία και τη χρήση συστημάτων ΑΙ, στο μέτρο που οι περιορισμοί δεν προβλέπονται στον ίδιο τον Κανονισμό.

Ο Κανονισμός αναγνωρίζει επίσης την αναγκαιότητα ομοιόμορφης ρύθμισης σε επίπεδο ΕΕ, ώστε να αποφευχθεί τυχόν κατακερματισμός της εσωτερικής αγοράς και να αποτραπεί τυχόν ανασφάλεια δικαίου. Η  ασφάλεια δικαίου, αντίθετα, κρίνεται αναγκαία για τη διευκόλυνση των επενδύσεων στην ΑΙ και την ανάπτυξη ενιαίας αγοράς για νόμιμα, ασφαλή και αξιόπιστα τέτοια συστήματα.

Από το σύνολο της πρότασης διαφαίνεται η προσπάθεια επίτευξης ασφάλειας κατά την ανάπτυξη της ΑΙ και τη συμπόρευσή της με την ηθική και τις αξίες της ΕΕ. Γι΄αυτό, άλλωστε, η προσέγγιση των ρυθμίσεών της γίνεται υπό το πρίσμα των κινδύνων που επιφυλάσσει η χρήση των συστημάτων ΑΙ.

 

Η προσέγγιση της χρήσης ΑΙ με βάση τον κίνδυνο

Ο Κανονισμός ως προς τους τρόπους χρήσης της ΑΙ προβαίνει σε μια προσέγγιση με βάση τον κίνδυνο που δημιουργείται από την αξιοποίησή της. Συγκεκριμένα, οι χρήσεις τις ΑΙ διακρίνονται σε αυτές που δημιουργούν: (α) μη αποδεκτό κίνδυνο, (β) υψηλό κίνδυνο, (γ) χαμηλό-μη υψηλό κίνδυνο.

Μη αποδεκτός κίνδυνος

Ορισμένα συστήματα ΑΙ κρίνεται ότι δημιουργούν μη αποδεκτό κίνδυνο.

Η χρήση τέτοιων συστημάτων θεωρείται μη αποδεκτή διότι αντιβαίνει στις αξίες της Ένωσης (παραβιάζει λ.χ. θεμελιώδη δικαιώματα). Πρόκειται για τα συστήματα εκείνα που έχουν σημαντικές δυνατότητες χειραγώγησης προσώπων μέσω τεχνικών που απευθύνονται στο υποσυνείδητο υπερκεράζοντας το συνειδητό τους. Πρόκειται, επίσης, για συστήματα που εκμεταλλεύονται τα τρωτά σημεία συγκεκριμένων ευάλωτων ομάδων, προκειμένου να στρεβλώσουν ουσιωδώς τη συμπεριφορά τους.

Τέτοιου είδους χρήσεις της ΑΙ απαγορεύονται. Απαγορεύεται επίσης η χρήση συστημάτων βιομετρικής ταυτοποίησης εξ αποστάσεως-σε «πραγματικό χρόνο», σε δημόσια προσβάσιμους χώρους για σκοπούς επιβολής του νόμου. Ενδέχεται, εντούτοις, να υπάρξουν ορισμένες εξαιρέσεις.

Υψηλός κίνδυνος

Κάποια συστήματα ΑΙ κρίνεται ότι προκαλούν υψηλό κίνδυνο για την υγεία, την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των φυσικών προσώπων.

Για τα συστήματα αυτά επιφυλάσσονται ειδικοί κανόνες. Συγκεκριμένα, τα συστήματα αυτά επιτρέπονται στην ευρωπαϊκή αγορά με την επιφύλαξη της συμμόρφωσης με ορισμένες υποχρεωτικές απαιτήσεις και της εκ των προτέρων αξιολόγησης της σχετικής συμμόρφωσης. Παράλληλα, ο Κανονισμός επιβάλλει σαφείς υποχρεώσεις στους παρόχους και στους χρήστες τέτοιων συστημάτων. Αποσκοπεί, στο πλαίσιο αυτό, στην ασφάλεια και τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.

Στα εν λόγω συστήματα συγκαταλέγονται όσα χρησιμοποιούνται σε τομείς όπως:

(α) Η βιομετρική ταυτοποίηση και κατηγοριοποίηση φυσικών προσώπων.

(β) Η διαχείριση και λειτουργία υποδομών ζωτικής σημασίας (λ.χ. οδική κυκλοφορία, παροχή νερού, φυσικού αερίου, θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας).

(γ) Η εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση (λ.χ. αξιολόγηση συμμετεχόντων σε εξετάσεις).

(δ) Η απασχόληση, διαχείριση εργαζομένων και πρόσβαση στην αυτοαπασχόληση.

(ε) Η πρόσβαση και απόλαυση βασικών ιδιωτικών υπηρεσιών και δημόσιων υπηρεσιών και παροχών (λ.χ. αξιολόγηση ή βαθμολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας φυσικών προσώπων).

(στ) Η επιβολή του νόμου (λ.χ. αξιολόγηση της αξιοπιστίας των αποδεικτικών στοιχείων στο πλαίσιο της διερεύνησης ή της δίωξης ποινικών αδικημάτων).

(ζ) Η διαχείριση της μετανάστευσης, του ασύλου και των συνοριακών ελέγχων (λ.χ. επαλήθευση της γνησιότητας των ταξιδιωτικών εγγράφων και των δικαιολογητικών εγγράφων φυσικών προσώπων).

(η) Η απονομή δικαιοσύνης και δημοκρατικές διαδικασίες.

Μη υψηλός κίνδυνος

Για τα συστήματα ΑΙ μη υψηλού κινδύνου επιβάλλονται μόνο πολύ περιορισμένες υποχρεώσεις διαφάνειας.

 

Η νομοθετική ρύθμιση για την Τεχνητή Νοημοσύνη οφείλει να είναι, σε κάθε περίπτωση, ανθρωποκεντρική. Η παραπάνω πρόταση σε σημαντικό βαθμό φαίνεται πως το επιδιώκει.

Είναι σημαντικό, σε κάθε περίπτωση, που η παραπάνω Πρόταση καθιστά προτεραιότητά της τις αξίες της Ε.Ε. Είναι ενδιαφέρον πως κινείται (και ορθά) στη βάση των κινδύνων που ενδέχεται να προκύψουν από συστήματα ΑΙ.

Οι εξελίξεις της τεχνολογίας είναι αληθινά ραγδαίες, ακόμα και για κείνους που ασχολούνται με εκείνη. Πολύ περισσότερο για μας-τους υπόλοιπους. Αναγκαία όμως προκύπτει η προστασία όλων (επαϊόντων και μη) από τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση και αξιοποίηση των ευχερειών της Τεχνητής Νοημοσύνης. Το σχέδιο Κανονισμού κινείται (και) προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Ερώτημα πάντως που μέλλει να απαντηθεί από την επόμενη, μάλλον, γενιά:

Είναι, άραγε, εφικτό να τεθεί η Τεχνητή Νοημοσύνη σε αυστηρά προσδιορισμένο πλαίσιο έξω από το οποίο δεν θα είναι δυνατό να κινηθεί;

Φοβάμαι πως όχι.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 27 Ιουνίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Ποια σχέση μπορεί να έχει, άραγε,  η έκθεση της (γνωστής) Επιτροπής Πισσαρίδη με την τεχνητή νοημοσύνη (:ΑΙ); Εκ πρώτης όψεως καμμία. Με μια προσεκτικότερη, όμως, ματιά διαπιστώνουμε πως η συγκεκριμένη έκθεση αγγίζει (και πως θα μπορούσε, άραγε, να μην το κάνει) τα προβλήματα που δημιουργούνται στη χώρα μας από την (προβληματική) απονομή της δικαιοσύνης. Είναι γνωστό όμως πως με το συγκεκριμένο θέμα ασχολείται (ήδη-αρκετά επιτυχώς μάλιστα) και η τεχνητή νοημοσύνη.

Να λοιπόν το σημείο «συνάντησής» τους: Η βελτίωση απονομή της δικαιοσύνης!

 

Από τη μια: Η έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη

Τα δεδομένα που αφορούν την απονομή της δικαιοσύνης…

Η τελική έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη (:«Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία»-14.11.20) παρουσιάζει ενδιαφέρουσες αλήθειες για την απονομή της δικαιοσύνης στη χώρα μας. Παρουσιάζει (επίσης) ενδιαφέρουσες προτάσεις για την βελτίωσή της.

Καταγράφει, μεταξύ άλλων, το αυτονόητο: «Η ταχύτητα και ποιότητα στην απονομή δικαιοσύνης είναι καθοριστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας αλλά και για την παροχή ίσων ευκαιριών στους πολίτες της» (σελ. 65).

Τα στοιχεία όμως που, αμέσως στη συνέχεια, παραθέτει για τη χώρα μας δεν μας κάνουν περήφανους. Ενδεικτικά (με στοιχεία 2017): για την τελεσιδικία (εννοεί, προφανώς, την έκδοση οριστικών) αποφάσεων σε πρώτο βαθμό στα πολιτικά και εμπορικά δικαστήρια απαιτούνται κάτι λιγότερο από 500 ημέρες (κάτι λιγότερο, δηλ., από ενάμιση έτος)-ο δεύτερος χειρότερος χρόνος στην Ευρώπη. Για τα διοικητικά: περίπου 750 ημέρες (κάτι περισσότερο από δύο έτη)-ο πέμπτος χειρότερος στην Ευρώπη.

Η αίσθηση που έχουμε είναι σαφώς δυσμενέστερη (κι ας μη μιλήσουμε για τον δεύτερο βαθμό ή την, ενδεχόμενη, αναίρεση)… Ακόμα όμως κι αν αποδεχθούμε τα στοιχεία όπως ακριβώς παρατίθενται, οδηγούμαστε σε δυσμενείς διαπιστώσεις. Η συγκεκριμένη έκθεση παραθέτει κάποιες από αυτές.

 

…και τα προβλήματα στην επιχειρηματικότητα

«Εξαιτίας των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης, η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις στην 146η θέση παγκοσμίως ως προς την εφαρμογή των συμβάσεων σύμφωνα με την  ετήσια έρευνα Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2020.

Ένα στοιχείο που επίσης προβληματίζει είναι ότι σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (2018), η αντίληψη των ελληνικών επιχειρήσεων περί δικαστικής ανεξαρτησίας βρίσκεται χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Η εικόνα που παρουσιάζεται στους παραπάνω δείκτες οφείλεται σε αγκυλώσεις τόσο μέσα όσο και έξω από το δικαστικό σύστημα. Οι αγκυλώσεις έξω από το δικαστικό σύστημα αφορούν τη νομοθετική διαδικασία και τη δημόσια διοίκηση. Για παράδειγμα, η πολυπλοκότητα και οι επικαλύψεις μεταξύ νόμων δίνουν τροφή σε ένδικες διαφορές και επιβαρύνουν αχρείαστα το δικαστικό σύστημα…».

Είναι (περισσότερο από) προφανές ότι τα συγκεκριμένα προβλήματα βάλλουν ευθέως κατά της επιχειρηματικότητας˙ κατά της εθνικής οικονομίας εν τέλει.

 

Κι από την άλλη: ΑΙ στην υπηρεσία της απονομής της δικαιοσύνης

Το επάγγελμα του δικαστή και του δικηγόρου μοιάζουν αποκομμένα από την τεχνολογία. Είναι όμως, πράγματι, έτσι;

Ο δικηγόρος αναζητούσε, παλιότερα, τη νομοθεσία σε τόμους ασήκωτους. Αντίστοιχα και τη νομολογία σε δεκάδες νομικά περιοδικά που ένα-ένα όφειλε να ερευνήσει και μελετήσει. Αντίστοιχα κι ο δικαστής.

Ο δικηγόρος έδινε, παλιότερα, τα χειρόγραφα για δακτυλογράφηση «στην κοπέλα απέναντι από τα δικαστήρια».

Ακόμα όμως κι αν υπήρχε σήμερα ένας τέτοιος δικηγόρος ποιος, άραγε, θα τον εμπιστευόταν; Κι αν συναντούσαμε έναν δικηγόρο που δεν θα είχε πρόσβαση σε (διαδικτυακή) τράπεζα νομικών πληροφοριών; Θα μπορούσαμε να τον εμπιστευτούμε;

Μοιάζουν προφανείς οι απαντήσεις.

Άλλο τόσο προφανής θα έμοιαζε όμως και η αρνητική απάντηση στο ερώτημα: «θα εμπιστευόμουν την AI περισσότερο από έναν δικηγόρο ή έναν δικαστή»;

Ας μη βιαστούμε να απαντήσουμε αρνητικά!

Πριν από μια διετία είκοσι κορυφαίοι (και πολύπειροι) αμερικανοί δικηγόροι-μέλη παγκόσμιων δικηγορικών εταιρειών, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν (στο πλαίσιο μελέτης-ορόσημο) εξειδικευμένη AI της εταιρείας LawGeex. Το ζητούμενο ήταν ο εντοπισμός συγκεκριμένων ελαττωμάτων σε πέντε συμφωνίες μη αποκάλυψης πληροφοριών (:NDA) που, όπως είναι γνωστό, αποτελούν το πρώτο βήμα για τις περισσότερες εμπορικές συμφωνίες.

Ενδιέφερε η αποτελεσματικότητα και η ταχύτητα.

Δυστυχώς για τους δικηγόρους-ευτυχώς για την εξέλιξη, κερδισμένη βγήκε η «μηχανή». Τα αποτελέσματα εντυπωσιάζουν:

Το LawGeex AI πέτυχε ποσοστό ακρίβειας 94% σε, μόλις, 26 δευτερόλεπτα.

Οι δικηγόροι πέτυχαν ένα μέσο ποσοστό ακρίβειας 85% ασχολούμενοι 92 λεπτά κατά μέσο όρο…

Δεν πρόκειται, όμως, για την πρώτη νίκη της ΑΙ στον νομικό κόσμο…

Ένα έτος πριν τη νίκη του LawGeex AI, το σύστημα AI με την ονομασία Case Cruncher Alpha τέθηκε αντιμέτωπο με εκατό (100) δικηγόρους από τις πιο αξιόλογες Δικηγορικές Εταιρείες του Λονδίνου.

Στους «αντιπάλους» (ΑΙ από τη μια δικηγόροι από την άλλη) δόθηκαν τα βασικά στοιχεία εκατοντάδων περιπτώσεων λανθασμένων πωλήσεων PPI (:ασφάλιση προστασίας πληρωμών). Το ζητούμενο στην περίπτωση αυτή ήταν να προβλέψουν αν ο φορέας εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών χρηματοοικονομικής φύσης (:Financial Ombudsman) θα κάνει δεκτές τις εγειρόμενες αξιώσεις.

Τα στοιχεία, και εδώ, μοιάζουν συγκλονιστικά:

Στο σύνολο των 775 προβλέψεων που υπέβαλλαν τα διαγωνιζόμενα μέρη, το CaseCruncher σημείωσε ποσοστό επιτυχίας 86,6%.

Το ποσοστό επιτυχίας των δικηγόρων ανήλθε στο 66,3%…

Τόσο LawGeex AI όσο και το Case Cruncher Alpha  είναι εμπορικά προϊόντα. Κι όσο κι αν μας σοκάρει (δικηγόρους ή επιχειρηματίες) το ενδεχόμενο, δεν θα φλερτάραμε, άραγε, με την ιδέα να δοκιμάσουμε (και, γιατί όχι, αξιοποιήσουμε) τις υπηρεσίες τους;

Και περαιτέρω: Μήπως θα έμοιαζε ασφαλέστερο για την απονομή της δικαιοσύνης να είχαν έναν τέτοιο «βοηθό» και οι δικάζοντες δικαστές; Έναν «βοηθό» ο οποίος θα τους παρείχε, σε κάποια δευτερόλεπτα, κάθε αναγκαία για κείνους πληροφορία για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης; Όχι μόνον την εφαρμοστέα νομοθεσία αλλά και τις τάσεις της νομολογίας σε εθνικό (και όχι μόνον) επίπεδο;

Μοιάζει πράγματι επικίνδυνο να αντικαταστήσουμε τον δικηγόρο μας ή, πολύ περισσότερο, τον φυσικό δικαστή μας από την ΑΙ.

Μήπως όμως ήρθε η ώρα να τους παράσχουμε τέτοια εργαλεία;

Ή, επί του παρόντος, να τους προτρέψουμε να μελετήσουν και, γιατί όχι, αξιοποιήσουν;

 

Οι προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη

Μόνον ενδιαφέρουσες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι προτάσεις (μεταξύ άλλων και) για την βελτίωση της απονομής δικαιοσύνης. Ας εστιάσουμε σε δύο από αυτές (σελ. 70): (α) στο θεσμό των επίκουρων δικαστών και (β) την ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα:

Ο θεσμός (και κλάδος) των επίκουρων

«Για την αποτελεσματικότερη χρήση του χρόνου των δικαστών, προτείνεται η  θεσμοθέτηση ενός διακριτού κλάδου επίκουρων.

Επίκουροι χρησιμοποιούνται σε πολλές άλλες χώρες όπως η Γαλλία (assistants de justice), το Ηνωμένο Βασίλειο (judicial assistants), και οι Ηνωμένες Πολιτείες (judicial clerks).

Οι επίκουροι στις χώρες αυτές συνδράμουν τους δικαστές με έρευνα της νομολογίας, επιλέγονται μεταξύ των καλύτερων αποφοίτων των νομικών σχολών, και έχουν ολιγοετή θητεία μετά από την οποία μπορούν να εργαστούν στον δικαστικό ή και δικηγορικό κλάδο.  Ένας τρόπος να εφαρμοστεί ο θεσμός των επίκουρων στην Ελλάδα είναι αυτοί να είναι δικαστές σε χαμηλότερους βαθμούς που να υπηρετούν μέρος του χρόνου τους και για ολιγοετές διάστημα στη θέση του επίκουρου, αποκομίζοντας χρήσιμη  εμπειρία για τη μελλοντική τους εξέλιξη στον κλάδο».

 

Η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης

«Οι διαδικασίες ψηφιοποίησης της δικαιοσύνης θα πρέπει να συνεχιστούν με ταχείς ρυθμούς. …η επιτυχία του εγχειρήματος απαιτεί όχι μόνο την απόκτηση πληροφοριακών συστημάτων, αλλά και την οργανωτική δομή ώστε οι δυνατότητες που τα συστήματα αυτά παρέχουν να αξιοποιούνται. Ειδικότερα, η λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων θα πρέπει να υποστηρίζεται επαρκώς από προσωπικό με ψηφιακές δεξιότητες. Η χρήση των συστημάτων αυτών θα πρέπει να γίνει υποχρεωτική…»

 

Το (κοντινό) μέλλον

Θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο πως δεν θα βραδύνει η αξιοποίηση της ΑΙ (και) στη χώρα μας. Πρώτα θα τη δούμε στις δικηγορικές εταιρείες και στα δικηγορικά γραφεία. Θα τη συναντήσουμε στη συνέχεια, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, και στην απονομή της δικαιοσύνης.

Αυτό που σήμερα συμβαίνει είναι πως το προϊόν της LawGeex AI μπορεί κάποιος (δικηγόρος/δικηγορική εταιρεία) να το αγοράσει προκειμένου να βελτιώσει τις υπηρεσίες που παρέχει στους πελάτες του ή, απλά, για να διευκολύνει το έργο του. Προφανώς θα μπορούσε κάποιος και άλλα, ανάλογα προϊόντα, να εντοπίσει και αποκτήσει.

Αντίστοιχα, αυτό που ήδη προτείνεται από την Επιτροπή Πισσαρίδη (για την βελτίωση της απονομής της δικαιοσύνης) είναι η θεσμοθέτηση ενός (ήδη υφιστάμενου σε άλλα δικαιϊκά συστήματα) διακριτού κλάδου επίκουρων των δικαστών. Θα φαινόταν άραγε αδύνατο να φανταστούμε στη θέση των επίκουρων (ή «βοηθών» των επίκουρων) την ΑΙ; Θα τολμούσε κάποιος να απαντήσει αρνητικά;

Κι αν βρισκόταν έστω ένας (πρεσβύτερος-το δίχως άλλο), έχω ένα ερώτημα για κείνον: Θα τολμούσε, άραγε, να σκεφτεί (πριν από τριάντα, μόλις, χρόνια) πως τους πολλούς δεκάδες τόμους της πρόσφατης νομολογίας θα ήταν δυνατό να αντικαταστήσει με χρηστικά εργαλεία διαδικτυακής τράπεζας νομικών πληροφοριών; Και πως, στην ίδια τράπεζα, θα μπορούσε εύκολα, γρήγορα και αποτελεσματικά να εντοπίσει («εν ριπή οφθαλμού»-κατά κυριολεξία)  την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία [αντί να χρειάζεται να ανατρέξει στους εκατόν έντεκα (111) τόμους του Διαρκή Κώδικα Νομοθεσίας (του γνωστού, τότε, «Ραπτάρχη»)-εφόσον ήταν ορθά, και χωρίς παραλείψεις, ενημερωμένος];

 

Η ύφεση της εθνικής μας οικονομίας για το παρελθόν έτος είναι βαθιά˙ αναμένεται να οριστικοποιηθεί στο, διόλου ευκαταφρόνητο, 10%. Θα πρέπει, προς τούτο, συγκροτημένα να κινηθούμε προς την επίτευξη της ανατροπής της.

Η βελτίωση της ταχύτητας και ποιότητας στην απονομή της δικαιοσύνης θα αποτελέσει (και κατά την έκθεση Πισσαρίδη) καθοριστικό παράγοντα για την οικονομική ανάκαμψη και ανάπτυξη της χώρας μας.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη στην υπηρεσία της απονομής της δικαιοσύνης μπορεί σήμερα, στη σκέψη κάποιων, να φαντάζει ουτοπική. Είναι δεδομένο όμως πως αποτελεί, ήδη, πραγματικότητα. Ταχεία αναμένεται η περαιτέρω ανάπτυξή της. Θα καταστεί, με τον τρόπο αυτό, περαιτέρω χρηστικό (αλλά και προσβάσιμο) εργαλείο στα χέρια των δικηγόρων και, το δίχως άλλο, και των δικαστών.

Ας επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να φανταστούμε τη συγκεκριμένη εποχή˙ δεν είναι, εξάλλου, μακρινή.

Θα είναι, το δίχως καλύτερη, για τους δικηγόρους˙ για τους δικαστές˙ για τις επιχειρήσεις.

Εν τέλει: για την οικονομία και τον άνθρωπο.-

 

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Ιανουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

 

 

 

Τεχνολογίες Κατανεμημένου Καθολικού (DLT): επιχειρήσεις και καθημερινότητα

Ι. Προοίμιο

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, στις τεχνολογίες που την απαρτίζουν, τις κοσμογονικές αλλαγές που τη συνοδεύουν. Αναφερθήκαμε επίσης στην ανυπαρξία (αλλά και αναγκαιότητα για θέσπιση) του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου που είναι αναγκαίο για την υποδοχή και αξιοποίηση τους, προς την κατεύθυνση της υγιούς ανάπτυξης, των επιχειρήσεων και της χώρας.

Μεταξύ των λοιπών τεχνολογιών που συναπαρτίζουν την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, ξεχωριστή θέση κατέχει η Τεχνολογία του Κατανεμημένου Καθολικού (Distributed Ledger Technology-DLT). Για τις εφαρμογές της συγκεκριμένης τεχνολογίας θα μπορούσαμε να αναφωνήσουμε «ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός», αντιγράφοντας τμήμα χωρίου της Παλαιάς Διαθήκης (Ψαλ. 103,25). Ξεκινώντας από τη συγκεκριμένη παραδοχή, προφανώς και δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξει κάποια, ικανοποιητική έστω, κάλυψή τους στο πλαίσιο ενός άρθρου-πολλώ δε μάλλον από έναν μη επαΐοντα.

Είναι αλήθεια όμως πως οι συγκεκριμένες τεχνολογίες, εφαρμογές και οφέλη τους, δεν αφορούν μόνον τους ειδικούς.
Αφορούν όλους μας.
Ανεξαιρέτως.

 

ΙΙ. Το περιεχόμενο της Τεχνολογίας του Κατανεμημένου Καθολικού (DLT) και του blockchain

Είδαμε ήδη (στο προαναφερθέν άρθρο) πως «η Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού …είναι μια βάση δεδομένων τα οποία αντί να αποθηκεύονται σε μια κεντρική τοποθεσία κατανέμονται σε δίκτυο περισσοτέρων υπολογιστών. Τα μέλη του δικτύου, ανάλογα με τις άδειες που τους έχουν δοθεί, έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν πρόσβαση στις πληροφορίες ή/και, κατά περίπτωση, να προσθέτουν δεδομένα. Ο περισσότερο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού είναι η, ευρύτερα γνωστή, αλυσίδα συστοιχιών («blockchain»)». Είδαμε ακόμα πως, όσον αφορά το blockchain (ή Αλυσίδα Συστοιχιών): «…Η «αλυσίδα» προστατεύεται στο σύνολό της από σύνθετους μαθηματικούς αλγορίθμους με σκοπό να διασφαλίζεται η ακεραιότητα και η ασφάλεια των δεδομένων. Αυτή η αλυσίδα αποτελεί την ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των συναλλαγών που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων. Περισσότερο γνωστή χρήση του blockchain βασίζεται η δημιουργία και κυκλοφορία κρυπτονομισμάτων καθώς και η διενέργεια συναλλαγών με αυτά. Το blockchain λέγεται πως θα φέρει αλλαγές σημαντικότερες από εκείνες της δημιουργίας και επέκτασης σε ευρεία χρήση του διαδικτύου»

 

ΙΙΙ. Οι δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Δεδομένης της σοβαρότητας και βαρύτητας του όλου θέματος αλλά και της επέκτασης και αξιοποίησης των DLT σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εξαιρετικά πυκνές ιδίως σε ό,τι αφορά το blockchain.

Δυστυχώς όμως, η τεχνολογία «τρέχει» πάντα με εξαιρετικά γοργά βήματα. Τις περισσότερες φορές τόσο γοργά που οι περισσότεροι από εμάς αδυνατούμε να την παρακολουθήσουμε-έστω επαρκώς.

Πριν από λίγες μέρες, συμπληρώθηκε ένας χρόνος από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ψήφισμα. Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με τις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (DLT) και το σύστημα blockchain: οικοδόμηση εμπιστοσύνης με αποδιαμεσολάβηση (2017/2772(RSP)). Το συγκεκριμένο ψήφισμα (στο εξής: το «Ψήφισμα») εμπεριέχει διάφορες και ιδιαίτερα σημαντικές παραδοχές. Παρέχει όμως και συγκεκριμένες κατευθύνσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αξιοποίηση των εφαρμογών DLT σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

 

IV. Πλεονεκτήματα από τη χρήση των εφαρμογών DLT

Η αξιοποίησή των εφαρμογών DLT παρέχει σημαντικά πλεονεκτήματα. Ενδεικτικά:

(α) Η DLT και το blockchain μπορούν να αποδειχθούν εργαλεία που θα παράσχουν στους χρήστες τη δυνατότητα να ελέγχουν τα δικά τους δεδομένα. Να αποφασίζουν ποια δεδομένα θα διαμοιράζονται στο κατανεμημένο καθολικό και ποια όχι, ποιος μπορεί να τα δει και ποιος όχι.
(β) Με την αξιοποίηση εφαρμογών DLT καθίσταται εφικτή η απομείωση του κόστους συναλλαγής. Οι διαμεσολαβητές αποδεικνύονται περιττοί, όπως εξάλλου και οι σχετικές δαπάνες και αμοιβές τους. Το τελικό κόστος υπηρεσιών και προϊόντων προκύπτει φθηνότερο προς όφελος όχι μόνον των επιχειρήσεων αλλά και των καταναλωτών.
(γ) Η DLT έχει τη δυνατότητα, μέσω των αναγκαίων μηχανισμών κρυπτοθέτησης και ελέγχου αλλά και της καθιέρωσης ενός σχετικού ηλεκτρονικού προτύπου, να συνδράμει στη βελτίωση της ασφάλειας και εμπιστοσύνης των συναλλαγών.
(δ) Η DLT προωθεί την ψευδωνυμοποίηση αλλά όχι την ανωνυμοποίηση του χρήστη. (Στο σημείο αυτό ακριβώς είναι που έχει ξεκινήσει, ήδη, μια αρκετά μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη συμβατότητά της με το GDPR).
(ε) Η DLT μπορεί να συμβάλει στη διαφάνεια και τη μείωση της διαφθοράς, στον εντοπισμό της φοροδιαφυγής. Επίσης: στην ανίχνευση παράνομων πληρωμών και ιδιοποίησης περιουσιακών στοιχείων, στη διευκόλυνση πολιτικών κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
(στ) Η αξιοποίηση της DLT καθιστά εφικτή τη διασφάλιση της ακεραιότητας και ασφάλειας των δεδομένων.
(ζ) Οι κυβερνοεπιθέσεις φαίνεται πως έχουν μικρότερο αντίκτυπο σε εφαρμογές DLT, δεδομένου ότι πρέπει να στοχεύουν επιτυχώς σε απροσδιόριστα μεγάλο αριθμό αντιγράφων και όχι σε έναν, μόνον, server.

Από την άλλη πλευρά, οι κίνδυνοι από την αξιοποίηση των εφαρμογών DLT φαίνονται, επί του παρόντος, απομειωμένοι. Όπως εξάλλου και τα σχετικά προβλήματα.

 

V. Τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT), αποκέντρωση και εφαρμογές

Οι εφαρμογές της DLT είναι απροσδιόριστα πολλές. Φαίνεται πως και στο ορατό μέλλον δεν πρόκειται να εξαντληθούν.
Η δυνατότητα επίτευξης ενός περιβάλλοντος εμπιστοσύνης μεταξύ των συναλλασσομένων μερών και η έλλειψη ανάγκης διαμεσολάβησης τρίτων ανατρέπει τα δεδομένα. Το δεδομένο αυτό είναι δυνατό να περιορίσει (και στη συνέχεια να ανατρέψει πλήρως) παλαιά μοντέλα λειτουργίας επιχειρήσεων και συναλλαγών. Μπορεί επίσης να βελτιώσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες και να επιτύχει σημαντική, κάποιες φορές, απομείωση του κόστους-σε ένα ευρύ φάσμα βασικών τομέων.

Η αξιοποίηση της DLT θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δομή της δημόσιας διακυβέρνησης και στον ρόλο των θεσμών. Στο πλαίσιο αυτό αναμένεται να δούμε, το προσεχές χρονικό διάστημα, μελέτες σχετικά με την εκτίμηση των πιθανών σεναρίων μιας ευρύτερης υιοθέτησης δημόσιων δικτύων βασισμένων στην DLT. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει παράσχει τέτοια, συγκεκριμένη, κατεύθυνση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Είναι δεδομένο πως το φάσμα των εφαρμογών που βασίζονται στην τεχνολογία DLT είναι εξαιρετικά ευρύ. Αναμένεται να επηρεασθεί, πιθανότατα, το σύνολο των τομέων της οικονομίας-αν όχι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος τους.

Ενδεικτικά:
(α) Εφαρμογές φιλικές για την ενέργεια και το περιβάλλον

Η αξιοποίηση εφαρμογών DLT στο χώρο της ενέργειας είναι δυνατό να δημιουργήσει πολυεπίπεδα οφέλη. Είναι δυνατό να συμβάλλει στην παραγωγή «πράσινης» ενέργειας-ακόμα και σε επίπεδο νοικοκυριού, στην ανταλλαγή ή και στη δωρεά της. Συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη ενοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στην αξιοποίησή της στην τροφοδοσία ηλεκτρικών οχημάτων. Μπορεί ακόμα να συμβάλλει στην ακριβή ιχνηλάτηση των πιστοποιητικών ανανεώσιμης ή ανθρακικής ενέργειας και στη δημιουργία νέων ευκαιριών στην κυκλική οικονομία παρέχοντας κίνητρα για την ανακύκλωση.

(β) Μεταφορές

Στο χώρο των μεταφορών η DLT είναι αξιοποιήσιμη, μεταξύ άλλων, στην ταξινόμηση και διαχείριση οχημάτων, στον έλεγχο των αποστάσεων οδήγησης, στην έξυπνη ασφάλιση και τη φόρτιση των ηλεκτρικών/ηλεκτρονικών οχημάτων.

(γ) Υγειονομική περίθαλψη

Στο συγκεκριμένο πεδίο φαίνεται πως θα υπάρξει σημαντική αξιοποίηση επιμέρους εφαρμογών της DLT. Αποδεικνύεται εφικτή (και λογικά αναμενόμενη):
• Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δεδομένων στο πλαίσιο της κατάρτισης εκθέσεων κλινικών δοκιμών.
• Η ψηφιακή ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων με την έγκριση και έλεγχο των ενδιαφερομένων ασθενών.
• Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, χάρη στη διαλειτουργικότητα των ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας.
• Η εξακρίβωση κι επιβεβαίωση της ταυτότητας των φαρμάκων και η διευκόλυνση της διανομής τους.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να τονισθεί πως η τεχνολογία DLT διασφαλίζει το απόρρητο ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων-ιατρικής φύσεως και επιτρέπει στους πολίτες να ελέγχουν, οι ίδιοι, τα συγκεκριμένα δεδομένα τους. Μπορούν δηλαδή να επιλέγουν ποια ιατρικής φύσεως προσωπικά τους δεδομένα θα παρασχεθούν και σε ποιον και να παρέχουν την άδειά για τη χρήση τους από τις ασφαλιστικές εταιρείες αλλά και τους παρόχους υπηρεσιών υγείας.

(δ) Αλυσίδες εφοδιασμού

Η χρήση της DLT μπορεί:
• να συνδράμει στη βελτίωση των αλυσίδων εφοδιασμού,
• να διευκολύνει την αποστολή και την παρακολούθηση του τόπου προέλευσης των εμπορευμάτων, των συστατικών ή εξαρτημάτων τους,
• να βελτιώσει τη διαφάνεια,
• να παράσχει εγγυήσεις για την τήρηση των πρωτοκόλλων βιωσιμότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τόπο καταγωγής ενός προϊόντος.
Με την αξιοποίησή της μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος να παρεισφρύσουν παράνομα (ή μη εγκεκριμένα) προϊόντα στην αλυσίδα εφοδιασμού. Διασφαλίζεται επίσης η προστασία του καταναλωτή, η υγιής επιχειρηματικότητα και, φυσικά, τα δημόσια έσοδα. Η DLT μπορεί να αξιοποιηθεί ως σημαντικό εργαλείο στα χέρια των τελωνειακών υπαλλήλων κατά τον έλεγχο τυχόν απομιμήσεων.

(ε) Εκπαίδευση

Με αφορμή συγκεκριμένες δικαστικές, και όχι μόνον, υποθέσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας στη χώρα μας τον τελευταίο χρόνο, έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση. Μια συζήτηση σχετικά με την ηθική και νομική απαξία αλλά και τις συνέπειες που έχει (πρέπει να έχει ή να μην έχει) εκείνος που ψευδώς έχει δηλώσει κάποιο τίτλο σπουδών κατά την πρόσληψή του.
Με τη χρήση της DLT η επαλήθευση ακαδημαϊκών τίτλων, τίτλων σπουδών και η πιστοποίηση γνώσεων και προσόντων, αποδεικνύεται εξαιρετικά ευχερής. Συγκεκριμένοι οργανισμοί εκπαίδευσης και πιστοποίησης έχουν υιοθετήσει ήδη τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Έχουν διασφαλίσει με τον τρόπο αυτό την αδιατάρακτη σύνδεση συγκεκριμένου τίτλου (σπουδών ή πιστοποίησης γνώσεων και προσόντων) με συγκεκριμένο πρόσωπο.

Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αναμένουμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (κατ’ επιταγή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) τη διερεύνηση της δυνατότητας δημιουργίας ενός πανευρωπαϊκού δικτύου (με την αξιοποίηση της DLT) για το διαμοιρασμό δεδομένων και πληροφοριών, με σκοπό την περισσότερο αποτελεσματική αναγνώριση των ακαδημαϊκών τίτλων. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο θα πρέπει να αναμένουμε αντίστοιχες κινήσεις από τα επιμέρους κράτη-μέλη. Κι επίσης από τους φορείς παροχής εκπαίδευσης, πιστοποίησης γνώσεων και προσόντων, όσον αφορά τους από μέρους τους εκδιδόμενους τίτλους.

Στην περίπτωση που ένα τέτοιο σύστημα θα ετίθετο, συνολικά, σε εφαρμογή δύσκολα κάποιος θα έμπαινε στον πειρασμό να επικαλεστεί την ύπαρξη τίτλου που δεν διαθέτει. Το αποτέλεσμα; Περισσότερη διαφάνεια και αξιοκρατία, μη ενασχόληση των εμπλεκομένων προσώπων και αρμοδίων αρχών με τέτοια (σαν τα προαναφερθέντα και αντίστοιχα) ζητήματα.

(στ) Δημιουργικές βιομηχανίες και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright)

Η αξιοποίηση της DLT μπορεί να δώσει τη δυνατότητα επιβεβαίωσης και διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright), συγγενικών δικαιωμάτων και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Μπορεί να διευκολύνει την προστασία τους. Μέσω ενός ανοικτού δημόσιου καθολικού θα αποδεικνυόταν ευχερής ο εντοπισμός της κυριότητας και των (ηθικών και περιουσιακών) δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Κι αφού αυτό θα αποδεικνυόταν εφικτό, δεν θα απαιτούνταν πλέον διαμεσολαβητές όσον αφορά την είσπραξη, για λογαριασμό των δημιουργών, των συναφών περιουσιακών δικαιωμάτων.

(ζ) Χρηματοπιστωτικός τομέας

Ο διεθνής χρηματοπιστωτικός τομέας είναι εκείνος που, πιθανότατα, διαθέτει ηγετική θέση σε παγκόσμιο επίπεδο, στην προσπάθεια ανίχνευσης και αξιοποίησης των εφαρμογών της DLT. Κι αυτό δεν είναι παράδοξο καθώς η αξία της συγκεκριμένης τεχνολογίας αποδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική στο συγκεκριμένο τομέα. Αποδεικνύεται σημαντική στις (καινοτόμες) δυνατότητες που παρέχει στη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση. Στη βελτίωση της διαφάνειας. Στη μείωση του κόστους των συναλλαγών και των έμμεσων εξόδων-χάρη στον εξορθολογισμό που προσφέρει αλλά και την καλύτερη (και ασφαλέστερη) διαχείριση των δεδομένων.

Είναι, ήδη, δεδομένη η ανατροπή της «καθεστηκυίας» τάξης από την χρήση εφαρμογών της DLT σε επίπεδο διαδικασιών, εξοικονόμησης πόρων, περίσσειας ανθρωπίνων πόρων και όχι μόνον. Μην ξεχνάμε όμως πως και τα κρυπτονομίσματα είναι μια εφαρμογή (η γνωστότερη ίσως) της DLT. Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία αλλά και οι κίνδυνοι από την χρήση τους δεν έχουν ακόμα αποτιμηθεί.

Η αδυναμία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος να αποτρέψει τη χρήση των κρυπτονομισμάτων είχε όμως και μια ενδιαφέρουσα συνέπεια: την (κατ’ ανάγκη) αποδοχή της ύπαρξής τους αλλά και την προσπάθεια ενσωμάτωσής τους στο ευρωπαϊκό σύστημα πληρωμών.

 

VI. Έξυπνες συμβάσεις

Η τεχνολογία είναι εχθρός καθενός που μένει (ή, μάταια, προσπαθεί να παραμείνει) προσκολλημένος στις συνήθειες του παρελθόντος.
Τι μας διδάσκει όμως η ιστορία; Πως η τεχνολογία είναι εκείνη που, πάντοτε, βγαίνει νικητής σε κάθε, τέτοιου είδους, αναμέτρηση.
Είναι δεδομένο πως τις έξυπνες συμβάσεις (εκείνες δηλ. που για τη σύναψή τους χρειάζονται κάποιες γραμμές κώδικα και, σε τελική ανάλυση, ένα “enter”), πρώτα απ’ όλους θα τις πολεμήσουμε εμείς οι δικηγόροι. Κι είναι επίσης δεδομένο πως από τη συγκεκριμένη αντιπαράθεση εκείνες θα βγουν νικήτριες.
Παρά το γεγονός πως δεν έχουμε, έστω, εξοικειωθεί με το συγκεκριμένο όρο, η χρήση των έξυπνων συμβάσεων μοιάζει να είναι ανεξάντλητη. Κι αυτό χάρις στις εφαρμογές της DLT.

Ποιο όμως είναι το σημαντικό πρόβλημα; Η έλλειψη ασφάλειας δικαίου.
Οι έξυπνες συμβάσεις είναι, εν πολλοίς, αρρύθμιστες: ως προς την ευθύνη και τους κινδύνους των συμβαλλομένων, το εφαρμοστέο δίκαιο, τα αρμόδια δικαστήρια…
Ένα θα πρέπει να θεωρούμε ως βέβαιο: η χρήση των έξυπνων συμβάσεων σταδιακά θα καταλαμβάνει τον χώρο των κοινών. Κι όσο η εγκυρότητα μιας ψηφιακής κρυπτογραφικής υπογραφής θα διευρύνει την ασφάλεια δικαίου τόσο θα διευκολύνεται και διευρύνεται η χρήση των έξυπνων συμβάσεων σε βάρος των κοινών.
Και κάτι ακόμα πιο σημαντικό: Θα πρέπει να θεωρούμε ως δεδομένο πως η τεχνολογία θα αρχίσει (λίγο-λίγο) να υποκαθιστά εμάς τους δικηγόρους και να μας υπενθυμίζει πως δεν είμαστε δα και τόσο σημαντικοί όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

 

VII. Πολιτικές για την προώθηση των τεχνολογιών DLT στην Ευρώπη

Είναι σημαντικό πως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποδέχεται την έλλειψη κανονιστικής αντιμετώπισης τις DLT. Ταυτόχρονα, έχει υιοθετήσει τη θέση πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα πρέπει, επί του παρόντος τουλάχιστον, να ρυθμίσει κανονιστικά τις DLT αλλά να προσπαθήσει να εξαλείψει τα υφιστάμενα εμπόδια στην εφαρμογή των αλυσίδων συστοιχιών (blockchains).
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αποδεχθεί επίσης πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αξιολογήσει και να αναπτύξει ένα ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για την επίλυση τυχόν προβλημάτων δικαιοδοσίας. Τέτοια προβλήματα είναι εκείνα που ενδέχεται να προκύπτουν σε περιπτώσεις απάτης ή ποινικών υποθέσεων κατά τις ανταλλαγές στο πλαίσιο της τεχνολογίας DLT. Έχει αποδεχθεί επίσης πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι αρμόδιες εθνικές αρχές είναι εκείνες που θα πρέπει να μεριμνήσουν για τη δημιουργία γρήγορης τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης και ρυθμιστικής ικανότητας που να επιτρέπουν ταχεία νομοθετική ή κανονιστική δράση όταν αυτό κριθεί απαραίτητο.

Η βέλτιστη αξιοποίηση των εφαρμογών της DLT «περνά» μέσα από συγκεκριμένες προϋποθέσεις και, επιπρόσθετα, δράσεις τόσο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσο και των κρατών-μελών. Και όχι μόνον.

Είναι απολύτως αναγκαία η ευαισθητοποίηση και κατάρτιση των πολιτών, των επιχειρήσεων και της δημόσιας διοίκησης, ώστε να διευκολυνθεί η κατανόηση και αφομοίωση της εν λόγω τεχνολογίας. Απαιτείται, επίσης, η διεύρυνση της έρευνας για τις εφαρμογές της DLT, η διενέργεια των αναγκαίων μελετών, οι επενδύσεις στο συγκεκριμένο τομέα, η χρηματοδότηση ερευνητικών πρωτοβουλιών, η ανάπτυξη και προώθηση στρατηγικών κατάρτισης και επανακατάρτισης στις ψηφιακές δεξιότητες.
Αυτές είναι κάποιες, μόνον από τις δράσεις που αναμένεται να συμβάλουν καθοριστικά στην ενεργό και χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχή της ευρωπαϊκής κοινωνίας στην αναγκαία αλλαγή αντιλήψεων και πρακτικών.

 

VIII. Εν κατακλείδι

Οι Τεχνολογίες Κατανεμημένου Καθολικού (DLT) έχουν βρει, ήδη, πληθώρα εφαρμογών («ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός») σε περισσότερους τομείς της οικονομίας. Θα πρέπει να θεωρούμε βέβαιο πως, πολύ σύντομα, θα καλύψουν, το σύνολο των τομέων της-ανεξαιρέτως. Κι ακόμα περισσότερο: τη ζωή και την καθημερινότητα όλων μας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πράγματι, κατά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «μια εξαιρετική ευκαιρία να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στον τομέα της τεχνολογίας DLT και αξιόπιστος παράγοντας στη διαμόρφωση σε παγκόσμιο επίπεδο της ανάπτυξης της τεχνολογίας DLT και των αγορών DLT».

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να αναλάβει πρωτοβουλίες για την εξοικείωση, την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση και των πολιτών με τις συγκεκριμένες τεχνολογίες. Για την αντιμετώπιση του ψηφιακού χάσματος μεταξύ των κρατών.

Αντίστοιχα αυτό θα πρέπει να συμβεί και στη χώρα μας καθώς το ψηφιακό χάσμα μεταξύ των πολιτών αποδεικνύεται τεράστιο. Θα πρέπει με βήματα γοργά να καλυφθεί. Το παράδειγμα της Εσθονίας μπορεί να καταστεί, και για μας, φωτεινό.

Το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι συλλογικοί τους φορείς θα πρέπει, όσο ακόμα είναι καιρός, να αναζητήσουν τρόπους αξιοποίησής των εφαρμογών DLT.
Εκείνες από τις επιχειρήσεις που θα αντιληφθούν (γρηγορότερα) τα νέα δεδομένα και θα αξιοποιήσουν τις σχετικές ευκαιρίες, θα αποκτήσουν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων.

Κι εμείς από την μεριά μας, ως ενεργοί πολίτες, οφείλουμε να τείνουμε «ευήκοα ώτα» σε ό,τι αύριο θα καταστεί καθημερινότητά μας.
Να ακούσουμε!
Να διαβάσουμε!
Να γίνουμε κοινωνοί της σχετικής πληροφόρησης! Όχι γιατί θα γίνει, με κάποιο τρόπο, υποχρεωτική η γνώση των σχετικών εφαρμογών και τεχνολογιών αλλά γιατί, πολύ γρήγορα, θα αποδειχθούν συνυφασμένες με την ύπαρξη και καθημερινότητά μας.

Όσοι από εμάς θα κλείσουμε αυτιά και μάτια στην «επόμενη μέρα» θα βρεθούμε, το δίχως άλλο, περιθωριοποιημένοι κι απομονωμένοι.
Οι πατέρες στο Άγιο Όρος το έχουν ήδη, συνειδητά, επιλέξει.
Εμείς οι υπόλοιποι;

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 13 Οκτωβρίου 2019.

Ι. Προοίμιο

Στους Λατίνους, κατά το Μεσαίωνα, ήταν οικεία η φράση «Graecum est; non legitur» Από τη συγκεκριμένη φαίνεται πως έλκει την καταγωγή της η παγκοσμίως γνωστή «That‘s Greek to me» που χρησιμοποιήθηκε,  κοντά στην παρούσα μορφή της, το 1599 από τον  William Shakespeare στην  «Τραγωδία του Ιούλιου Καίσαρα».

Στην ελληνική της εκδοχή («αυτά είναι κινέζικα») μας είναι εξαιρετικά οικεία-και ως φιλοσοφική, δυστυχώς, προσέγγιση: Υποδηλώνει ό,τι αδυνατούμε να αντιληφθούμε, ό,τι είναι τόσο δυσνόητο, που οποιαδήποτε προσπάθεια κατανόησής του μας μοιάζει ατελέσφορη.

Ο όρος «4^η Βιομηχανική Επανάσταση» (ή «Industry 4.0» ή «I 4.0» ή «4IR» ή «I.4») δεν κινούσε επαρκώς το ενδιαφέρον μου.

Μέχρι πρότινος.

Συνειδητοποίησα όμως (όχι, ευτυχώς, πολύ αργά) πως ο συγκεκριμένος όρος περιλαμβάνει μια, πραγματική, κοσμογονία. Εξελίξεις (λιγότερο ή περισσότερο) οικείες αλλά και παντελώς άγνωστες. Έννοιες για τις οποίες εύκολα θα ήταν δυνατό να υιοθετήσει κάποιος το: «αυτά είναι κινέζικα», υποδηλώνοντας αδιαφορία, ενδεχομένως απαξία και, ταυτόχρονα, παραίτηση. Μήπως όμως θα ήταν εξαιρετικά παρακινδυνευμένο;

 

ΙΙ. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση, που ξεκίνησε στα τέλη του 18^ου αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία, χαρακτηρίστηκε από την βιομηχανική αξιοποίηση των μηχανών, της δύναμη του νερού και του ατμού. Η δεύτερη, στα τέλη του 19^ου αιώνα, χαρακτηρίστηκε από τη μαζική παραγωγή, τις γραμμές συναρμολόγησης και την αξιοποίηση του ηλεκτρισμού. Η τρίτη, στα τέλη του 20^ού, από την αξιοποίηση της ηλεκτρονικής και της πληροφορικής.

Κι η τέταρτη που μόλις άρχισε;

Η 4IR  ενισχύει αυτό που ονομάστηκε “έξυπνο εργοστάσιο”. Μέσα στα «έξυπνα» εργοστάσια, τα κυβερνο-φυσικά συστήματα παρακολουθούν και εποπτεύουν τις φυσικές διαδικασίες, δημιουργούν ένα εικονικό αντίγραφο του φυσικού κόσμου και παίρνουν αποκεντρωμένες αποφάσεις. Τα κυβερνο-φυσικά συστήματα επικοινωνούν και συνεργάζονται με ανθρώπους αλλά και (αυτόνομα) μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο. Η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία βελτιώνεται με την εισαγωγή μεθόδων αυτοβελτιστοποίησης, αυτοδιάσπασης,  αυτοδιάγνωσης, τεχνητής νοημοσύνης και ευφυούς υποστήριξης των εργαζομένων.

Φαίνεται όμως πως δεν υπάρχει κάποιο πεπερασμένο περιεχόμενο για την 4IR. Τα όριά της έχουν υπερβεί εκείνα των εργοστασίων. Ακόμα και των έξυπνων. Και, κατά τον Alec Ross («Οι βιομηχανίες του μέλλοντος», 2016): «Η επερχόμενη εποχή της παγκοσμιοποίησης θα απελευθερώσει ένα κύμα τεχνολογικών, οικονομικών και κοινωνιολογικών αλλαγών που θα είναι εξίσου σημαντικές με τις αλλαγές που κλόνισαν συθέμελα τη γενέτειρά μου κατά τον 20ό αιώνα και τις αλλαγές που προκλήθηκαν από την έλευση του διαδικτύου και της ψηφιοποίησης καθώς τελείωνα το κολέγιο, πριν από 20 χρόνια. Προσπαθήστε να φανταστείτε κάποια εξέλιξη σε τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους όσο οι βιοεπιστήμες, η χρηματοοικονομία, ο πόλεμος και η γεωργία, και να είστε βέβαιοι ότι κάποιος ήδη προσπαθεί να την αναπτύξει και να την εκμεταλλευτεί εμπορικά». Παρήλθε ήδη μια τριετία. Κάποιες από τις αλλαγές αυτές είναι απολύτως ευδιάκριτες. Κάποιες άλλες ήδη στην καθημερινότητα κάποιων από εμάς.

Περαιτέρω όμως: η 4IR έχει καταστήσει, ήδη, δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στον φυσικό, βιολογικό και ψηφιακό κόσμο.

 

ΙΙΙ. Οι τεχνολογίες που απαρτίζουν την 4IR και οι (κοσμογονικές) αλλαγές που τη συνοδεύουν

Στο στενό πλαίσιο ενός άρθρου, προφανώς και δεν θα ήταν δυνατό να γίνει κάποια περιοριστική, αρκετά πλήρης έστω, αναφορά στο σύνολο των τεχνολογιών οι οποίες απαρτίζουν την 4IR-πολύ περισσότερο από έναν μη ειδήμονα. Ούτε, αντίστοιχα, στις κοσμογονικές αλλαγές που φέρνει στη βιομηχανική παραγωγή, στην παροχή υπηρεσιών (χρηματοοικονομικών και μη), στην οικονομία, στην κοινωνία, στις ανθρώπινες σχέσεις και όχι μόνον.

Ενδεικτικά μόνον θα μπορούσαν να γίνουν κάποιες αναφορές, Και αυτές επιγραμματικά-ως πρόγευση:

Internet of Things (ΙοΤ): Το Διαδίκτυο των πραγμάτων αποτελεί το δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ «έξυπνων» συσκευών ή αντικειμένων (λ.χ. αυτοκίνητα, οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, ρολόγια, ρούχα) που ενσωματώνουν ηλεκτρονικά μέσα, λογισμικό, αισθητήρες και συνδεσιμότητα σε δίκτυο ώστε να επιτρέπεται η μεταξύ τους διασύνδεση και ανταλλαγή δεδομένων. Η φιλοσοφία του IoT εστιάζει στη διασύνδεση όλων των ηλεκτρονικών συσκευών μεταξύ τους (τοπικό δίκτυο) ή/και στο διαδίκτυο (παγκόσμιο ιστό). Όταν περισσότερα αντικείμενα λειτουργούν από κοινού, λέγεται ότι αποκτούν «περιβαλλοντική νοημοσύνη» (ambient intelligence).  Με το IoT, οι συγκεκριμένες «έξυπνες» συσκευές και αντικείμενα ανταλλάσουν πολύτιμες πληροφορίες για την βέλτιστη αντιμετώπιση συγκεκριμένων αναγκών αλλά και, υπό προϋποθέσεις, είναι δυνατό να αποκτήσουν ενιαία υπολογιστική ισχύ.

Robotics: Η Ρομποτική είναι κλάδος της αυτοματοποίησης, που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη, το σχεδιασμό και τη λειτουργία των ρομπότ καθώς και την έρευνα για την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Το ρομπότ αποτελεί, σύμφωνα με τον ορισμό του Ινστιτούτου Ρομπότ των ΗΠΑ,  «μια επαναπρογραμματιζόμενη πολυλειτουργική χειριστική διάταξη, σχεδιασμένη για τη μετακίνηση υλικών, εξαρτημάτων, εργαλείων και εξειδικευμένων διατάξεων, μέσω μεταβλητών, προγραμματισμένων κινήσεων για την εκτέλεση μιας σειράς εργασιών». Τα ρομπότ δεν αξιοποιούνται πλέον αποκλειστικά στη βιομηχανική παραγωγή αλλά εκτείνονται σε πληθώρα άλλων εφαρμογών (ενδ. ιατρική και οικιακή χρήση).

Virtual Reality (VR): Η εικονική πραγματικότητα είναι μέθοδος οπτικοποίησης και επεξεργασίας περίπλοκων δεδομένων αλλά και αλληλεπίδρασης των χρηστών με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Στο πλαίσιο της VR ο χρήστης δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ύπαρξής του σε ένα εικονικό περιβάλλον. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως ο χρήστης, υπό προϋποθέσεις, αποκτά την ικανότητα να πλοηγηθεί και να αλληλεπιδράσει με αυτό.

Augmented Reality: Η τεχνολογία της Επαυξημένης Πραγματικότητας είναι η τεχνολογία που ενισχύει τον φυσικό κόσμο με ψηφιακό υλικό. Χρησιμοποιείται περισσότερο σε κινητές συσκευές και συνδυάζει την προβολή του φυσικού κόσμου του οποίου όμως η απεικόνιση είναι επαυξημένη με ψηφιακές πληροφορίες (κείμενα, ήχους και video). Ο συνδυασμός της κάμερας με μία εικόνα δείκτη ή ακόμη και με το σύστημα GPS της κινητής συσκευής, επιτρέπουν την προβολή επιπλέον πληροφοριών για την εικόνα ή το γεωγραφικό σημείο αντίστοιχα, διαμορφώνοντας ένα επαυξημένο πληροφοριακά τελικό αποτέλεσμα. Οι προβολές δεδομένων είναι δυνατές είτε από τις οθόνες κινητών συσκευών είτε από ειδικά γυαλιά προβολής Augmented Reality.

Artificial Intelligence (AI): H Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ο τομέας της επιστήμης των υπολογιστών, ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση ευφυών (νοημόνων) υπολογιστικών συστημάτων, δηλαδή συστημάτων που επιδεικνύουν χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ανθρώπινη νοημοσύνη και συμπεριφορά. Η κλασσική/συμβολική της μορφή (symbolic Al) βασίζεται στην κατανόηση των νοητικών διεργασιών και ασχολείται με την προσομοίωση της ανθρώπινης νοημοσύνης προσεγγίζοντάς την με αλγόριθμους και συστήματα που βασίζονται στη γνώση, χρησιμοποιώντας ως δομικές μονάδες τα σύμβολα (π.χ. συστήματα κανόνων). Η Υπολογιστική Νοημοσύνη (computational intelligence) ή Συνδετική (connectionist) ή μη συμβολική/υποσυμβολική βασίζεται στη μίμηση της βιολογικής λειτουργίας του εγκεφάλου, όπως η διαδικασία της εξέλιξης των ειδών ή η λειτουργία του εγκεφάλου (π.χ. νευρωνικά δίκτυα και γενετικοί αλγόριθμοι).

Digital transformation: Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι η ενσωμάτωση και αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας στο σύνολο των τομέων λειτουργίας μιας επιχείρησης με σκοπό την ραγδαία αύξηση της απόδοσής της.

Distributed Ledger Technology (DLT): Η Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού είναι ένα εργαλείο για την καταγραφή της κυριότητας – θα μπορούσε να αναφέρεται για παράδειγμα στην κυριότητα χρήματος ή περιουσιακών στοιχείων, όπως τα ακίνητα. Το κατανεμημένο καθολικό είναι μια βάση δεδομένων τα οποία αντί να αποθηκεύονται σε μια κεντρική τοποθεσία κατανέμονται σε δίκτυο περισσοτέρων υπολογιστών. Τα μέλη του δικτύου, ανάλογα  με τις άδειες που τους έχουν δοθεί, έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν πρόσβαση στις πληροφορίες ή/και, κατά περίπτωση, να προσθέτουν δεδομένα. Ο περισσότερο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού είναι η, ευρύτερα γνωστή, αλυσίδα συστοιχιών («blockchain»).

Blockchain: Η Αλυσίδα Συστοιχιών είναι ο πιο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού. Η ονομασία αυτή προέρχεται από το γεγονός ότι οι συναλλαγές ομαδοποιούνται προκειμένου να σχηματίσουν συστοιχίες («blocks») οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με χρονολογική σειρά σχηματίζοντας μια αλυσίδα («chain»). Η «αλυσίδα» προστατεύεται στο σύνολό της από σύνθετους μαθηματικούς αλγορίθμους με σκοπό να διασφαλίζεται η ακεραιότητα και η ασφάλεια των δεδομένων. Αυτή η αλυσίδα αποτελεί την ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των συναλλαγών που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων. Περισσότερο γνωστή χρήση του blockchain βασίζεται η δημιουργία και κυκλοφορία κρυπτονομισμάτων καθώς και η διενέργεια συναλλαγών με αυτά. Το blockchain λέγεται πως θα φέρει αλλαγές σημαντικότερες από εκείνες της δημιουργίας και επέκτασης σε ευρεία χρήση του διαδικτύου

Smart Contract: Τα έξυπνα συμβόλαια είναι προγράμματα κώδικα τα οποία ενεργοποιούνται και εκτελούνται όταν ικανοποιηθούν συγκεκριμένες συνθήκες αυτόματα. Η σχετική διαδικασία καταγράφεται στο blockchain καθιστώντας με τον τρόπο αυτό την πληροφορία αμετάβλητη και αδιαμφισβήτητη. Τα έξυπνα συμβόλαια προσφέρουν ασφάλεια και μείωση κόστους.

Platform economy: Πρόκειται για την τάση του εμπορίου να κινείται όλο και περισσότερο προς τα πρότυπα των επιχειρηματικών ψηφιακών πλατφορμών. Οι πλατφόρμες είναι συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών που μπορούν να φιλοξενούν υπηρεσίες που επιτρέπουν στους καταναλωτές, τους επιχειρηματίες, τις επιχειρήσεις και το ευρύ κοινό να συνδέονται, να μοιράζονται πόρους ή να πωλούν προϊόντα.

Share (ή sharing) economy: Με την αξιοποίηση της συμμετοχικής (ή συνεργατικής) οικονομίας και τη χρήση της κατάλληλης τεχνολογικής πλατφόρμας υποβοηθείται η επαφή και η συναλλαγή (με ή χωρίς αμοιβή) μεταξύ των άμεσα ενδιαφερομένων (του κατόχου, λ.χ., ενός διαμερίσματος που δεν χρησιμοποιείται, μιας θέσης αυτοκινήτου που δεν χρειάζεται ή του καθηγητή των αρχαίων ελληνικών με κάποιον ελεύθερο χρόνο και, αντίστοιχα, των δυνητικών αποδεκτών των συγκεκριμένων υπηρεσιών). Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας οικονομίας είναι φθηνότερες και περισσότερο αποτελεσματικές υπηρεσίες για εκείνους που θα επέλεγαν να τις χρησιμοποιήσουν (όπως αυτές που παρέχονται από την Beat, την Uber ή την Airbnb).

Digital energy:  Η ψηφιακή προσέγγιση της ενέργειας με βάση την οποία διαφοροποιούνται ολοκληρωτικά έννοιες όπως η εξοικονόμηση, η κατανάλωση, η αποθήκευση αλλά και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με την βοήθεια της τεχνολογίας, της πληροφορικής, της ανάλυσης δεδομένων και των ψηφιακών μέσων. Ο τελικός καταναλωτής μετατρέπεται από έναν παθητικό «πληρωτή λογαριασμών» σε έναν έξυπνο δέκτη ψηφιακών υπηρεσιών από τον πάροχο ενέργειας. Οι καταναλωτές λ.χ. σε κάποιες Ευρωπαικές χώρες (UK, Ολλανδία, Γερμανία) έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύουν σε οικιακού τύπου μπαταρίες φθηνή ενέργεια από ΑΠΕ ή από το δίκτυο σε χαμηλή τιμή (πχ. νυχτερινό ή φθηνές ζώνες τιμολόγησης) και να την εκμεταλλεύονται σε άλλες ώρες της ημέρας για να καλύψουν αιχμές φορτίου, όταν η τιμή αγοράς της KWh θα έχει ανέβει ή θα υπάρχει μεγάλη ζήτηση από το δίκτυο.

Digital health: Η ψηφιακή υγεία είναι η σύγκλιση των ψηφιακών τεχνολογιών με την υγεία, την υγειονομική περίθαλψη, τη διαβίωση και την κοινωνία, με σκοπό την αποτελεσματικότερη παροχή υγειονομικής περίθαλψης και, εν τέλει, την περισσότερο εξατομικευμένη και αποτελεσματική θεραπεία. Περιλαμβάνει τη χρήση επικοινωνιών, πληροφοριών και εξειδικευμένων τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες αυτές περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, λύσεις λογισμικού και υπηρεσιών (της τηλεϊατρικής και της ανάλυσης μέσω διαδικτύου συμπεριλαμβανομένων), εφαρμογών, φορητών συσκευών ή/και απομακρυσμένων αισθητήρων παρακολούθησης.

Βιοτεχνολογία: Βιοτεχνολογία είναι το σύνολο των τεχνικών διαδικασιών που εστιάζουν στην καλύτερη αξιοποίηση και εκµετάλλευση των ιδιοτήτων της ζώσας ύλης (είτε οργανισμών είτε συστατικών αυτών-λ.χ ένζυµα), µε σκοπό την αύξηση της παραγωγής ήδη παραγόµενων προϊόντων και την δημιουργία ή παραγωγή νέων µε µεγάλη προστιθέµενη αξία και σηµασία για την ανθρωπότητα.

Neurotechnology: Η νευροτεχνολογία είναι η τεχνολογία, η οποία μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου, της συνείδησης και της σκέψης. Τα νευρικά δίκτυα, από την άλλη πλευρά, είναι η συγχώνευση αυτής της βιολογικής νοημοσύνης με τη μηχανική νοημοσύνη και συνήθως αναφέρεται στη σύνδεση μεταξύ του ανθρώπινου εγκεφάλου και των υπολογιστών.

Drones: Διεθνώς ονομάζονται UAS (:Unmanned Aircraft System) ή UAV (:Unmanned Aircraft Vehicle) ή RPAS (Remotely Piloted Aircraft Systems). Η ΥΠΑ (Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας) χρησιμοποιεί τον όρο ΣμηΕΑ (:Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών). Τα ΣμηΕΑ λοιπόν είναι ιπτάμενες μηχανές χωρίς πλήρωμα. Το μέγεθός τους ξεκινάει από πολύ μικρό (σε μέγεθος παιγνιδιού) και φτάνει μέχρι μεγέθους κανονικού αεροπλάνου. Αντί πιλότου έχουν έναν «χειριστή» που είτε τα κατευθύνει ο ίδιος από το έδαφος («τηλεκατευθυνόμενα») ή προγραμματίζει την πορεία τους πριν από την πτήση, ώστε να κινούνται αυτόματα ακολουθώντας προδιαγεγραμμένη πορεία στον αέρα («αυτοκατευθυνόμενα» – πλοηγούνται δηλαδή από πρόγραμμα «ηλεκτρονικών εντολών» το οποίο «φορτώνεται» στη μνήμη από πριν και εκτελείται την ώρα της πτήσης). Η χρήση τους είναι ήδη ευρύτατη: για ειρηνικούς (και μη) σκοπούς.

3D Printing: Τρισδιάστατη εκτύπωση είναι η μέθοδος με την οποία κατασκευάζονται αντικείμενα μέσω της διαδοχικής πρόσθεσης επάλληλων στρώσεων υλικού. Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές χρησιμοποιούνται κυρίως για την κατασκευή φυσικών μοντέλων και πρωτοτύπων από σχεδιαστές, μηχανικούς και ομάδες ανάπτυξης νέων προϊόντων. Χρησιμοποιούνται όμως ήδη για την εκτύπωση εξαρτημάτων, ανταλλακτικών αλλά και μεγαλύτερων κατασκευών με χρήση διαφορετικών υλικών και διαφορετικές μηχανικές και φυσικές ιδιότητες.

 

IV. Η 4IR και οι (αναγκαίες) νομοθετικές ρυθμίσεις

Στην πλημμυρίδα των (συχνά απολύτως δυσνόητων) αλλαγών που μας κατακλύζει, εύλογα θα αναρωτιόταν κάποιος: Σε ποιο δίκαιο, ποιο ρυθμιστικό περιβάλλον και ποιες ρυθμίσεις υπάγονται οι σχέσεις και διαφορές που δημιουργούνται στο πλαίσιο των νέων τεχνολογιών που (κάποιες μόνον από αυτές) σκιαγραφήθηκαν παραπάνω; Με βάση ποιο νόμο, άραγε, απαντώνται τα (μετά βεβαιότητας) εκατοντάδες χιλιάδες, σχετικά, ερωτήματα που εύλογα θα ήταν δυνατό ή αναγκαίο να απευθυνθούν σε ένα δικηγόρο; Και ποιος θα ήταν ο κατάλληλος;

Είναι περισσότερο από προφανές πως απάντηση στα συγκεκριμένα ερωτήματα δεν είναι δυνατό να υπάρξει: όταν οι επαΐοντες με ιδιαίτερη δυσκολία παρακολουθούν τις ραγδαίες εξελίξεις της τεχνολογίας (κι εμείς οι αδαείς απολύτως περιστασιακά και ασθμαίνοντας) ούτε λόγος να γίνεται για το (συνολικά) κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, το εφαρμοστέο δίκαιο. Απλά: δεν υφίσταται.

Αυτό βέβαια καθόλου δε σημαίνει πως θα ήταν δικαιολογημένη μια συνολική, σχετική, αδράνεια. Οι αλλαγές που επιτελούνται, λ.χ., στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, την οικονομία και τη ζωή μας από την αξιοποίηση του blockchain είναι συγκλονιστικές. Ενδεικτικά: διενέργεια συναλλαγών μέσω κρυπτονομισμάτων (το πλέον γνωστό: bitcoin), οι μετατροπές είτε μεταξύ κρυπτονομισμάτων είτε μεταξύ αυτών και των γνωστών και ευρύτερα αποδεκτών νομισμάτων, η αποδοχή (από συγκεκριμένα κράτη) των bitcoin ως μέσο πληρωμής, είναι πλέον γεγονός. Δεν γίνεται παρά να ακολουθήσει η θεσμοθέτηση των κατάλληλων κανόνων για την προστασία των συναλλαγών και των συναλλασσομένων. Κάποιες χώρες έχουν κινηθεί ή κινούνται ήδη προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ας παρακολουθούμε τα συμβαίνοντα σε διεθνές επίπεδο και (στην ανάγκη-ως κάποιο βαθμό) ας αντιγράψουμε του πρωτοπόρους.

 

V. Εν κατακλείδι

Οι αλλαγές που φέρνει μαζί της η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι κοσμογονικές και δεν αφορούν μόνον τον χώρο της παραγωγής και των εργοστασίων-αφορούν, άμεσα και κατά κυριολεξία, τη ζωή και την καθημερινότητα του καθενός από εμάς.

Αν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε την αδυναμία ή άρνηση να αντιληφθούμε τα συμβαίνοντα αποφεύγοντας να υιοθετήσουμε, και εν προκειμένω, τη στάση «αυτά είναι κινέζικα», μπορούμε να αφουγκραστούμε, όσο μπορούμε, τους ειδικούς.

Κι ακόμα περισσότερο, αυτό που επιβάλλεται να πράξουμε, έστω και εκ των υστέρων-έστω και ασθμαίνοντας, στην προσπάθειά μας να ακολουθήσουμε τις ραγδαίες εξελίξεις, είναι  να μεριμνήσουμε για τη θέσπιση των (μη υπαρκτών σήμερα) κατάλληλων κανόνων: τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο.

Για την υποβοήθηση της υγιούς ανάπτυξης της χώρας μας.

Για την προστασία των συναλλαγών και των συναλλασσομένων.

Για τη δική μας, εν τέλει, προστασία και όφελος.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτικές εκδόσεις του άρθρου δημοσιεύτηκαν στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 29 Σεπτεμβρίου 2019 και στον ενημερωτικό ιστότοπο Capital.gr, στις 3 Οκτωβρίου 2019.