Blog

Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου μιας Ανώνυμης Εταιρείας εκλέγονται για να υπηρετούν και να προάγουν το εταιρικό της συμφέρον. Δεν αποκλείεται όμως το δικό τους, προσωπικό, συμφέρον να μην ευθυγραμμίζεται με το αντίστοιχο της εταιρείας. Ακόμα χειρότερα: να συγκρούεται μ΄εκείνο. Τότε μιλάμε για «σύγκρουση συμφερόντων». Πώς οριοθετείται; Με ποιον τρόπο μπορεί κανένας να τη διαχειριστεί; Πώς αντιμετωπίζεται; Ποιες είναι οι πρόνοιες του νόμου;

 

Από τη σκοπιά της οικονομικής επιστήμης

Στην οικονομική επιστήμη είναι γνωστό το πρόβλημα του εντολέα και του εντολοδόχου (agency problem). Ο εντολέας επιλέγει τον εντολοδόχο με σκοπό ο τελευταίος να διεξάγει υποθέσεις του πρώτου. Ο τελευταίος (:εντολοδόχος) έχει την ευθύνη των αποφάσεων που επηρεάζουν τον πλουτισμό του εντολέα. Το συγκεκριμένο πρόβλημα δημιουργείται, όταν ο εντολοδόχος ενεργεί μεν για λογαριασμό του εντολέα του, ενεργεί όμως με τρόπο που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα του. Βασικός λόγος της ύπαρξης του προβλήματος αυτού συνιστά, κατά τους οικονομολόγους, η «ασυμμετρία της πληροφορίας».

Υπάρχουν δύο κατηγορίες προβλημάτων λόγω ασυμμετρίας πληροφορίας. Πρόκειται για: (α) το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου (moral hazard) και (β) το πρόβλημα της δυσμενούς επιλογής (adverse selection). Όσον αφορά την τελευταία (:δυσμενής επιλογή) τη συναντούμε στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες ο εντολέας, λόγω ασσυμετρίας της πληροφορίας, επιλέγει ως εντολοδόχο πρόσωπο το οποίο δεν έχει τη δυνατότητα (ή τη διάθεση;) να πράξει υπέρ των συμφερόντων του (του εντολέα).

Η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ μέλους ΔΣ και ΑΕ, ωστόσο, συγκαταλέγεται στο πρόβλημα του ηθικού κινδύνου. Συγκεκριμένα, ο εντολοδόχος, έχει μεν τη δυνατότητα να πράξει υπέρ των συμφερόντων του εντολέα αλλά επιλέγει να ενεργεί για την επιδίωξη των δικών του, προσωπικών, συμφερόντων.

 

Η λύση στο πρόβλημα: Εταιρική Διακυβέρνηση και Δίκαιο της Ανώνυμης Εταιρείας

Η (γενική) λύση στο πρόβλημα της σύγκρουσης συμφερόντων είναι διπλή. Η εφαρμογή των κανόνων της εταιρικής διακυβέρνησης από τη μια και η συμπόρευση με το δίκαιο της Ανώνυμης Εταιρείας από την άλλη.

Προτάσσεται, λοιπόν, η εφαρμογή των κανόνων της εταιρικής διακυβέρνησης. Και τούτο, γιατί μέσω της ευθυγράμμισης μ’ εκείνους, καθίσταται δυνατή η διαφανής δράση των μελών του ΔΣ. Και κάτι ακόμα περισσότερο: η ελεγχόμενη διάρθρωση των εκατέρωθεν συμφερόντων.

Ωστόσο, και ο νομοθέτης του δικαίου των Ανωνύμων Εταιρειών προβαίνει σε ειδικότερες ρυθμίσεις που αφορούν την αντιμετώπιση του προβλήματος της σύγκρουσης συμφερόντων του μέλους του ΔΣ με τα συμφέροντα της εταιρείας. Είναι γνωστό πως κάθε μέλος του ΔΣ αναλαμβάνει έναντι της ΑΕ υποχρέωση πίστης. Ειδικότερη έκφανσή της συνιστά η αποφυγή σύγκρουσης ιδίων συμφερόντων. Ο νομοθέτης έχει θεσπίσεις μηχανισμούς αντιμετώπισης τέτοιων περιπτώσεων σύγκρουσης. Για τη διαπίστωση, ωστόσο, τέτοιων περιπτώσεων, θα πρέπει να οριοθετηθούν εννοιολογικά το εταιρικό και το ίδιον συμφέρον των μελών του ΔΣ.

 

Το εταιρικό συμφέρον

Δεν έχει, προφανώς, νόημα στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου να περιδιαβούμε θεωρητικές περιπλανήσεις μεταξύ μονιστικής ή πλουραλιστικής θεωρίας. Ας περιοριστούμε στο, κατά τον γράφοντα-με απλά λόγια, ισχύον: Το εταιρικό συμφέρον δεν είναι παρά το συμφέρον της Ανώνυμης Εταιρείας. Μπορούμε με ασφάλεια να το ταυτίσουμε με το συμφέρον των μετόχων εκείνης-ως σύνολο.

 

Το «ίδιον συμφέρον» των μελών ΔΣ

Η οριοθέτηση του εταιρικού συμφέροντος μοιάζει απλή. Ποιο όμως είναι το «ίδιον συμφέρον» των μελών του ΔΣ; Ως ίδιο νοείται το άμεσο και προσωπικό (λ.χ. οικονομικό, ηθικό κλπ.) συμφέρον ενός μέλους του, που η τυχόν ικανοποίησή του παρακωλύει την εκπλήρωση του εταιρικού συμφέροντος.

Ωστόσο, το ίδιον συμφέρον του μέλους του ΔΣ δε χρειάζεται να συνδέεται, κατ’ ανάγκη, με το ίδιο το μέλος-σε προσωπική βάση. Ενδέχεται, δηλαδή, φορέας του συμφέροντος να είναι τρίτος. Όχι, όμως, οποιοσδήποτε τρίτος. Θα πρέπει να είναι πρόσωπο με το οποίο το μέλος του ΔΣ συνδέεται με κάποιο τρόπο και είναι δυνατό, κατά τεκμήριο, να του ασκεί επιρροή. Λόγω δε ακριβώς της συγκεκριμένης σχέσης μεταξύ του μέλους ΔΣ και τρίτου, το όφελος από την ικανοποίηση του συμφέροντος του τελευταίου είναι δυνατό να καρπωθεί, εν τέλει, (έστω και έμμεσα) το μέλος του ΔΣ. Συνεπώς, προκειμένου ένα «αλλότριο» συμφέρον να θεωρηθεί ως «ίδιον» συμφέρον του μέλους του ΔΣ θα πρέπει να εξεταστεί η έννομη σχέση που το συνδέει με τον τρίτο.

Ο νομοθέτης προβαίνει σε προσδιορισμό των σχέσεων αυτών. Προβλέπει, ειδικότερα, ως περιπτώσεις κατά τις οποίες το αλλότριο συμφέρον καταλογίζεται ως ίδιο συμφέρον του μέλους του ΔΣ. Όταν, λ.χ., επίκειται συναλλαγή της εταιρείας με πρόσωπο του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του μέλους του ΔΣ. Επίσης, με νομικό πρόσωπο στο οποίο ασκεί έλεγχο το μέλος του ΔΣ (άρθρο 97 §3 σε συνδυασμό με τα άρθρα 99 §2 ν. 4548/2018 και 32 ν. 4308/2015).

 

Σύγκρουση συμφερόντων: η διαπίστωση των περιπτώσεων

Σύγκρουση συμφερόντων, λοιπόν, υφίσταται σε εκείνες τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες η -αναγκαία για το όφελος της ΑΕ- ανεξάρτητη κρίση του μέλους του ΔΣ επηρεάζεται (ή ενδέχεται να επηρεαστεί) από την εμφιλοχώρηση ίδιου συμφέροντός του. Πρόκειται για τις περιπτώσεις που οι επιδιώξεις της ΑΕ δεν συμπλέουν (αντίθετα: αποκλίνουν) με αυτές του μέλους του ΔΣ. Ως εκ τούτου, η ικανοποίηση κάποιου από τα εκατέρωθεν συμφέροντα αποκλείει (συνολικά ή εν μέρει) την ικανοποίηση του άλλου συμφέροντος.

Τέτοιου είδους συγκρούσεις ενδέχεται να παρουσιάζουν διάρκεια, όπως λ.χ. όταν το μέλος του ΔΣ αναπτύσσει δραστηριότητα ανταγωνιστική έναντι της ΑΕ. Μπορεί όμως και να ανακύπτουν στιγμιαία, όπως λ.χ. σε περιπτώσεις σύναψης σύμβασης πώλησης με συμβαλλόμενα μέρη την ΑΕ και το μέλος του ΔΣ της. Ωστόσο, η σύγκρουση αυτή απαιτείται να έχει ορισμένη ένταση, να είναι δηλ. «ουσιώδης».

Στον αντίποδα βρίσκονται οι απομακρυσμένες συγκρούσεις, οι οποίες δεν χρειάζεται να μας ανησυχούν. Το γεγονός αυτό διαπιστώνει και η Αιτιολογική Έκθεση του άρθρου 97 ν. 4548/2019. Αναφέρει, συγκεκριμένα, πως μη ουσιώδεις ή απόμακρες συγκρούσεις συμφερόντων δεν δικαιολογούν την αποχή μέλους από την ψηφοφορία στο ΔΣ από τη λήψη απόφασης για το επίμαχο θέμα (που, όπως αμέσως στη συνέχεια θα δούμε, συνιστά τον δραστικότερο τρόπο αντιμετώπισης των περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων).

Κάποιες περιπτώσεις μοιάζουν περισσότερο περίπλοκες: Τι συμβαίνει όταν, λ.χ., το μέλος του ΔΣ στο οποίο εντοπίζεται η σύγκρουση συμφερόντων είναι και (μεγαλο)μέτοχος της εταιρείας; Μην ξεχνάμε επίσης πως η συντριπτική πλειονότητα (:80%) των ελληνικών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές…

 

Σύγκρουση συμφερόντων: η αντιμετώπιση των περιπτώσεων

Ο νόμος 4548/2018 αντιμετωπίζει τις περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων στο άρθρο 97. Προβλέπει, ειδικότερα, τρεις βασικούς κανόνες. Συγκεκριμένα: (α) την προτεραιότητα του εταιρικού συμφέροντος, (β) την υποχρέωση αποκάλυψης της περίπτωσης σύγκρουσης συμφερόντων μέλος ΔΣ, (γ) την απαγόρευση άσκησης του δικαιώματος ψήφου μέλους ΔΣ του οποίου το ίδιο συμφέρον συγκρούεται με εκείνο της ΑΕ.

Εκτός από τις προβλέψεις του άρθρου 97 ν. 4548/2018, ο νομοθέτης αντιμετωπίζει, επιπλέον, στα άρθρα 99-101 ν. 4548/2018 κάποιες ειδικότερες περιπτώσεις. Εκείνες που αφορούν τη σύγκρουση συμφερόντων στις περιπτώσεις των συναλλαγών των μελών του ΔΣ με την ΑΕ. Το συγκεκριμένο ζήτημα, καθότι μεγάλο και ενδιαφέρον, θα μας απασχολήσει σε επόμενη αρθρογραφία μας.

Ας προσεγγίσουμε όμως τους βασικούς κανόνες αντιμετώπισης της σύγκρουσης συμφερόντω :

(α) Η προτεραιότητα του εταιρικού συμφέροντος

Όπως ήδη αναφέρηκε, τα μέλη του ΔΣ επιφορτίζονται, με την εκλογή/ορισμό τους, με την υποχρέωση πίστης. Μια υποχρέωση που πάντοτε οφείλουν να τηρούν έναντι της ΑΕ. Περιεχόμενο της αποτελεί η αποδοχή της προτεραιότητας του εταιρικού συμφέροντος. Ως εκ τούτου, οι περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ ΑΕ και μέλους του ΔΣ της, θα πρέπει να επιλύονται, πάντοτε-κατά το νομοθέτη, με βάση την προτεραιότητα του συμφέροντος της ΑΕ.

Ο νομοθέτης, εξάλλου, είναι απολύτως σαφής: Προβλέπει ότι τα μέλη του ΔΣ (όπως και κάθε τρίτο πρόσωπο στο οποίο έχουν ανατεθεί από αυτό αρμοδιότητες) οφείλουν «…να μην επιδιώκουν ίδια συμφέροντα που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της εταιρείας» (άρθρο 97 §1 περ. α΄ ν. 4548/2018).

Ωστόσο, η ανωτέρω αρχή δεν απαγορεύει στα μέλη του ΔΣ, εκ των προτέρων και αφηρημένα, να επιδιώκουν την ικανοποίηση ατομικών τους συμφερόντων, τα οποία σχετίζονται με τα συμφέροντα της ΑΕ. Αντίθετα απαγορεύει, συγκεκριμένα, η επιδίωξη αυτή να παρακωλύει, εν όλω ή εν μέρει, την ικανοποίηση των συμφερόντων της ΑΕ. Επομένως: το μέλος του ΔΣ, σαφώς και έχει το δικαίωμα να ενεργεί υπέρ των συμφερόντων του. Δικαιούται, λ.χ., να διαπραγματεύεται το ύψος του μισθού του, στις περιπτώσεις εκείνες, κατά τις οποίες πέραν της οργανικής του θέσης, συνδέεται με την εταιρεία με σχέση εξαρτημένης εργασίας ή ανεξαρτήτων υπηρεσιών.

 

(β) Η υποχρέωση αποκάλυψης της περίπτωσης σύγκρουσης συμφερόντων

Ο νομοθέτης έχει θεσπίσει μια ακόμη υποχρέωση για τα μέλη του ΔΣ, με σκοπό την πρόληψη των περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων που ενδέχεται να ανακύψουν. Πρόκειται για την υποχρέωση άμεσης, και με επάρκεια, αποκάλυψης στα υπόλοιπα μέλη των ιδίων συμφερόντων των μελών του ΔΣ, που είναι πιθανόν να ανακύψουν σε επικείμενες συναλλαγές της ΑΕ. Η αντίστοιχη υποχρέωση αυτή βαρύνει και κάθε τρίτο πρόσωπο στο οποίο έχουν ανατεθεί αρμοδιότητες από το ΔΣ.  Η εν λόγω υποχρέωση καταλαμβάνει και την αποκάλυψη αντίστοιχων συμφερόντων συνδεόμενων μαζί τους φυσικών και νομικών προσώπων (άρθρο 97 παρ. 1 περ. β΄ ν. 4548/2018).

Η ενημέρωση πρέπει, λοιπόν, έχει ως αποδέκτες όλα τα μέλη του ΔΣ. Δεν προβλέπεται, ωστόσο, συγκεκριμένος τύπος. Ο υπόχρεος σε ενημέρωση μπορεί να επιλέξει προφορική η γραπτή ενημέρωση. Προτιμητέα, αυτονοήτως, για λόγους απόδειξης, η γραπτή ενημέρωση (λ.χ. η καταγραφή της σε πρακτικό ΔΣ, εφόσον αυτή λάβει χώρα κατά τη διάρκεια συνεδρίασής του ή, ακόμα καλύτερα, η γραπτή ενημέρωση πριν από την έναρξη της συζήτησης του επίμαχου θέματος).

Η ενημέρωση όμως θα πρέπει να πραγματοποιείται, σε κάθε περίπτωση, εγκαίρως. Πριν δηλ. επέλθει η κατάσταση της σύγκρουσης συμφερόντων. Παράλληλα, ως προς το περιεχόμενό της, η ενημέρωση πρέπει να είναι επαρκής˙ απλή αναφορά της ενδεχόμενης σύγκρουσης συμφερόντων δεν αρκεί. Το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου οφείλει να περιγράψει: (α) τη συναλλαγή της εταιρείας, στην οποία ενδέχεται να ανακύψει η σύγκρουση συμφερόντων και (β) τα ίδια συμφέροντά του σχετικά με αυτή.

Με βάση τη συγκεκριμένη ενημέρωση, τα υπόλοιπα μέλη του ΔΣ πρέπει να είναι σε θέση να καταλήξουν σε τεκμηριωμένη άποψη για την ύπαρξη, πράγματι, περίπτωσης σύγκρουσης συμφερόντων. Επίσης, σχετικά με τους κινδύνους που δημιουργούνται για την εταιρεία.

Σε περίπτωση που το υπόχρεο μέλος του ΔΣ παραλείψει την οφειλόμενη ενημέρωση δημιουργούνται ζητήματα ευθύνης του έναντι της εταιρείας. Εφόσον, αυτονοήτως, συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις της γέννησής της.

 

(γ) Η απαγόρευση ψήφου

Ο νόμος προβλέπει (άρθρο 97 §3 ν. 4548/2018) την αποστέρηση του δικαιώματος ψήφου στο μέλος ΔΣ, στο οποίο εντοπίζεται η σύγκρουση συμφερόντων. Μοιάζει ο δραστικότερος τρόπο διαχείρισης μιας τέτοιας κατάστασης. Αντιμετωπίζεται, με τον τρόπο αυτό, η ενδεχόμενη έλλειψη αντικειμενικότητας ή/και η επιρροή του στα υπόλοιπα μέλη.

Να σημειωθεί βεβαίως πως το μέλος του ΔΣ, στο πρόσωπο του οποίου συντρέχουν οι προϋποθέσεις αποστέρησης του δικαιώματος ψήφου, δεν λαμβάνεται υπόψη ούτε για τον σχηματισμό απαρτίας του ΔΣ ούτε και για το σχηματισμό της αναγκαίας για τη λήψη απόφασης πλειοψηφίας.

Υποστηρίζεται μάλιστα, πως το μέλος του οποίου τα ίδια συμφέροντα συγκρούονται με αυτά της εταιρείας δεν αρκεί να απέχει από την ψηφοφορία˙ επιβάλλεται να απέχει και από την κρίσιμη συνεδρίαση του ΔΣ. Ενδέχεται, κατά τους υποστηρικτές της συγκεκριμένης άποψης, να ασκήσει επιρροή στα υπόλοιπα μέλη του ΔΣ και να κατευθύνει τη λήψη απόφασης προς το ίδιο και όχι προς το εταιρικό συμφέρον. Ωστόσο, μια εκ των προτέρων, άκριτη, απαγόρευση συμμετοχής του δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί, το δίχως άλλο, ορθή. Μην ξεχνάμε εξάλλου πως: «Μηδενί δίκην δικάσεις, πριν αμφοίν μύθον ακούσεις». Ασφαλέστερο πάντως θα ήταν να κρίνεται κατά περίπτωση το ζήτημα της συμμετοχής (ή μη) του εν λόγω μέλους του ΔΣ στην επίμαχη συνεδρίασή του.

Η αποστέρηση, ωστόσο, του δικαιώματος ψήφου αφορά, όπως αναφέρθηκε ήδη, μόνον περιπτώσεις που η σύγκρουση συμφερόντων αξιολογείται ως ουσιώδης. Η σχετική κρίση εναπόκειται στα μέλη του ΔΣ. Ενδεχόμενη όμως εσφαλμένη αξιολόγηση καθιστά τη συμμετοχή του ενδιαφερόμενου μέλους του ΔΣ στην κρίσιμη συνεδρίαση ελλαττωματική. Η απόφαση που λαμβάνεται σε μια τέτοια συνεδρίαση δεν καθίσταται, ωστόσο, μη σύννομη (άρθρο 102 παρ. ν. 4548/2018) . Ενδιαφέρει, τελικά, η καθοριστική σημασία του ενδιαφερόμενου μέλους του ΔΣ για την επίτευξη της πλειοψηφίας καθώς και η (ενδεχόμενη) επιρροή που άσκησε στα υπόλοιπα μέλη.

Μετά την αποστέρηση του δικαιώματος ψήφου του ενδιαφερόμενου μέλους του ΔΣ, στη λήψη απόφασης προβαίνουν τα υπόλοιπα μέλη. Αναγκαίο καθίσταται, βέβαια, να πληρούνται οι προϋποθέσεις σχηματισμού απαρτίας για τη λήψη απόφασης. Εφόσον τα εναπομένοντα μέλη του ΔΣ, για τα οποία δεν συντρέχει αδυναμία ψήφου, δεν σχηματίζουν απαρτία, οφείλουν να προβούν σε σύγκληση ΓΣ. Αποκλειστικός σκοπός τη τελευταίας θα είναι η λήψη της συγκεκριμένης απόφασης για την οποία εγείρονται ζητήματα σύγκρουσης συμφερόντων.

 

Κυρώσεις

Σε αστικό επίπεδο, η ενδεχόμενη παραβίαση της υποχρέωσης πίστης του μέλους του ΔΣ, με την αποφυγή της από μέρους του δήλωσης σύγκρουσης συμφερόντων, είναι δυνατό να αποτελέσει τη βάση για την αποκατάσταση της ζημίας που ενδεχομένως προξένησε στην εταιρεία. Πάντως, οι έννομες συνέπειες που ενδέχεται να επέλθουν εξαρτώνται κάθε φορά από τη μορφή που θα λάβει η παραβίαση. Τέτοιες έννομες συνέπειες λ.χ. συνιστά η ακυρότητα ψήφου μέλους ΔΣ ή πολύ περισσότερο η ακυρότητα της ειλημμένης απόφασης του ΔΣ.

Σε ποινικό πάντως επίπεδο είναι δυνατό να συντρέχει και η περίπτωση της απιστίας (390ΠΚ). Στην περίπτωση αυτή («όποιος με γνώση ζημιώνει την περιουσία άλλου, της οποίας βάσει του νόμου ή δικαιοπραξίας έχει την επιμέλεια ή διαχείριση (ολική ή μερική ή μόνο για ορισμένη πράξη), τιμωρείται…»). Η ποινή θα είναι φυλάκιση «τουλάχιστον τριών (3) μηνών» ή, σε βαρύτερες περιπτώσεις, «κάθειρξη μέχρι δέκα ετών».

Με δυο λόγια: Οι κυρώσεις δεν μοιάζουν, ούτε είναι, αμελητέες…

 

Η συμμετοχή σε κάποιο Διοικητικό Συμβούλιο Ανώνυμης Εταιρείας μπορεί συχνά να μοιάζει εύκολη (ή τυπική) υπόθεση. Κάποιες φορές μάλιστα μπορεί και να είναι. Κάποιες άλλες όμως, όχι. Ενδεχομένως μάλιστα να αποδεικνύεται και ιδιαίτερα περίπλοκη. Η σύγκρουση συμφερόντων μέλους ΔΣ ανήκει στις τελευταίες.

Δεν είναι πάντα εύκολη η διαχείριση τέτοιων θεμάτων. Πόσο εύκολα μπορεί να διαχειριστεί κάποιος μια τέτοια κατάσταση όταν το μέλος του ΔΣ (στο πρόσωπο του οποίου εντοπίζεται το πρόβλημα) είναι και μέτοχος ή, ακόμα χειρότερα, μεγαλομέτοχος  της εταιρείας; Όταν η σύγκρουση των συμφερόντων προέρχεται από (γνωστή ή μη) ανταγωνιστική δραστηριότητα του μέλους του ΔΣ;

Η σύγκρουση συμφερόντων λαμβάνει διάφορες μορφές.

Ο νόμος διαχειρίζεται (και ορθά) σε γενικές, μόνον, γραμμές το θέμα. Σημαντικές αποδεικνύονται οι καταστατικές πρόνοιες. Επίσης οι πρόνοιες που άπτονται κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης.

Η διαχείριση όμως καθεμιάς περίπτωσης δεν μπορεί να γίνει παρά στη βάση των δικών της, εξατομικευμένων, δεδομένων.

Τότε μόνον θα αποβεί προς όφελος της εταιρείας & των μετόχων της και, γιατί όχι, του δικαίου.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 7 Φεβρουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Διαπιστώσαμε ήδη σε προηγούμενη αρθρογραφία μας πως ο νέος «πτωχευτικός» νόμος (:ν. 4738/20) κεντρική του στόχευση έχει τη διαχείριση του σημαντικά υψηλού ιδιωτικού χρέους της χώρας μας. Εντοπίσαμε ήδη τις βασικές πρόνοιες και καινοτομίες του νέου νόμου. Κατανοήσαμε τις ρυθμίσεις του που συναρτώνται με την προειδοποίηση αφερεγγυότητας και την έγκαιρη προειδοποίηση. Αμέσως μετά τη διαπίστωση της αφερεγγυότητας προβλέπεται, υπό προϋποθέσεις, η ενεργοποίηση του Εξωδικαστικού Μηχανισμού για Ρύθμιση Οφειλών.

Ας δούμε το πλαίσιο λειτουργίας και τις βασικές ρυθμίσεις  που τον αφορούν.

 

Σκοπός του Εξωδικαστικού Μηχανισμού

Ο εξωδικαστικός μηχανισμός στοχεύει να συνδράμει τον οφειλέτη και επιλεγμένους πιστωτές του (:Χρηματοδοτικοί Φορείς, Δημόσιο και Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης). Τους παρέχει (εφόσον το επιλέξουν) ένα λειτουργικό, ηλεκτρονικό, περιβάλλον για την διαμόρφωση των εκατέρωθεν προτάσεων με σκοπό να αποφευχθεί ο κίνδυνος αφερεγγυότητας του οφειλέτη (άρθρο 5 §1).

 

Υποχρεωτικότητα της διαδικασίας και δεσμευτικότητα των αποτελεσμάτων της

Οι χρηματοδοτικοί φορείς (ουσιαστικά οι τράπεζες) δεν υποχρεούνται να υποβάλλουν ούτε όμως και να αποδεχθούν προτάσεις στο πλαίσιο της συγκεκριμένης διαδικασίας. Αποτελέσματα όμως παράγονται τόσο ως προς το σύνολο των χρηματοδοτικών φορέων όσο και, υπό προϋποθέσεις, ως προς το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης,  εφόσον οι χρηματοδοτικοί φορείς που εκπροσωπούν την πλειοψηφία απαιτήσεων κατά του συγκεκριμένου οφειλέτη, αποδέχεται την αίτηση και συναινεί στη διατύπωση συγκεκριμένης πρότασης για την ρύθμιση οφειλών.

(άρθρο 5 §2)

Πεδίο Εφαρμογής

Αίτηση για εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών δικαιούται να υποβάλλει, κατά βάση,  κάθε φυσικό και νομικό πρόσωπο με πτωχευτική ικανότητα (άρθρο 7§1).

Στον συγκεκριμένο κανόνα προβλέπονται κάποιες εξαιρέσεις. Τα προαναφερθέντα φυσικά και νομικά πρόσωπα δεν δικαιούνται (άρθρο 7§2) να υποβάλλουν σχετική αίτηση εφόσον (μεταξύ άλλων):

(α)  το 90% του συνόλου των οφειλών τους οφείλεται σε έναν χρηματοδοτικό φορέα ή, εναλλακτικά, δεν υπερβαίνει τις 10.000€

(β)  έχουν προχωρήσει σε δικαστικές ενέργειες [λ.χ. έχουν υποβάλει αίτηση (χωρίς παραίτηση) ενώπιον Δικαστηρίου για επικύρωση συμφωνίας εξυγίανσης ή για πτώχευση ή έχουν εκδοθεί σχετικές δικαστικές αποφάσεις] ή

(γ)  έχουν λυθεί ή τεθεί σε εκκαθάριση (εφόσον πρόκειται για νομικά πρόσωπα) ή έχουν μεσολαβήσει ποινικές καταδίκες για συγκεκριμένα αδικήματα).

 

Αίτηση για την υπαγωγή σε εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών

Εκκίνηση της διαδικασίας: Αίτηση Οφειλέτη ή Πιστωτή/ών;

Η αίτηση για την εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών υποβάλλεται (άρθρο 8§1) από τον οφειλέτη, ηλεκτρονικά, στην Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους με τη χρήση της ειδικής Ηλεκτρονικής Πλατφόρμας Εξωδικαστικής για Ρύθμιση Οφειλών (άρθρο 29).

Τη συγκεκριμένη διαδικασία δικαιούνται να εκκινήσουν επίσης (εκτός από τον οφειλέτη)  το Δημόσιο, οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης ή οι Χρηματοδοτικοί Φορείς καλώντας τον οφειλέτη να υποβάλλει την προαναφερθείσα αίτηση. Αν ο τελευταίος δεν ανταποκριθεί η διαδικασία θεωρείται περατωθείσα (άρθρο 8§2).

 

Το περιεχόμενο της αίτησης για ρύθμιση οφειλών

Η αίτηση του οφειλέτη για την εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών απαιτείται να περιλαμβάνει σειρά στοιχείων (μεταξύ άλλων): στοιχεία των πιστωτών του, κατάσταση των περιουσιακών του στοιχείων και των τυχόν βαρών τους. Επίσης τα περιουσιακά του στοιχεία τα οποία μεταβιβάστηκαν κατά την τελευταία πενταετία (άρθρο 9).

Η συγκεκριμένη αίτηση θα πρέπει να συνοδεύεται από στοιχεία των οικείων του οφειλέτη (σύζυγος, συμβίοι, εξαρτώμενα μέλη) και των οικογενειακών εισοδημάτων (άρθρο 10§1). Εφόσον πρόκειται για οφειλέτη-νομικό πρόσωπο απαιτούνται (μεταξύ άλλων και) τα ακόλουθα στοιχεία: χρηματοικονομικές καταστάσεις, καταβληθέντα μερίσματα,  συνδεδεμένα νομικά πρόσωπα, καταβληθείσες αμοιβές σε συνδεδεμένα φυσικά πρόσωπα (άρθρο 10§2).

 

Η αξία των ακινήτων της αίτησης

Ως αξία των ακινήτων που συμπεριλαμβάνονται στην αίτηση θεωρείται εκείνη που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του ΕΝΦΙΑ (όσον αφορά τα ακίνητα που βρίσκονται στην Ελλάδα-άρθρο 11§1) ή η εμπορική τους αξία (όσον αφορά τα ακίνητα που βρίσκονται στην αλλοδαπή-άρθρο 11§2).

 

Η κοινοποίηση και διασταύρωση των στοιχείων της αίτησης

Με την υποβολή (ή αποδοχή) της αίτησης από μέρους του οφειλέτη παρέχεται άδεια για κοινοποίηση στους συμμετέχοντες πιστωτές και διασταύρωση των δεδομένων της αίτησης και των συνοδευτικών της στοιχείων. Σημαντικό είναι να σημειωθεί πως με την υποβολή της αίτησης αίρεται το τραπεζικό και φορολογικό απόρρητο (άρθρο 12§1). Η υποβολή τυχόν ψευδών στοιχείων από μέρους του οφειλέτη διακόπτει την όλη διαδικασία  και τον επιβαρύνει με υψηλό επιτόκιο υπερημερίας (άρθρο 12§5).

 

Οι συνέπειες από την υποβολή της αίτησης

Σημαντικό να σημειωθεί πως η υποβολή της αίτησης για την εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών δεν αποτελεί σπουδαίο λόγο για την καταγγελία διαρκών συμβάσεων (άρθρο 13§2). Αναστέλλει όμως τη διαδικασία του Κώδικα Δεοντολογίας των Τραπεζών (άρθρο 13§1).

 

Αναστολή ποινικών διώξεων και μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης

Είναι ενδεχόμενο η διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού να μην ευοδωθεί. Κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας όμως (από την υποβολή της αίτησης του οφειλέτη ως το πέρας της-δηλ. την ενδεχόμενη αποδοχή ή απόρριψή της από τους πιστωτές, τη γνωστοποίηση της απόφασής τους για τη μη υποβολή πρότασης από μέρους τους ή την άπρακτη παρέλευση διμήνου από την υποβολή της), αναστέλλεται η λήψη αναγκαστικών μέτρων. Αναστέλλεται επίσης η συνέχιση διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης και η ποινική δίωξη για οφειλές προς το Δημόσιο και Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (άρθρ. 18).

 

Η σύμβαση αναδιάρθρωσης

Η (τεκμαιρόμενη) συναίνεση του Δημοσίου και των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης

Οι χρηματοδοτικοί φορείς που συμμετέχουν στη διαδικασία ως πιστωτές, δικαιούνται (δεν υποχρεούνται όμως) να υποβάλλουν πρόταση ρύθμισης στον οφειλέτη. Στην περίπτωση που η (ενδεχόμενη) πρόταση των χρηματοδοτικών φορέων εξασφαλίσει: (α) τη συναίνεση του οφειλέτη, (β)  περισσότερο από το 50% απαιτήσεων των χρηματοδοτικών φορέων και (γ) των απαιτήσεων των πιστωτών εκείνων που διαθέτουν ειδικό προνόμιο (λ.χ. προσημείωση υποθήκης), συνάπτεται η σχετική σύμβαση ανάμεσα στους πιστωτές που συναινούν και τον οφειλέτη (άρθρο 14§1).

Στην περίπτωση που υπάρχουν οφειλές προς το Δημόσιο ή/και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, η σύμβαση μπορεί μεν να συναφθεί, τελεί όμως υπό την αίρεση της (κατά το άρθρο 21) συναίνεσής τους. Η συναίνεση των τελευταίων παρέχεται αφού τους κοινοποιηθεί η σύμβαση (άρθρο 21§2) αν (μεταξύ άλλων-άρθρο 21§2):

(α) οι υποχρεώσεις του οφειλέτη προς το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης:

δεν υπερβαίνουν το 1,5εκ.€

δεν υπερβαίνουν (κατ’ αξία) τις απαιτήσεις των Χρηματοδοτικών Φορέων.

(β) η σύμβαση πληροί τις προϋποθέσεις του νόμου (άρθρ. 22)

(γ) το περιεχόμενο της σύμβασης αναδιάρθρωσης προέκυψε από το υπολογιστικό εργαλείο του συστήματος.

Να επισημανθεί εδώ πως, στην τελευταία περίπτωση (όπου το περιεχόμενο της σύμβασης αναδιάρθρωσης προέκυψε από το υπολογιστικό εργαλείο του συστήματος):

κανένας υπάλληλος υπέχει οποιαδήποτε αστική, ποινική ή πειθαρχική ευθύνη για την υπογραφή ή αποδοχή μιας τέτοιας συμφωνίας,

δεν απαιτείται, καν, η υπογραφή της συμφωνίας από το Δημόσιο ή/και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης-τεκμαίρεται μάλιστα η συμφωνία τους από την άπρακτη πάροδο δεκαπέντε (15) εργασίμων ημερών από τη γνωστοποίηση της σ’ αυτούς.

Να σημειωθεί επίσης πως υπάρχει μια περίπτωση κατά την οποία αξιολογείται ως  σύννομη η συναίνεση του Δημοσίου, ακόμα κι όταν το περιεχόμενο της σύμβασης αναδιάρθρωσης δεν προέκυψε από το υπολογιστικό εργαλείο του συστήματος (ή οι απαιτήσεις του Δημοσίου υπερβαίνουν (κατ’ αξία) τις απαιτήσεις των Χρηματοδοτικών Φορέων. Προϋποτίθεται, στην περίπτωση αυτή, η παροχή της σύμφωνης γνώμης διαχειριστή αφερεγγυότητας που επιλέγεται από τους Χρηματοδοτικούς Φορείς εφόσον: (α) δεν καθίσταται χειρότερη η θέση του Δημοσίου (έναντι ενδεχόμενης πτώχευσης) και, επιπρόσθετα, (β) διασφαλίζεται η βιωσιμότητα της επιχείρησης ή, κατά περίπτωση, το αξιόχρεο του φυσικού προσώπου (άρθρο 21 §3).

 

Ενδεχόμενο διαμεσολάβησης

Ο οφειλέτης δικαιούται μέσα σε δέκα (10) ημερολογιακές ημέρες από τότε που θα λάβει την πρόταση των Χρηματοδοτικών Φορέων, να καταθέσει αίτημα για την υποβολή της όλης διαφοράς σε διαμεσολάβηση-εφόσον υπάρξει και η σύμφωνη γνώμη των τελευταίων.

 

Προθεσμία για τη σύναψη της σύμβασης αναδιάρθρωσης. Διαπραγματεύσεις

Στην περίπτωση που δεν καταστεί εφικτό να επιτευχθεί η υπογραφή συμφωνίας αναδιάρθρωσης ανάμεσα στην πλειοψηφία των πιστωτών και τον οφειλέτη μέσα σε τριάντα (30) ημέρες από την ημερομηνία υποβολής του αιτήματος του τελευταίου για θέση της διαφοράς σε διαμεσολάβηση, τότε η όλη διαδικασία θεωρείται λήξασα (άρθρ. 15).

Σε κάθε περίπτωση, η σύναψη της σύμβασης αναδιάρθρωσης μπορεί να λάβει χώρα, κατά βάση, εντός δύο μηνών από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης του οφειλέτη. Αν απορριφθεί η αίτηση από τους Χρηματοδοτικούς Φορείς ή παρέλθει άπρακτο το συγκεκριμένο δίμηνο (χωρίς τη σύναψη σύμβασης), η όλη διαδικασία (μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού) περατούται ως άκαρπη (άρθρ. 16).

Η όλη διαδικασία της διαπραγμάτευσης λαμβάνει χώρα μέσα από την Ηλεκτρονική Πλατφόρμα (άρθρ. 17).

 

Βασικοί περιορισμοί της σύμβασης όσον αφορά το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης

Η σύμβαση δεν είναι δυνατό να προβλέπει περισσότερες από διακόσιες σαράντα (240) μηνιαίες δόσεις για την εξόφληση οφειλών στο Δημόσιο ή στους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, περίοδο χάριτος γι’ αυτές ή μηνιαίες δόσεις μικρότερες από πενήντα (50) ευρώ. Μέχρι την εξόφληση (και υπό την προϋπόθεσή της) δεν λογίζονται τόκοι και πρόστιμα. Η διαγραφή των οφειλών αυτών προϋποθέτει ολοσχερή εξόφληση (άρθρο 21).

 

Αποτελέσματα σύμβασης αναδιάρθρωσης

Αναστολή μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης και ποινικών διώξεων

Από τη στιγμή που θα συναφθεί η σύμβαση αναδιάρθρωσης δεν επιτρέπεται η επίσπευση αναγκαστικής εκτέλεσης σε βάρος του οφειλέτη από Χρηματοδοτικούς Φορείς, Δημόσιο και Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης. Επιπρόσθετα: αναστέλλονται αυτοδικαίως τα σε βάρος του μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης για την ικανοποίηση απαιτήσεως που ρυθμίσθηκε με τη σύμβαση αναδιάρθρωσης για όλη τη διάρκειά της-και υπό τον όρο τήρησής της (άρθρ. 19§1 & 23).

Στην περίπτωση που, κατά τον χρόνο επίτευξης της σύμβασης αναδιάρθρωσης, εκκρεμεί εναντίον του οφειλέτη διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης για απαίτηση που ρυθμίστηκε, επισπευδόμενη από Χρηματοδοτικούς Φορείς, Δημόσιο και Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, αυτή αναστέλλεται (άρθρ. 19§2 & 23).

Αντίστοιχα, από τη θέση σε ισχύ της σύμβασης αναδιάρθρωσης (και υπό την προϋπόθεση της εφαρμογής της) αναστέλλεται η ποινική δίωξη για χρέη προς το Δημόσιο και Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (άρθρο 23).

 

Εξόφληση απαιτήσεων πιστωτών. Μη απαλλαγή εγγυητών & συνοφειλετών

Με την εξόφληση των δόσεων της σύμβασης αναδιάρθρωσης επέρχεται εξόφληση των οφειλών κάθε πιστωτή που καταλαμβάνεται από αυτήν. Εγγυητές όμως ή συνοφειλέτες εξακολουθούν να οφείλουν το υπερβάλλον. Δικαιώματα παρακράτησης κυριότητας πιστωτών δεν επηρεάζονται (άρθρο 26).

 

Απαλλαγή από την ευθύνη υπαλλήλου κατά τις διαπραγματεύσεις σύμβασης αναδιάρθρωσης

Εκτός ακραίων περιπτώσεων (λ.χ. δωροδοκία) κανένας δημόσιος υπάλληλος δεν έχει αστική, ποινική ή πειθαρχική ευθύνη για την αποδοχή ή αναγνώριση σύμβασης αναδιάρθρωσης ή για οποιαδήποτε σχετική με αυτή ενέργεια-εφόσον έχει λάβει χώρα στο πλαίσιο των ρυθμίσεων του νόμου (άρθρο 20).

 

Αθέτηση της σύμβασης αναδιάρθρωσης

Στην περίπτωση καθυστέρησης συνολικά τριών, κατ’ αξία, δόσεων της σύμβασης ή 3% επί του συνολικού της οφειλής, κάθε πιστωτής που καταλαμβάνεται από τη σύμβαση μπορεί να την καταγγείλει. Στην περίπτωση αυτή αναβιώνει η αρχική απαίτησή του απομειωμένη κατά τα καταβληθέντα (άρθρο 27).

 

Επιδότηση καταβολής δόσεων

Είναι δυνατή η επιδότηση για την αποπληρωμή τμήματος των δανείων που εξασφαλίζονται με την κύρια κατοικία τους, για πέντε (5) έτη από την ημερομηνία της αίτησης για την υπαγωγή στον εξωδικαστικό μηχανισμό. Κατά βάση εφόσον: (α) το ακίνητο ιδιοκτησίας του οφειλέτη είναι ενυπόθηκο, (β) χρησιμοποιείται ως κύρια κατοικία του, (γ) το σύνολο των οφειλών του προς το Δημόσιο και του Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης υπερβαίνει τις 20.000€, (δ) το υπόλοιπο της οφειλής του από το δάνειο δεν υπερβαίνει τις 135.000€ ή, υπό προϋποθέσεις, τις 215.000€ και (ε) έχει επέλθει μείωση των οικογενειακών του εισοδημάτων (άρθρο 28).

 

Ένα σημαντικό μέτρο για την αποτροπή της διεύρυνσης του ιδιωτικού χρέους είναι ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών. Ενδιαφέρουσες οι ρυθμίσεις του, ενδιαφέρουσα και η λογική του. Εστιάζει όμως σε συγκεκριμένες κατηγορίες πιστωτών: Τους Χρηματοδοτικούς Φορείς, το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης. Το γεγονός ότι δεν εκτείνεται στο σύνολο των πιστωτών αλλά και η έλλειψη υποχρεωτικότητας υπαγωγής στις ρυθμίσεις και ευχέρειές του είναι δυνατό να αποτελέσουν στοιχεία της επιτυχίας του. Η αποτίμηση όμως της ορθότητας των όποιων επιλογών (και του νομοθέτη) γίνεται, πάντοτε, εκ των υστέρων.

Η έναρξη της εφαρμογής του νέου «πτωχευτικού» νόμου είχε προσδιορισθεί, αρχικά, για την 1.1.21. Οι κρατούσες χρηματοοικονομικές συνθήκες δεν ήταν οι πλέον κατάλληλες. Οι εμπλεκόμενοι (Χρηματοδοτικοί Φορείς, Δημόσιο, Ασφαλιστικοί Οργανισμοί) δεν ήταν προετοιμασμένοι. Οι προβλεπόμενες (και απολύτως) αναγκαίες για την εφαρμογή του πενήντα τρεις (53) υπουργικές αποφάσεις ήταν αδύνατο να εκδοθούν.

Επελέγη το σύνηθες: Η αναβολή της έναρξης της εφαρμογής του.

Όσον αφορά, ειδικότερα, τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών μετατέθηκε η έναρξη της εφαρμογής του για την 1.6.21 (:άρθρο 83 ν.4764/20-όπως εξάλλου και οι διατάξεις για την προειδοποίηση των οφειλετών για την ενδεχόμενη αφερεγγυότητά τους).

Ας ελπίσουμε ότι δεν θα υπάρξει περαιτέρω παράταση.

Ο εξωδικαστικός μηχανισμός είναι δυνατό να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τη διαχείριση της αφερεγγυότητας, την αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους, την ανάκαμψη της οικονομίας. Επίσης για την παροχή της «δεύτερης ευκαιρίας» που οι έντιμοι, άλλωστε, δικαιούνται.

Προσβλέποντας όμως, με βάση τα συγκεκριμένα δεδομένα, στην επιτυχία του συγκεκριμένου μηχανισμού και εγχειρήματος, αξίζει να ευχηθούμε (και υποστηρίξουμε) την επιτυχία του.

Είναι όμως δεδομένο πως η επιτυχία του επαφίεται, σε σημαντικό βαθμό, στις τράπεζες που θα κληθούν να συμμετάσχουν και αποδεχθούν την αξιοποίησή του.

Ας ελπίσουμε πως, στην πράξη, δεν θα την «τορπιλίσουν».-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 31 Ιανουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Ποια σχέση μπορεί να έχει, άραγε,  η έκθεση της (γνωστής) Επιτροπής Πισσαρίδη με την τεχνητή νοημοσύνη (:ΑΙ); Εκ πρώτης όψεως καμμία. Με μια προσεκτικότερη, όμως, ματιά διαπιστώνουμε πως η συγκεκριμένη έκθεση αγγίζει (και πως θα μπορούσε, άραγε, να μην το κάνει) τα προβλήματα που δημιουργούνται στη χώρα μας από την (προβληματική) απονομή της δικαιοσύνης. Είναι γνωστό όμως πως με το συγκεκριμένο θέμα ασχολείται (ήδη-αρκετά επιτυχώς μάλιστα) και η τεχνητή νοημοσύνη.

Να λοιπόν το σημείο «συνάντησής» τους: Η βελτίωση απονομή της δικαιοσύνης!

 

Από τη μια: Η έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη

Τα δεδομένα που αφορούν την απονομή της δικαιοσύνης…

Η τελική έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη (:«Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία»-14.11.20) παρουσιάζει ενδιαφέρουσες αλήθειες για την απονομή της δικαιοσύνης στη χώρα μας. Παρουσιάζει (επίσης) ενδιαφέρουσες προτάσεις για την βελτίωσή της.

Καταγράφει, μεταξύ άλλων, το αυτονόητο: «Η ταχύτητα και ποιότητα στην απονομή δικαιοσύνης είναι καθοριστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας αλλά και για την παροχή ίσων ευκαιριών στους πολίτες της» (σελ. 65).

Τα στοιχεία όμως που, αμέσως στη συνέχεια, παραθέτει για τη χώρα μας δεν μας κάνουν περήφανους. Ενδεικτικά (με στοιχεία 2017): για την τελεσιδικία (εννοεί, προφανώς, την έκδοση οριστικών) αποφάσεων σε πρώτο βαθμό στα πολιτικά και εμπορικά δικαστήρια απαιτούνται κάτι λιγότερο από 500 ημέρες (κάτι λιγότερο, δηλ., από ενάμιση έτος)-ο δεύτερος χειρότερος χρόνος στην Ευρώπη. Για τα διοικητικά: περίπου 750 ημέρες (κάτι περισσότερο από δύο έτη)-ο πέμπτος χειρότερος στην Ευρώπη.

Η αίσθηση που έχουμε είναι σαφώς δυσμενέστερη (κι ας μη μιλήσουμε για τον δεύτερο βαθμό ή την, ενδεχόμενη, αναίρεση)… Ακόμα όμως κι αν αποδεχθούμε τα στοιχεία όπως ακριβώς παρατίθενται, οδηγούμαστε σε δυσμενείς διαπιστώσεις. Η συγκεκριμένη έκθεση παραθέτει κάποιες από αυτές.

 

…και τα προβλήματα στην επιχειρηματικότητα

«Εξαιτίας των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης, η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις στην 146η θέση παγκοσμίως ως προς την εφαρμογή των συμβάσεων σύμφωνα με την  ετήσια έρευνα Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2020.

Ένα στοιχείο που επίσης προβληματίζει είναι ότι σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (2018), η αντίληψη των ελληνικών επιχειρήσεων περί δικαστικής ανεξαρτησίας βρίσκεται χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Η εικόνα που παρουσιάζεται στους παραπάνω δείκτες οφείλεται σε αγκυλώσεις τόσο μέσα όσο και έξω από το δικαστικό σύστημα. Οι αγκυλώσεις έξω από το δικαστικό σύστημα αφορούν τη νομοθετική διαδικασία και τη δημόσια διοίκηση. Για παράδειγμα, η πολυπλοκότητα και οι επικαλύψεις μεταξύ νόμων δίνουν τροφή σε ένδικες διαφορές και επιβαρύνουν αχρείαστα το δικαστικό σύστημα…».

Είναι (περισσότερο από) προφανές ότι τα συγκεκριμένα προβλήματα βάλλουν ευθέως κατά της επιχειρηματικότητας˙ κατά της εθνικής οικονομίας εν τέλει.

 

Κι από την άλλη: ΑΙ στην υπηρεσία της απονομής της δικαιοσύνης

Το επάγγελμα του δικαστή και του δικηγόρου μοιάζουν αποκομμένα από την τεχνολογία. Είναι όμως, πράγματι, έτσι;

Ο δικηγόρος αναζητούσε, παλιότερα, τη νομοθεσία σε τόμους ασήκωτους. Αντίστοιχα και τη νομολογία σε δεκάδες νομικά περιοδικά που ένα-ένα όφειλε να ερευνήσει και μελετήσει. Αντίστοιχα κι ο δικαστής.

Ο δικηγόρος έδινε, παλιότερα, τα χειρόγραφα για δακτυλογράφηση «στην κοπέλα απέναντι από τα δικαστήρια».

Ακόμα όμως κι αν υπήρχε σήμερα ένας τέτοιος δικηγόρος ποιος, άραγε, θα τον εμπιστευόταν; Κι αν συναντούσαμε έναν δικηγόρο που δεν θα είχε πρόσβαση σε (διαδικτυακή) τράπεζα νομικών πληροφοριών; Θα μπορούσαμε να τον εμπιστευτούμε;

Μοιάζουν προφανείς οι απαντήσεις.

Άλλο τόσο προφανής θα έμοιαζε όμως και η αρνητική απάντηση στο ερώτημα: «θα εμπιστευόμουν την AI περισσότερο από έναν δικηγόρο ή έναν δικαστή»;

Ας μη βιαστούμε να απαντήσουμε αρνητικά!

Πριν από μια διετία είκοσι κορυφαίοι (και πολύπειροι) αμερικανοί δικηγόροι-μέλη παγκόσμιων δικηγορικών εταιρειών, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν (στο πλαίσιο μελέτης-ορόσημο) εξειδικευμένη AI της εταιρείας LawGeex. Το ζητούμενο ήταν ο εντοπισμός συγκεκριμένων ελαττωμάτων σε πέντε συμφωνίες μη αποκάλυψης πληροφοριών (:NDA) που, όπως είναι γνωστό, αποτελούν το πρώτο βήμα για τις περισσότερες εμπορικές συμφωνίες.

Ενδιέφερε η αποτελεσματικότητα και η ταχύτητα.

Δυστυχώς για τους δικηγόρους-ευτυχώς για την εξέλιξη, κερδισμένη βγήκε η «μηχανή». Τα αποτελέσματα εντυπωσιάζουν:

Το LawGeex AI πέτυχε ποσοστό ακρίβειας 94% σε, μόλις, 26 δευτερόλεπτα.

Οι δικηγόροι πέτυχαν ένα μέσο ποσοστό ακρίβειας 85% ασχολούμενοι 92 λεπτά κατά μέσο όρο…

Δεν πρόκειται, όμως, για την πρώτη νίκη της ΑΙ στον νομικό κόσμο…

Ένα έτος πριν τη νίκη του LawGeex AI, το σύστημα AI με την ονομασία Case Cruncher Alpha τέθηκε αντιμέτωπο με εκατό (100) δικηγόρους από τις πιο αξιόλογες Δικηγορικές Εταιρείες του Λονδίνου.

Στους «αντιπάλους» (ΑΙ από τη μια δικηγόροι από την άλλη) δόθηκαν τα βασικά στοιχεία εκατοντάδων περιπτώσεων λανθασμένων πωλήσεων PPI (:ασφάλιση προστασίας πληρωμών). Το ζητούμενο στην περίπτωση αυτή ήταν να προβλέψουν αν ο φορέας εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών χρηματοοικονομικής φύσης (:Financial Ombudsman) θα κάνει δεκτές τις εγειρόμενες αξιώσεις.

Τα στοιχεία, και εδώ, μοιάζουν συγκλονιστικά:

Στο σύνολο των 775 προβλέψεων που υπέβαλλαν τα διαγωνιζόμενα μέρη, το CaseCruncher σημείωσε ποσοστό επιτυχίας 86,6%.

Το ποσοστό επιτυχίας των δικηγόρων ανήλθε στο 66,3%…

Τόσο LawGeex AI όσο και το Case Cruncher Alpha  είναι εμπορικά προϊόντα. Κι όσο κι αν μας σοκάρει (δικηγόρους ή επιχειρηματίες) το ενδεχόμενο, δεν θα φλερτάραμε, άραγε, με την ιδέα να δοκιμάσουμε (και, γιατί όχι, αξιοποιήσουμε) τις υπηρεσίες τους;

Και περαιτέρω: Μήπως θα έμοιαζε ασφαλέστερο για την απονομή της δικαιοσύνης να είχαν έναν τέτοιο «βοηθό» και οι δικάζοντες δικαστές; Έναν «βοηθό» ο οποίος θα τους παρείχε, σε κάποια δευτερόλεπτα, κάθε αναγκαία για κείνους πληροφορία για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης; Όχι μόνον την εφαρμοστέα νομοθεσία αλλά και τις τάσεις της νομολογίας σε εθνικό (και όχι μόνον) επίπεδο;

Μοιάζει πράγματι επικίνδυνο να αντικαταστήσουμε τον δικηγόρο μας ή, πολύ περισσότερο, τον φυσικό δικαστή μας από την ΑΙ.

Μήπως όμως ήρθε η ώρα να τους παράσχουμε τέτοια εργαλεία;

Ή, επί του παρόντος, να τους προτρέψουμε να μελετήσουν και, γιατί όχι, αξιοποιήσουν;

 

Οι προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη

Μόνον ενδιαφέρουσες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι προτάσεις (μεταξύ άλλων και) για την βελτίωση της απονομής δικαιοσύνης. Ας εστιάσουμε σε δύο από αυτές (σελ. 70): (α) στο θεσμό των επίκουρων δικαστών και (β) την ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα:

Ο θεσμός (και κλάδος) των επίκουρων

«Για την αποτελεσματικότερη χρήση του χρόνου των δικαστών, προτείνεται η  θεσμοθέτηση ενός διακριτού κλάδου επίκουρων.

Επίκουροι χρησιμοποιούνται σε πολλές άλλες χώρες όπως η Γαλλία (assistants de justice), το Ηνωμένο Βασίλειο (judicial assistants), και οι Ηνωμένες Πολιτείες (judicial clerks).

Οι επίκουροι στις χώρες αυτές συνδράμουν τους δικαστές με έρευνα της νομολογίας, επιλέγονται μεταξύ των καλύτερων αποφοίτων των νομικών σχολών, και έχουν ολιγοετή θητεία μετά από την οποία μπορούν να εργαστούν στον δικαστικό ή και δικηγορικό κλάδο.  Ένας τρόπος να εφαρμοστεί ο θεσμός των επίκουρων στην Ελλάδα είναι αυτοί να είναι δικαστές σε χαμηλότερους βαθμούς που να υπηρετούν μέρος του χρόνου τους και για ολιγοετές διάστημα στη θέση του επίκουρου, αποκομίζοντας χρήσιμη  εμπειρία για τη μελλοντική τους εξέλιξη στον κλάδο».

 

Η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης

«Οι διαδικασίες ψηφιοποίησης της δικαιοσύνης θα πρέπει να συνεχιστούν με ταχείς ρυθμούς. …η επιτυχία του εγχειρήματος απαιτεί όχι μόνο την απόκτηση πληροφοριακών συστημάτων, αλλά και την οργανωτική δομή ώστε οι δυνατότητες που τα συστήματα αυτά παρέχουν να αξιοποιούνται. Ειδικότερα, η λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων θα πρέπει να υποστηρίζεται επαρκώς από προσωπικό με ψηφιακές δεξιότητες. Η χρήση των συστημάτων αυτών θα πρέπει να γίνει υποχρεωτική…»

 

Το (κοντινό) μέλλον

Θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο πως δεν θα βραδύνει η αξιοποίηση της ΑΙ (και) στη χώρα μας. Πρώτα θα τη δούμε στις δικηγορικές εταιρείες και στα δικηγορικά γραφεία. Θα τη συναντήσουμε στη συνέχεια, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, και στην απονομή της δικαιοσύνης.

Αυτό που σήμερα συμβαίνει είναι πως το προϊόν της LawGeex AI μπορεί κάποιος (δικηγόρος/δικηγορική εταιρεία) να το αγοράσει προκειμένου να βελτιώσει τις υπηρεσίες που παρέχει στους πελάτες του ή, απλά, για να διευκολύνει το έργο του. Προφανώς θα μπορούσε κάποιος και άλλα, ανάλογα προϊόντα, να εντοπίσει και αποκτήσει.

Αντίστοιχα, αυτό που ήδη προτείνεται από την Επιτροπή Πισσαρίδη (για την βελτίωση της απονομής της δικαιοσύνης) είναι η θεσμοθέτηση ενός (ήδη υφιστάμενου σε άλλα δικαιϊκά συστήματα) διακριτού κλάδου επίκουρων των δικαστών. Θα φαινόταν άραγε αδύνατο να φανταστούμε στη θέση των επίκουρων (ή «βοηθών» των επίκουρων) την ΑΙ; Θα τολμούσε κάποιος να απαντήσει αρνητικά;

Κι αν βρισκόταν έστω ένας (πρεσβύτερος-το δίχως άλλο), έχω ένα ερώτημα για κείνον: Θα τολμούσε, άραγε, να σκεφτεί (πριν από τριάντα, μόλις, χρόνια) πως τους πολλούς δεκάδες τόμους της πρόσφατης νομολογίας θα ήταν δυνατό να αντικαταστήσει με χρηστικά εργαλεία διαδικτυακής τράπεζας νομικών πληροφοριών; Και πως, στην ίδια τράπεζα, θα μπορούσε εύκολα, γρήγορα και αποτελεσματικά να εντοπίσει («εν ριπή οφθαλμού»-κατά κυριολεξία)  την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία [αντί να χρειάζεται να ανατρέξει στους εκατόν έντεκα (111) τόμους του Διαρκή Κώδικα Νομοθεσίας (του γνωστού, τότε, «Ραπτάρχη»)-εφόσον ήταν ορθά, και χωρίς παραλείψεις, ενημερωμένος];

 

Η ύφεση της εθνικής μας οικονομίας για το παρελθόν έτος είναι βαθιά˙ αναμένεται να οριστικοποιηθεί στο, διόλου ευκαταφρόνητο, 10%. Θα πρέπει, προς τούτο, συγκροτημένα να κινηθούμε προς την επίτευξη της ανατροπής της.

Η βελτίωση της ταχύτητας και ποιότητας στην απονομή της δικαιοσύνης θα αποτελέσει (και κατά την έκθεση Πισσαρίδη) καθοριστικό παράγοντα για την οικονομική ανάκαμψη και ανάπτυξη της χώρας μας.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη στην υπηρεσία της απονομής της δικαιοσύνης μπορεί σήμερα, στη σκέψη κάποιων, να φαντάζει ουτοπική. Είναι δεδομένο όμως πως αποτελεί, ήδη, πραγματικότητα. Ταχεία αναμένεται η περαιτέρω ανάπτυξή της. Θα καταστεί, με τον τρόπο αυτό, περαιτέρω χρηστικό (αλλά και προσβάσιμο) εργαλείο στα χέρια των δικηγόρων και, το δίχως άλλο, και των δικαστών.

Ας επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να φανταστούμε τη συγκεκριμένη εποχή˙ δεν είναι, εξάλλου, μακρινή.

Θα είναι, το δίχως καλύτερη, για τους δικηγόρους˙ για τους δικαστές˙ για τις επιχειρήσεις.

Εν τέλει: για την οικονομία και τον άνθρωπο.-

 

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Ιανουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

 

 

 

Ο νέος «πτωχευτικός» νόμος (ν. 4738/20) δεν είναι, κατά τον τίτλο του, πτωχευτικός.  Ούτε όμως κατά το περιεχόμενό του ρυθμίζει, αποκλειστικά, θέματα που σχετίζονται με την πτώχευση. Επιγράφεται: «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας». Κεντρική του στόχευση αποτελεί, και ορθά, η διαχείριση του δυσθεώρητα υψηλού Ιδιωτικού Χρέους-για το οποίο και προηγούμενη αρθρογραφία μας. Τις βασικές πρόνοιες και καινοτομίες του νέου νόμου διερευνήσαμε ήδη. Μεταξύ αυτών κι ένας θεσμός απολύτως νέος: αυτός που αφορά την έγκαιρη προειδοποίηση των οφειλετών για την ενδεχόμενη αφερεγγυότητά τους. Ο συγκεκριμένος θεσμός είναι δυνατό να καταστεί, υπό προϋποθέσεις, χρηστικό εργαλείο για κείνους από τους οφειλέτες που διαθέτουν περιορισμένες μόνον δυνατότητες και μέσα για την κατανόηση και διαχείριση της αφερεγγυότητά τους.

Ας επιχειρήσουμε την προσέγγιση των επιμέρους διατάξεών του.

 

Σκοπός και εργαλεία

Η συγκεκριμένη ενότητα διατάξεων στοχεύει στη «θέσπιση διαδικασίας πρόσβασης οφειλετών σε σαφή και διαφανή εργαλεία έγκαιρης προειδοποίησης, τα οποία μπορούν να εντοπίζουν περιστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε αφερεγγυότητα». Και τούτο προς το σκοπό της επισήμανσης στον οφειλέτη της ανάγκης άμεσης και, ιδίως, έγκαιρης αντίδρασής του (άρθρο 1 §1). Είναι γνωστό εξάλλου πως όσο περισσότερο έγκαιρη είναι η κατανόηση και η διαχείριση μιας προβληματικής κατάστασης τόσο περισσότερες είναι και οι πιθανότητες να καταστούν μη αναστρέψιμες οι συνέπειές της.

Μεταξύ των εργαλείων έγκαιρης προειδοποίησης περιλαμβάνονται ηλεκτρονικοί μηχανισμοί ειδοποίησης του οφειλέτη. Προβλέπεται επίσης η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών από Κέντρα Εξυπηρέτησης Δανειοληπτών και Επαγγελματικούς Φορείς (ενδ.: Επιμελητήρια, Επαγγελματικοί Σύλλογοι, Ινστιτούτα Θεσμικών Κοινωνικών Εταίρων)- (άρθρο 1 §2).

Προβλέπεται επίσης η παροχή μιας πρώτης πληροφόρησης προς τους οφειλέτες, σχετικά με τα παραπάνω θέματα, από την ιστοσελίδα της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους. Επίσης σχετικά με τις δυνατότητες, διαδικασίες, μέτρα αναδιάρθρωσης και δυνητικής απαλλαγής τους από το χρέος (άρθρο 1 §3). Είναι αλήθεια όμως πως, επί του παρόντος τουλάχιστον, η σχετική πληροφόρηση μόνον «φτωχή» θα ήταν δυνατό να χαρακτηριστεί.

 

Ηλεκτρονικός Μηχανισμός Προειδοποίησης

Η έγκαιρη προειδοποίηση των οφειλετών (τόσο των φυσικών όσο και των νομικών προσώπων) θα λαμβάνει χώρα, σε ένα πρώτο επίπεδο, μέσω ηλεκτρονικού μηχανισμού, ο οποίος θα εποπτεύεται από την Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους. Οι οφειλέτες θα κατατάσσονται, μέσω αυτού, σε τρία επίπεδα κινδύνου αφερεγγυότητας. Συγκεκριμένα: (α) χαμηλό, (β) μέτριο και (γ) υψηλό. Ο μηχανισμός αυτός θα ενεργοποιείται μόνον ύστερα από σχετική αίτηση του ενδιαφερομένου˙ όχι με πρωτοβουλία τρίτου ούτε και αυτόματα (άρθρο 2 §1).

Με την αίτηση ενεργοποίησης του συγκεκριμένου ηλεκτρονικού μηχανισμού θα παρέχεται, ταυτόχρονα, άδεια από τον ενδιαφερόμενο προς την εποπτεύουσα αρχή για τη λήψη και επεξεργασία κάθε στοιχείου που αφορά το περιεχόμενο της αίτησής του. Κάθε στοιχείου, δηλ., χρήσιμου για τον προσδιορισμό του κινδύνου αφερεγγυότητας, και τη διατύπωση προτάσεων για την αντιμετώπισή του (άρθρο 2 §2).

Όταν η διαδικασία μέσω του αυτού του μηχανισμού καταλήξει σε κατάταξη για κάποιο ενός οφειλέτη σε επίπεδο κινδύνου μέτριο ή υψηλό, ακολουθεί το επόμενο βήμα. Διαφοροποιείται όμως (το επόμενο βήμα) ανάλογα με την ιδιότητα του οφειλέτη. Συγκεκριμένα: (α) Τα φυσικά πρόσωπα που δεν αποκτούν εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα ή ελεύθερο επάγγελμα και (β) Τα νομικά και τα φυσικά πρόσωπα που αποκτούν τέτοια εισοδήματα.

 

Φυσικά πρόσωπα που δεν αποκτούν εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα ή ελεύθερο επάγγελμα

Τα φυσικά πρόσωπα της συγκεκριμένης κατηγορίας, που κατατάχθηκαν σε επίπεδο κινδύνου μέτριο ή υψηλό, αποκτούν το δικαίωμα να απευθυνθούν στο Κέντρο Εξυπηρέτησης Δανειοληπτών (Κ.Ε.Υ.Δ.) ή στο Γραφείο Εξυπηρέτησης Δανειοληπτών (Γ.Ε.Υ.Δ.)  όπου η μόνιμη κατοικία τους (άρθρο 3 §1). Τα συγκεκριμένα Κέντρα ή, κατά περίπτωση, Γραφεία αποκτούν πρόσβαση (ύστερα από εξουσιοδότηση του οφειλέτη) στον συγκεκριμένο ηλεκτρονικό μηχανισμό με σκοπό να του παράσχουν, χωρίς επιβάρυνσή του:

(α) ενημέρωση για το νομικό πλαίσιο και τους όρους των συμβάσεων που έχει συνάψει αλλά και, γενικά, τις συμφωνίες ρύθμισης οφειλών˙ για τα σχετικά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του,

(β) συνδρομή για την κατανόηση του όρων ρύθμισης οφειλών που ενδεχομένως του προτείνονται (λαμβανομένων υπόψη των δυνατοτήτων του για αποπληρωμή και των αντίστοιχων για κατανόηση),

(γ) συνδρομή στην κατάρτιση οικογενειακού προϋπολογισμού με σκοπό, ιδίως, την τήρηση ρυθμίσεων αποπληρωμής των οφειλών του,

(δ) συμβουλευτικές υπηρεσίες σχετικά με την οικονομική διαχείριση του νοικοκυριού του.

 

Φυσικά και νομικά πρόσωπα που αποκτούν εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα ή ελεύθερο επάγγελμα

Τα φυσικά και νομικά πρόσωπα της συγκεκριμένης κατηγορίας τα οποία κατατάχθηκαν σε επίπεδο κινδύνου μέτριο ή υψηλό αποκτούν το δικαίωμα να απευθυνθούν στους κατά περίπτωση αρμόδιους φορείς (άρθρο 4 §1). Συγκεκριμένα στο οικείο Επαγγελματικό Επιμελητήριο ή Επαγγελματικό Σύλλογο ή Ινστιτούτο Θεσμικών Κοινωνικών Εταίρων προκειμένου να λάβουν δωρεάν συμβουλευτική (και όχι μόνον) υποστήριξη, με σκοπό να αποσοβηθεί ο υφιστάμενος κίνδυνος. Πιο συγκεκριμένα: υπηρεσίες συμβούλου επιχειρήσεων, που στοχεύουν στην επιχειρηματική υποστήριξη, καθοδήγηση, εμψύχωση και ενδυνάμωση της επιχειρηματικής σκέψης και κουλτούρας του ενδιαφερόμενου.

Σημειώνεται πάντως πως οι υπηρεσίες που θα παρέχονται από τους προαναφερθέντες Φορείς δεν είναι δυνατό να υποκαταστήσουν (αυτονόητα-και κατά το νόμο) τις κάθε είδους τεχνοκρακτικές υπηρεσίες που έχει ανάγκη κάθε νομικό και φυσικό ή νομικό πρόσωπο που αντιμετωπίζει πρόσκαιρη ή μόνιμη οικονομική δυσχέρεια. Σε κάθε περίπτωση δηλαδή ο εμπλεκόμενος οφειλέτης θα έχει ανάγκη λήψης συνδρομής και υπηρεσιών από τους κατάλληλους συμβούλους, ιδίως νομικούς και επιχειρηματικούς.

Το πρόβλημα δηλαδή του οφειλέτη θα είναι δυνατό, εκ των πραγμάτων, να αντιμετωπισθεί (συνολικά) με βάση τη συνδρομή των προαναφερθέντων Φορέων.

 

Εξουσιοδοτικές διατάξεις

Η έναρξη της εφαρμογής του νέου «πτωχευτικού νόμου έχει προσδιοριστεί για την 1.1.2021. Η έναρξη όμως αυτή προϋποθέτει σειρά υπουργικών αποφάσεων για την ενεργοποίηση των διατάξεων του˙ βεβαίως και όσον αφορά την προειδοποίηση αφερεγγυότητας. Ειδικά όσον αφορά την ενεργοποίηση των διατάξεων της τελευταίας είναι εκείνες που αφορούν (άρθρο 70):

(α) τις διαδικασίες, το περιεχόμενο της αίτησης, οι προϋποθέσεις και οι τεχνικές λεπτομέρειες, οι οποίες αποτελούν τις λειτουργικές προδιαγραφές της ηλεκτρονικής πλατφόρμας έγκαιρης προειδοποίησης οφειλετών.

(β)  τις λεπτομέρειες της διαδικασίας του μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης στο πλαίσιο της λειτουργίας των Κ.Ε.Υ.Δ. και Γ.Ε.Υ.Δ.

(γ) τις λεπτομέρειες της διαδικασίας του μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης στο πλαίσιο της λειτουργίας των Επαγγελματικών Φορέων.

 

Ο θεσμός της έγκαιρης προειδοποίηση των οφειλετών για την ενδεχόμενη αφερεγγυότητά τους είναι ένας θεσμός νέος και, το δίχως άλλο, ενδιαφέρων. Αναμένεται να παράσχει σημαντική συνδρομή σ’ εκείνους από τους οφειλέτες (φυσικά και νομικά πρόσωπα) που αντιμετωπίζουν (πρόσκαιρες ή μονιμότερες) δυσχέρειες οικονομικής φύσης.

Η έναρξη όμως της εφαρμογής του προϋποθέτει (κατά το νόμο) σειρά υπουργικών αποφάσεων. Θα είναι, άραγε, έγκαιρη η έκδοσή τους;

Ακόμα όμως και μετά την έκδοση των αναγκαίων υπουργικών αποφάσεων πόσο, άραγε, θα ελαφρυνθούν και βοηθηθούν οι επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν περισσότερο σύνθετα προβλήματα; Όταν για κάθε θέμα που τους απασχολεί θα είναι αναγκαίο να απευθυνθούν (όχι ανέξοδα) στους κατάλληλους νομικούς και επιχειρηματικούς (ιδίως) συμβούλους;

Σε κάθε περίπτωση: Ο συγκεκριμένος θεσμός αποτελεί ένα πρώτο, αναγκαίο, βήμα. Ας ευχηθούμε για τη σύντομη ενεργοποίησή και, κυρίως, για την επιτυχία του.

Όλοι, εξάλλου, δικαιούνται μια «δεύτερη ευκαιρία».

Η παροχή όμως της συγκεκριμένης «δεύτερης ευκαιρίας» αποτελεί ένα, ακόμα, λιθαράκι στην προσπάθεια για την ανόρθωση της πολλαπλώς πληγείσας και πληττόμενης εθνικής οικονομίας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 17 Ιανουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις πολυεπίπεδα μας απασχόλησαν και μας απασχολούν. Μεταξύ άλλων: ως σημαντική παράμετρος της εθνικής οικονομίας και ως «σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες» στο πλαίσιο της διαδικασίας διαδοχής. Αποδεικνύεται εξάλλου (το θέμα της διαδοχής) κυρίαρχο στις συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Απασχολεί (και) εκείνον που ετοιμάζεται να παραδώσει, με δυσκολία πάντοτε, τη σκυτάλη στους διαδόχους του. Η διαδικασία, ο χρόνος και ο τρόπος της «αποκοπής» του από τα μετοχικά του δικαιώματα και η μεταβίβασή τους στον διάδοχο αποτέλεσαν αντικείμενο ενασχόλησης προηγούμενης αρθρογραφίας μας. Ομοίως και οι κίνδυνοι της «επόμενης μέρας» (εκείνης, δηλ., που ακολουθεί την διαδοχή) και οι τρόποι της διαχείρισής τους. Οπότε και επισημάναμε ότι μείζον θέμα αναδεικνύεται, πάντοτε, το πρόσωπο του διαδόχου-εκείνου στον οποίο θα παραδοθούν τα ηνία της επιχείρησης. Όχι σπάνια όμως θα πρέπει να αφεθούν και σε άλλους, πλην εκείνου, μειοψηφικά ποσοστά. Είναι δεδομένο πως και για κείνους (:τους διαδόχους μειοψηφίας) θα πρέπει να ληφθούν οι δέουσες πρόνοιες. Πρόνοιες που, πριν από όλα, θα αφορούν την προστασία και των δικών τους δικαιωμάτων. Στον περιορισμό, με άλλα λόγια, της «μονοκρατορίας» του πλειοψηφούντος.

Ο δρόμος είναι ένας και μοναδικός: οι κατάλληλες καταστατικές ρυθμίσεις.

Ας προσεγγίσουμε τις βασικότερες από αυτές-ειδικά στο πλαίσιο της ανώνυμης εταιρείας.

 

Οι καταστατικές διασφαλίσεις των διαδόχων

Είναι δεδομένο, όπως και εισαγωγικά υπονοήθηκε, πως ο μεταβιβάζων μέτοχος θα πρέπει να προσθέσει μια ακόμα μέριμνα στις ουκ ολίγες της διαδοχής. Οφείλει, συγκεκριμένα, να επαναπροσεγγίσει τις καταστατικές ρυθμίσεις της εταιρείας του στη βάση της πρόνοιας, κατ’ ελάχιστο, για: (α) τη διασφάλιση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας, (β) τη διαφύλαξη των ποσοστών των μετόχων και την αποτροπή «κακόβουλων» αυξήσεων του μετοχικού κεφαλαίου, (γ) την εξίσωση των οικονομικών ωφελειών των μετόχων μέσω της (ενδεχόμενης) έκδοσης προνομιούχων μετοχών.

Ειδικότερα:

(α) Τα δικαιώματα της μειοψηφίας

Η ιδιαίτερη σημασία των δικαιωμάτων της μειοψηφίας και η ασφάλεια που παρέχουν στους μειοψηφούντες μετόχους δεν θα μπορούσαν να μην μας έχουν απασχολήσει (ιδ. Η Μειοψηφία Και Τα Δικαιώματά Της Στην Ανώνυμη Εταιρεία & Τα Δικαιώματα Μειοψηφίας Στην Ανώνυμη Εταιρεία: Ο Έκτακτος Έλεγχος).

Όπως, ήδη, επισημάναμε, ο σχετικά πρόσφατος νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες (ν. 4548/2018) αναγνωρίζει (όπως και ο προκάτοχός του άλλωστε) σειρά δικαιωμάτων στους μειοψηφούντες μετόχους. Δικαιωμάτων που συναρτώνται με το ύψος του μετοχικού κεφαλαίου που καθένας χωριστά ή περισσότεροι μαζί εκπροσωπούν. Τα δικαιώματα μειοψηφίας με ενάργεια καταγράφονται σε επιμέρους διατάξεις του συγκεκριμένου νόμου (το άρθρο 141-κατά βάση αλλά και, διάσπαρτα, στις λοιπές διατάξεις του). Ξεχωριστού ενδιαφέροντος, όμως, είναι τα δικαιώματα που αναγνωρίζει ο νόμος (άρθρο 142) στους μειοψηφούντες μετόχους (εκείνους που εκπροσωπούν το 1/20 και 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου) όσον αφορά τον έλεγχο της εταιρείας.

Τα ποσοστά εκπροσώπησης του μετοχικού κεφαλαίου, τα οποία απαιτούνται για την άσκηση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας δεν είναι υψηλά. Είναι, ωστόσο, δυνατό να μειωθούν ακόμα περισσότερο.  Η διάταξη του άρθρου 141 §13 είναι εκείνη που προβλέπει πως: «το καταστατικό μπορεί να μειώσει, όχι όμως πέραν του μισού, τα ποσοστά του καταβεβλημένου κεφαλαίου, που απαιτούνται για την άσκηση των δικαιωμάτων, σύμφωνα με το παρόν άρθρο». Αντίστοιχη η ρύθμιση και του άρθρου 142 §3 όσον αφορά τα δικαιώματα που αντιστοιχούν στους μετόχους που εκπροσωπούν το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου.

Οι προβλέψεις, ενδεχομένως και διεύρυνση, των δικαιωμάτων μειοψηφίας παρέχουν τη δυνατότητα στο μέτοχο που μεταβιβάζει για μια «προστατευμένη» διαδοχή. Μια διαδοχή με διττή στόχευση: που θα προσφέρει ασφαλή πλειοψηφία για τη διοίκηση της ανώνυμης εταιρείας και, ταυτόχρονα, επαρκώς θα διασφαλίζει τους μειοψηφούντες και τα δικαιώματά τους. Αισθητά περιορίζοντας, κατ΄επιλογή, την «ενός ανδρός αρχή» του πλειοψηφούντος διαδόχου.

 

(β) Οι ιδιαίτερες πρόνοιες όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων αύξησης μετοχικού κεφαλαίου

Είναι ενδεχόμενο να επιλέξει ο μεταβιβάζων να προσφέρει στον διάδοχο αυξημένη πλειοψηφία. Κάποιες φορές, μάλιστα, μεγαλύτερη από τα 2/3 του μετοχικού κεφαλαίου. Είναι, ενδεχομένως, χρήσιμος στην περίπτωση αυτή ο περιορισμός των δικαιωμάτων του (νέου) πλειοψηφούντος μετόχου. Ο λόγος; Η αποτροπή του δραστικού περιορισμού των ποσοστών και δικαιωμάτων των μειοψηφούντων μετόχων μέσω της, χωρίς την έγκρισή τους, αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της επιχείρησης.

Από την άλλη πλευρά, μοιάζει ενδεδειγμένη, σε κάποιες περιπτώσεις, η μεταβίβαση σε έναν από τους διαδόχους μετοχών που θα κατέληγε σε μια, αυξημένη, πλειοψηφία (μεγαλύτερη από τα 2/3) του μετοχικού κεφαλαίου. Μια τέτοια μεταβίβαση θα ενδείκνυτο, λ.χ., να λάβει χώρα στην περίπτωση που ο συγκεκριμένος διάδοχος θα ήταν και ο μόνος που θα επιθυμούσε να ασχοληθεί με την οικογενειακή επιχείρηση. Στον (δοκιμασμένο αυτόν) διάδοχο θα πρέπει, πιθανότατα, να παρασχεθεί το κατάλληλο κίνητρο, ώστε: (α) ο ίδιος απερίσπαστα να κινείται για το συλλογικό συμφέρον της οικογενειακής επιχείρησης και ταυτόχρονα (β) να διαθέτει τις προϋποθέσεις για την απρόσκοπτη λήψη αποφάσεων από τη Γενική Συνέλευση.

Ενδεχομένως, και στην περίπτωση αυτή, θα ήταν αναγκαία η προάσπιση των ποσοστών της μειοψηφίας από τυχόν διαδοχικές αυξήσεις του μετοχικού κεφαλαίου με μονομερείς, μάλιστα, αποφάσεις του πλειοψηφούντος. Αυξήσεις που, χωρίς να είναι αναγκαίες, θα ήταν δυνατό να οδηγήσουν σε εκμηδένιση των μετοχικών ποσοστών των μειοψηφούντων. Πολύ περισσότερο όταν οι μειοψηφούντες μέτοχοι δεν διαθέτουν (ή δεν επιθυμούν να διαθέσουν) το κεφάλαιο για να συμμετάσχουν σ’ αυτές.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις δημιουργούνται προβλήματα. Ως μόνη (κατά βάση) λύση παρουσιάζεται η καταστατική αύξηση της πλειοψηφίας, άνω των 2/3, για τη λήψη απόφασης αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρα 23, 117, 130 παρ. 3 και 132 παρ. 3 ν. 4548/2018).

 

(γ) Η έκδοση προνομιούχων μετοχών

Ένας «αιρετικός» τρόπος (οιονεί) εξίσωσης των διαφορετικών ποσοστών και μετοχικών δικαιωμάτων των διαδόχων αποτελεί και η έκδοση προνομιούχων μετοχών (άρθρο 38 ν. 4548/2018-υπό την προϋπόθεση, βέβαια, της ύπαρξης σχετικής καταστατικής ρύθμισης).

Οι προνομιούχες μετοχές μπορούν να καταστούν χρηστικό εργαλείο στα χέρια του μεταβιβάζοντος, ώστε ο τελευταίος να διατηρήσει τις ισορροπίες μεταξύ των διαδόχων του. Ο (δυνητικός) κάτοχός τους-μειοψηφών μέτοχος θα μπορεί να προσβλέπει, λ.χ., σε απόληψη ενός σταθερού μερίσματος, χωρίς πρόσθετη αξίωση στα κέρδη και τη διοίκηση της εταιρείας. Είναι, σε κάποιες περιπτώσεις, η ενδεδειγμένη λύση: (α) για τον μειοψηφούντα μέτοχο ο οποίος θα εξασφαλίζει, με τον τρόπο αυτό, ένα μέσο βιοπορισμού και (β) για τον πλειοψηφούντα, ο οποίος θα έχει κίνητρο αύξησης του οικονομικού αποτελέσματος της οικογενειακής επιχείρησης-ωφελούμενος ο ίδιος, μόνον, την υπεραξία.

 

Η υιοθέτηση προβλέψεων του νόμου για την Εταιρική Διακυβέρνησης

Η ορθή διοίκηση της οικογενειακής (και όχι μόνον) επιχείρησης αποτελεί προϋπόθεση της μακροημέρευσής της. Σε μια οικογενειακή, ωστόσο, επιχείρηση, η λήψη των αποφάσεων δεν είναι πάντοτε απαλλαγμένη από υποκειμενικά στοιχεία, προσωπικά χαρακτηριστικά και συναισθηματικές φορτίσεις.

Λύσεις στο συγκεκριμένο πρόβλημα παρέχει ο πρόσφατος νόμος για την Εταιρική Διακυβέρνηση (:ν. 4706/2020). Μολονότι δεν είναι υποχρεωτική η εφαρμογή του για τις μη εισηγμένες, κάθε εταιρεία εντούτοις ενδείκνυται να υιοθετεί ρυθμίσεις του. Έστω μερικά, έστω αποσπασματικά. Εξάλλου, κάθε ρύθμιση εταιρικής διακυβέρνησης αυξάνει την πιστοληπτική ικανότητα της επιχείρησης που αφορά και, εν τέλει, την αξία της.

Μια από τις πρόνοιες (και) του συγκεκριμένου νόμου είναι η ύπαρξη ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών στο Διοικητικό Συμβούλιο. Κατά το νόμο (άρθρο 9 παρ. 1 ν. 4706/2020), «ένα μη εκτελεστικό μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου θεωρείται ανεξάρτητο εφόσον κατά τον ορισμό και κατά τη διάρκεια της θητείας του δεν κατέχει άμεσα ή έμμεσα ποσοστό δικαιωμάτων ψήφου μεγαλύτερο του μηδέν κόμμα πέντε τοις εκατό (0,5%) του μετοχικού κεφαλαίου της Εταιρείας και είναι απαλλαγμένο από οικονομικές, επιχειρηματικές, οικογενειακές ή άλλου είδους σχέσεις εξάρτησης, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις του και την ανεξάρτητη και αντικειμενική κρίση του.».

Τα συγκεκριμένα μέλη επιφορτίζονται με την εποπτεία των εκτελεστικών. Από τα μέλη αυτά (ανεξάρτητα μη εκτελεστικά) αναμένεται, περισσότερο αμερόληπτη και διαυγής κρίση στη λήψη αποφάσεων. Προστασία, με άλλα λόγια, της εταιρείας και των μειοψηφούντων μετόχων.

Η αλλαγή της κουλτούρας μας προς την κατεύθυνση των ορθών επιχειρηματικών πρακτικών, κρίνεται αναγκαία σε κάθε τύπο επιχείρησης. Αξιολογείται όμως ως εξαιρετικά χρήσιμη και στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων της διαδοχής σε οικογενειακές  επιχειρήσεις.

 

Η επιλογή εκείνου του διαδόχου στον οποίο θα παραδοθούν «τα κλειδιά» της οικογενειακής επιχείρησης είναι ένα μόνον (κι όχι το πρώτο) βήμα στη μακρά και επίπονη διαδικασία της διαδοχής. Στον συγκεκριμένο διάδοχο είναι δεδομένο πως θα πρέπει να διασφαλιστούν οι προϋποθέσεις για την απρόσκοπτη άσκηση διοίκησης. Και των λοιπών (κατά κανόνα ασθενέστερων) μετόχων-διαδόχων μειοψηφίας όμως τα δικαιώματα είναι αναγκαίο, ταυτόχρονα, επαρκώς να διασφαλιστούν.

Κάθε περίπτωση είναι, αναμφίβολα, ξεχωριστή. Με τις δικές της ιδιαιτερότητες.

Τα κατάλληλα εργαλεία δεν λείπουν.

Εύκολα μπορούν να αναζητηθούν στις ρυθμίσεις του νόμου για την Εταιρική Διακυβέρνηση. Επίσης σ’ εκείνον για τις ανώνυμες εταιρείες-όταν τέτοια είναι η οικογενειακή επιχείρηση. Αξίζει κανένας να ξεκινήσει από τα δικαιώματα μειοψηφίας και το καταστατικό της.

Αξίζει να σκύψουμε, με περισσή προσοχή, στο σύνολο των παραμέτρων της διαδοχής. Και στις λεπτομέρειές της.

Ένα είναι βέβαιο: Το αποτέλεσμα δεν θα μας απογοητεύσει…

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 10 Ιανουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Βιώσαμε μια μακρά οικονομική κρίση. Διαπιστώσαμε ήδη, από την άνοιξη ακόμα, πως έχουμε εισέλθει σε μια νέα ελπίζουμε όχι βαθύτερη. Αντιληφθήκαμε (και οι εξ ημών μη οικονομολόγοι) πως το  υψηλό δημόσιο χρέος δημιουργεί σοβαρά προβλήματα όχι μόνον στην οικονομία αλλά και την καθημερινότητα του καθενός από εμάς. Αντιληφθήκαμε επίσης πως (εξίσου  και)  το ιδιωτικό χρέος αποτελεί εστία δικαιολογημένης ανησυχίας από την άποψη της μακρο-οικονομικής σταθερότητας. Η Πολιτεία εκλαμβάνει, και ορθά, το ιδιωτικό χρέος ως ισοδύναμα ικανό για την ανατροπή του οικονομικού της σχεδιασμού. Υποχρεούται λοιπόν αποτελεσματικά να το διαχειριστεί και επιτυχώς αντιμετωπίσει. Ο νέος πτωχευτικός νόμος (όπως και κάθε προγενέστερο αυτού συναφές νομοθέτημα) κινείται προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Διατρέξαμε ήδη τις βασικές πρόνοιες και καινοτομίες του. Υπήρξε όμως αναγκαία, στην παρούσα φάση, η θέση του σε εφαρμογή; Για ποιο λόγο το συγκεκριμένο νομοθέτημα είναι τόσο σημαντικό; Γιατί αφορά, εν τέλει, όλους μας ανεξαιρέτως; Έρχεται στον κατάλληλο χρόνο;

Ας επιχειρήσουμε κάποιες πρώτες απαντήσεις στα σημαντικά αυτά ερωτήματα.

 

Το συνολικό Ιδιωτικό Χρέος στην Ελλάδα και η αναγκαιότητα να τιθασευτεί

Τα αίτια του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα είναι πολυποίκιλα. Άλλα οφείλονται σε επιλογές μας (σε ατομικό, οικογενειακό κι επιχειρηματικό επίπεδο) άλλα σε κυβερνητικές/πολιτικές επιλογές κι άλλα σε εξωγενείς παράγοντες.

Ανεξάρτητα πάντως από τα αίτια, ένα είναι βέβαιο: το πρόβλημα του Ιδιωτικού Χρέους είχε λάβει, ήδη-από μακρού χρόνου, εκρηκτικές κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις. Η σε εξέλιξη ακόμα πανδημία (και οι δραματικές της συνέπειες) περαιτέρω το διόγκωσε. Καθώς είναι σε εξέλιξη ακόμα το φαινόμενο, δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε, με ασφάλεια, το μέγεθος της ύφεσης. Πολύ περισσότερο που διεθνείς, ευρωπαϊκοί και εθνικοί Οργανισμοί κάνουν προβλέψεις οι οποίες, συχνά, επαναξιολογούνται.

Αυτό όμως που είμαστε σε θέση να λάβουμε υπόψη μας είναι τα παρόντα δεδομένα: Με βάση τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η Τράπεζα της Ελλάδος και, πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με παρέμβαση του Υποδιοικητή της ΤτΕ κ. Μητράκου της 20.10.20, το σύνολο του ιδιωτικού χρέους της χώρας (ιδιώτες και επιχειρήσεις) ανέρχεται σε €315 δισ. ή στο 184% του ΑΕΠ της χώρας. Αναλυτικότερα:

(α) Σε €147,7 δισ. ανέρχεται το υπόλοιπο της συνολικής χρηματοδότησης (δάνεια, εταιρικά ομόλογα, τιτλοποιημένα δάνεια με διαχειριστές πιστωτικά ιδρύματα, χρηματοδότηση από ΤτΕ) του ιδιωτικού τομέα της εγχώριας οικονομίας (σε επιπλέον €45,2 δισ. ανέρχεται η χρηματοδότηση της Γενικής Κυβέρνησης). Πιο συγκεκριμένα:

(αα) €73,8 δισ. το υπόλοιπο της χρηματοδότησης προς επιχειρήσεις (εκ των οποίων: €67,6 δισ. προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και €6,2 δισ. προς ασφαλιστικές  επιχειρήσεις)

(αβ) €65,3 δισ. το υπόλοιπο της χρηματοδότησης προς νοικοκυριά (€49,6 δισ. στεγαστικά δάνεια και 15,1 δισ. καταναλωτικά δάνεια)

(αβ) €8,6 δισ. το υπόλοιπο της χρηματοδότησης ελεύθερους επαγγελματίες, αγρότες και ατομικές επιχειρήσεις.

(β) Σε €106 δισ. € το χρέος των ιδιωτών προς τις φορολογικές αρχές

(γ) Σε €36 δισ. το χρέος των ιδιωτών προς τα ασφαλιστικά ταμεία

(δ) Σε €30 δισ. τα δάνεια που έχουν πουληθεί από τις εμπορικές τράπεζες και βρίσκονται εκτός τραπεζικού συστήματος

Η τιθάσευση του δραματικά υψηλού ιδιωτικού χρέους αυτού υπήρξε (και παραμένει) εθνική ανάγκη: πίσω από τα νούμερα αυτά βρίσκονται άνθρωποι-όλοι εμείς. Αυτονοήτως και η χώρα.

Οι προσπάθειες και καλές προθέσεις δεν έλειψαν σε πολιτικό επίπεδο. Αποδείχθηκαν όμως, εκ του αποτελέσματος, ατελέσφορες. Η αναγκαιότητα της δραστικής διαχείρισής του περισσότερο από προφανής. Μας έλειπαν, άραγε, οι νόμοι;

 

Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο

Το μέχρι την 31.12.20 θεσμικό πλαίσιο αποτελεί προϊόν πολλαπλών νομοθετικών παρεμβάσεων.

Ο υφιστάμενος από το 2007 ελληνικός πτωχευτικός κώδικας έχει υποστεί αλλεπάλληλες τροποποιήσεις τα τελευταία χρόνια: εννέα τροποποιήσεις (εκτός της απολύτως πρόσφατης-Οκτ. 2020) τα τελευταία δέκα τρία χρόνια.

Κατά την τελευταία, μόλις, πενταετία αναθεωρήθηκε (με την τεχνική έννοια του όρου) έξι φορές: ν. 4336/2015 (Α΄ 94), ν. 4446/2016 (Α΄240), ν. 4472/2017 (Α΄ 74), ν. 4491/2017 (Α΄ 153), ν. 4512/2018 (Α΄ 5), ν. 4549/2018 (Α΄ 105). Συναφή ζητήματα εντάχθηκαν στο ρυθμιστικό πεδίο, μεταξύ άλλων, του ν. 4469/2017 (Α΄ 62), του ν. 4605/2019 (Α΄ 52). Επίσης με τις πολλαπλές τροποποιήσεις του ν. 3869/2010, όπως και στο ν. 4307/2014. Συνολικά: ων ο αριθμός ουκ έστιν…

Σημαντικό βέβαια να επισημανθεί πως οι προαναφερθείσες μεταρρυθμίσεις (:της τελευταίας πενταετίας) έλαβαν χώρα στο πλαίσιο προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής ή σταθερότητας. Το δεδομένο αυτό είναι δηλωτικό της σημασίας που αποδίδεται στο πτωχευτικό δίκαιο σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Βεβαίως και για την τρέχουσα-την σε σημαντικό βαθμό οφειλόμενη στη αντίστοιχη υγειονομική.

Το ίδιο δεδομένο όμως υποδηλώνει και κάτι ακόμα: το σύνολο των ρυθμίσεων που καταργεί ο συγκεκριμένος νόμος ακολουθούσε τα ισχύοντα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ελάμβανε υπόψη του τις βέλτιστες, διεθνείς, πρακτικές.

Όφειλε πάντως και κατά το ελλείπον [:πρόνοιες Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1023] να προσαρμοστεί το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο.

 

Η Οδηγία (ΕΕ) 2019/1023

Η Οδηγία (ΕΕ) 2019/1023 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20.6.2019 (που λειτουργεί συμπληρωματικά με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2015/848  της 20ής Μαΐου 2015, περί των διαδικασιών αφερεγγυότητας) υπήρξε η αφορμή για το νέο «πτωχευτικό» νόμο.

Bάση για την έκδοσή της αποτέλεσε, μεταξύ άλλων (:αιτιολ. σκέψη 7η), η προσπάθεια για άρση της αβεβαιότητας σχετικά με τους κανόνες περί αφερεγγυότητας στα επιμέρους κράτη- μέλη. Επίσης, η προσπάθεια για σύντμηση χρονοβόρων και απλοποίησης πολύπλοκων διαδικασιών που αποτελούν βασικό αντικίνητρο επενδύσεων ή/και αποφυγής επιχειρηματικών σχέσεων σε άλλο κράτος μέλλον. Κι η προσπάθεια, εν τέλει, της άρσης τέτοιων στοιχείων που υπονομεύουν την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

Αξιολογήθηκε επίσης (:αιτιολ. σκέψη 11η) πως ακόμα και αμιγώς εθνικού χαρακτήρα περιπτώσεις αφερεγγυότητας μπορεί να έχουν επιπτώσεις στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς μέσω του λεγόμενου φαινομένου του ντόμινο. Και τούτο γιατί η αφερεγγυότητα ενός οφειλέτη μπορεί να προκαλέσει (και πράγματι προκαλεί) αλυσιδωτές περιπτώσεις αφερεγγυότητας.

Στόχος της υπήρξε:

(α) Όσον αφορά τις βιώσιμες επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες: να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικά εθνικά πλαίσια προληπτικής αναδιάρθρωσης, τα οποία θα τους επιτρέψουν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους,

(β) Όσον αφορά τους έντιμους (αφερέγγυους ή υπερχρεωμένους) επιχειρηματίες: να μπορούν να απαλλάσσονται πλήρως από τα χρέη τους μετά από εύλογο διάστημα, ώστε να απολαμβάνουν μια δεύτερη ευκαιρία και

(γ) Η βελτίωση της αποτελεσματικότητα των διαδικασιών αναδιάρθρωσης και αφερεγγυότητας, η ταχύτερη ολοκλήρωσή τους αλλά και η ταχύτερη επάνοδος των επιχειρήσεων σε παραγωγική λειτουργία.

Η συγκεκριμένη οδηγία κινείται σε δύο βασικούς άξονες:

Οι βιώσιμες επιχειρήσεις θα πρέπει να βοηθούνται στη συνέχιση της λειτουργίας τους (υπό την προϋπόθεση πως οι οικονομικές δυσκολίες που ενδεχομένως αντιμετωπίζουν δεν ακυρώνουν τη βιωσιμότητά τους). Η εν λόγω βοήθεια θα πρέπει να λαμβάνει χώρα μέσα από αποτελεσματικά εργαλεία προληπτικής αναδιάρθρωσης, στα οποία θα πρέπει να έχουν πρόσβαση το ταχύτερο δυνατό.

Οι μη βιώσιμες επιχειρήσεις θα πρέπει να εισέρχονται το ταχύτερο στο στάδιο της εκκαθάρισης για την αποφυγή συσσώρευσης ζημιών. Για τους έντιμους επιχειρηματίες/οφειλέτες οι οποίοι απέτυχαν σε κάποια επιχειρηματική τους δράση θα πρέπει  να διασφαλίζεται η δυνατότητα μιας (νέας) αρχής ώστε, πιο έμπειροι πλέον, να μπορούν να δραστηριοποιηθούν, ξανά, στον επιχειρηματικό στίβο.

Αξίζει κανείς να επισημάνει επίσης πως το πνεύμα από το οποίο εμφορείται ο ενωσιακός νομοθέτης είναι πνεύμα ισόρροπης διαφύλαξης των συμφερόντων όλων των εμπλεκόμενων: ενδιαφερόμενος επιχειρηματίας, εργαζόμενοι, τρίτοι συναλλασσόμενοι, χρηματοπιστωτικό σύστημα, εθνική οικονομία, ενωσιακή αγορά.

Πρόληψη λοιπόν της αφερεγγυότητας με εργαλεία έγκαιρης προειδοποίησης και πρώιμης αποτελεσματικής αναδιάρθρωσης από τη μια, ταχεία εκκαθάριση αλλά και γρήγορη επάνοδο στην επιχειρηματική ζωή και πραγματική οικονομία από την άλλη.

 

Η αναγκαιότητα(;) της ψήφισης του νέου νομοθετήματος

Είναι δεδομένο πως η νομοθετική πολυδιάσπαση και πολυνομία δεν είναι ωφέλιμες. Επίσης δεδομένο είναι πως δεν αποδεικνύεται καθόλου χρήσιμη ή δόκιμη η αντιμετώπιση συναφών θεμάτων από περισσότερα του ενός νομοθετήματα.

Επίσης δεδομένο είναι πως η συγκέντρωση των επιμέρους νομικών θεμάτων και λογικών ενοτήτων στο νέο πτωχευτικό νόμο θα αποδειχθεί, το δίχως άλλο, ωφέλιμη. Η αναγκαιότητα όμως της ψήφισης του νέου νομοθετήματος ήδη συζητείται. Και από την επιστημονική κοινότητα.

Ευκταίο πάντως θα ήταν (για ένα τόσο σημαντικό νομοθέτημα) να διέλθει (υπό το φως του ήλιου) από τη βάσανο μιας εγνωσμένου κύρους νομοπαρασκευαστικής επιτροπής (χωρίς όμως καθόλου να υποτιμάται η επιστημοσύνη των συντακτών του). Ευκταίο θα ήταν να διέλθει το (τελικό του) κείμενο από τη διαδικασία της διαβούλευσης. Ευκταία επίσης και η ολιστική προσέγγιση του όλου θέματος και επιμέρους ρυθμίσεων. Δεν συνέβη.

Κι ακόμα περισσότερο: Η πληθώρα των εξουσιοδοτικών διατάξεων του παραπέμπει, δυστυχώς, στην ελλιπή επεξεργασία του συγκεκριμένου νομοθετήματος. Δημιουργεί αμφιβολίες ως προς την «ετοιμότητα» του νόμου να τεθεί σε άμεση εφαρμογή. Και, περαιτέρω, εγείρει ζήτημα πληρότητας του νόμου και συμβιβασμού με τη διάταξη της παραγράφου 2 του άρθρου 3 του 4048/2012 «Ρυθμιστική Διακυβέρνηση: Αρχές, Διαδικασίες και Μέσα Καλής Νομοθέτησης» (Α΄34)

Συμπερασματικά: Εξαιρετική η επιλογή της συνολικής και ολιστικής προσέγγισης των επιμέρους θεμάτων που ο νέος πτωχευτικός νόμος πραγματεύεται. Ευκταίο όμως θα ήταν να ακολουθηθεί η πορεία της Καλής Νομοθέτησης που η αναμόρφωση τέτοιας σοβαρότητας νομοθετημάτων και κωδίκων επιβάλλει.

 

Ποιους και τι αφορά ο νέος Πτωχευτικός Νόμος;

Εισαγωγικά να θυμηθούμε πως ο συγκεκριμένος νόμος φέρει τον τίτλο «Ρύθμιση Οφειλών και Παροχή Δεύτερης Ευκαιρίας».

Θα μπορούσαμε να πούμε, με μη αμιγώς νομικούς όρους, πως χωρίζεται σε πέντε μεγάλες ενότητες:

(α) την Προειδοποίηση της Αφερεγγυότητας & την Έγκαιρη Προειδοποίηση-(άρθρα 1 έως 4)

(β) τις Διαδικασίες Πρόληψης της Αφερεγγυότητας (:Εξωδικαστικός Μηχανισμός Ρύθμισης Οφειλών και Προπτωχευτική Διαδικασία Εξυγίανσης)-(άρθρα 5 έως 74) και

(γ) την Πτώχευση (άρθρα 75 έως 211)

(δ) τους Ευάλωτους Οφειλέτες (άρθρα 212 έως 224) και τέλος

(ε) τους Διαχειριστές Αφερεγγυόητας (άρθρα 225 έως 259)

Από την απαρίθμηση και μόνον των  συγκεκριμένων ενοτήτων ένα ασφαλές συμπέρασμα εξάγεται:

Αφορά όλους εκείνους (νομικά και φυσικά πρόσωπα-έχοντα ή μη την εμπορική ιδιότητα, νοικοκυριά κι επιχειρήσεις-ανεξαρτήτως μεγέθους) που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες-ακόμα και ρευστότητας.

Δεν αφορά όμως αυτούς μόνον!

Αφορά και κάθε υγιή επιχείρηση και επιχειρηματία που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα οικονομικής φύσεως. Και τούτο γιατί κάποιος/κάποιοι (ίσως αρκετοί-ίσως πολλοί) από εκείνους με τους οποίους συναλλάσσονται θα ενταχθούν στο ρυθμιστικό πεδίο του συγκεκριμένου νόμου.

Αφορά επίσης τους επενδυτές που θα θελήσουν να επενδύσουν στη χώρα.

Αφορά τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τα οικονομικά τους.

Αφορά, εν τέλει, τη χώρα και τον καθένα από εμάς.

 

Οι συνθήκες της σύνταξης και η «βιάση» στην έναρξη της εφαρμογής του νέου πτωχευτικού νόμου

Ο νέος πτωχευτικός νόμος δεν είναι «ένας ακόμα νόμος».

Είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό νομοθέτημα με πολυεπίπεδες συνέπειες στο σύνολο της οικονομικής ζωής του τόπου. Βεβαίως και στην εθνική οικονομία.

Αξιοποιώντας οι συντάκτες του το πρόσχημα της ευθυγράμμισης με την Οδηγία (ΕΕ) 2019/1023 προέβησαν σε συνολική επαναπροσέγγιση απολύτως πρόσφατων (και εκσυγχρονισμένων μάλιστα) ρυθμίσεων. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα πως η εν λόγω (συνολική) επαναπροσέγγιση έλαβε χώρα ανάμεσα στο στάδιο της διαβούλευσης του νομοσχεδίου (ενός διαφορετικού νομοσχεδίου) και της κατάθεσής του για ψήφιση. Δημιουργεί απορίες ο χρόνος της έναρξης της ισχύος ενός τόσο σημαντικού νομοθετήματος. Ας θυμηθούμε το νόμο για τις ανώνυμες εταιρείες (:ν. 4548/18). Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 13.6.18 και η έναρξη της ισχύος του ορίστηκε την πρώτη του επομένου έτους (:1.1.2019).

Προς τι άραγε η σχετική βιάση για το νέο πτωχευτικό νόμο;

Έχει διατυπωθεί η εύλογη πρόταση για παράταση του χρόνου έναρξης εφαρμογής του για το νέο δικαστικό έτος. Μεταξύ άλλων γιατί σημαντικό μέρος της μεταρρύθμισης επωμίζεται πλέον το Ειρηνοδικείο, οι υπηρετούντες δικαστές των οποίων έχουν συγχρόνως επιφορτιστεί με τη διευθέτηση της δικαστικής εκκρεμότητας υποθέσεων του ν. 3869/2010 μέχρι 15.06.2021. Η εξοικείωση λοιπόν με το νέο πλαίσιο αλλά και η διαφύλαξη αναγκαίων ανθρώπινων πόρων είναι παράγοντες που θα ήταν κρίσιμο να ληφθούν υπόψη.

Θα είναι εύκολο, για μια ακόμα, φορά να πετροβολήσουμε την βραδυπορούσα Δικαιοσύνη.

Θα είναι όμως κι άδικο καθώς η επιλογές και σχετική ευθύνη θα βαρύνει, αποκλειστικά, την νομοθετική εξουσία.  Ακόμα κι αν η εκτελεστική λάβει τη σκυτάλη αξιώνοντας τα αδύνατα.

 

Ο νέος πτωχευτικός νόμος αποτελεί ένα κρίσιμο νομοθέτημα για την εθνική οικονομία.

Για την υποβοήθηση της (απολύτως αναγκαίας) ανόρθωσης αλλά και ανάκαμψής της.

Για την υποβοήθηση της (ευκταίας) αναπτυξιακής πορείας της χώρας.

Οι συνθήκες υπό τις οποίες συνετάγη δημιουργούν προβληματισμούς.

Αντίστοιχα και οι ασφυκτικές προθεσμίες μέχρι την έναρξη της εφαρμογής του.

Ας ελπίσουμε πως οι συγκεκριμένες επιλογές δεν θα αποβούν σε βάρος των (υψηλών) στόχων των συντακτών του αλλά και των αναγκών της εθνικής μας οικονομίας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 3 Ιανουαρίου 2021.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα (και) της εθνικής μας οικονομίας. Η διαδοχή σ’ αυτές αποτελεί, πάντοτε, ένα εξαιρετικά περίπλοκο και δυνητικά επικίνδυνο εγχείρημα. Η διαδικασία, ο χρόνος και ο τρόπος της «αποκοπής» του μέχρι πρότινος ιδιοκτήτη από τα μετοχικά του δικαιώματα και η μεταβίβασή τους στον διάδοχο μας απασχόλησε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Όπως εκεί σημειώσαμε, ο ιδιοκτήτης και μπορεί και οφείλει να προνοήσει για τη διαδοχή στην επιχείρησή του. Η αδράνειά του προοιωνίζει μέλλον δυσχερές για την επιχείρηση. Αντίστοιχα και η («αυτόματη») ρύθμιση της διαδοχής από τη ζωή και το νομοθέτη-εν τέλει).

Σε περίπτωση, όμως, της επιθυμητής δράσης του ιδιοκτήτη, με ποιον, άραγε τρόπο, θα ήταν δυνατό να αποσοβηθούν (ή, έστω, απομειωθούν) οι κίνδυνοι της επόμενης μέρας-σε μια ανώνυμη, ειδικά, εταιρεία; Ποιες θα ήταν οι ενδεδειγμένες επιλογές για τον σημερινό ιδιοκτήτη της; Με ποιον τρόπο θα ήταν δυνατό να διασφαλιστεί η συνέχεια και ο οικογενειακός χαρακτήρας της επιχείρησης;

 

Η διασφάλιση της συνέχειας της διοίκησης μετά τη διαδοχή

Ο μέτοχος που μεταβιβάζει δεν οφείλει να μεριμνήσει μόνο για τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν (:διαδικασία, χρόνος και τρόπος «αποκοπής» από τα μετοχικά του δικαιώματα). Οφείλει να μεριμνήσει για πολλά περισσότερα. Οφείλει να διασφαλίσει, στο μέτρο του εφικτού, (και) τη συνέχεια της επιχείρησης. Επιτυχημένη, εξάλλου, διαδοχή σημαίνει και διασφάλιση της συνέχειας (και) της διοίκησης της επιχείρησης. Δεν χωρεί αμφιβολία, πως μια τέτοια διασφάλιση επιτυγχάνεται και μέσω της ορθής κατανομής των προς διανομή μετοχών στους διαδόχους. Κι όχι μόνον του αριθμού τους. Ενδεχομένως και του είδους τους.

Η μεταβίβαση μιας επιχείρησης σε κάθε επόμενη γενιά, είναι θεωρητικά δυνατό, να λάβει χώρα προς περισσότερους διαδόχους. Είναι δυνατό, μεταξύ αυτών, να βρίσκονται κάποιοι που επιδεικνύουν ιδιαίτερο ζήλο για την επιχειρηματικότητα και άλλοι που την αποστρέφονται. Κάποιοι που θα ήθελαν και θα μπορούσαν να αποδειχθούν ηγέτες. Κάποιοι, ενδεχομένως, που θα ήθελαν αλλά δεν θα μπορούσαν. Και κάποιοι που θα μπορούσαν αλλά δεν θα ήθελαν. Και κάποιοι τρίτοι που ούτε θα μπορούσαν ούτε και θα ήθελαν.

Δεν είναι σπάνιο, το αντίθετο μάλιστα, να υπάρχουν δυσκολίες στη μεταξύ των διαδόχων συνεργασία. Ο μεταβιβάζων μέτοχος επιφορτίζεται με την ζωτικής για την επιχείρηση σημασίας υποχρέωση επιλογής του κατάλληλου διαδόχου. Η συγκεκριμένη, ζωτικής σημασίας επιλογή, δε σημαίνει, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, αποκλεισμό των λοιπών. Επαφίεται στη δίκαιη, μα και ορθή, κρίση του. Με άλλα λόγια: Ο μεταβιβάζων οφείλει να μεριμνήσει για την κατανομή των μετοχών μεταξύ των (ενδεχομένως περισσοτέρων) διαδόχων του. Λαμβάνοντας υπόψη του ακόμα κι εκείνους που ούτε θα μπορούσαν ούτε και θα ήθελαν να εμπλακούν.

 

Η αποφυγή μετατροπή της εταιρείας σε «ανώνυμη: 50/50»

Η προβληματική των δύο ίσων συμμετοχών στην ανώνυμη εταιρεία μας απασχόλησε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Όπως και εκεί επισημάναμε, το συγκεκριμένο πρόβλημα ανακύπτει όταν οι κάτοχοι των από 50% δικαιωμάτων ψήφου της εταιρείας (είτε πρόκειται για δύο μετόχους είτε για δύο συμπαγείς ομάδες μετόχων), δεν ομονοούν στη λήψη κρίσιμων εταιρικών αποφάσεων˙ ιδίως στην εκλογή Διοικητικού Συμβουλίου. Τη συγκεκριμένη, πολυεπίπεδα προβληματική, κατάσταση συνηθίζουμε να περιγράφουμε με τον όρο «ανώνυμη: 50/50».

Η διαδοχή στην οικογενειακή επιχείρηση-ανώνυμη εταιρεία αποτελεί ένα από τα συνήθη γενεσιουργά αίτια για τη δημιουργία δύο ίσων συμμετοχών (:50/50). Το αδιέξοδο, στην περίπτωση αυτή αποδεικνύεται σύνηθες, επίσης, φαινόμενο. Οι εξωεταιρικές συμφωνίες στοχεύουν στην άρση (και) τέτοιας φύσης αδιεξόδων. Σε κάποιες περιπτώσεις επιτυγχάνουν, έστω και προσωρινά, κομβικής φύσεως συμφωνίες για την επιβίωση της εταιρείας. (Ως τέτοιες κι εκείνες που αφορούν συντονισμένη ψήφο στη Γενική Συνέλευση και στο Διοικητικό Συμβούλιο). Σε κάποιες άλλες, παταγωδώς αποτυγχάνουν-ενδεχομένως και σε επόμενη χρονική στιγμή.

Η επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος, με βάση το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, γίνεται από τα δικαστήρια. Ως κατά το νόμο «λύση» προσδιορίζεται, δυστυχώς, η λύση του νομικού προσώπου (κατ’ εξαίρεση: το ενδεχόμενο της εξαγοράς των μετοχών του αιτούντος τη λύση από τους λοιπούς μετόχους).

Από τα παραπάνω δεδομένα ένα μόνον, απολύτως ασφαλές, συμπέρασμα είναι δυνατό να εξαχθεί. Συγκεκριμένα: ο μεταβιβάζων μέτοχος δεν θα ήταν το καλύτερο να επιλέξει (στο πλαίσιο της διαδικασίας της διαδοχής) τη δημιουργία δύο ίσων μετοχικών μερίδων. Είτε σε επίπεδο φυσικών προσώπων είτε σε επίπεδο ομάδων μετόχων.

Σε διαφορετική περίπτωση, αργά ή γρήγορα, θα τεθεί εν αμφιβόλω και η συνέχεια και μακροημέρευση της επιχείρησης.

 

Η συγκέντρωση της πλειοψηφίας σε έναν μόνο διάδοχο

Όσο άδικο θα φαινόταν για έναν πατέρα να μεταβιβάσει την επιχείρησή του σε ένα, μόνον, από τα δυο του παιδιά, τόσο επικίνδυνο θα αποδεικνυόταν να τους ισομοιράσει τις μετοχές του. Γιατί, όσο εξαιρετικές κι αν είναι οι μεταξύ τους σχέσεις τόσο εύκολη αποδεικνύεται η διάρρηξή τους από τις παρεμβάσεις τρίτων (συζύγων, συντρόφων και παιδιών λ.χ.).

Κι όσο επικίνδυνη αποδεικνύεται η επιλογή της δημιουργίας μιας εταιρείας δύο ίσων συμμετοχών άλλο τόσο αναγκαία προκύπτει η συγκέντρωση της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου σε ένα μέτοχο ή ομάδα μετόχων. Κατά μία, έστω, μετοχή. Η επιλογή αυτή αποκλείει το ενδεχόμενο της ακυβερνησίας (:αδυναμία εκλογής Διοικητικού Συμβουλίου). Αποκλείει επίσης τη με δικαστική απόφαση λύση της εταιρείας εξαιτίας, ακριβώς, (και) της αδυναμίας εκλογής Διοικητικού Συμβουλίου.

Η συγκεκριμένη λύση μοιάζει σε κάποιες περιπτώσεις ευχερέστερη. Όταν ο ένας, λ.χ., από τους περισσότερους-δυνητικούς διαδόχους επιδεικνύει ιδιαίτερο ζήλο, σε σχέση με τους λοιπούς, για τη συνέχιση της οικογενειακής επιχείρησης. Κι ακόμα καλύτερα: όταν διαθέτει ιδιαίτερες, έναντι των λοιπών, διοικητικές ικανότητες. Κι όταν οι λοιποί, πλην εκείνου, παρουσιάζουν διαφορετικές κλίσεις κι ενδιαφέροντα.

Ωστόσο, η συγκέντρωση της πλειοψηφίας των μετοχών σε έναν διάδοχο δεν θα πρέπει να γίνεται χωρίς τις κατάλληλες διασφαλίσεις για τους λοιπούς. Αντισταθμιστικοί παράγοντες στην κυριαρχία του πλειοψηφούντος μετόχου και στην (κατ’ ουσίαν) μετατροπή της οικογενειακής επιχείρησης σε «ενός ανδρός αρχή» αποτελούν οι διατάξεις του καταστατικού. Ιδιαίτερα εκείνες που ρυθμίζουν τα θέματα (και πρόνοιες για την προστασία) της μειοψηφίας.

 

Η διατήρηση του οικογενειακού χαρακτήρα της επιχείρησης

Η επιλογή του διαδόχου, ο χρόνος και τρόπος για την διαδοχή, η κατανομή των ποσοστών επί του μετοχικού κεφαλαίου μεταξύ των ενδεχομένως περισσοτέρων αποτελούν, αναμφίβολα, ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία στη διαδικασία της διαδοχής της οικογενειακής επιχείρησης. Προκειμένου όμως να διασφαλισθεί η συνέχισή της, αναγκαίες παρουσιάζονται, σε κάποιες περιπτώσεις, πρόσθετες διασφαλιστικές δικλείδες. Εκείνες, λ.χ., που αφορούν τους περιορισμούς της μεταβίβασης μετοχών σε τρίτα πρόσωπα-εκτός οικογένειας. Τουλάχιστον όχι χωρίς την έγκριση της πλειοψηφίας.

Οι καταστατικές πρόνοιες αποδεικνύονται, και στην περίπτωση αυτή, καθοριστικές. Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών (άρθρο 43 ν. 4548/2018) κινείται προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. (Με δυο λόγια: δεσμευμένες χαρακτηρίζονται εκείνες οι μετοχές που έχουν περιορισμούς/δεσμεύσεις ως προς τη μεταβίβασή τους).

Τέτοιες δεσμεύσεις είναι δυνατό, μεταξύ άλλων, να αποτελεί η υποχρέωση προσφοράς των προς μεταβίβαση μετοχών αρχικά στους λοιπούς μετόχους ή σε ορισμένους από αυτούς (άρθρο 43 παρ. 2 περ. α). Επίσης: η υπόδειξη εκ μέρους της εταιρείας ενός και μόνου μετόχου στον οποίο θα μεταβιβασθούν οι επίμαχες μετοχές, εφόσον ο τελευταίος το επιθυμεί (άρθρο 43 παρ. 2 περ. β).

Τα συγκεκριμένα δεδομένα και πρόνοιες καθόλου δεν σημαίνουν πως η οικογενειακή επιχείρηση θα πρέπει να αποφύγει την προσέλκυση τρίτων ως μετόχων ή/και επενδυτών. Σε κάποιες περιπτώσεις ίσως και να ενδείκνυται-ως κεντρική, μάλιστα, στόχευση. Κάθε τέτοια ενέργεια όμως επιβάλλεται να γίνεται συντονισμένα. Επίσης να είναι  αποδεκτή (και όχι ανεκτή) από τον μέτοχο/μετόχους πλειοψηφίας.

 

Η διαδικασία για την διαδοχή συχνά αποδεικνύεται μακρά, δαιδαλώδης και επίπονη. Δεν εξαντλείται, αυτονοήτως, στον προσεκτικό σχεδιασμό της. Ούτε στην επιλογή, μόνον, των κατάλληλων συμβούλων. Δεν εξαντλείται καν στην εγκατάσταση του διαδόχου στην «καρέκλα» του επικεφαλής της οικογενειακής επιχείρησης.

Αναγκαία παρίσταται η δημιουργία σχημάτων που όχι μόνον θα αποτρέπουν φαινόμενα αδυναμίας λήψης αποφάσεων και ακυβερνησίας αλλά και θα παρέχουν σταθερότητα στη διοίκηση. Σχημάτων που θα παρέχουν ικανή ασφάλεια ως προς το μέλλον της επιχείρησης. Και, γιατί όχι, σχημάτων που θα διασφαλίζουν τον χαρακτήρα της ως «οικογενειακής»-εκτός κι αν ο μέτοχος πλειοψηφίας διαφορετικά κρίνει…

Η διαδικασία της διαδοχής είναι γνωστό πως είναι πολυσύνθετη˙ «σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες».

Η διαδικασία της διαδοχής είναι δυνατό, από άλλη οπτική γωνία ιδωμένη, να αποτελέσει την ευκαιρία για τη ρύθμιση θεμάτων επί χρόνια ή/και δεκαετίες άλυτων.

Για την υποβοήθηση της ανάπτυξης της επιχείρησης και της οικονομίας!

Για τη μετάβαση σε μια καλύτερη μέρα!

Ας τη διαχειριστούμε με σύνεση και αισιοδοξία…

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 27 Δεκεμβρίου 2020.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Με την έλευση της πανδημίας στη χώρα μας, η Πολιτεία έπραξε ό,τι αξιολογούσε πως όφειλε για την αντιμετώπιση της υγειονομικής και οικονομικής κρίσης. Μεταξύ αυτών: για την προστασία της ζωής, της υγείας, των θέσεων εργασίας και των επιχειρήσεων. (Ανεπιτυχώς-σε σημαντικό βαθμό…)

Ζούμε, για δεύτερη φορά ήδη, την απαγόρευση κυκλοφορίας και (φυσιολογικής) λειτουργίας. Ξαναθυμηθήκαμε τι σημαίνει η συνύπαρξη με τον εαυτό μας και την οικογένεια μας (ακριβέστερα: είχαμε την ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε).

Τα πράγματα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν εξελίχθηκαν το ίδιο ομαλά για όλους. Έχοντας χάσει το άλλοθι της πολύωρης, λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, απουσίας μας από το σπίτι (ξανα;)βρεθήκαμε με τα παιδιά, τους συζύγους, τους συντρόφους μας, τον εαυτό μας. Χάσαμε δηλ. την «κανονικότητά» μας. Αντλήσαμε, άραγε, την ευκαιρία να βιώσουμε και απολαύσουμε το «μαζί»;

Η τηλεργασία ήταν η επαρκής δικαιολογία για να παραμείνουμε «κολλημένοι» στα laptop, ipad και smart phones μας. Κι αφού ήμασταν «αναγκασμένοι» σε πολύωρες επαγγελματικές αυτοαπομονώσεις καθιστούσαμε, εύλογα, εύφορο το έδαφος για αντίστοιχες συνδέσεις των λοιπών συνοικούντων συνδέσεις με τις αντίστοιχες συσκευές και το διαδίκτυο. Αποσυνδέσεις από το «μαζί». Και τα Χριστούγεννα;

 

Ο εθισμός στο διαδίκτυο

Ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι ασθένεια. Η συγκεκριμένη παραδοχή  (ήδη και του Π.Ο.Υ.) επιβεβαιώνει την έκταση, εύρος και βάθος την έκθεσής μας στο διαδίκτυο.

Η πανδημία και το δεύτερο “lockdown” επιβαρύνουν την κατάσταση.

Διαθέτουμε πάντοτε (ενήλικες κι ανήλικοι) επαρκείς δικαιολογίες αφιερώνοντας ατέλειωτες, κατά κανόνα, ώρες στο διαδίκτυο. Η έκθεσή μας όμως στο διαδίκτυο συνδέεται, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, και με τους αντίστοιχους κινδύνους. Κάποιοι ήδη τους έχουμε βιώσει. Και, ποτέ, δεν είναι μειωμένης αξίας.

Ευαισθητοποιούμαστε περισσότερο (και ορθά) με τους διαδικτυακούς κινδύνους που αφορούν τα παιδιά. Όμως: το κυβερνοέγκλημα αγγίζει, δυνητικά, όλους μας. Ανεξαιρέτως.

 

Η πρόληψη και η καταστολή

Η πρόληψη αφορά την Πολιτεία, την Κοινωνία, τους Φορείς & Οργανισμούς, την οικογένεια και, αυτονοήτως, τον καθένα, ξεχωριστά, από εμάς.

Όταν είτε δεν λειτουργήσει είτε αποτύχει η πρόληψη τι συμβαίνει; Όταν οι δράστες εντοπίσουν τις «χαραμάδες» στις συσκευές, στα δίκτυα, στα συστήματα και προσοχή μας; Όταν καταφέρουν να διεισδύσουν στον αποκλειστικά δικό μας-προσωπικό κόσμο; Κι όταν συμβεί αυτό με τα παιδιά μας;

Όταν δεν λειτουργήσει (ή αποτύχει) η πρόληψη, ακολουθεί η καταστολή˙  υπό την αυτονόητη προϋπόθεση του εντοπισμού του δράστη. Και, στη συνέχεια, πάλι η πρόληψη…

Η Πολιτεία οφείλει να μεριμνά για τη δημιουργία του πλέγματος των αναγκαίων ρυθμίσεων που αφορούν την βαρύτατη ποινική απαξία των συμπεριφορών εκείνων που εξέρχονται από το πλαίσιο του κοινωνικά, ηθικά και νομικά ανεκτού. Σειρά ποινικών ρυθμίσεων υφίστανται που αφορούν το κυβερνοέγκλημα και την ποινική μεταχείριση εκείνων που υιοθετούν μη ανεκτές συμπεριφορές (όπως το όριο προσδιορίζεται από το κοινωνικό σώμα και την Πολιτεία που το εκφράζει).

 

Οι ποινικές διατάξεις

Ο ρυθμός των εξελίξεων σε τεχνολογικό επίπεδο είναι εντυπωσιακά ταχύς. Ο νομοθέτης στην προσπάθειά του να τις ακολουθήσει, έστω και ασθμαίνων, έχει θεσπίσει σειρά διατάξεων που αφορούν αδικήματα που τελούνται μέσω προγραμμάτων Η/Υ, του διαδικτύου και μη νόμιμης παρέμβασης σε λογισμικό και συσκευές (που όλοι μας καθημερινά χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε, εργαστούμε, ψυχαγωγηθούμε, συναλλαχθούμε…). Τις συναντούμε, κατά βάση, στον Ποινικό Κώδικα.

 

Γενικά: εκείνες που αφορούν το ηλεκτρονικό έγκλημα

Πλείστες όσες είναι οι σχετικές διατάξεις στον Ποινικό Κώδικα. Προϊόντος του χρόνου προσπαθεί ο νομοθέτης να διαχειριστεί άγνωστες, μέχρι πρότινος, συμπεριφορές Κανέναν δεν απασχολούσαν προ τριακονταετίας, λ.χ., θέματα παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο, έκθεση προσωπικών μας στιγμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ήδη απασχολούν όλους μας-βεβαίως και το νομοθέτη.

Ποινικές διατάξεις που αφορούν το ηλεκτρονικό έγκλημα είναι δυνατό να αναφέρονται σε μείζονος σημασίας κοινωνικά αγαθά. Τέτοιες διατάξεις αφορούν, λ.χ., προσβολές του δημοκρατικού πολιτεύματος (άρθρο 135 ΠΚ), εγκλήματα κατά της Δημόσιας Τάξης (διέγερση σε ανυπακοή-183 ΠΚ, διέγερση σε διάπραξη εγκλημάτων, βιαιοπραγίες ή διχόνοια-184 ΠΚ, τρομοκρατικές πράξεις-τρομοκρατική οργάνωση-187Α ΠΚ, απειλή διάπραξης εγκλημάτων-190 ΠΚ, διασπορά ψευδών ειδήσεων-191 ΠΚ, εγκλήματα σχετικά με το νόμισμα-211 ΠΚ).

Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον έχουν οι διατάξεις εκείνες που αφορούν σε μείζονος αξίας βοηθητικά αγαθά. Σαν τέτοια: εγκλήματα κατά της ασφάλειας των τηλεφωνικών επικοινωνιών (292Α ΠΚ), παρακώλυση λειτουργίας πληροφοριακών συστημάτων (292Β & Γ ΠΚ), προσβολές του απόρρητου των τηλεπικοινωνιών του κοινού (292Δ ΠΚ), παρακώλυση των τηλεπικοινωνιών (292Ε ΠΚ).

Τέτοιες είναι κι εκείνες που αφορούν εγκλήματα κατά προσωποπαγών, ατομικών αγαθών, όπως της κοινωνικής αναπαράστασης – τιμής (εξύβριση, δυσφήμηση και συκοφαντική δυσφήμηση-361 έως 363 ΠΚ). Επίσης όσες αναφέρονται σε προσβολές ατομικού απορρήτου και επικοινωνίας (παραβίαση απορρήτου εγγράφων-370 ΠΚ, παραβίαση απορρήτου τηλεφωνικής επικοινωνίας και προφορικής συνομιλίας-370Α ΠΚ, παράνομη πρόσβαση σε σύστημα πληροφοριών ή σε δεδομένα-370Β, Γ, Δ & ΕΠΚ.

Από τις διατάξεις εκείνες που αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερο ιδιαίτερο ενδιαφέρον (λόγω της συχνότητας εμφάνισης τέτοιων περιστατικών) είναι εκείνη της απάτης με υπολογιστή (386Α ΠΚ).

 

Σεξουαλικής φύσεως εγκλήματα

Ξεχωριστής βαρύτητας είναι τα εγκλήματα που αφορούν την ερωτική ζωή του ατόμου και τελούνται μέσω διαδικτύου ή/και με ηλεκτρονικά μέσα.

Ιδιαίτερη κοινωνική και ηθική απαξία έχουν όταν αφορούν παιδιά. Διατάξεις που αφορούν σεξουαλικής φύσεως εγκλήματα με θύματα τα παιδιά είναι, ενδεικτικά: προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας (337 ΠΚ), διευκόλυνση προσβολών της ανηλικότητας (338 ΠΚ), και κυρίως η πορνογραφία ανηλίκων (348Α ΠΚ), προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους (348Β ΠΚ), πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων (348Γ ΠΚ).

Βλάβη, βέβαια, δεν υφίστανται μόνον τα παιδιά από τη δημόσια έκθεση «μη δημόσιων» πράξεών μας. Τα παραδείγματα είναι, δυστυχώς, αμέτρητα. Στην αντίληψή μας πέφτουν, κατά κανόνα, όσα αφορούν δημόσια πρόσωπα.

Σοβαρό το πρόσφατο, σχετικό, σφάλμα του νομοθέτη: Δυστυχώς, με την αναμόρφωση του ποινικού κώδικα τον Ιούλιο του παρελθόντος έτους, επαναπροσεγγίστηκε, θέλω να πιστεύω από αβλεψία, η διάταξη του 370Α ΠΚ που προέβλεπε πως «όποιος αθέμιτα παρακολουθεί με ειδικά τεχνικά μέσα ή …αποτυπώνει σε υλικό φορέα μη δημόσια πράξη άλλου, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών». Την ίδια αντιμετώπιση επιφύλασσε και για εκείνον που θα έκανε χρήση του ως άνω φορέα. Ήδη η συγκεκριμένη ποινική κύρωση δεν υφίσταται, μολονότι διατηρείται η πρόβλεψη καθαυτή. Ως εκ τούτου, η δημόσια έκθεση (λ.χ. κυκλοφορία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή, γενικά, στο διαδίκτυο) «μη δημόσιας πράξης άλλου»-όπως τόσα, σοβαρά και πρόσφατα παραδείγματα, αντιμετωπίζεται μεν από τον νυν άρθρο 370Α ΠΚ, σε συνδυασμό με άλλες διατάξεις, όχι πλέον ως κακούργημα αλλά ως ένα βαρύ πλημμέλημα.

Εύλογος θα προέβαλε, βέβαια, ο αντίλογος. Γιατί, άραγε, να αποτελεί κακούργημα  η φωτογραφική απεικόνιση ενός μη νηστεύοντα, σε περίοδο νηστείας, ιερέα; Από την άλλη όμως δεν αποτελεί, άραγε,  έγκλημα βαρύτατης κοινωνικής και ηθικής απαξίας η κυκλοφορία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο των «προσωπικών» στιγμών ενός ζευγαριού από τον πρώην σύντροφο; Οι συνέπειες δεν είναι ανεπανόρθωτα καταστροφικές;

Ας ελπίσουμε σε μία σύντομη, σχετική, επανόρθωση-ιδίως προς την κατεύθυνση αυτοτελούς τυποποίησης σε έγκλημα της συγκεκριμένης συμπεριφοράς.

 

Και μετά την άσκηση της ποινικής δίωξης, τι;

Οι προαναφερθείσες διατάξεις δεν αφορούν παρά τις κυρώσεις που απειλούνται σε περίπτωση εκδήλωσης της εγκληματικής συμπεριφοράς και επιβάλλονται πάντοτε εκ των υστέρων. Είναι αμφίβολο αν ο δράστης μιας τέτοιας αξιόποινης πράξης οδηγηθεί στη φυλακή-παρά σε απολύτως ακραίες περιπτώσεις. Το τραύμα που θα απομείνει χαραγμένο στο θύμα του θα είναι βαθύ˙ και δια βίου. Επομένως μία είναι η λύση: η πρόληψη. Και πρόληψη προϋποθέτει γνώση (μα και κόπο πολύ) για την επίτευξή της.

 

Ειδικά: η παιδική πορνογραφία

Παράλληλα με την ανάπτυξη του διαδικτύου άρχισε να «ανθίζει», κατά τη δεκαετία του 1990, και η παιδική πορνογραφία. Αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, μία από τις μάστιγες της σύγχρονης εποχής. Μία βιομηχανία που κατά το 2010 είχε αποτιμηθεί (με βάση μελέτη του United Nations Office on Drugs and Crime) σε ετήσιο κύκλο εργασιών είκοσι, τουλάχιστον δισεκατομμυρίων USD. Και, ήδη, έχει παρέλθει μία δεκαετία με εκρηκτική την περαιτέρω αύξηση της χρήσης του διαδικτύου και του κυβερνοεγκλήματος. Να θεωρήσουμε δεδομένο πως η αύξηση της αποτίμησης θα είναι εκθετική. Και, αυτονόητα, δραματική-όπως εξάλλου και οι συνέπειές της.

Αποτελεί κοινό τόπο πως η αύξηση του κυβερνοεγκλήματος συνδέεται, δυστυχώς, με τη χρήση του διαδικτύου. Η πανδημία και, ιδιαίτερα, το ”lockdown” λειτουργούν, δι’ αμφότερα, ως λίπασμα. Ο εθισμός (που εμείς επιτρέπουμε-ίσως και ασυναίσθητα προωθούμε) των παιδιών με το διαδίκτυο. Αντίστοιχα και η απομάκρυνση από τους παραδοσιακούς οικογενειακούς δεσμούς, ουσιαστικές σχέσεις, ειλικρινή, προσωπική και ανθρώπινη επαφή.

Μάλλον όλοι γνωρίζουμε τι πρέπει να πράξουμε (και τι να αποφύγουμε) για τον περιορισμό του κυβερνοεγκλήματος, που επηρεάζει την καθημερινότητά μας και όχι μόνον. Οι δράσεις Φορέων και Οργανισμών δεν αρκούν, αυτονοήτως, για την αντιμετώπισή του. Ούτε μοιάζει εφικτή ή δημοκρατικά ανεκτή η αστυνόμευση στη λογική: ένας αστυνομικός ανά πολίτη. Τίθεται ζήτημα εσωτερίκευσης του λόγου που δικαιολογεί την απαγόρευση. Ζήτημα κατανόησης της αξίας της προσωπικής ευθύνης.

 

Οι κίνδυνοι στο διαδίκτυο: Το δεύτερο lockdown & εντεύθεν

Οι κίνδυνοι στο διαδίκτυο είναι παρόντες. Κι όσο περνά ο καιρός τόσο διογκώνονται. Το δεύτερο ”lockdown”, λίγους μόλις μήνες μετά το πρώτο, ο νέος εγκλεισμός (που σωρευτικά, με τον πρώτο, βιώνουμε), η αύξηση της επαφής με τους υπολογιστές και τις έξυπνες συσκευές μας, η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση μας καθιστούν περισσότερο ευάλωτους.

Οφείλουμε να βρισκόμαστε, όλοι, σε εκγρήγορση: η Πολιτεία, η Κοινωνία, οι Αρχές, οι Φορείς, το Σχολείο, η Οικογένεια, ο καθένας από εμάς. Οφείλουμε να κρατούμε σε εκγρήγορση τις περισσότερο ευάλωτες σε τέτοιους κινδύνους ομάδες. Τους πρεσβύτερους και τα παιδιά μας. Κι είναι σημαντικό, αναμφίβολα, να προστρέχουμε στους ειδικούς. Προσοχή: όχι εκείνους που λειτουργούν για ίδιο, εν τέλει, όφελος. Σ’ εκείνους που αποδεδειγμένα λειτουργούν με κοινωνική ευθύνη˙ για το κοινό καλό.

 

Ας μην ξεχνάμε: οι γνώσεις μας για το κυβερνοέγκλημα θα είναι, πάντοτε περιορισμένες σε σύγκριση με τους θύτες.

Αν το αποδεχθούμε είναι βέβαιο ότι η επόμενη μέρα θα είναι καλύτερη. Κι ακόμα περισσότερο: όλοι μας περισσότερο ασφαλείς και, αυτονόητα, περισσότερο χαρούμενοι.

Και περαιτέρω (με αφορμή το σε εξέλιξη, ήδη, δεύτερο “lockdown”):

Ας μειώσουμε την έκθεσή μας στο διαδίκτυο.

Ας μειώσουμε τη χρήση των laptop, ipad και smart phones μας.

Ας επενδύσουμε στην αυτοβελτίωση, ας επενδύσουμε στους οικείους μας, ας επενδύσουμε στη οικογένειά μας-τη φυσική ή/και της καρδιάς μας.

Μαζί.

Ας ξεκινήσουμε από τούτες τις μέρες.

(Εξάλλου: είναι ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ…).-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 20 Δεκεμβρίου 2020.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Ο νέος πτωχευτικός νόμος (:ν. 4738/20) είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό νομοθέτημα. Η έναρξη της ισχύος του τοποθετείται σε ελάχιστες, πλέον, ημέρες (:1η Ιανουαρίου 2021)-ένα δίμηνο δηλ. από τη δημοσίευσή του. Και τούτο παρά την έκταση και πολυπλοκότητά του (:265 διατάξεις-όχι απλές κατά το περιεχόμενό τους & 81 σελίδες στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως). Το γεγονός ότι βιώνουμε μια πρωτόφαντη και πολυεπίπεδη (αυτονοήτως και οικονομική) κρίση, δεν φαίνεται πως θα αποτελέσει ικανή αιτία για τη μετακίνηση της αφετηρίας εφαρμογής του. Ενδεχομένως ορθά. Ίσως όμως κι όχι. Μια μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει (επιστημονική, πολιτική, επιχειρηματική, κοινωνική) για διάφορα θέματα που ρυθμίζει. Ενδεικτικά: σχετικά με την αναγκαιότητα ενός ακόμα σχετικού νομοθετήματος κοντά στα άλλα εννέα των τελευταίων δεκατριών χρόνων˙ σχετικά με τη βασιμότητα και αλήθεια των χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων που του αποδίδουν οι υποστηρικτές του˙ σχετικά με τη χρησιμότητα και την αξία του˙ σχετικά με τους ποιους, εν τέλει, αφορά. Κι ακόμα: πολλά περισσότερα. Προκειμένου να υποβοηθηθεί ο σχετικός προβληματισμός, αξίζει τον κόπο να διερευνηθούν οι βασικές πρόνοιες και καινοτομίες του.

Ας επικεντρωθούμε στις σημαντικότερες από αυτές:

Ο πτωχευτικός νόμος: Συγκεντρωτική (και ολιστική;) προσέγγιση

Οι νομοθετικές πρόνοιες για τη διαχείριση του ιδιωτικού χρέους ήταν διάσπαρτες σε περισσότερα νομοθετήματα. Δεν διαπνέονταν, όπως είναι φυσικό, από ενιαία «κουλτούρα»  και λογική. Ο νέος πτωχευτικός νόμος επιδιώκει να αντιμετωπίσει «ολιστικά» το εξαιρετικά σημαντικό αυτό θέμα. Πρόκειται για φιλόδοξο, πράγματι, στόχο. Για την εν τέλει επίτευξή του όμως δημιουργούνται αρκετά ερωτηματικά.

Ο νέος πτωχευτικός νόμος συγκεντρώνει, πράγματι, το σύνολο των, συναφών με το θέμα, ρυθμίσεων. Συγκεκριμένα: εκείνες που αφορούν την προειδοποίηση και τις διαδικασίες πρόληψης της αφερεγγυότητας (άρθρα 1 έως 30), την προπτωχευτική διαδικασία εξυγίανσης (άρθρα 31 έως 74), την πτώχευση (άρθρα 75 έως 211), την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και ρήτρες παρακολούθησης (άρθρα 212- 216), τους ευάλωτους οφειλέτες (άρθρα 218 έως 226) αλλά και τους διαχειριστές αφερεγγυότητας (άρθρα 227 έως 259). Ο πτωχευτικός νόμος κλείνει με κοινές τελικές, εξουσιοδοτικές και μεταβατικές διατάξεις (άρθρα 260 έως 265).

Του αποδίδεται όμως παραβίαση των αρχών της καλής διακυβέρνησης, δεδομένης της  πληθώρας των εξουσιοδοτικών διατάξεων (κατ΄ απόκλιση από το άρθρο 3 §2 ν. 4048/2012 «Ρυθμιστική Διακυβέρνηση: Αρχές, Διαδικασίες και Μέσα Καλής Νομοθέτησης»).

 

Ο πτωχευτικός νόμος: Θέσπιση προληπτικού μηχανισμού για την έγκαιρη προειδοποίηση

Ένας τέτοιας φύσης προληπτικός μηχανισμός (άρθρα 1 έως 4) εισάγεται, πράγματι, για πρώτη φορά στη χώρα μας.

Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου, προληπτικού, μηχανισμού δημιουργούνται διαδικασίες ενημέρωσης και υποστήριξης των οφειλετών (φυσικών και νομικών προσώπων) για την κάλυψη ή αναδιάρθρωση των οφειλών τους.

Κεντρική του στόχευση αποτελεί η έγκαιρη προειδοποίηση και υποστήριξη των οφειλετών για την αποφυγή διαδικασιών αφερεγγυότητας. Επιπρόσθετα: για την αποφυγή της βίαιης και αθέλητης ρευστοποίησης των περιουσιακών τους στοιχείων. Εξάλλου και η Οδηγία 2019/1023, την οποία καθιστά εθνικό δίκαιο, την ίδια (υψηλή) στόχευση έχει (:βλ. και αιτ. σκέψη 22 Οδηγίας).

Από την άλλη πλευρά, όμως, δημιουργούνται αρκετά ερωτηματικά. Ενδεικτικά: όσον αφορά το ελλιπές των ρυθμίσεων του συγκεκριμένου μηχανισμού, την έλλειψη λειτουργικής σύνδεσης με τα λοιπά εργαλεία και πρόνοιες του νομοθετήματος, την έλλειψη θέσπισης κινήτρων από την ένταξη στις ρυθμίσεις του ή/και κυρώσεων από την αποφυγή του, την πραγματική δυνατότητα έγκαιρης ενεργοποίησής του κ.ο.κ.

 

Δημιουργία διεξόδων στους οφειλέτες που βρίσκονται, αποδεδειγμένα, σε οικονομική δυσκολία ή αδυναμία

Γενικά

Παρέχεται η δυνατότητα σ’ εκείνους από τους οφειλέτες που βρίσκονται, αποδεδειγμένα, σε οικονομική́ δυσκολία ή αδυνατούν να διαχειριστούν τα χρέη τους:

(α) να ρυθμίσουν, εφόσον είναι σε θέση, τις οφειλές τους (:ενδ. άρθρα 5 επ.) ή

(β) να απαλλαγούν από τα χρέη τους μέσω της ρευστοποίησης του συνόλου των περιουσιακών τους στοιχείων, με σκοπό να αξιοποιήσουν μια «δεύτερη ευκαιρία» (:άρθρα 192 επ.).

 

Ειδικά όσον αφορά τη «δεύτερη ευκαιρία»

Το ουσιαστικά «νέο», που επιδιώκει να εισφέρει το συγκεκριμένο νομοθέτημα, είναι η δυνατότητα του οφειλέτη να «κλείσει» γρήγορα, οριστικά (και με το μικρότερο δυνατό κόστος) το θέμα της υπερχρέωσής του.

Να εξασφαλίσει, με άλλα λόγια, πως τα χρέη του δεν θα τον επιβαρύνουν ούτε και θα τον ακολουθούν δια βίου. Επίσης, πως δεν θα μεταφερθούν στους κληρονόμους του κι από κείνους στους δικούς τους. Και, τέλος, πως δεν θα χρειαστεί να εμπλακούν και άλλα (ανεύθυνα) μέλη της οικογένειας του πτωχού επειδή ο ίδιος δεν μπορεί, λόγω της ιδιότητάς του αυτής, να δραστηριοποιηθεί με το δικό του όνομα.

Το συγκεκριμένο, ιδιαίτερα σημαντικό, πρόβλημα δεν περιορίζεται στο επίπεδο της υπερχρέωσης της οικογένειας. Μεταφέρεται, συνολικά, σε επίπεδο κοινωνίας και εθνικής οικονομίας.

Με το συγκεκριμένο νομοθέτημα εισφέρονται νέα στοιχεία, σε έναν θεσμό όμως ο οποίος βελτιώθηκε, κατά πολύ, στο πλαίσιο της τελευταίας αναδιάρθρωσης του Πτωχευτικού Κώδικα. Να σημειωθεί, στο πλαίσιο αυτό, πως ο πτωχός τεκμαίρεται, πλέον, καλόπιστος, χωρίς να χρειάζεται να αναμένει σχετική δικαστική κρίση. Σημαντική επίσης είναι η σύντμηση της προθεσμίας μετά την οποία επέρχεται η απαλλαγή. Αντίστοιχα και η διεύρυνση της απαλλαγής σε οφειλές από ορισμένα εκ δόλου αδικήματα. Παραμένει ωστόσο σε εκκρεμότητα των ζήτημα της απαλλαγής από οφειλές λόγω έκδοσης μεταχρονολογημένων επιταγών, στο αντίστοιχο πλαίσιο με τις οφειλές προς το Δημόσιο.

 

Εισαγωγή ολοκληρωμένου και αυτοματοποιημένου πλαισίου και συστήματος αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας

Γενικά

Το συγκεκριμένο νομοθέτημα προβλέπει συγκεκριμένο εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών φυσικών και νομικών προσώπων (άρθρα 5 επ.). Η εν λόγω, εμπιστευτική, διαδικασία διεξάγεται μέσω συγκεκριμένης ηλεκτρονικής πλατφόρμας (άρθρα 8 επ. & 29). Παρέχει τη δυνατότητα της αναδιάρθρωσης (ή/και απομείωσης/«κουρέματος») των οφειλών. Αναγκαία προϋπόθεση αποτελεί η απόφαση της πλειοψηφίας των εμπλεκομένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (άρθρο 14). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά η πρόβλεψη πως καθίσταται υποχρεωτική η εφαρμογή της και για το Δημόσιο και τους ασφαλιστικούς φορείς, εφόσον υιοθετηθεί η πρόταση ρύθμισης που προκύπτει από το υπολογιστικό εργαλείο του συστήματος (άρθρο 21 επ.). Η διαδικασία διαρκεί για μέγιστο χρονικό διάστημα δύο μηνών, εντός του οποίου αναστέλλονται τα μέσα αναγκαστικής ρευστοποίησης της περιουσίας του οφειλέτη (άρθρα 13, 16, 18).

Ο συγκεκριμένος εξωδικαστικός μηχανισμός συνιστά, αναμφίβολα, ένα εργαλείο το οποίο έχει τις προϋποθέσεις να καταστεί αποδοτικό. Αρκεί, αυτονοήτως, να βρει την αναγκαία υποστήριξη εκ μέρους των πιστωτών. Ακριβέστερα: των τραπεζικών ιδρυμάτων. Το παράδειγμα του προϋφιστάμενου-αντίστοιχου εξωδικαστικού μηχανισμού, ο οποίος δεν απέδωσε τα πολυπόθητα αποτελέσματα, είναι δυστυχώς γνωστό σε όλους. Αντίστοιχα γνωστοί και οι λόγοι για τη δυσμενή αυτή εξέλιξη (ενδ.: ψηφιοποιημένη γραφειοκρατία, βαρύς μηχανισμός, ατολμία δημοσίου, απροθυμία όμως, κυρίως, των τραπεζών).

Ας επισημανθεί πως σημαντική, μεταξύ των δύο μηχανισμών, διαφοροποίηση είναι ότι στο νεοθεσπιζόμενο μηχανισμό δεν εντάσσονται οφειλές τρίτων ιδιωτών, λ.χ. προμηθευτών-όπως συνέβαινε με το προηγούμενη καθεστώς (γεγονός που δημιουργεί ένα αποψιλωμένο, μερικώς τουλάχιστον, πεδίο εφαρμογής).

 

Τα δυνητικά αποτελέσματα της σχετικής διαδικασίας

Μέσα στο προαναφερθέν δίμηνο είναι ενδεχόμενο:

(α) να μην υποβληθεί πρόταση ρύθμισης από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (άρθρο 5)

(β) να επέλθει συμφωνία για ρύθμιση (άρθρο 19) ή, τέλος,

(γ) να αρνηθεί ο οφειλέτης την προτεινόμενη από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ρύθμιση (άρθρο 16 επ.).

 

Η διαδικασία της εξυγίανσης των επιχειρήσεων

Τα τελευταία χρόνια έγινε σημαντική προσπάθεια να  αποστιγματιστεί όχι μόνο η πτώχευση αλλά και η διαδικασία της εξυγίανσης των επιχειρήσεων. Όποιος άκουγε για «άρθρο 99» αντιλαμβανόταν ότι «ο ασθενής» προσδιοριζόταν ως «ετοιμοθάνατος». Ακόμα κι όταν δεν ήταν έτσι…

Η διαδικασία της εξυγίανσης καθίσταται, ήδη, ενιαία και εκσυγχρονίζεται με βάση όσα η Οδηγία 2019/1023 προβλέπει. Οι επιχειρήσεις είναι δυνατό να προσφύγουν σ’ αυτή προκειμένου να αποφύγουν την πτώχευση και τις δυσμενείς της συνέπειες. Απαιτείται η συναίνεση δύο κατηγοριών πιστωτών (που εκπροσωπούν, κατ’ ελάχιστο, το 50% των απαιτήσεων καθεμιάς από αυτές-άρθρο 34):

(α) εκείνων που διαθέτουν ειδικά προνόμια (λ.χ. εμπράγματες ασφάλειες) και

(β) των λοιπών (που δεν διαθέτουν ειδικά προνόμια)

Εφόσον όμως επιτευχθεί συμφωνία των προαναφερθεισών κατηγοριών πιστωτών (που εκπροσωπούν, κατ’ ελάχιστο, το 60% των απαιτήσεων του συνόλου-εντός του οποίου περισσότερο από το 50% εκείνων που έχουν ειδικό προνόμιο, επικυρώνεται από το δικαστήριο. Και τούτο ακόμα κι αν δεν συμφωνεί η πλειοψηφία των λοιπών πιστωτών-υπό την προϋπόθεση όμως πως συντρέχουν και κάποιες, ακόμα, προϋποθέσεις (άρθρο 54). Οι μειοψηφήσαντες πιστωτές δεσμεύονται από τα συμφωνηθέντα, εφόσον ικανοποιούνται (κατά βάση) δύο βασικές αρχές (άρθρο 54:)

(α) της μη χειροτέρευσης της θέσης τους και

(β) της ίσης μεταχείρισης των πιστωτών που ανήκουν στην ίδια κατηγορία-εκτός εάν συντρέχουν σοβαροί́ εμπορικοί́ ή κοινωνικοί́ λόγοι.

Σημειώνεται πάντως πως από την κατάθεση της αίτησης στο αρμόδιο δικαστήριο για την επικύρωση της σχετικής συμφωνίας και μέχρι την έκδοση απόφασης επ’ αυτής, επέρχεται αναστολή των καταδιωκτικών μέτρων των πιστωτών (άρθρο 50 επ.). Εξαιρούνται όμως οι εργαζόμενοι, οι οποίοι δικαιούνται να αξιώσουν, απρόσκοπτα, το σύνολο των οφειλών τους χωρίς να περιορίζονται από τη (γενική) αναστολή των σε βάρος των οφειλετών καταδιωκτικών μέτρων (άρθρο 52)

 

Η πτώχευση-Γενικά

Εφόσον δεν επιτευχθεί η αναδιάρθρωση των οφειλών, ακολουθεί η διαδικασία πτώχευσης του οφειλέτη (άρθρα 75 επ.). Η πτώχευση αφορά τα νομικά  πρόσωπα. Αφορά όμως και φυσικά πρόσωπα-ανεξάρτητα μάλιστα από την ύπαρξη (ή μη) εμπορικής ιδιότητας (άρθρο 76). Σημειώνεται πως η δυνατότητα πτώχευσης φυσικών προσώπων-μη εμπόρων αποτελεί μια νέα ρύθμιση. Κηρύσσεται, υπό προϋποθέσεις, και μετά το θάνατό τους. Με την πτώχευση δρομολογείται η διαδικασία συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών, με δυνατότητα απαλλαγής του οφειλέτη από τις οφειλές του.

 

Τα νομικά πρόσωπα

Όσον αφορά τα νομικά πρόσωπα, με την απόφαση κήρυξης της πτώχευσης αποφασίζεται η ρευστοποίηση είτε της επιχείρησης (ως ενιαίο σύνολο) είτε των επιμέρους περιουσιακών της στοιχείων (άρθρα 75, 79, 158επ. κ.ά.). Εφόσον αποφασιστεί εκποίηση της επιχείρησης ως ενιαίο σύνολο αλλά δεν επιτευχθεί εντός 18μήνου, εκποιούνται τα επιμέρους περιουσιακά́ της στοιχεία (άρθρο 161).

 

Τα φυσικά πρόσωπα

Εκτός από την πτώχευση φυσικών προσώπων που δεν είναι έμποροι, εισάγεται μια ακόμα, νέα, ρύθμιση που τα αφορά. Συγκεκριμένα, προκειμένου να επέλθει η οριστική απαλλαγή τους:

(α) εκποιούνται τα περιουσιακά τους στοιχεία (άρθρο 92)

και, εφόσον δεν επαρκέσει το τίμημα της εκποίησής τους,

(β) οφείλουν να συνεισφέρουν, επιπρόσθετα,  με τα εισοδήματά τους που υπερβαίνουν τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης (άρθρο 92).

 

Η συστηματοποίηση και απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών. Οι καινοτομίες.

Οι διαδικασίες της πτώχευσης επαναπροσεγγίζονται, συστηματοποιούνται και σε σημαντικό βαθμό απλοποιούνται (προς την ίδια κατεύθυνση εξάλλου και η μεταρρύθμιση του 2016).

Κεντρικό ζητούμενο: η ταχύτερη δυνατή ολοκλήρωσή τους. Στο πλαίσιο αυτό προβλέπεται μια σειρά καινοτομιών. Ενδεικτικά:

(α) η εισαγωγή ποσοτικών κριτηρίων που καθορίζουν ευχερέστερα την παύση πληρωμών (άρθρο 77)-[κριτήριο βέβαια που ήδη συζητείται, στη βάση των δεδομένων της παρούσας, ιδιαίτερα δυσχερούς, οικονομικής συγκυρίας],

(β) η αυτοδίκαιη και αναποζημίωτη λύση των συμβάσεων εργασίας με την κήρυξη της πτώχευσης (άρθρα 103 & 109) – [ομοίως συζητείται],

(γ) η χρήση ηλεκτρονικών μέσων που διασφαλίζουν διαφάνεια και δημοσιότητα (ενδ.: άρθρα 84, 143 και 212 επ.),

(δ) η κατάργηση προσκόμισης δικαιολογητικών (τα οποία θα ανακτώνται πλέον ηλεκτρονικά -ενδ.: άρθρο 214),

(ε) η άμεση έναρξη των διαδικασιών ρευστοποίησης (ενδ.: άρθρο 157),

(στ) η αυτόματη αναπροσαρμογή της τιμής πρώτης προσφοράς στις διαδικασίες πλειστηριασμού, εφόσον αποδειχθούν άγονοι (άρθρο 164)-[ρύθμιση η οποία αναμένεται να εισαχθεί και στον ΚΠΟΛΔ],

(ζ) βελτιώσεις του θεσμού των διαχειριστών αφερεγγυότητας (άρθρα  227 επ., ενδ. 230),

(η) η θέσπιση απλοποιημένων διαδικασιών για τις πτωχεύσεις «μικρού αντικειμένου», έτσι ώστε να κινούνται και να περαιώνονται με ταχύτητα οι διαδικασίες κήρυξης της πτώχευσης, ρευστοποίησης και συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών, θεσμός ο οποίος είχε βελτιωθεί σημαντικά με το ισχύον καθεστώς και αφορά, εξ αντικειμένου, ιδιαίτερα μεγάλο όγκο επιχειρήσεων (ενδεικτικά: άρθρα 172  επ, ιδίως 173, 176, 178.),

(θ) η αυτοδίκαιη παύση των εργασιών της πτώχευσης μετά παρέλευση πέντε (5) ετών από την κήρυξη της και η ανάκτηση των ατομικών καταδιωκτικών μέτρων (:άρθρο 191 §3). [Ενώ με βάση το υφιστάμενο δίκαιο (άρθρο 166 παρ. 3 ν. 3588/2007), η παύση των εργασιών της πτώχευσης ελάμβανε χώρα μετά την παρέλευση δέκα (10) ετών από την ένωση των πιστωτών ή την παρέλευση δεκαπέντε (15) ετών από την κήρυξή της]

 

Ο νέος πτωχευτικός νόμος και η απαλλαγή ως συνέπεια της πτώχευσης

Γενικά

Αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την πτώχευση είναι η απαλλαγή́ των οφειλετών από τις υποχρεώσεις τους (άρθρο 192επ.) στο πνεύμα της υπό ενσωμάτωση οδηγίας 2019/1023.

Η απαλλαγή επέρχεται εξαιρετικά σύντομα. Κατά βάση σε τρία (3) έτη-σε κάποιες περιπτώσεις και σε μόλις ένα (1) έτος (άρθρο 192). Εξαίρεση αποτελεί το ενδεχόμενο της δόλιας πτώχευσης και  της απόκρυψης περιουσιακών στοιχείων από μέρους των οφειλετών (άρθρο 193), οπότε ο οφειλέτης ως μη συγγνωστός δεν απολαμβάνει το σχετικό δικαίωμα.

Στην περίπτωση που οι οφειλέτες δεν διαθέτουν περιουσιακά στοιχεία, η απαλλαγή τους θα επέλθει στην τριετία. Οφείλουν όμως στην περίπτωση αυτή να καταβάλλουν το υπερβάλλον του εισοδήματός τους, μετά την κάλυψη των εύλογων δαπανών διαβίωσης (άρθρο 192).

 

Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές

Εκείνοι που θα χαρακτηριστούν «στρατηγικοί κακοπληρωτές» δεν είναι δυνατό να επιτύχουν την απαλλαγή τους (άρθρο 193, 194). Για τη διερεύνηση πάντως του συγκεκριμένου ενδεχόμενου διενεργούνται ειδικοί́ έλεγχοι για τον εντοπισμό κρυφών περιουσιακών στοιχείων τόσο στην Ελλάδα όσο και εκτός αυτής (άρθρα 196, 214)

 

Η ευθύνη των μελών της διοίκησης των νομικών προσώπων που πτωχεύουν

Αντιμετωπίζεται, για πρώτη φορά, ένα παλαιό και σοβαρό πρόβλημα που αφορούσε τα μέλη της διοίκησης των νομικών προσώπων που πτωχεύουν. Συγκεκριμένα: αυτό της ευθύνης τους για τις οφειλές της επιχείρησης, ακόμα και μετά την πτώχευσή́ της. Με το νέο θεσμικό πλαίσιο επέρχεται απαλλαγή των συγκεκριμένων προσώπων εντός τριετίας από την υποβολή της αιτήσεως για την πτώχευση ή εντός διετίας από την κήρυξή της (όποιο προηγηθεί χρονικά-άρθρο 195).

 

Γενικά

Αξιοποίηση παραγωγικών μονάδων της χώρας

Οι μέχρι σήμερα διαδικασίες για την ολοκλήρωση των διαδικασιών της πτώχευσης ήταν, κατά βάση, ατέρμονες. Οι παραγωγικές μονάδες των υπό αναδιάρθρωση ή πτώχευση επιχειρήσεων παρέμεναν δεσμευμένες και, συχνά, ανενεργείς για χρόνια ή, στην πράξη, για πάντα. Με την επιτάχυνση των σχετικών διαδικασιών επιδιώκεται η ταχύτερη είσοδος επενδυτών σ’ αυτές (στόχευση εξάλλου και της μεταρρύθμισης του 2016). Αυτονοήτως και η επαναφορά των εν λόγω επιχειρήσεων σε παραγωγική λειτουργία προς όφελος (και) της εθνικής οικονομίας.

 

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αποτελούσαν και αποτελούν «πληγή χαίνουσα» για τις τράπεζες και την οικονομία. Με τις νέες ρυθμίσεις υποβοηθάται η βέλτιστη και ταχύτερη διαχείριση του όλου προβλήματος προς όφελος, και εν προκειμένω, της εθνικής οικονομίας.

 

Η χρηματοοικονομική διαμεσολάβηση

Αξιοποιείται ο συγκεκριμένος, αξιοποιούμενος σε διεθνές επίπεδο (και στον τομέα της εξωδικαστικής επίλυσης ιδιωτικών διαφορών) θεσμός (ενδ. άρθρο 15 επ.).

 

Η τεχνολογία

Αξιοποιείται σε σημαντικό βαθμό η τεχνολογία. Εισάγονται νέες ηλεκτρονικές και αυτοματοποιημένες διαδικασίες, που υποβοηθούν τη διαφάνεια και καταργούν τη γραφειοκρατία (ενδ. 212 επ). Πρόκειται, εξάλλου, για ενότητα της οδηγίας 2019/1023.

 

Οι Διαχειριστές Αφερεγγυότητας

Εισάγονται  βελτιώσεις στον σχετικό θεσμό προκειμένου να υποστηριχθεί, περαιτέρω, η διαδικασία της πτώχευσης. (ενδ. 227 επ.).

Ο θεσμός των Διαχειριστών Αφερεγγυότητας εισήχθη το 2015 για να αντικαταστήσει εκείνο των συνδίκων της πτώχευσης. Η αιτία ήταν τα πολλαπλά προβλήματα που δημιουργούνταν, μεταξύ άλλων, από την ανεπάρκεια των τελευταίων, την έλλειψη διαφάνειας, τα προβλήματα με τις αμοιβές τους. Ο θεσμός των Διαχειριστών Αφερεγγυότητας δεν έχει τύχει, μέχρι σήμερα, της αναγνώρισης που αναμενόταν. Ενδεχομένως διότι και ο αριθμός των νέων πτωχεύσεων είναι μικρός. Ωστόσο πρόκειται, αναμφίβολα, να επιλύσει ζητήματα διαφάνειας και αποτελεσματικότητας, μολονότι η πρόβλεψη περί πρότασής του από τους πιστωτές, όταν αιτούνται την πτώχευση, γεννά ορισμένες επιφυλάξεις (βλ. άρθρο 137).

 

Οι Ευάλωτες Κοινωνικά Ομάδες

Θεσπίζονται διατάξεις οι οποίες στοχεύουν στην προστασία εκείνων από τους δανειολήπτες που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες. Επιδοτούνται, λ.χ., οι δόσεις των δανείων τους (άρθρο 28) αλλά και συνεχίζει να καταβάλλεται το τυχόν δικαιούμενο επίδομα στέγασης στο Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης (άρθρο 223).

Η συγκεκριμένη ενότητα διατάξεων (αυτή που αναφέρεται στις Ευάλωτες Κοινωνικά Ομάδες) έχει, επί του παρόντος, καταστεί από τις πλέον αμφιλεγόμενες του όλου νομοθετήματος. Οι αντιδράσεις που καταγράφονται είναι πολλές και από όλες σχεδόν τις πλευρές.

 

Ο νέος πτωχευτικός νόμος θα είναι από 01.01.2021 το νέο όπλο στη φαρέτρα μας για την διαχείριση του (δυσβάστακτου και πολυεπίπεδα προβληματικού) Ιδιωτικού Χρέους της χώρας μας.

Κάποιοι καταθέτουν ήδη τον προβληματισμό τους όσον αφορά την αναγκαιότητα του εν λόγω νομοθετήματος-ειδικά την παρούσα χρονική στιγμή. Επικαλούνται, συγκεκριμένα, το γεγονός ότι είμαστε στο μέσον μιας σε εξέλιξη πανδημίας και της, συνακόλουθης, επιδείνωσης του οικονομικού περιβάλλοντος. Επίσης πως τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο παρατηρείται αναστολή πτωχευτικών διατάξεων-πόσο μάλλον εκείνων που φέρουν στο πεδίο της πτώχευσης τέτοια, όπως τα ανωτέρω, χαρακτηριστικά.

Κάποιοι άλλοι θα χαρακτήριζαν «χρόνο ακατάλληλο» την έναρξη της εφαρμογής του την 1.1.2021, αμιγώς από την άποψη της προετοιμασίας κι ελλιπούς γνώσης των αμέσως εμπλεκομένων.

Κάποιοι τρίτοι αξιολόγησαν ήδη τον χρόνο της έναρξης εφαρμογής ως απολύτως κατάλληλο και ενδεδειγμένο.

Μέλλει να αποδειχθεί το δίκαιο των μεν, των δε ή των τρίτων.

Το δίκαιο όμως επιστρέφει κατά την εφαρμογή του στην κοινωνία: σε αυτήν καθρεφτίζεται (ή όχι) η δικαιοσύνη του. Εκείνη θα κάνει, και στην προκειμένη περίπτωση, την τελική αξιολόγηση.

Σε κάθε περίπτωση: Ας ελπίσουμε να επιτύχει ο νέος πτωχευτικός νόμος τους στόχους του.

Στο σύνολό τους.

Αποτελεί, εξάλλου, εθνική ανάγκη.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου “Ο νέος πτωχευτικός νόμος” δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 13 Δεκεμβρίου 2020.

 

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.