Κατηγορία: Άρθρα

ΙΚΕ vs ΕΠΕ: Είναι, άραγε, αμφίρροπη η αναμέτρηση;

Ι. Προοίμιο

«Το δίλημμα του φυλακισμένου»: Το πλέον διάσημο, ενδεχομένως, πρόβλημα της θεωρίας παιγνίων. Του κλάδου, δηλ. των μαθηματικών που εξετάζει τις στρατηγικές επιλογές λογικά σκεπτόμενων παικτών. Το συγκεκριμένο δίλημμα, όπως εξάλλου και η συγκεκριμένη θεωρία, φαίνεται πως δεν αφορά όλους.

Άλλα διλήμματα, όμως, μοιάζουν περισσότερο οικεία:

«Μα θαρρώ πως θα τα μπλέξω απ’ την Κική κι απ’ την Κοκό ποια να διαλέξω. Την Κική την αγαπώ μα μ’ αρέσει κι η Κοκό» Οι πρεσβύτεροι εξ ημών γνωρίζουμε, πιθανότατα, το συγκεκριμένο δίλημμα των αοιδών Σπύρου Κορώνη και Φίλανδρου Μάρκου.

Κι ακόμα παραπέρα:

Τον Απρίλιο του 2012 νομοθετήθηκε η Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (:ΙΚΕ). Παρέμεινε όμως σε ισχύ, η Ανώνυμη Εταιρεία (ΑΕ) και η Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης (ΕΠΕ).

Τα όρια μεταξύ ΙΚΕ και ΑΕ ήταν (και είναι) περισσότερο ευδιάκριτα.

Φαίνεται όμως πως δεν ισχύει το ίδιο και για τα όρια μεταξύ ΙΚΕ και ΕΠΕ.

Ή μήπως όχι;

Και σε πρακτικό επίπεδο: Ποια, άραγε, ήταν/είναι η βέλτιστη επιλογή;

Η (σχετικά) «νεαρά» ΙΚΕ ή η «πολυδοκιμασμένη» ΕΠΕ;

Δίλημμα που απασχολεί, λιγότερο ή περισσότερο, μια όχι ασήμαντη μερίδα επιχειρηματιών.

ΙΙ. Η νομική μορφή των ΙΚΕ και ΕΠΕ

Η ΙΚΕ και η ΕΠΕ αποτελούν ενδιάμεσες νομικές μορφές μεταξύ των κεφαλαιουχικών (λ.χ. της ΑΕ) και των προσωπικών εταιρειών (λ.χ. της Ομόρρυθμης και της Ετερόρρυθμης).

Τόσο η ΙΚΕ όσο και η ΕΠΕ θεωρούνται, καταρχήν, κεφαλαιουχικές εταιρείες. Ο κεφαλαιουχικός τους χαρακτήρας αλλοιώνεται όμως, σημαντικά, από προσωπικά στοιχεία. Τα συγκεκριμένα στοιχεία είτε προβλέπονται εξαρχής από το νομοθέτη είτε είναι δυνατό να εισαχθούν με ρυθμίσεις του καταστατικού.

Το βέβαιο όμως είναι πως οι συγκεκριμένες εταιρικές μορφές έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Μια σύντομη συγκριτική τους επισκόπηση, θα μας οδηγήσει με ασφάλεια στο συμπέρασμα περί του ποια από τις δύο υπερτερεί.

ΙΙΙ. Τύπος ιδρυτικής πράξης

1. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Η ΙΚΕ ιδρύεται με ιδιωτικό έγγραφο και τροποποιείται, επίσης, με ιδιωτικό έγγραφο. Η ταχύτητα και το χαμηλό κόστος της σύστασης και τροποποίησής της είναι ένας από τους βασικούς λόγους που έγινε, εξαρχής, ελκυστική.

Ο κανόνας όμως του ιδιωτικού εγγράφου έχει κάποιες εξαιρέσεις.

Ο συστατικός συμβολαιογραφικός τύπος είναι υποχρεωτικός για την ΙΚΕ σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις. Στην περίπτωση, λ.χ. που επιβάλλεται από ειδική διάταξη νόμου ή σ’ εκείνη που εισφέρονται στην εταιρεία περιουσιακά στοιχεία, για την μεταβίβαση των οποίων απαιτείται συμβολαιογραφικός τύπος (όπως ακίνητα ή εμπράγματα δικαιώματα επί ακινήτων). Επίσης στην περίπτωση που ο συμβολαιογραφικός τύπος επιλέγεται από τους ιδρυτές ή τον ιδρυτή (όταν πρόκειται για μονοπρόσωπη ΙΚΕ) (άρθρο 49 ν. 4072/2012).

2. Όσον αφορά την ΕΠΕ

Η ίδρυση αλλά και κάθε τροποποίηση της ΕΠΕ μπορούσε να λάβει χώρα, μέχρι πρότινος, «…μόνον δια συμβολαιογραφικού εγγράφου» (άρθρο 6 §1 ν. 3190/1955). Η συγκεκριμένη δυσκαμψία της ΕΠΕ ήταν, αυτοτελώς, παράγοντας αποφυγής του συγκεκριμένου εταιρικού τύπου.

Σχετικά πρόσφατα (με το άρθρο 2 §2 ν. 4541/2018) αντικαταστάθηκε η παρ. 1 του άρθρου 6, ν. 3190/1955. Στο πλαίσιο της νέας διατύπωσης της συγκεκριμένης διάταξης, η ίδρυση της ΕΠΕ είναι δυνατό να λάβει χώρα είτε με συμβολαιογραφικό είτε με ιδιωτικό έγγραφο.

Συμβολαιογραφικό έγγραφο απαιτείται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Όταν, λ.χ., επιβάλλεται από ειδική διάταξη νόμου ή εισφέρονται στην εταιρεία περιουσιακά στοιχεία, για την μεταβίβαση των οποίων απαιτείται συμβολαιογραφικός τύπος (όπως ακίνητα ή εμπράγματα δικαιώματα επί ακινήτων). Επίσης στην περίπτωση που ο συμβολαιογραφικός τύπος επιλέγεται από τους ιδρυτές ή τον ιδρυτή (όταν πρόκειται για μονοπρόσωπη ΕΠΕ).

Ιδιωτικό έγγραφο (κι όχι συμβολαιογραφικό) είναι αρκετό όταν υιοθετείται πρότυπο καταστατικό. Στην περίπτωση όμως αυτή η ίδρυση της ΕΠΕ μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε εκ του νόμου ορισμένη Υπηρεσία Μίας Στάσης-ΥΜΣ (ν. 4441/2016). Δηλαδή: (α) σε Υπηρεσίες Γ.Ε.ΜΗ. των Επιμελητηρίων, (β) σε Συμβολαιογράφους ΥΜΣ, (γ) στην Ηλεκτρονική ΥΜΣ (e-ΥΜΣ, η οποία, όμως, λειτουργεί αυτή τη στιγμή μόνο για την ΙΚΕ)-και όχι αποκλειστικά ενώπιον συμβολαιογράφου (αρ. 1 Κ.Υ.Α. αριθμ. 63577/2018)

Ποιο όμως παραμένει το σημαντικό πρόβλημα; Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες γίνει χρήση πρότυπου καταστατικού, το (αποκλειστικό) περιεχόμενό του θα πρέπει να ακολουθείται πιστά και χωρίς οποιαδήποτε παρέκκλιση. Σε περίπτωση που υπάρξουν αποκλίσεις από το πρότυπο καταστατικό της ΕΠΕ και επιλεγεί ιδιωτικό έγγραφο, θεμελιώνεται λόγος ακυρότητας της ΕΠΕ.

Συνεπώς, σε περιπτώσεις που οι ιδρυτές μιας ΕΠΕ επιθυμούν να αποκλίνουν από το πρότυπο καταστατικό, το συμβολαιογραφικό έγγραφο είναι η μοναδική επιλογή. Η αντίστοιχη επιβάρυνση των ιδρυτών σε χρόνο και χρήμα δεν μπορεί να αποφευχθεί.

3. Συμπέρασμα

Με βάση όσα παραπάνω αναφέρονται, καταλήγουμε πως, όσον αφορά τον τύπο της ιδρυτικής πράξης, την ευελιξία στην ίδρυση και το κόστος της ίδρυσης, σαφέστατα υπερτερεί η ΙΚΕ. Επομένως:

ΙΚΕ-ΕΠΕ: 1-0

ΙV. Το εταιρικό κεφάλαιο

1. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Το κεφάλαιο της ΙΚΕ καθορίζεται από τους εταίρους χωρίς περιορισμό, μπορεί όμως να είναι και μηδενικό. Οι εταίροι συμμετέχουν στην εταιρεία με κεφαλαιακές, με εξωκεφαλαιακές ή με εγγυητικές εισφορές (άρθρο 43 §3 ν. 4072/2012).

2. Όσον αφορά την ΕΠΕ

Το κεφάλαιο της ΕΠΕ καθορίζεται από τους εταίρους χωρίς ελάχιστο ή μέγιστο περιορισμό. Σχηματίζεται είτε από μετρητά είτε από εισφορές σε είδος (άρθρο. 4 § 1 ν. 3190/1955).

Η πρόβλεψη για το εταιρικό κεφάλαιο της ΕΠΕ απαιτούσε, κατά το παρελθόν, κάποιο ελάχιστο καταβεβλημένο. Ξεκίνησε (:1955) με αξίωση ελάχιστου καταβεβλημένου κεφαλαίου 200.000 δρχ. Έφθασε με διαδοχικές αυξήσεις στις 18.000€ (:2002). Ακολούθησαν διαδοχικές μειώσεις. Ήδη όμως η σχετική απαίτηση για ελάχιστο καταβεβλημένο έχει καταργηθεί (άρθρο 3 § 9 του ν. 4156/2013). Το εταιρικό όμως κεφάλαιο της ΕΠΕ δεν είναι δυνατό να είναι μηδενικό.

3. Συμπέρασμα

Με βάση τα παραπάνω, καταλήγουμε πως, όσον αφορά το ύψος του εταιρικού κεφαλαίου, φαίνεται πως υπερτερεί, σε θεωρητικό επίπεδο, η ΙΚΕ καθώς το εταιρικό της κεφάλαιο μπορεί να είναι και μηδενικό. Από την άλλη πλευρά είναι εφικτή η ίδρυση ΕΠΕ με εταιρικό κεφάλαιο 1€. Στο πλαίσιο αυτό μπορούμε, μάλλον, να μιλήσουμε για ισοπαλία-καμιά από τις δύο δεν υπερτερεί. Βαθμό νίκης δεν δικαιούται κάποια από τις δύο. Το σκορ παραμένει.

ΙΚΕ-ΕΠΕ: 1-0

V. Οι εισφορές των εταίρων

1. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Αναφέρθηκε ήδη (ανωτέρω υπό IV.1) πως στην ΙΚΕ προβλέπονται και άλλα είδη εισφορών. Στο εταιρικό της κεφάλαιο είναι δυνατό να συμμετάσχει κάποιος εταίρος εισφέροντας χρήματα (:κεφαλαιακές εισφορές). Επιπρόσθετα όμως μπορεί να συμμετάσχει με εξωκεφαλαιακές και εγγυητικές εισφορές (άρ. 76 § 2 εδ. α΄ ν. 4072/2012). Απαραίτητη προϋπόθεση συμμετοχής στην ΙΚΕ είναι η απόκτηση ενός ή περισσοτέρων εταιρικών μεριδίων (αρ. 75 § 1 εδ. α΄ ν. 4072/2012). Κάθε εταιρικό μερίδιο εκπροσωπεί ένα μόνο είδος εισφοράς (άρ. 76 § 2 εδ. β΄ ν. 4072/2012).

Κατ’ αποτέλεσμα: σε μια ΙΚΕ είναι δυνατό να μην υπάρχουν καθόλου κεφαλαιουχικές αλλά μόνο εγγυητικές ή/και εξωκεφαλαιακές εισφορές. Οι τελευταίες (εγγυητικές ή/και εξωκεφαλαιακές-μολονότι δεν έχουν μηδενική αξία) μπορούν να καταστήσουν μηδενικό το κεφάλαιο της ΙΚΕ.

Ποιες όμως είναι οι εξωκεφαλαιακές και ποιες οι εγγυητικές εισφορές;

Οι εξωκεφαλαιακές εισφορές είναι οι παροχές που δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κεφαλαιακής εισφοράς. Τέτοιες είναι οι απαιτήσεις που προκύπτουν από ανάληψη υποχρέωσης εκτέλεσης εργασιών ή παροχής υπηρεσιών. Η αξία των εισφορών αυτών που αναλαμβάνονται κατά τη σύσταση της εταιρείας ή/και μεταγενέστερα, καθορίζεται στο καταστατικό και αποτιμάται ελεύθερα από τους εταίρους (άρθρο 78 §§ 1 και 2 ν. 4072/2012).

Οι εγγυητικές εισφορές είναι αυτές που συνίστανται στην ανάληψη από έναν εταίρο εγγυητικής ευθύνης για οποιοδήποτε χρέος της εταιρείας και έναντι οποιουδήποτε τρίτου δανειστή της. Η ευθύνη του εταίρου αφορά την κάλυψη του χρέους της εταιρείας κατά κεφάλαιο, τόκους και άλλες επιβαρύνσεις, μέχρι του ποσού που ορίζεται στο καταστατικό. Στην περίπτωση αυτή ο εταίρος ευθύνεται ως πρωτοφειλέτης έναντι των δανειστών της εταιρείας. Οι τελευταίοι (δανειστές) δικαιούνται να στραφούν απευθείας εναντίον του. Δεν απαιτείται οι δανειστές της εταιρείας να έχουν τηρήσει ορισμένη προδικασία. Δεν απαιτείται επίσης να στραφούν πρώτα κατά της ΙΚΕ και να αποδείξουν πως δεν μπορούν να ικανοποιηθούν από αυτή, πριν στραφούν κατά του εταίρου που βαρύνεται με εγγυητική εισφορά.

Το ενδεχόμενο της εξωκεφαλαιακής και εγγυητικής εισφοράς, παρέχει τη δυνατότητα συμμετοχής στο κεφάλαιο της ΙΚΕ εταίρου που δεν διαθέτει ή δεν επιθυμεί να διαθέσει κεφάλαια για τη συμμετοχή του.

Η πρόβλεψη των εξωκεφαλαικών ή εγγυητικών εισφορών προσδίδει στην ΙΚΕ έντονα προσωπικό χαρακτήρα. Μέσω της πρόβλεψης τέτοιου είδους εισφορών, παρέχεται η δυνατότητα στους εταίρους να επιλέξουν αν η εταιρεία τους θα διατηρεί τον κεφαλαιουχικό της χαρακτήρα ή θα προσιδιάζει, περισσότερο, σε προσωπική εταιρεία.

2. Όσον αφορά την ΕΠΕ

Πρόβλεψη εξωκεφαλαικών ή εγγυητικών εισφορών δεν υφίσταται στην ΕΠΕ. Οι εταίροι της είναι υποχρεωμένοι να εισφέρουν χρήματα. Εναλλακτικά: εισφορές σε είδος, αποτιμητές όμως σε χρήματα.

Ακόμα και στην περίπτωση πού ένας από τους εταίρους της ΕΠΕ αναλάβει την υποχρέωση να προσφέρει την εργασία του στην εταιρεία ή αναλάβει εταιρικά της χρέη δεν δικαιούται να προσβλέπει σε εταιρική, εκ του λόγου αυτού, συμμετοχή.

3. Συμπέρασμα

Τα πράγματα είναι απλά. Στην ΙΚΕ υπάρχει δυνατότητα όχι μόνον κεφαλαιακών αλλά και εξωκεφαλαιακών και εγγυητικών εισφορών. Στην ΕΠΕ όχι.

Η ΙΚΕ υπερτερεί. Το σκορ διαμορφώνεται καθαρά:

ΙΚΕ-ΕΠΕ: 2-0

VI. Η λήψη αποφάσεων:

1. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Κάθε εταιρικό μερίδιο παρέχει δικαίωμα μιας ψήφου (άρθρο 72 § 2 εδ. α΄ ν. 4072/2012). Οι εταίροι της ΙΚΕ, λοιπόν, λαμβάνουν αποφάσεις (σε Συνέλευση ή εκτός αυτής-υπό τις προϋποθέσεις του νόμου και του καταστατικού) με απόλυτη πλειοψηφία των εταιρικών μεριδίων.

2. Όσον αφορά την ΕΠΕ

Στην ΕΠΕ τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα.

Σύμφωνα με το άρθρο 13 του ν. 3190/1995: «Μη ορίζοντος άλλως του παρόντος νόμου αι αποφάσεις της συνελεύσεως λαμβάνονται διά πλειονοψηφίας πλέον του ημίσεος του όλου αριθμού των εταίρων, εκπροσωπούντων πλέον του ημίσεος του όλου εταιρικού κεφαλαίου». Προκειμένου, δηλ., να ληφθεί απόφαση από τη Συνέλευση των Εταίρων της ΕΠΕ απαιτείται διπλή πλειοψηφία: μεριδίων και μερίδων. Με άλλα λόγια: και πλειοψηφία κεφαλαίου και πλειοψηφία εταίρων.

Η συγκεκριμένη αξίωση του νόμου δημιουργεί, αρκετές φορές, σημαντικά προβλήματα. Ακόμα και στις περιπτώσεις που κάποιος εταίρος κατέχει πάνω από το μισό (ακόμα και το 99% και πλέον) του εταιρικού κεφαλαίου δεν δικαιούται να λάβει αποφάσεις. Αναγκαία προϋπόθεση για να ληφθεί απόφαση απαιτείται να συμπράξουν εταίροι που διαθέτουν, ενδεχομένως, απειροελάχιστη συμμετοχή. Στην περίπτωση μάλιστα που (αριθμητικά) υπερέχουν οι τελευταίοι, έχουν τη δυνατότητα να «εκβιάζουν καταστάσεις», με την απειλή της αντίθεσής τους στη λήψη ορισμένης απόφασης. Το γεγονός αυτό καθιστά την ΕΠΕ δυσλειτουργική. Είναι ενδεχόμενο, σε αρκετές περιπτώσεις, να μην είναι δυνατή η λήψη αποφάσεων όταν αντιλέγουν οι κατ’ αριθμό πλειοψηφούντες και κατά τη συμμετοχή τους στο εταιρικό κεφάλαιο μειοψηφούντες εταίροι.

3. Συμπέρασμα

Τα πράγματα είναι, και εδώ, απλά. Η ΙΚΕ υπερτερεί και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Το σκορ διαμορφώνεται:

ΙΚΕ-ΕΠΕ: 3-0

VΙI. Οι ασφαλιστικές εισφορές των εταίρων:

1. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Ένα, επιπλέον, πλεονέκτημα της ΙΚΕ έναντι της ΕΠΕ αποτελούν οι μικρότερες οφειλόμενες ασφαλιστικές εισφορές της πρώτης προς τον ΕΦΚΑ. Τα σχετικά θέματα αποσαφηνίζονται στην Εγκύκλιο ΕΦΚΑ 21/22.4.2019. Συνοπτικά:

Οι εταίροι πολυπρόσωπων ΙΚΕ δεν έχουν υποχρέωση υπαγωγής στην ασφάλιση. Οι εταίροι αυτοί έχουν τη δυνατότητα να υπαχθούν προαιρετικά στην ασφάλιση σύμφωνα με τις διατάξεις του π. Ο.Α.Ε.Ε. (άρθρο 116 § 9 περ. β΄, ν. 4072/12). Μόνον ο εταίρος μονοπρόσωπης Ι.Κ.Ε. υπάγεται υποχρεωτικά στην ασφάλιση σύμφωνα με τις διατάξεις του π. Ο.Α.Ε.Ε. (άρθρο 116 § 9 περ. α΄, ν. 4072/12).

Στην ασφάλιση αυτή υπόκεινται, ωστόσο, υποχρεωτικά οι διαχειριστές της ΙΚΕ. Ειδικότερα, υπάγονται υποχρεωτικά στην ασφάλιση σύμφωνα με τις διατάξεις του π. Ο.Α.Ε.Ε. (άρθρο 116 § 9 περ. α΄, ν. 4072/12): (α) ο εταίρος Μονοπρόσωπης ΙΚΕ που ασκεί καθήκοντα διαχείρισης, (β) ο εταίρος πολυπρόσωπης ΙΚΕ που ασκεί καθήκοντα διαχείρισης, (γ) Διαχειριστής ΙΚΕ που δεν έχει την ιδιότητα του εταίρου, ορίστηκε όμως ως διαχειριστής με το καταστατικό ή με απόφαση των εταίρων.

2. Όσον αφορά την ΕΠΕ

Σε αντίθεση με την ΙΚΕ, οι εταίροι των ΕΠΕ καταβάλλουν υποχρεωτικά ασφαλιστικές εισφορές (άρθρο 39, ν. 4387/2016). Αντίστοιχα, οι εταίροι των ΕΠΕ που ασκούν παράλληλα και καθήκοντα διαχείρισης, έναντι αμοιβής, καταβάλλουν υποχρεωτικά εισφορές για τη συγκεκριμένη αμοιβή σύμφωνα με το άρθρο 38, ν. 4387/2016. Τέλος, διαχειριστής ΕΠΕ, που δεν έχει την ιδιότητα του εταίρου (τρίτος) καταβάλλει υποχρεωτικά εισφορές για τη συγκεκριμένη αμοιβή σύμφωνα, επίσης, με το άρθρο 38, ν. 4387/2016.

3. Συμπέρασμα

Οι οικονομικές επιβαρύνσεις των εταίρων της ΕΠΕ είναι, σαφώς, σημαντικότερες εκείνων της ΙΚΕ. Η ΙΚΕ υπερτερεί και στην προκειμένη περίπτωση. Το σκορ διαμορφώνεται:

ΙΚΕ-ΕΠΕ: 4-0

VIΙΙ. Η αναβίωση

1. Όσον αφορά τις ΙΚΕ και τις ΕΠΕ

Τόσο οι ΙΚΕ και οι ΕΠΕ είναι ενδεχόμενο να λυθούν, μεταξύ άλλων, με απόφαση των εταίρων, λόγω παρόδου της διάρκειας ζωής τους και λόγω πτώχευσης. Στις περιπτώσεις αυτές, και οι δύο εταιρικές μορφές είναι δυνατό να αναβιώσουν με ομόφωνη απόφαση των εταίρων τους (άρθρο 105 §7, ν. 4072/2012 και άρθρο 50^α ν. 3190/1955). Ωστόσο, η ΙΚΕ έχει την δυνατότητα να αναβιώσει ακόμα κι αν έχει αρχίσει η διανομή της εταιρικής περιουσίας. Αυτό όμως δεν μπορεί να συμβεί στις ΕΠΕ.

2. Συμπέρασμα

Η ΙΚΕ υπερτερεί και στο θέμα της αναβίωσης.

Το τελικό σκορ διαμορφώνεται συντριπτικά υπέρ της ΙΚΕ:

ΙΚΕ-ΕΠΕ: 5-0

IX. Η εμπιστοσύνη της «αγοράς» στην ΙΚΕ και στην ΕΠΕ

Από το χρόνο της δημοσίευσης του νόμου για τις ΙΚΕ (ΦΕΚ Α’ 86/11-04-2012), οι επιχειρηματίες, λογιστές και δικηγόροι περιβάλλαμε με την απόλυτη εμπιστοσύνη μας την ΙΚΕ. (Μέσω της δικηγορικής μας εταιρείας, μάλιστα, συνεστήθη η δεύτερη ΙΚΕ σε όλη την Ελλάδα). Τα στοιχεία του ΓΕΜΗ για τα έτη 2012 (οπότε και θεσπίστηκε η ΙΚΕ) μέχρι και τα μέσα Οκτωβρίου 2019, επιβεβαιώνουν την εμπιστοσύνη των εμπλεκομένων. Προκύπτουν συντριπτικά υπέρ της ΙΚΕ. Συγκεκριμένα:

X. Εν κατακλείδι

Η ΙΚΕ και η ΕΠΕ λειτουργούσαν, από την θέσπιση ήδη της ΙΚΕ, ανταγωνιστικά.

Η ΙΚΕ αποδεικνύεται περισσότερο οικονομική έναντι της ΕΠΕ. Το σημαντικότερο όμως είναι πως η ΙΚΕ αποδεικνύεται και περισσότερο ευέλικτη.

Οι εταίροι της ΙΚΕ διαθέτουν σημαντικά περιθώρια να ρυθμίζουν, κατά τη βούλησή τους, σημαντικά ζητήματα της εταιρείας. Τα πλεονεκτήματα της ΙΚΕ είναι δεδομένα έναντι της ΕΠΕ.

Η εμπιστοσύνη της αγοράς στην ΙΚΕ δεδομένη, επίσης, έναντι της ΕΠΕ. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται, εξάλλου, στα στοιχεία δημοσιότητας του ΓΕΜΗ και συγκεκριμένα, στα στατιστικά συστάσεων.

Αντίστοιχο με το εισαγωγικό δίλημμα («…απ’ την Κική κι απ’ την Κοκό ποια να διαλέξω») δεν μπορεί να υπάρξει μεταξύ ΙΚΕ και ΕΠΕ.

Όχι πλέον.

Η ύπαρξη της ΕΠΕ αποδεικνύεται, ήδη, περιττή.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 27 Οκτωβρίου 2019.

27 Οκτωβρίου, 2019
Η (:τακτική vs έκτακτη) αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου στην Α.Ε.

Ι. Προοίμιο

“No money, no honey” είναι μια φράση, ευρύτερα γνωστή. Που μας έρχεται, πιθανότατα, από την άλλη μεριά του ατλαντικού. Μια φράση που καταγράφει την αναγκαία δοσοληψία σε επικείμενες να συναφθούν προσωπικές σχέσεις. Ακόμα και υφιστάμενες. Μια φράση που ξεκαθαρίζει, με τρόπο απτό -και σκληρό ταυτόχρονα- την, κατά την κρατούσα άποψη, αξία του χρήματος. Εκείνοι που διαθέτουν “money” φαίνεται, κατά την κρατούσα άποψη-δυστυχώς, πως δικαιούνται να προσβλέπουν και στο “honey”.

Αυτό όμως δεν αφορά τις ανθρώπινες, μόνον, σχέσεις.

Εκείνοι που διαθέτουν οικονομική ισχύ στο πλαίσιο μιας επαγγελματικής συνεργασίας, επιχειρηματικής συνέργειας ή εταιρικής σχέσης έχουν ή, τελικά, αποκτούν το «πάνω χέρι».

Η ανώνυμη εταιρεία δεν θα ήταν δυνατό να αποτελεί εξαίρεση.

ΙΙ. Τα αναγκαία κεφάλαια για τη λειτουργία της Ανώνυμης Εταιρείας

Αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη των καταστατικών σκοπών οποιασδήποτε εταιρείας, βεβαίως και της ανώνυμης, είναι να διαθέτει επάρκεια κεφαλαίων. Τόσο κατά την ίδρυσή της όσο και, αυτονοήτως, σε όλη τη διάρκεια της ζωής της.

Σε παλαιότερη αρθρογραφία μας είδαμε τα σχετικά με το αρχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας: το ύψος, η κάλυψη, η καταβολή και η πιστοποίησή του. Είδαμε επίσης τα θέματα που σχετίζονται με τις εισφορές σε είδος στο αρχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας. Για την επίτευξη του εταιρικού σκοπού δεν είναι αρκετό, κατά κανόνα, το αρχικό μετοχικό κεφάλαιο. Πάντοτε προκύπτουν οικονομικές ανάγκες σε μια επιχείρηση. Ανάγκες για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Το κεντρικό ερώτημα είναι, πάντοτε, το ίδιο. Αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ή προσφυγή σε εξωτερική χρηματοδότηση; Οι απαντήσεις που, κατά περίπτωση, δίνονται, παραλλάσσουν. Ανάλογα με τα δεδομένα, τις ανάγκες αλλά και τις δυνατότητες της επιχείρησης και των μετόχων της. Τα κριτήρια όμως μπορεί να είναι και αμιγώς χρηματοοικονομικής φύσεως. Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου φαίνεται πως έχει, εκ πρώτης όψεως, περισσότερα πλεονεκτήματα. Βλέπουμε εντούτοις πως ο δανεισμός μπορεί να αποτελεί συνειδητή επιλογή οικονομικά εύρωστων επιχειρήσεων και μετόχων. Ως απόδειξη, λ.χ., της χρηματοοικονομικής υγείας ή πιστοληπτικής ικανότητας της εταιρείας. Ή βέλτιστης αξιοποίησης των ιδίων κεφαλαίων της.

Εφόσον όμως επιλεγεί η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, θα ακολουθήσουν εκείνοι που θα το επιλέξουν. Εφόσον βέβαια έχουν τη σχετική οικονομική δυνατότητα.

Κι όσο για τους υπόλοιπους;

Θα δουν τη συμμετοχή τους στο συνολικό μετοχικό κεφάλαιο να απομειώνεται. Και σε κάποιες περιπτώσεις να μηδενίζεται. Αντίστοιχα και τη συμμετοχή τους στο προσδοκώμενο οικονομικό αποτέλεσμα της εταιρείας.

ΙΙΙ. Η (επαρκής;) αιτιολόγηση της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου

Η αιτιολόγηση (ή δικαιολόγηση) της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου δεν είναι υποχρεωτική. Είναι σημαντικό, εντούτοις, να υπάρχει επαρκής δικαιολογητική βάση. Σε αντίθετη περίπτωση, η δαμόκλειος σπάθη της καταχρηστικότητας επικρέμαται πάνω από την εγκυρότητα της σχετικής απόφασης. Η αιτία της αύξησης δεν μπορεί παρά να είναι η βέλτιστη επίτευξη του εταιρικού συμφέροντος. Σε καμία περίπτωση η απομείωση (ή μηδενισμός) των ποσοστών των μετόχων μειοψηφίας. Οι τελευταίοι (μέτοχοι μειοψηφίας) έχουν ένα συνταγματικώς προστατευόμενο δικαίωμα ιδιοκτησίας. Κατά το Ευρωπαϊκό δικαστήριο μάλιστα έχουν: «έμμεση ιδιοκτησία επί της περιουσίας της εταιρείας»

Είναι ενδεχόμενο ο μέτοχος πλειοψηφίας να στοχεύει σε απομείωση της συμμετοχής των μετόχων μειοψηφίας. Στην περίπτωση αυτή, ο μειοψηφών δεν μένει απροστάτευτος. Ο μέτοχος που βλάπτεται έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στη δικαιοσύνη επικαλούμενος την καταχρηστικότητα της σχετικής απόφασης. Βεβαίως και την προστασία της ιδιοκτησίας του. Η δικαστική απόφαση που θα εκδοθεί είναι δυνατό, σε περίπτωση αποδοχής της σχετικής επιχειρηματολογίας, να ακυρώσει την απόφαση αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου.

IV. Η τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας

Το μετοχικό κεφάλαιο της ανώνυμης εταιρείας αυξάνεται, κατά βάση, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της ανώνυμης εταιρείας. Απαιτείται, στην περίπτωση αυτή. αυξημένη απαρτία και αυξημένη πλειοψηφία. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για «τακτική αύξηση» του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 23 ν. 4548/2018). Η τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου είναι και η συνηθέστερη.

Αυξημένη απαρτία προϋποθέτει (άρθρο 130 § 3) παρουσία μετόχων ή αντιπροσώπων μετόχων που εκπροσωπούν το ½ του μετοχικού κεφαλαίου. Στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί η σχετική απαρτία, η επαναληπτική Γενική Συνέλευση συνεδριάζει έγκυρα εφόσον παρίστανται μέτοχοι ή αντιπρόσωποι μετόχων που εκπροσωπούν το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 130 § 4).

Αυξημένη πλειοψηφία υπάρχει όταν (άρθρο 135 § 2) υπερψηφίζουν την πρόταση μέτοχοι (ή αντιπρόσωποι μετόχων) που εκπροσωπούν μετοχές, που αντιστοιχούν σε ποσοστό μεγαλύτερο από τα 2/3 των ψήφων που εκπροσωπούνται στη Γενική Συνέλευση.

Το καταστατικό είναι δυνατό να προβλέπει αυξημένα ποσοστά απαρτίας (άρθρο 130 § 5) και πλειοψηφίας (άρθρο 132 § 3) στη Γενική Συνέλευση. Δεν είναι όμως δυνατό να απαιτεί ως αναγκαία την παρουσία του συνόλου των μετόχων. Ούτε, πολύ περισσότερο, την ομοφωνία τους.

V. Η έκτακτη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας

Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, με αυξημένη μάλιστα απαρτία και πλειοψηφία, δεν είναι ο μοναδικός δρόμος για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Ανώνυμης Εταιρείας. Υπό μία βασική προϋπόθεση: τη σχετική καταστατική πρόβλεψη. Εφόσον υφίσταται η συγκεκριμένη προϋπόθεση, τo μετοχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας είναι δυνατό να αυξηθεί με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, με κοινή (και όχι αυξημένη) απαρτία και πλειοψηφία. Είναι όμως δυνατό να αυξηθεί και με απόφαση του Διοικητικού της Συμβουλίου με πλειοψηφία των 2/3 των μελών του.

Στις περιπτώσεις αυτές μιλάμε για «έκτακτη αύξηση» του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 23 ν. 4548/2018).

Ενδιαφέρον είναι να σημειωθεί πως η εξουσία έκτακτης αύξησης του κεφαλαίου από το Διοικητικό Συμβούλιο είναι δυνατό να ασκείται παράλληλα με την αντίστοιχη εξουσία της Γενικής Συνέλευσης (άρθρο 24 §5).

Η έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου συνιστά πάντοτε τροποποίηση του καταστατικού της εταιρείας (σε αντίθεση με ό,τι παλαιότερα συνέβαινε). Κι ακόμα: η έκτακτη αύξηση δεν προϋποθέτει οποιαδήποτε διοικητική έγκριση. Κι όλα τούτα είτε αποφασίζει η Γενική Συνέλευση είτε το Διοικητικό Συμβούλιο (άρθρο 24§4).

Υπάρχει, πάντοτε, το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθεί η πρόβλεψη της έκτακτης αύξησης αρνητικά. Λ.χ. για παραπλάνηση των συναλλασσομένων με την εταιρεία. Για την αποφυγή ενός τέτοιου ενδεχόμενου, θεσπίζεται αυστηρή απαγόρευση αναφοράς σε οποιοδήποτε έντυπο, διαφήμιση, δημοσίευμα ή άλλο έγγραφο της εταιρείας, ως κεφάλαιό της, το ποσό μέχρι το οποίο δικαιούται να προβεί σε έκτακτη αύξηση το αρμόδιο όργανο (άρθρο 24 §3).

VI. Η εξουσία της Γενικής Συνέλευσης να αποφασίζει έκτακτη αύξηση.

Είδαμε ήδη πως αναγκαία προϋπόθεση για να προχωρήσει μια ανώνυμη εταιρεία σε έκτακτη αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου, είναι η ύπαρξη σχετική καταστατικής πρόβλεψης.

Ειδικά όσον αφορά την πρώτη πενταετία από τη σύσταση της εταιρείας το καταστατικό της εταιρείας μπορεί να παρέχει την εξουσία για έκτακτη αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου στη Γενική της Συνέλευση (άρθρο 24 παρ. 2). Στην περίπτωση αυτή η Γενική Συνέλευση δικαιούται να προβαίνει σε αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου μέχρι το οκταπλάσιο του αρχικού. Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι πως μια τέτοια απόφαση λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία.

Ποια όμως είναι αυτή η απλή απαρτία και ποια η απλή πλειοψηφία;

Η απλή απαρτία της Γενικής Συνέλευσης προϋποθέτει (άρθρο 130 § 1) παρουσία μετόχων ή αντιπροσώπων μετόχων που εκπροσωπούν το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου. Στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί η σχετική απαρτία, η Γενική Συνέλευση συνεδριάζει έγκυρα (σε επαναληπτική συνεδρίαση), όποιος κι αν είναι ο αριθμός των σε αυτήν αντιπροσωπευομένων μετοχών (άρθρο 130 § 2).

Όσο για την απλή πλειοψηφία, δεν είναι παρά η υπερψήφιση από το 50% ,πλέον μιας ψήφου, από εκείνες που εκπροσωπούνται στη συγκεκριμένη Γενική Συνέλευση (άρθρο 132 § 1).

VIΙ. Η εξουσία του Διοικητικού Συμβουλίου να αποφασίζει έκτακτη αύξηση.

Αντίστοιχη εξουσία με εκείνη της Γενικής Συνέλευσης διαθέτει και το Διοικητικό Συμβούλιο. Προϋπόθεση εδώ είναι είτε η σχετική καταστατική πρόβλεψη είτε η σχετική εξουσιοδότηση από τη Γενική Συνέλευση. Υπό τη συγκεκριμένη (διπλή, εναλλακτική) προϋπόθεση είναι δυνατή η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας, για ποσό μέχρι το τριπλάσιο του αρχικού. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3), κατ’ ελάχιστον, του συνόλου των μελών του (άρθρο 24 §1α).

Η εξουσία του Διοικητικού Συμβουλίου για έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου, δεν είναι δυνατό να παρέχεται από το καταστατικό για αόριστο χρόνο. Παρέχεται για την πρώτη, μόνον-κατ’ ανώτατο όριο, πενταετία της ζωής της εταιρείας. Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας μπορεί να γίνει ολικά ή μερικά με την έκδοση νέων μετοχών. (άρθρο 24 §1α)

Εκτός από το καταστατικό της εταιρείας, το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας μπορεί να αντλεί την εξουσία του για έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου της και από τη Γενική Συνέλευση. Η σχετική εξουσία παρέχεται από την τελευταία (Γενική Συνέλευση) για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει την πενταετία. Στην περίπτωση αυτή, το κεφάλαιο μπορεί να αυξάνεται έως, κατ’ ανώτατο όριο, το τριπλάσιο του κεφαλαίου. Ως κεφάλαιο-βάση λαμβάνεται το υφιστάμενο κατά την ημερομηνία που χορηγήθηκε στο Διοικητικό Συμβούλιο η σχετική εξουσία (άρθρο 24 §1β).

Η εξουσία του διοικητικού συμβουλίου για έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου, μπορεί να ανανεώνεται με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης. Η Γενική Συνέλευση παρέχει τη σχετική εξουσία στο Διοικητικό Συμβούλιο για μια πενταετία, κατ’ ανώτατο, όριο. Η ισχύς όμως κάθε ανανέωσης δεν μπορεί να αρχίσει παρά μόνον από την παρέλευση της διάρκειας ισχύος της προηγούμενης (άρθρο 24 §1γ).

Οι αποφάσεις της γενικής συνέλευσης για χορήγηση ή ανανέωση της εξουσίας αύξησης του κεφαλαίου από το διοικητικό συμβούλιο υποβάλλονται σε δημοσιότητα (άρθρο 24 §1γ).

VIII. Έκτακτη αύξηση vs τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου

Είδαμε ήδη (ανωτέρω υπό VI) πως η Γενική Συνέλευση μπορεί να αποφασίσει έκτακτη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας με κοινή (και όχι αυξημένη) απαρτία και πλειοψηφία. Είδαμε επίσης (ανωτέρω υπό VΙI) πως το Διοικητικό Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει, πολύ γρήγορα, έκτακτη αύξηση με πλειοψηφία των 2/3 των μελών του˙ χωρίς την ανάγκη σύγκλησης Γενικής Συνέλευσης.

Τι σημαίνουν όμως, σε πρακτικό επίπεδο, οι συγκεκριμένες δυνατότητες;

Η Γενική Συνέλευση, με μειωμένα ποσοστά, δικαιούται να αυξήσει το μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας μέχρι το οκταπλάσιο του αρχικού. Με άλλα λόγια: μέτοχος που διαθέτει άμεσα ή έμμεσα το ½ του μετοχικού κεφαλαίου έχει το δικαίωμα να αποφασίσει αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου έως το οκταπλάσιο του αρχικού. Κι εφόσον διαθέτει και τα αναγκαία κεφάλαια; Διαθέτει, επιπρόσθετα, την εξουσία σημαντικής διεύρυνσης της δικής του συμμετοχής και δραματικής απομείωσης της συμμετοχής των λοιπών μετόχων.

Υπό την προϋπόθεση μάλιστα της επίτευξης της απαρτίας της Γενικής Συνέλευσης (1/2 ή 1/5 του συνόλου), μέτοχος που διαθέτει το 13,34% του συνόλου των μετοχών δικαιούται να λάβει απόφαση έκτακτης αύξησης μέχρι το οκταπλάσιο του αρχικού κεφαλαίου. Στην περίπτωση αυτή, εφόσον διαθέτει τα αναγκαία κεφάλαια, μέτοχος μικρής μειοψηφίας μπορεί να καταστεί μέτοχος ευρείας πλειοψηφίας.

Από την άλλη πλευρά, η υλοποίηση έκτακτης αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου από το Διοικητικό Συμβούλιο μπορεί να έχει σαν συνέπεια ταχύτατη επίτευξη συγκεκριμένου επιχειρηματικού στόχου. Καθώς μάλιστα δεν απαιτείται η σύγκληση Γενικής Συνέλευσης, η σχετική διαδικασία μπορεί να επιταχυνθεί τουλάχιστον κατά τις προθεσμίες σύγκλησής της-στις περιπτώσεις που δεν μιλάμε για καθολική Γενική Συνέλευση-παρουσία δηλ. όλων των μετόχων. Μια τέτοια, γρήγορη, διαδικασία μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη στις περιπτώσεις που απαιτούνται ταχύτατες ενέργειες-λ.χ. αξιοποίηση σημαντικής επιχειρηματικής ευκαιρίας.

Αντίστοιχα όμως, μέτοχος που διαθέτει (ή μπορεί να πείσει ή να προσεταιρισθεί) τα 3/5 των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου (ανεξάρτητα από τον αριθμό των μετοχών του), μπορεί να αποφασίσει έκτακτη αύξηση μέχρι το τριπλάσιο του μετοχικού κεφαλαίου. Κι αν, ταυτόχρονα, εκείνος μεν διαθέτει τα αναγκαία κεφάλαια για να καλύψει την αύξηση όχι όμως και οι υπόλοιποι μέτοχοι, εύκολα μπορεί να καταστεί, δια μιας, μεγαλομέτοχος, ή πλειοψηφών μέτοχος.

IX. Εν κατακλείδι

Η τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Ανώνυμης Εταιρείας υλοποιείται από τη Γενική Συνέλευση. Προϋποθέτει αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου. Ουσιαστικά πλειοψηφία των 2/3 του συνολικού αριθμού των μετοχών.

Η έκτακτη αύξηση απαιτεί πάντοτε καταστατική πρόβλεψη.

Όταν αποφασίζεται από τη Γενική Συνέλευση προϋποθέτει σαφώς απομειωμένα ποσοστά. Το ½ και, υπό προϋποθέσεις, το 13,34% του μετοχικού κεφαλαίου μπορεί να είναι αρκετό για τη λήψη της σχετικής απόφασης.

Όταν η έκτακτη αύξηση αποφασίζεται από το Διοικητικό Συμβούλιο, τα 3/5 των μελών του αρκούν.

Προσοχή όμως! Η έκτακτη αύξηση μπορεί να είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για γρήγορες κινήσεις στο πλαίσιο αξιοποίησης επιχειρηματικών ευκαιριών.

Μπορεί όμως να αποδειχθεί και εργαλείο ανατροπής μετοχικών ισορροπιών.

Ενδεχομένως προς όφελος της Ανώνυμης Εταιρείας.

Πάντοτε όμως προς όφελος (:”honey”) των «εχόντων και κατεχόντων» (:money) μετόχων.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 20 Οκτωβρίου 2019.

20 Οκτωβρίου, 2019
Τεχνολογίες Κατανεμημένου Καθολικού (DLT)

Τεχνολογίες Κατανεμημένου Καθολικού (DLT): επιχειρήσεις και καθημερινότητα

Ι. Προοίμιο

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, στις τεχνολογίες που την απαρτίζουν, τις κοσμογονικές αλλαγές που τη συνοδεύουν. Αναφερθήκαμε επίσης στην ανυπαρξία (αλλά και αναγκαιότητα για θέσπιση) του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου που είναι αναγκαίο για την υποδοχή και αξιοποίηση τους, προς την κατεύθυνση της υγιούς ανάπτυξης, των επιχειρήσεων και της χώρας.

Μεταξύ των λοιπών τεχνολογιών που συναπαρτίζουν την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, ξεχωριστή θέση κατέχει η Τεχνολογία του Κατανεμημένου Καθολικού (Distributed Ledger Technology-DLT). Για τις εφαρμογές της συγκεκριμένης τεχνολογίας θα μπορούσαμε να αναφωνήσουμε «ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός», αντιγράφοντας τμήμα χωρίου της Παλαιάς Διαθήκης (Ψαλ. 103,25). Ξεκινώντας από τη συγκεκριμένη παραδοχή, προφανώς και δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξει κάποια, ικανοποιητική έστω, κάλυψή τους στο πλαίσιο ενός άρθρου-πολλώ δε μάλλον από έναν μη επαΐοντα.

Είναι αλήθεια όμως πως οι συγκεκριμένες τεχνολογίες, εφαρμογές και οφέλη τους, δεν αφορούν μόνον τους ειδικούς.
Αφορούν όλους μας.
Ανεξαιρέτως.

ΙΙ. Το περιεχόμενο της Τεχνολογίας του Κατανεμημένου Καθολικού (DLT) και του blockchain

Είδαμε ήδη (στο προαναφερθέν άρθρο) πως «η Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού …είναι μια βάση δεδομένων τα οποία αντί να αποθηκεύονται σε μια κεντρική τοποθεσία κατανέμονται σε δίκτυο περισσοτέρων υπολογιστών. Τα μέλη του δικτύου, ανάλογα με τις άδειες που τους έχουν δοθεί, έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν πρόσβαση στις πληροφορίες ή/και, κατά περίπτωση, να προσθέτουν δεδομένα. Ο περισσότερο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού είναι η, ευρύτερα γνωστή, αλυσίδα συστοιχιών («blockchain»)». Είδαμε ακόμα πως, όσον αφορά το blockchain (ή Αλυσίδα Συστοιχιών): «…Η «αλυσίδα» προστατεύεται στο σύνολό της από σύνθετους μαθηματικούς αλγορίθμους με σκοπό να διασφαλίζεται η ακεραιότητα και η ασφάλεια των δεδομένων. Αυτή η αλυσίδα αποτελεί την ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των συναλλαγών που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων. Περισσότερο γνωστή χρήση του blockchain βασίζεται η δημιουργία και κυκλοφορία κρυπτονομισμάτων καθώς και η διενέργεια συναλλαγών με αυτά. Το blockchain λέγεται πως θα φέρει αλλαγές σημαντικότερες από εκείνες της δημιουργίας και επέκτασης σε ευρεία χρήση του διαδικτύου»

ΙΙΙ. Οι δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Δεδομένης της σοβαρότητας και βαρύτητας του όλου θέματος αλλά και της επέκτασης και αξιοποίησης των DLT σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εξαιρετικά πυκνές ιδίως σε ό,τι αφορά το blockchain.

Δυστυχώς όμως, η τεχνολογία «τρέχει» πάντα με εξαιρετικά γοργά βήματα. Τις περισσότερες φορές τόσο γοργά που οι περισσότεροι από εμάς αδυνατούμε να την παρακολουθήσουμε-έστω επαρκώς.

Πριν από λίγες μέρες, συμπληρώθηκε ένας χρόνος από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ψήφισμα. Το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με τις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (DLT) και το σύστημα blockchain: οικοδόμηση εμπιστοσύνης με αποδιαμεσολάβηση (2017/2772(RSP)). Το συγκεκριμένο ψήφισμα (στο εξής: το «Ψήφισμα») εμπεριέχει διάφορες και ιδιαίτερα σημαντικές παραδοχές. Παρέχει όμως και συγκεκριμένες κατευθύνσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αξιοποίηση των εφαρμογών DLT σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

IV. Πλεονεκτήματα από τη χρήση των εφαρμογών DLT

Η αξιοποίησή των εφαρμογών DLT παρέχει σημαντικά πλεονεκτήματα. Ενδεικτικά:

(α) Η DLT και το blockchain μπορούν να αποδειχθούν εργαλεία που θα παράσχουν στους χρήστες τη δυνατότητα να ελέγχουν τα δικά τους δεδομένα. Να αποφασίζουν ποια δεδομένα θα διαμοιράζονται στο κατανεμημένο καθολικό και ποια όχι, ποιος μπορεί να τα δει και ποιος όχι.
(β) Με την αξιοποίηση εφαρμογών DLT καθίσταται εφικτή η απομείωση του κόστους συναλλαγής. Οι διαμεσολαβητές αποδεικνύονται περιττοί, όπως εξάλλου και οι σχετικές δαπάνες και αμοιβές τους. Το τελικό κόστος υπηρεσιών και προϊόντων προκύπτει φθηνότερο προς όφελος όχι μόνον των επιχειρήσεων αλλά και των καταναλωτών.
(γ) Η DLT έχει τη δυνατότητα, μέσω των αναγκαίων μηχανισμών κρυπτοθέτησης και ελέγχου αλλά και της καθιέρωσης ενός σχετικού ηλεκτρονικού προτύπου, να συνδράμει στη βελτίωση της ασφάλειας και εμπιστοσύνης των συναλλαγών.
(δ) Η DLT προωθεί την ψευδωνυμοποίηση αλλά όχι την ανωνυμοποίηση του χρήστη. (Στο σημείο αυτό ακριβώς είναι που έχει ξεκινήσει, ήδη, μια αρκετά μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη συμβατότητά της με το GDPR).
(ε) Η DLT μπορεί να συμβάλει στη διαφάνεια και τη μείωση της διαφθοράς, στον εντοπισμό της φοροδιαφυγής. Επίσης: στην ανίχνευση παράνομων πληρωμών και ιδιοποίησης περιουσιακών στοιχείων, στη διευκόλυνση πολιτικών κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
(στ) Η αξιοποίηση της DLT καθιστά εφικτή τη διασφάλιση της ακεραιότητας και ασφάλειας των δεδομένων.
(ζ) Οι κυβερνοεπιθέσεις φαίνεται πως έχουν μικρότερο αντίκτυπο σε εφαρμογές DLT, δεδομένου ότι πρέπει να στοχεύουν επιτυχώς σε απροσδιόριστα μεγάλο αριθμό αντιγράφων και όχι σε έναν, μόνον, server.

Από την άλλη πλευρά, οι κίνδυνοι από την αξιοποίηση των εφαρμογών DLT φαίνονται, επί του παρόντος, απομειωμένοι. Όπως εξάλλου και τα σχετικά προβλήματα.

V. Τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT), αποκέντρωση και εφαρμογές

Οι εφαρμογές της DLT είναι απροσδιόριστα πολλές. Φαίνεται πως και στο ορατό μέλλον δεν πρόκειται να εξαντληθούν.
Η δυνατότητα επίτευξης ενός περιβάλλοντος εμπιστοσύνης μεταξύ των συναλλασσομένων μερών και η έλλειψη ανάγκης διαμεσολάβησης τρίτων ανατρέπει τα δεδομένα. Το δεδομένο αυτό είναι δυνατό να περιορίσει (και στη συνέχεια να ανατρέψει πλήρως) παλαιά μοντέλα λειτουργίας επιχειρήσεων και συναλλαγών. Μπορεί επίσης να βελτιώσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες και να επιτύχει σημαντική, κάποιες φορές, απομείωση του κόστους-σε ένα ευρύ φάσμα βασικών τομέων.

Η αξιοποίηση της DLT θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δομή της δημόσιας διακυβέρνησης και στον ρόλο των θεσμών. Στο πλαίσιο αυτό αναμένεται να δούμε, το προσεχές χρονικό διάστημα, μελέτες σχετικά με την εκτίμηση των πιθανών σεναρίων μιας ευρύτερης υιοθέτησης δημόσιων δικτύων βασισμένων στην DLT. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει παράσχει τέτοια, συγκεκριμένη, κατεύθυνση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Είναι δεδομένο πως το φάσμα των εφαρμογών που βασίζονται στην τεχνολογία DLT είναι εξαιρετικά ευρύ. Αναμένεται να επηρεασθεί, πιθανότατα, το σύνολο των τομέων της οικονομίας-αν όχι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος τους.

Ενδεικτικά:
(α) Εφαρμογές φιλικές για την ενέργεια και το περιβάλλον

Η αξιοποίηση εφαρμογών DLT στο χώρο της ενέργειας είναι δυνατό να δημιουργήσει πολυεπίπεδα οφέλη. Είναι δυνατό να συμβάλλει στην παραγωγή «πράσινης» ενέργειας-ακόμα και σε επίπεδο νοικοκυριού, στην ανταλλαγή ή και στη δωρεά της. Συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη ενοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στην αξιοποίησή της στην τροφοδοσία ηλεκτρικών οχημάτων. Μπορεί ακόμα να συμβάλλει στην ακριβή ιχνηλάτηση των πιστοποιητικών ανανεώσιμης ή ανθρακικής ενέργειας και στη δημιουργία νέων ευκαιριών στην κυκλική οικονομία παρέχοντας κίνητρα για την ανακύκλωση.

(β) Μεταφορές

Στο χώρο των μεταφορών η DLT είναι αξιοποιήσιμη, μεταξύ άλλων, στην ταξινόμηση και διαχείριση οχημάτων, στον έλεγχο των αποστάσεων οδήγησης, στην έξυπνη ασφάλιση και τη φόρτιση των ηλεκτρικών/ηλεκτρονικών οχημάτων.

(γ) Υγειονομική περίθαλψη

Στο συγκεκριμένο πεδίο φαίνεται πως θα υπάρξει σημαντική αξιοποίηση επιμέρους εφαρμογών της DLT. Αποδεικνύεται εφικτή (και λογικά αναμενόμενη):
• Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δεδομένων στο πλαίσιο της κατάρτισης εκθέσεων κλινικών δοκιμών.
• Η ψηφιακή ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών ιδρυμάτων με την έγκριση και έλεγχο των ενδιαφερομένων ασθενών.
• Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, χάρη στη διαλειτουργικότητα των ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας.
• Η εξακρίβωση κι επιβεβαίωση της ταυτότητας των φαρμάκων και η διευκόλυνση της διανομής τους.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να τονισθεί πως η τεχνολογία DLT διασφαλίζει το απόρρητο ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων-ιατρικής φύσεως και επιτρέπει στους πολίτες να ελέγχουν, οι ίδιοι, τα συγκεκριμένα δεδομένα τους. Μπορούν δηλαδή να επιλέγουν ποια ιατρικής φύσεως προσωπικά τους δεδομένα θα παρασχεθούν και σε ποιον και να παρέχουν την άδειά για τη χρήση τους από τις ασφαλιστικές εταιρείες αλλά και τους παρόχους υπηρεσιών υγείας.

(δ) Αλυσίδες εφοδιασμού

Η χρήση της DLT μπορεί:
• να συνδράμει στη βελτίωση των αλυσίδων εφοδιασμού,
• να διευκολύνει την αποστολή και την παρακολούθηση του τόπου προέλευσης των εμπορευμάτων, των συστατικών ή εξαρτημάτων τους,
• να βελτιώσει τη διαφάνεια,
• να παράσχει εγγυήσεις για την τήρηση των πρωτοκόλλων βιωσιμότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τόπο καταγωγής ενός προϊόντος.
Με την αξιοποίησή της μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος να παρεισφρύσουν παράνομα (ή μη εγκεκριμένα) προϊόντα στην αλυσίδα εφοδιασμού. Διασφαλίζεται επίσης η προστασία του καταναλωτή, η υγιής επιχειρηματικότητα και, φυσικά, τα δημόσια έσοδα. Η DLT μπορεί να αξιοποιηθεί ως σημαντικό εργαλείο στα χέρια των τελωνειακών υπαλλήλων κατά τον έλεγχο τυχόν απομιμήσεων.

(ε) Εκπαίδευση

Με αφορμή συγκεκριμένες δικαστικές, και όχι μόνον, υποθέσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας στη χώρα μας τον τελευταίο χρόνο, έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση. Μια συζήτηση σχετικά με την ηθική και νομική απαξία αλλά και τις συνέπειες που έχει (πρέπει να έχει ή να μην έχει) εκείνος που ψευδώς έχει δηλώσει κάποιο τίτλο σπουδών κατά την πρόσληψή του.
Με τη χρήση της DLT η επαλήθευση ακαδημαϊκών τίτλων, τίτλων σπουδών και η πιστοποίηση γνώσεων και προσόντων, αποδεικνύεται εξαιρετικά ευχερής. Συγκεκριμένοι οργανισμοί εκπαίδευσης και πιστοποίησης έχουν υιοθετήσει ήδη τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Έχουν διασφαλίσει με τον τρόπο αυτό την αδιατάρακτη σύνδεση συγκεκριμένου τίτλου (σπουδών ή πιστοποίησης γνώσεων και προσόντων) με συγκεκριμένο πρόσωπο.

Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αναμένουμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (κατ’ επιταγή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) τη διερεύνηση της δυνατότητας δημιουργίας ενός πανευρωπαϊκού δικτύου (με την αξιοποίηση της DLT) για το διαμοιρασμό δεδομένων και πληροφοριών, με σκοπό την περισσότερο αποτελεσματική αναγνώριση των ακαδημαϊκών τίτλων. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο θα πρέπει να αναμένουμε αντίστοιχες κινήσεις από τα επιμέρους κράτη-μέλη. Κι επίσης από τους φορείς παροχής εκπαίδευσης, πιστοποίησης γνώσεων και προσόντων, όσον αφορά τους από μέρους τους εκδιδόμενους τίτλους.

Στην περίπτωση που ένα τέτοιο σύστημα θα ετίθετο, συνολικά, σε εφαρμογή δύσκολα κάποιος θα έμπαινε στον πειρασμό να επικαλεστεί την ύπαρξη τίτλου που δεν διαθέτει. Το αποτέλεσμα; Περισσότερη διαφάνεια και αξιοκρατία, μη ενασχόληση των εμπλεκομένων προσώπων και αρμοδίων αρχών με τέτοια (σαν τα προαναφερθέντα και αντίστοιχα) ζητήματα.

(στ) Δημιουργικές βιομηχανίες και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright)

Η αξιοποίηση της DLT μπορεί να δώσει τη δυνατότητα επιβεβαίωσης και διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright), συγγενικών δικαιωμάτων και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Μπορεί να διευκολύνει την προστασία τους. Μέσω ενός ανοικτού δημόσιου καθολικού θα αποδεικνυόταν ευχερής ο εντοπισμός της κυριότητας και των (ηθικών και περιουσιακών) δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Κι αφού αυτό θα αποδεικνυόταν εφικτό, δεν θα απαιτούνταν πλέον διαμεσολαβητές όσον αφορά την είσπραξη, για λογαριασμό των δημιουργών, των συναφών περιουσιακών δικαιωμάτων.

(ζ) Χρηματοπιστωτικός τομέας

Ο διεθνής χρηματοπιστωτικός τομέας είναι εκείνος που, πιθανότατα, διαθέτει ηγετική θέση σε παγκόσμιο επίπεδο, στην προσπάθεια ανίχνευσης και αξιοποίησης των εφαρμογών της DLT. Κι αυτό δεν είναι παράδοξο καθώς η αξία της συγκεκριμένης τεχνολογίας αποδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική στο συγκεκριμένο τομέα. Αποδεικνύεται σημαντική στις (καινοτόμες) δυνατότητες που παρέχει στη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση. Στη βελτίωση της διαφάνειας. Στη μείωση του κόστους των συναλλαγών και των έμμεσων εξόδων-χάρη στον εξορθολογισμό που προσφέρει αλλά και την καλύτερη (και ασφαλέστερη) διαχείριση των δεδομένων.

Είναι, ήδη, δεδομένη η ανατροπή της «καθεστηκυίας» τάξης από την χρήση εφαρμογών της DLT σε επίπεδο διαδικασιών, εξοικονόμησης πόρων, περίσσειας ανθρωπίνων πόρων και όχι μόνον. Μην ξεχνάμε όμως πως και τα κρυπτονομίσματα είναι μια εφαρμογή (η γνωστότερη ίσως) της DLT. Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία αλλά και οι κίνδυνοι από την χρήση τους δεν έχουν ακόμα αποτιμηθεί.

Η αδυναμία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος να αποτρέψει τη χρήση των κρυπτονομισμάτων είχε όμως και μια ενδιαφέρουσα συνέπεια: την (κατ’ ανάγκη) αποδοχή της ύπαρξής τους αλλά και την προσπάθεια ενσωμάτωσής τους στο ευρωπαϊκό σύστημα πληρωμών.

VI. Έξυπνες συμβάσεις

Η τεχνολογία είναι εχθρός καθενός που μένει (ή, μάταια, προσπαθεί να παραμείνει) προσκολλημένος στις συνήθειες του παρελθόντος.
Τι μας διδάσκει όμως η ιστορία; Πως η τεχνολογία είναι εκείνη που, πάντοτε, βγαίνει νικητής σε κάθε, τέτοιου είδους, αναμέτρηση.
Είναι δεδομένο πως τις έξυπνες συμβάσεις (εκείνες δηλ. που για τη σύναψή τους χρειάζονται κάποιες γραμμές κώδικα και, σε τελική ανάλυση, ένα “enter”), πρώτα απ’ όλους θα τις πολεμήσουμε εμείς οι δικηγόροι. Κι είναι επίσης δεδομένο πως από τη συγκεκριμένη αντιπαράθεση εκείνες θα βγουν νικήτριες.
Παρά το γεγονός πως δεν έχουμε, έστω, εξοικειωθεί με το συγκεκριμένο όρο, η χρήση των έξυπνων συμβάσεων μοιάζει να είναι ανεξάντλητη. Κι αυτό χάρις στις εφαρμογές της DLT.

Ποιο όμως είναι το σημαντικό πρόβλημα; Η έλλειψη ασφάλειας δικαίου.
Οι έξυπνες συμβάσεις είναι, εν πολλοίς, αρρύθμιστες: ως προς την ευθύνη και τους κινδύνους των συμβαλλομένων, το εφαρμοστέο δίκαιο, τα αρμόδια δικαστήρια…
Ένα θα πρέπει να θεωρούμε ως βέβαιο: η χρήση των έξυπνων συμβάσεων σταδιακά θα καταλαμβάνει τον χώρο των κοινών. Κι όσο η εγκυρότητα μιας ψηφιακής κρυπτογραφικής υπογραφής θα διευρύνει την ασφάλεια δικαίου τόσο θα διευκολύνεται και διευρύνεται η χρήση των έξυπνων συμβάσεων σε βάρος των κοινών.
Και κάτι ακόμα πιο σημαντικό: Θα πρέπει να θεωρούμε ως δεδομένο πως η τεχνολογία θα αρχίσει (λίγο-λίγο) να υποκαθιστά εμάς τους δικηγόρους και να μας υπενθυμίζει πως δεν είμαστε δα και τόσο σημαντικοί όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

VII. Πολιτικές για την προώθηση των τεχνολογιών DLT στην Ευρώπη

Είναι σημαντικό πως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποδέχεται την έλλειψη κανονιστικής αντιμετώπισης τις DLT. Ταυτόχρονα, έχει υιοθετήσει τη θέση πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα πρέπει, επί του παρόντος τουλάχιστον, να ρυθμίσει κανονιστικά τις DLT αλλά να προσπαθήσει να εξαλείψει τα υφιστάμενα εμπόδια στην εφαρμογή των αλυσίδων συστοιχιών (blockchains).
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αποδεχθεί επίσης πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αξιολογήσει και να αναπτύξει ένα ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για την επίλυση τυχόν προβλημάτων δικαιοδοσίας. Τέτοια προβλήματα είναι εκείνα που ενδέχεται να προκύπτουν σε περιπτώσεις απάτης ή ποινικών υποθέσεων κατά τις ανταλλαγές στο πλαίσιο της τεχνολογίας DLT. Έχει αποδεχθεί επίσης πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι αρμόδιες εθνικές αρχές είναι εκείνες που θα πρέπει να μεριμνήσουν για τη δημιουργία γρήγορης τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης και ρυθμιστικής ικανότητας που να επιτρέπουν ταχεία νομοθετική ή κανονιστική δράση όταν αυτό κριθεί απαραίτητο.

Η βέλτιστη αξιοποίηση των εφαρμογών της DLT «περνά» μέσα από συγκεκριμένες προϋποθέσεις και, επιπρόσθετα, δράσεις τόσο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσο και των κρατών-μελών. Και όχι μόνον.

Είναι απολύτως αναγκαία η ευαισθητοποίηση και κατάρτιση των πολιτών, των επιχειρήσεων και της δημόσιας διοίκησης, ώστε να διευκολυνθεί η κατανόηση και αφομοίωση της εν λόγω τεχνολογίας. Απαιτείται, επίσης, η διεύρυνση της έρευνας για τις εφαρμογές της DLT, η διενέργεια των αναγκαίων μελετών, οι επενδύσεις στο συγκεκριμένο τομέα, η χρηματοδότηση ερευνητικών πρωτοβουλιών, η ανάπτυξη και προώθηση στρατηγικών κατάρτισης και επανακατάρτισης στις ψηφιακές δεξιότητες.
Αυτές είναι κάποιες, μόνον από τις δράσεις που αναμένεται να συμβάλουν καθοριστικά στην ενεργό και χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχή της ευρωπαϊκής κοινωνίας στην αναγκαία αλλαγή αντιλήψεων και πρακτικών.

VIII. Εν κατακλείδι

Οι Τεχνολογίες Κατανεμημένου Καθολικού (DLT) έχουν βρει, ήδη, πληθώρα εφαρμογών («ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός») σε περισσότερους τομείς της οικονομίας. Θα πρέπει να θεωρούμε βέβαιο πως, πολύ σύντομα, θα καλύψουν, το σύνολο των τομέων της-ανεξαιρέτως. Κι ακόμα περισσότερο: τη ζωή και την καθημερινότητα όλων μας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πράγματι, κατά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «μια εξαιρετική ευκαιρία να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στον τομέα της τεχνολογίας DLT και αξιόπιστος παράγοντας στη διαμόρφωση σε παγκόσμιο επίπεδο της ανάπτυξης της τεχνολογίας DLT και των αγορών DLT».

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να αναλάβει πρωτοβουλίες για την εξοικείωση, την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση και των πολιτών με τις συγκεκριμένες τεχνολογίες. Για την αντιμετώπιση του ψηφιακού χάσματος μεταξύ των κρατών.

Αντίστοιχα αυτό θα πρέπει να συμβεί και στη χώρα μας καθώς το ψηφιακό χάσμα μεταξύ των πολιτών αποδεικνύεται τεράστιο. Θα πρέπει με βήματα γοργά να καλυφθεί. Το παράδειγμα της Εσθονίας μπορεί να καταστεί, και για μας, φωτεινό.

Το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι συλλογικοί τους φορείς θα πρέπει, όσο ακόμα είναι καιρός, να αναζητήσουν τρόπους αξιοποίησής των εφαρμογών DLT.
Εκείνες από τις επιχειρήσεις που θα αντιληφθούν (γρηγορότερα) τα νέα δεδομένα και θα αξιοποιήσουν τις σχετικές ευκαιρίες, θα αποκτήσουν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων.

Κι εμείς από την μεριά μας, ως ενεργοί πολίτες, οφείλουμε να τείνουμε «ευήκοα ώτα» σε ό,τι αύριο θα καταστεί καθημερινότητά μας.
Να ακούσουμε!
Να διαβάσουμε!
Να γίνουμε κοινωνοί της σχετικής πληροφόρησης! Όχι γιατί θα γίνει, με κάποιο τρόπο, υποχρεωτική η γνώση των σχετικών εφαρμογών και τεχνολογιών αλλά γιατί, πολύ γρήγορα, θα αποδειχθούν συνυφασμένες με την ύπαρξη και καθημερινότητά μας.

Όσοι από εμάς θα κλείσουμε αυτιά και μάτια στην «επόμενη μέρα» θα βρεθούμε, το δίχως άλλο, περιθωριοποιημένοι κι απομονωμένοι.
Οι πατέρες στο Άγιο Όρος το έχουν ήδη, συνειδητά, επιλέξει.
Εμείς οι υπόλοιποι;

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 13 Οκτωβρίου 2019.

13 Οκτωβρίου, 2019
Η προστασία του εμπορικού απορρήτου

Ι. Προοίμιο

Η πλειονότητα των επιχειρήσεων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, βασίζεται (λιγότερο ή περισσότερο) στη αξιοποίηση εμπορικών απορρήτων για τη διασφάλιση της ανάπτυξής τους. Για κάποιες μάλιστα από αυτές αποτελεί κομβικό σημείο (sine qua non στοιχείο) για την ίδια την ύπαρξή τους.

Το γεγονός αυτό έχει δημιουργήσει, διαχρονικά, την ανάγκη της νομοθετικής προστασίας των κρίσιμων αυτών εμπορικών απορρήτων. Η τελευταία επιτυγχανόταν μέχρι πρόσφατα μέσω, κατά βάση, των σχετικών διατάξεων του ν. 146/1914, οι οποίες όμως προέβλεπαν (κυρίως) ποινικές κυρώσεις για τις περιπτώσεις προσβολής εμπορικού απορρήτου.

ΙΙ. Οι πρόσφατες ρυθμίσεις για την προστασία του εμπορικού απορρήτου

Το διαφορετικό επίπεδο παροχής για την έννομη προστασία του εμπορικού απόρρητου στα κράτη μέλη της ΕΕ κατέστησε επιτακτική την έκδοση της Οδηγίας 2016/943 για την εναρμόνιση των δικαίων όλων των κρατών μελών με αυτή. Στη χώρα μας ενσωματώθηκαν στο εθνικό δίκαιο, με τον πρόσφατο ν. 4605/2019, οι διατάξεις της συγκεκριμένης Οδηγίας για την προστασία τεχνογνωσιών και επιχειρηματικών πληροφοριών που δεν έχουν αποκαλυφθεί (εμπορικά απόρρητα). Οι διατάξεις του νέου νόμου καλύπτουν το κενό της παροχής αστικής προστασίας και ισχύουν παράλληλα με τις ανωτέρω αναφερόμενες διατάξεις του ν. 146/1914.

Για να χαρακτηρισθεί μία πληροφορία ως εμπορικό απόρρητο θα πρέπει σωρευτικά:

(α) η πληροφορία να είναι απόρρητη, με την έννοια ότι δεν είναι ευρέως γνωστή σε πρόσωπα που ανήκουν σε κύκλους που ασχολούνται με αυτό το είδος πληροφοριών ούτε άμεσα προσβάσιμες στα πρόσωπα αυτά,

(β) να έχει εμπορική αξία που απορρέει από τον απόρρητο χαρακτήρα της και

(γ) το πρόσωπο που έχει αποκτήσει νόμιμα τον έλεγχο επί της πληροφορίας αυτής να έχει καταβάλει εύλογες προσπάθειες για την προστασία του απόρρητου χαρακτήρα.

Ενδεικτικά, απόρρητες μπορεί να είναι οι πληροφορίες σχετικά με τους πελάτες και προμηθευτές μιας επιχείρησης, εγχειρίδια και σχέδια, οικονομικά στοιχεία, know how, έρευνες αγοράς επί προϊόντων.

Στον κάτοχο του εμπορικού απορρήτου μπορεί να παρασχεθεί προσωρινή δικαστική προστασία μέσω της λήψης ασφαλιστικών μέτρων.

Περιεχόμενο των ασφαλιστικών μέτρων μπορεί να είναι:

(α) η προσωρινή παύση ή απαγόρευση της χρήσης ή της αποκάλυψης του εμπορικού απορρήτου,

(β) η απαγόρευση της παραγωγής, προσφοράς, διάθεσης στην αγορά, χρήσης παράνομων εμπορευμάτων ή/και της εισαγωγής, εξαγωγής ή αποθήκευσης τους (των παράνομων εμπορευμάτων),

(γ) η κατάσχεση ή παράδοση εμπορευμάτων για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι είναι παράνομα.

(Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόβλεψη για εξάρτηση της λήψης ασφαλιστικών μέτρων από την καταβολή εγγυοδοσίας εκ μέρους του αιτούντος με σκοπό να εξασφαλιστεί η αποκατάσταση τυχόν ζημίας του φερομένου ως παραβάτη αντιδίκου του).

Ανάλογα μέτρα με τα παραπάνω είναι δυνατό να διαταχθούν και κατά την έκδοση της δικαστικής απόφασης επί της κύριας αγωγής. Κρίσιμη είναι η δυνατότητα του δικαστηρίου που δικάζει την αγωγή να διατάξει, αντί για το ζητούμενο με την αγωγή, την καταβολή αποζημίωσης. Αυτή η δυνατότητα ενεργοποιείται ύστερα από αίτημα του εναγόμενου εφόσον αυτός δεν γνώριζε ούτε όφειλε να γνωρίζει ότι το εμπορικό απόρρητο αποκτήθηκε παράνομα από τρίτο.

Αποζημίωση μπορεί να διατάξει το δικαστήριο και ύστερα από αίτημα του ενάγοντος, στην περίπτωση που ο εναγόμενος γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει ότι προβαίνει σε παράνομη απόκτηση ή χρήση του εμπορικού απορρήτου.

Το εμπορικό απόρρητο είναι δυνατό να παραβιασθεί και από εργαζόμενο. Η σχετική ευθύνη όμως έναντι του εργοδότη περιορίζεται αν ο παραβάτης-εργαζόμενος ενήργησε χωρίς δόλο.

Στον αντίποδα του δικαιώματος για την προστασία του εμπορικού απορρήτου βρίσκεται το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης αλλά και η έννοια του δημόσιου συμφέροντος. Με το νέο νόμο επιχειρείται εξισορρόπηση των αντικρουόμενων αυτών συμφερόντων μέσω της πρόβλεψης των περιπτώσεων εκείνων κατά τις οποίες απορρίπτεται το σχετικό αίτημα για παροχή δικαστικής προστασίας. Συγκεκριμένα προβλέπεται ότι η αίτηση απορρίπτεται όταν η απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη του εμπορικού απορρήτου έχει πραγματοποιηθεί:

(α) για την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένου του σεβασμού της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης,

(β) για τη διαπίστωση αδικοπρακτικής συμπεριφοράς ή παράνομης δραστηριότητας, με την προϋπόθεση ότι ο εναγόμενος ενήργησε προς το σκοπό της προστασίας του γενικού δημόσιου συμφέροντος,

(γ) από τους εργαζόμενους στους εκπροσώπους τους, στο πλαίσιο της νόμιμης άσκησης εκ μέρους των εκπροσώπων αυτών των καθηκόντων τους, εφόσον η αποκάλυψη αυτή ήταν αναγκαία για την άσκηση των συγκεκριμένων καθηκόντων και

(δ) χάριν προστασίας εννόμου συμφέροντος που αναγνωρίζεται από το ενωσιακό ή εθνικό δίκαιο.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, το δημόσιο συμφέρον και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης υπερτερούν έναντι του δικαιώματος προστασίας του εκάστοτε εμπορικού απορρήτου.

ΙΙΙ. Εν κατακλείδι

Δεν είναι ασύνηθες να βρεθεί μία επιχείρηση αντιμέτωπη με την προσβολή εμπορικών απορρήτων της. Στην απευκταία αυτή περίπτωση, είναι εξαιρετικά σημαντική η δυνατότητα ευχερούς απόδειξης της προσβολής τους καθώς η δικαστική προστασία παρουσιάζεται ως αναπόφευκτη συνέπεια. Στο πλαίσιο αυτό είναι επιβεβλημένη, για κάθε επιχείρηση, η λήψη των αναγκαίων προληπτικών μέτρων, όπως, ενδεικτικά, ο ακριβής προσδιορισμός των εμπορικών απορρήτων και των προσώπων που έχει πρόσβαση σε αυτά, η ενίσχυση των ηλεκτρονικών συστημάτων της, η επιμόρφωση των εργαζομένων της. Ξεχωριστή θέση κατέχουν, αυτονοήτως, η κατάρτιση ειδικών ρητρών εμπιστευτικότητας και η συνάρτησή τους με συγκεκριμένες-αυξημένης βαρύτητας κυρώσεις.

Κι όλα τούτα βεβαίως με την καθοδήγηση των τεχνικών και, αυτονοήτως, των νομικών συμβούλων της.

Ευδοκία Κορνηλάκη
Senior Associate

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 6 Οκτωβρίου 2019.

6 Οκτωβρίου, 2019
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση: ρυθμίζεται η ανάπτυξη;

Ι. Προοίμιο

Στους Λατίνους, κατά το Μεσαίωνα, ήταν οικεία η φράση «Graecum est; non legitur» Από τη συγκεκριμένη φαίνεται πως έλκει την καταγωγή της η παγκοσμίως γνωστή «That‘s Greek to me» που χρησιμοποιήθηκε, κοντά στην παρούσα μορφή της, το 1599 από τον William Shakespeare στην «Τραγωδία του Ιούλιου Καίσαρα».

Στην ελληνική της εκδοχή («αυτά είναι κινέζικα») μας είναι εξαιρετικά οικεία-και ως φιλοσοφική, δυστυχώς, προσέγγιση: Υποδηλώνει ό,τι αδυνατούμε να αντιληφθούμε, ό,τι είναι τόσο δυσνόητο, που οποιαδήποτε προσπάθεια κατανόησής του μας μοιάζει ατελέσφορη.

Ο όρος «4^η Βιομηχανική Επανάσταση» (ή «Industry 4.0» ή «I 4.0» ή «4IR» ή «I.4») δεν κινούσε επαρκώς το ενδιαφέρον μου.

Μέχρι πρότινος.

Συνειδητοποίησα όμως (όχι, ευτυχώς, πολύ αργά) πως ο συγκεκριμένος όρος περιλαμβάνει μια, πραγματική, κοσμογονία. Εξελίξεις (λιγότερο ή περισσότερο) οικείες αλλά και παντελώς άγνωστες. Έννοιες για τις οποίες εύκολα θα ήταν δυνατό να υιοθετήσει κάποιος το: «αυτά είναι κινέζικα», υποδηλώνοντας αδιαφορία, ενδεχομένως απαξία και, ταυτόχρονα, παραίτηση. Μήπως όμως θα ήταν εξαιρετικά παρακινδυνευμένο;

ΙΙ. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση, που ξεκίνησε στα τέλη του 18^ου αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία, χαρακτηρίστηκε από την βιομηχανική αξιοποίηση των μηχανών, της δύναμη του νερού και του ατμού. Η δεύτερη, στα τέλη του 19^ου αιώνα, χαρακτηρίστηκε από τη μαζική παραγωγή, τις γραμμές συναρμολόγησης και την αξιοποίηση του ηλεκτρισμού. Η τρίτη, στα τέλη του 20^ού, από την αξιοποίηση της ηλεκτρονικής και της πληροφορικής.

Κι η τέταρτη που μόλις άρχισε;

Η 4IR ενισχύει αυτό που ονομάστηκε “έξυπνο εργοστάσιο”. Μέσα στα «έξυπνα» εργοστάσια, τα κυβερνο-φυσικά συστήματα παρακολουθούν και εποπτεύουν τις φυσικές διαδικασίες, δημιουργούν ένα εικονικό αντίγραφο του φυσικού κόσμου και παίρνουν αποκεντρωμένες αποφάσεις. Τα κυβερνο-φυσικά συστήματα επικοινωνούν και συνεργάζονται με ανθρώπους αλλά και (αυτόνομα) μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο. Η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία βελτιώνεται με την εισαγωγή μεθόδων αυτοβελτιστοποίησης, αυτοδιάσπασης, αυτοδιάγνωσης, τεχνητής νοημοσύνης και ευφυούς υποστήριξης των εργαζομένων.

Φαίνεται όμως πως δεν υπάρχει κάποιο πεπερασμένο περιεχόμενο για την 4IR. Τα όριά της έχουν υπερβεί εκείνα των εργοστασίων. Ακόμα και των έξυπνων. Και, κατά τον Alec Ross («Οι βιομηχανίες του μέλλοντος», 2016): «Η επερχόμενη εποχή της παγκοσμιοποίησης θα απελευθερώσει ένα κύμα τεχνολογικών, οικονομικών και κοινωνιολογικών αλλαγών που θα είναι εξίσου σημαντικές με τις αλλαγές που κλόνισαν συθέμελα τη γενέτειρά μου κατά τον 20ό αιώνα και τις αλλαγές που προκλήθηκαν από την έλευση του διαδικτύου και της ψηφιοποίησης καθώς τελείωνα το κολέγιο, πριν από 20 χρόνια. Προσπαθήστε να φανταστείτε κάποια εξέλιξη σε τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους όσο οι βιοεπιστήμες, η χρηματοοικονομία, ο πόλεμος και η γεωργία, και να είστε βέβαιοι ότι κάποιος ήδη προσπαθεί να την αναπτύξει και να την εκμεταλλευτεί εμπορικά». Παρήλθε ήδη μια τριετία. Κάποιες από τις αλλαγές αυτές είναι απολύτως ευδιάκριτες. Κάποιες άλλες ήδη στην καθημερινότητα κάποιων από εμάς.

Περαιτέρω όμως: η 4IR έχει καταστήσει, ήδη, δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στον φυσικό, βιολογικό και ψηφιακό κόσμο.

ΙΙΙ. Οι τεχνολογίες που απαρτίζουν την 4IR και οι (κοσμογονικές) αλλαγές που τη συνοδεύουν

Στο στενό πλαίσιο ενός άρθρου, προφανώς και δεν θα ήταν δυνατό να γίνει κάποια περιοριστική, αρκετά πλήρης έστω, αναφορά στο σύνολο των τεχνολογιών οι οποίες απαρτίζουν την 4IR-πολύ περισσότερο από έναν μη ειδήμονα. Ούτε, αντίστοιχα, στις κοσμογονικές αλλαγές που φέρνει στη βιομηχανική παραγωγή, στην παροχή υπηρεσιών (χρηματοοικονομικών και μη), στην οικονομία, στην κοινωνία, στις ανθρώπινες σχέσεις και όχι μόνον.

Ενδεικτικά μόνον θα μπορούσαν να γίνουν κάποιες αναφορές, Και αυτές επιγραμματικά-ως πρόγευση:

Internet of Things (ΙοΤ): Το Διαδίκτυο των πραγμάτων αποτελεί το δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ «έξυπνων» συσκευών ή αντικειμένων (λ.χ. αυτοκίνητα, οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, ρολόγια, ρούχα) που ενσωματώνουν ηλεκτρονικά μέσα, λογισμικό, αισθητήρες και συνδεσιμότητα σε δίκτυο ώστε να επιτρέπεται η μεταξύ τους διασύνδεση και ανταλλαγή δεδομένων. Η φιλοσοφία του IoT εστιάζει στη διασύνδεση όλων των ηλεκτρονικών συσκευών μεταξύ τους (τοπικό δίκτυο) ή/και στο διαδίκτυο (παγκόσμιο ιστό). Όταν περισσότερα αντικείμενα λειτουργούν από κοινού, λέγεται ότι αποκτούν «περιβαλλοντική νοημοσύνη» (ambient intelligence). Με το IoT, οι συγκεκριμένες «έξυπνες» συσκευές και αντικείμενα ανταλλάσουν πολύτιμες πληροφορίες για την βέλτιστη αντιμετώπιση συγκεκριμένων αναγκών αλλά και, υπό προϋποθέσεις, είναι δυνατό να αποκτήσουν ενιαία υπολογιστική ισχύ.

Robotics: Η Ρομποτική είναι κλάδος της αυτοματοποίησης, που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη, το σχεδιασμό και τη λειτουργία των ρομπότ καθώς και την έρευνα για την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Το ρομπότ αποτελεί, σύμφωνα με τον ορισμό του Ινστιτούτου Ρομπότ των ΗΠΑ, «μια επαναπρογραμματιζόμενη πολυλειτουργική χειριστική διάταξη, σχεδιασμένη για τη μετακίνηση υλικών, εξαρτημάτων, εργαλείων και εξειδικευμένων διατάξεων, μέσω μεταβλητών, προγραμματισμένων κινήσεων για την εκτέλεση μιας σειράς εργασιών». Τα ρομπότ δεν αξιοποιούνται πλέον αποκλειστικά στη βιομηχανική παραγωγή αλλά εκτείνονται σε πληθώρα άλλων εφαρμογών (ενδ. ιατρική και οικιακή χρήση).

Virtual Reality (VR): Η εικονική πραγματικότητα είναι μέθοδος οπτικοποίησης και επεξεργασίας περίπλοκων δεδομένων αλλά και αλληλεπίδρασης των χρηστών με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Στο πλαίσιο της VR ο χρήστης δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ύπαρξής του σε ένα εικονικό περιβάλλον. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως ο χρήστης, υπό προϋποθέσεις, αποκτά την ικανότητα να πλοηγηθεί και να αλληλεπιδράσει με αυτό.

Augmented Reality: Η τεχνολογία της Επαυξημένης Πραγματικότητας είναι η τεχνολογία που ενισχύει τον φυσικό κόσμο με ψηφιακό υλικό. Χρησιμοποιείται περισσότερο σε κινητές συσκευές και συνδυάζει την προβολή του φυσικού κόσμου του οποίου όμως η απεικόνιση είναι επαυξημένη με ψηφιακές πληροφορίες (κείμενα, ήχους και video). Ο συνδυασμός της κάμερας με μία εικόνα δείκτη ή ακόμη και με το σύστημα GPS της κινητής συσκευής, επιτρέπουν την προβολή επιπλέον πληροφοριών για την εικόνα ή το γεωγραφικό σημείο αντίστοιχα, διαμορφώνοντας ένα επαυξημένο πληροφοριακά τελικό αποτέλεσμα. Οι προβολές δεδομένων είναι δυνατές είτε από τις οθόνες κινητών συσκευών είτε από ειδικά γυαλιά προβολής Augmented Reality.

Artificial Intelligence (AI): H Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ο τομέας της επιστήμης των υπολογιστών, ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση ευφυών (νοημόνων) υπολογιστικών συστημάτων, δηλαδή συστημάτων που επιδεικνύουν χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ανθρώπινη νοημοσύνη και συμπεριφορά. Η κλασσική/συμβολική της μορφή (symbolic Al) βασίζεται στην κατανόηση των νοητικών διεργασιών και ασχολείται με την προσομοίωση της ανθρώπινης νοημοσύνης προσεγγίζοντάς την με αλγόριθμους και συστήματα που βασίζονται στη γνώση, χρησιμοποιώντας ως δομικές μονάδες τα σύμβολα (π.χ. συστήματα κανόνων). Η Υπολογιστική Νοημοσύνη (computational intelligence) ή Συνδετική (connectionist) ή μη συμβολική/υποσυμβολική βασίζεται στη μίμηση της βιολογικής λειτουργίας του εγκεφάλου, όπως η διαδικασία της εξέλιξης των ειδών ή η λειτουργία του εγκεφάλου (π.χ. νευρωνικά δίκτυα και γενετικοί αλγόριθμοι).

Digital transformation: Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι η ενσωμάτωση και αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας στο σύνολο των τομέων λειτουργίας μιας επιχείρησης με σκοπό την ραγδαία αύξηση της απόδοσής της.

Distributed Ledger Technology (DLT): Η Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού είναι ένα εργαλείο για την καταγραφή της κυριότητας – θα μπορούσε να αναφέρεται για παράδειγμα στην κυριότητα χρήματος ή περιουσιακών στοιχείων, όπως τα ακίνητα. Το κατανεμημένο καθολικό είναι μια βάση δεδομένων τα οποία αντί να αποθηκεύονται σε μια κεντρική τοποθεσία κατανέμονται σε δίκτυο περισσοτέρων υπολογιστών. Τα μέλη του δικτύου, ανάλογα με τις άδειες που τους έχουν δοθεί, έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν πρόσβαση στις πληροφορίες ή/και, κατά περίπτωση, να προσθέτουν δεδομένα. Ο περισσότερο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού είναι η, ευρύτερα γνωστή, αλυσίδα συστοιχιών («blockchain»).

Blockchain: Η Αλυσίδα Συστοιχιών είναι ο πιο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού. Η ονομασία αυτή προέρχεται από το γεγονός ότι οι συναλλαγές ομαδοποιούνται προκειμένου να σχηματίσουν συστοιχίες («blocks») οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με χρονολογική σειρά σχηματίζοντας μια αλυσίδα («chain»). Η «αλυσίδα» προστατεύεται στο σύνολό της από σύνθετους μαθηματικούς αλγορίθμους με σκοπό να διασφαλίζεται η ακεραιότητα και η ασφάλεια των δεδομένων. Αυτή η αλυσίδα αποτελεί την ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των συναλλαγών που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων. Περισσότερο γνωστή χρήση του blockchain βασίζεται η δημιουργία και κυκλοφορία κρυπτονομισμάτων καθώς και η διενέργεια συναλλαγών με αυτά. Το blockchain λέγεται πως θα φέρει αλλαγές σημαντικότερες από εκείνες της δημιουργίας και επέκτασης σε ευρεία χρήση του διαδικτύου

Smart Contract: Τα έξυπνα συμβόλαια είναι προγράμματα κώδικα τα οποία ενεργοποιούνται και εκτελούνται όταν ικανοποιηθούν συγκεκριμένες συνθήκες αυτόματα. Η σχετική διαδικασία καταγράφεται στο blockchain καθιστώντας με τον τρόπο αυτό την πληροφορία αμετάβλητη και αδιαμφισβήτητη. Τα έξυπνα συμβόλαια προσφέρουν ασφάλεια και μείωση κόστους.

Platform economy: Πρόκειται για την τάση του εμπορίου να κινείται όλο και περισσότερο προς τα πρότυπα των επιχειρηματικών ψηφιακών πλατφορμών. Οι πλατφόρμες είναι συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών που μπορούν να φιλοξενούν υπηρεσίες που επιτρέπουν στους καταναλωτές, τους επιχειρηματίες, τις επιχειρήσεις και το ευρύ κοινό να συνδέονται, να μοιράζονται πόρους ή να πωλούν προϊόντα.

Share (ή sharing) economy: Με την αξιοποίηση της συμμετοχικής (ή συνεργατικής) οικονομίας και τη χρήση της κατάλληλης τεχνολογικής πλατφόρμας υποβοηθείται η επαφή και η συναλλαγή (με ή χωρίς αμοιβή) μεταξύ των άμεσα ενδιαφερομένων (του κατόχου, λ.χ., ενός διαμερίσματος που δεν χρησιμοποιείται, μιας θέσης αυτοκινήτου που δεν χρειάζεται ή του καθηγητή των αρχαίων ελληνικών με κάποιον ελεύθερο χρόνο και, αντίστοιχα, των δυνητικών αποδεκτών των συγκεκριμένων υπηρεσιών). Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας οικονομίας είναι φθηνότερες και περισσότερο αποτελεσματικές υπηρεσίες για εκείνους που θα επέλεγαν να τις χρησιμοποιήσουν (όπως αυτές που παρέχονται από την Beat, την Uber ή την Airbnb).

Digital energy: Η ψηφιακή προσέγγιση της ενέργειας με βάση την οποία διαφοροποιούνται ολοκληρωτικά έννοιες όπως η εξοικονόμηση, η κατανάλωση, η αποθήκευση αλλά και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με την βοήθεια της τεχνολογίας, της πληροφορικής, της ανάλυσης δεδομένων και των ψηφιακών μέσων. Ο τελικός καταναλωτής μετατρέπεται από έναν παθητικό «πληρωτή λογαριασμών» σε έναν έξυπνο δέκτη ψηφιακών υπηρεσιών από τον πάροχο ενέργειας. Οι καταναλωτές λ.χ. σε κάποιες Ευρωπαικές χώρες (UK, Ολλανδία, Γερμανία) έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύουν σε οικιακού τύπου μπαταρίες φθηνή ενέργεια από ΑΠΕ ή από το δίκτυο σε χαμηλή τιμή (πχ. νυχτερινό ή φθηνές ζώνες τιμολόγησης) και να την εκμεταλλεύονται σε άλλες ώρες της ημέρας για να καλύψουν αιχμές φορτίου, όταν η τιμή αγοράς της KWh θα έχει ανέβει ή θα υπάρχει μεγάλη ζήτηση από το δίκτυο.

Digital health: Η ψηφιακή υγεία είναι η σύγκλιση των ψηφιακών τεχνολογιών με την υγεία, την υγειονομική περίθαλψη, τη διαβίωση και την κοινωνία, με σκοπό την αποτελεσματικότερη παροχή υγειονομικής περίθαλψης και, εν τέλει, την περισσότερο εξατομικευμένη και αποτελεσματική θεραπεία. Περιλαμβάνει τη χρήση επικοινωνιών, πληροφοριών και εξειδικευμένων τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες αυτές περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, λύσεις λογισμικού και υπηρεσιών (της τηλεϊατρικής και της ανάλυσης μέσω διαδικτύου συμπεριλαμβανομένων), εφαρμογών, φορητών συσκευών ή/και απομακρυσμένων αισθητήρων παρακολούθησης.

Βιοτεχνολογία: Βιοτεχνολογία είναι το σύνολο των τεχνικών διαδικασιών που εστιάζουν στην καλύτερη αξιοποίηση και εκµετάλλευση των ιδιοτήτων της ζώσας ύλης (είτε οργανισμών είτε συστατικών αυτών-λ.χ ένζυµα), µε σκοπό την αύξηση της παραγωγής ήδη παραγόµενων προϊόντων και την δημιουργία ή παραγωγή νέων µε µεγάλη προστιθέµενη αξία και σηµασία για την ανθρωπότητα.

Neurotechnology: Η νευροτεχνολογία είναι η τεχνολογία, η οποία μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου, της συνείδησης και της σκέψης. Τα νευρικά δίκτυα, από την άλλη πλευρά, είναι η συγχώνευση αυτής της βιολογικής νοημοσύνης με τη μηχανική νοημοσύνη και συνήθως αναφέρεται στη σύνδεση μεταξύ του ανθρώπινου εγκεφάλου και των υπολογιστών.

Drones: Διεθνώς ονομάζονται UAS (:Unmanned Aircraft System) ή UAV (:Unmanned Aircraft Vehicle) ή RPAS (Remotely Piloted Aircraft Systems). Η ΥΠΑ (Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας) χρησιμοποιεί τον όρο ΣμηΕΑ (:Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών). Τα ΣμηΕΑ λοιπόν είναι ιπτάμενες μηχανές χωρίς πλήρωμα. Το μέγεθός τους ξεκινάει από πολύ μικρό (σε μέγεθος παιγνιδιού) και φτάνει μέχρι μεγέθους κανονικού αεροπλάνου. Αντί πιλότου έχουν έναν «χειριστή» που είτε τα κατευθύνει ο ίδιος από το έδαφος («τηλεκατευθυνόμενα») ή προγραμματίζει την πορεία τους πριν από την πτήση, ώστε να κινούνται αυτόματα ακολουθώντας προδιαγεγραμμένη πορεία στον αέρα («αυτοκατευθυνόμενα» – πλοηγούνται δηλαδή από πρόγραμμα «ηλεκτρονικών εντολών» το οποίο «φορτώνεται» στη μνήμη από πριν και εκτελείται την ώρα της πτήσης). Η χρήση τους είναι ήδη ευρύτατη: για ειρηνικούς (και μη) σκοπούς.

3D Printing: Τρισδιάστατη εκτύπωση είναι η μέθοδος με την οποία κατασκευάζονται αντικείμενα μέσω της διαδοχικής πρόσθεσης επάλληλων στρώσεων υλικού. Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές χρησιμοποιούνται κυρίως για την κατασκευή φυσικών μοντέλων και πρωτοτύπων από σχεδιαστές, μηχανικούς και ομάδες ανάπτυξης νέων προϊόντων. Χρησιμοποιούνται όμως ήδη για την εκτύπωση εξαρτημάτων, ανταλλακτικών αλλά και μεγαλύτερων κατασκευών με χρήση διαφορετικών υλικών και διαφορετικές μηχανικές και φυσικές ιδιότητες.

IV. Η 4IR και οι (αναγκαίες) νομοθετικές ρυθμίσεις

Στην πλημμυρίδα των (συχνά απολύτως δυσνόητων) αλλαγών που μας κατακλύζει, εύλογα θα αναρωτιόταν κάποιος: Σε ποιο δίκαιο, ποιο ρυθμιστικό περιβάλλον και ποιες ρυθμίσεις υπάγονται οι σχέσεις και διαφορές που δημιουργούνται στο πλαίσιο των νέων τεχνολογιών που (κάποιες μόνον από αυτές) σκιαγραφήθηκαν παραπάνω; Με βάση ποιο νόμο, άραγε, απαντώνται τα (μετά βεβαιότητας) εκατοντάδες χιλιάδες, σχετικά, ερωτήματα που εύλογα θα ήταν δυνατό ή αναγκαίο να απευθυνθούν σε ένα δικηγόρο; Και ποιος θα ήταν ο κατάλληλος;

Είναι περισσότερο από προφανές πως απάντηση στα συγκεκριμένα ερωτήματα δεν είναι δυνατό να υπάρξει: όταν οι επαΐοντες με ιδιαίτερη δυσκολία παρακολουθούν τις ραγδαίες εξελίξεις της τεχνολογίας (κι εμείς οι αδαείς απολύτως περιστασιακά και ασθμαίνοντας) ούτε λόγος να γίνεται για το (συνολικά) κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, το εφαρμοστέο δίκαιο. Απλά: δεν υφίσταται.

Αυτό βέβαια καθόλου δε σημαίνει πως θα ήταν δικαιολογημένη μια συνολική, σχετική, αδράνεια. Οι αλλαγές που επιτελούνται, λ.χ., στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, την οικονομία και τη ζωή μας από την αξιοποίηση του blockchain είναι συγκλονιστικές. Ενδεικτικά: διενέργεια συναλλαγών μέσω κρυπτονομισμάτων (το πλέον γνωστό: bitcoin), οι μετατροπές είτε μεταξύ κρυπτονομισμάτων είτε μεταξύ αυτών και των γνωστών και ευρύτερα αποδεκτών νομισμάτων, η αποδοχή (από συγκεκριμένα κράτη) των bitcoin ως μέσο πληρωμής, είναι πλέον γεγονός. Δεν γίνεται παρά να ακολουθήσει η θεσμοθέτηση των κατάλληλων κανόνων για την προστασία των συναλλαγών και των συναλλασσομένων. Κάποιες χώρες έχουν κινηθεί ή κινούνται ήδη προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ας παρακολουθούμε τα συμβαίνοντα σε διεθνές επίπεδο και (στην ανάγκη-ως κάποιο βαθμό) ας αντιγράψουμε του πρωτοπόρους.

V. Εν κατακλείδι

Οι αλλαγές που φέρνει μαζί της η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι κοσμογονικές και δεν αφορούν μόνον τον χώρο της παραγωγής και των εργοστασίων-αφορούν, άμεσα και κατά κυριολεξία, τη ζωή και την καθημερινότητα του καθενός από εμάς.

Αν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε την αδυναμία ή άρνηση να αντιληφθούμε τα συμβαίνοντα αποφεύγοντας να υιοθετήσουμε, και εν προκειμένω, τη στάση «αυτά είναι κινέζικα», μπορούμε να αφουγκραστούμε, όσο μπορούμε, τους ειδικούς.

Κι ακόμα περισσότερο, αυτό που επιβάλλεται να πράξουμε, έστω και εκ των υστέρων-έστω και ασθμαίνοντας, στην προσπάθειά μας να ακολουθήσουμε τις ραγδαίες εξελίξεις, είναι να μεριμνήσουμε για τη θέσπιση των (μη υπαρκτών σήμερα) κατάλληλων κανόνων: τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο.

Για την υποβοήθηση της υγιούς ανάπτυξης της χώρας μας.

Για την προστασία των συναλλαγών και των συναλλασσομένων.

Για τη δική μας, εν τέλει, προστασία και όφελος.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτικές εκδόσεις του άρθρου δημοσιεύτηκαν στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 29 Σεπτεμβρίου 2019 και στον ενημερωτικό ιστότοπο Capital.gr, στις 3 Οκτωβρίου 2019.

30 Σεπτεμβρίου, 2019
Οι ηλεκτρονικές πληρωμές (και η εξασφάλισή τους)

1. Προοίμιο

«O σκοπός του νόμου δεν είναι να καταργεί ή να περιορίζει αλλά να διατηρεί και να διευρύνει την ελευθερία. Διότι …όπου δεν υπάρχει νόμος δεν υπάρχει ελευθερία» έγραφε το 1690 ο John Lock-Άγγλος φιλόσοφος με ιδιαίτερη επιρροή αλλά και θεωρητικός του Κοινωνικού Συμβολαίου (:Second Treatise of Government, Ch. VI, sec. 57).

Φυσικά και θα ήταν δυνατό να υπάρξει ευρεία συζήτηση σχετικά με την εκπλήρωση (ή μη) του σκοπού του νόμου-ιδίως στα απολυταρχικά καθεστώτα. Η θέσπιση όμως κανόνων αποδεικνύεται, κάποιες φορές, ως ξεχωριστά σημαντική για τη διατήρηση και διεύρυνση της ελευθερίας. Στις περιπτώσεις αυτές μάλιστα γίνεται, κατά κανόνα, και ευρύτερα αποδεκτή.

Μια από τις περιπτώσεις αυτές είναι κι εκείνη που αφορά τους κανόνες που αφορούν τη διασφάλιση των συναλλαγών και συναλλασσομένων αλλά και τη διατήρηση και διεύρυνση της ελευθερίας αμφοτέρων.

Χρειαζόμαστε, στο πλαίσιο αυτό, την ύπαρξη (και εφαρμογή) τέτοιων κανόνων-παρότι ήδη έχουμε, ως χώρα, περίσσιους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρωτοστατεί. Και, μάλιστα, προς την ορθή κατεύθυνση.

2. Τα νέα δεδομένα που προκύπτουν από την Οδηγία (ΕΕ) 2015/2366 (:PSD 2)

Αποτελεί ήδη, από 14.9.2019, εφαρμοστέο δίκαιο ο Κανονισμός (ΕΕ) 2018/389 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27^ης Νοεμβρίου 2017. Ο συγκεκριμένος Κανονισμός αφορά τη συμπλήρωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/2366 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (την οποία ακούμε και ως «Δεύτερη Οδηγία Παροχής Υπηρεσιών Πληρωμών»-PSD2). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, απολύτως πρόσφατα, δημοσιοποίησε, κατά τρόπο ευσύνοπτο, τα νέα δεδομένα που προκύπτουν από την εφαρμογή της PSD2 όσον αφορά τις ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ευρώπη. Εισαγωγικά μάλιστα να σημειωθεί πως τα νέα αυτά δεδομένα και κανόνες καλύπτουν τις ηλεκτρονικές πληρωμές στο σύνολό τους (μεταξύ των οποίων μεταφορές πιστώσεων, πληρωμές με πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες).

Συγκεκριμένα:

2.1. Σχετικά με τα δικαιώματα του καταναλωτή

Οι ηλεκτρονικές πληρωμές σε όλη την ΕΕ, την Ισλανδία, τη Νορβηγία και το Λιχτενστάιν, γίνονται πλέον φθηνότερες, ευκολότερες και ασφαλέστερες. Παρέχεται πλέον το ίδιο επίπεδο ασφάλειας κι ευκολίας σε σχέση με τη χώρα προέλευσης του καταναλωτή. Δεν γίνονται ανεκτές, τώρα πια, επιπρόσθετες χρεώσεις από έναν έμπορο όταν ο καταναλωτής εξοφλεί κάποια αγορά του ή κάποια υπηρεσία χρησιμοποιώντας μια κάρτα που εκδίδεται στην ΕΕ.

Αναγνωρίζεται το δικαίωμα, σε οποιονδήποτε διαμένει νόμιμα στην Ευρώπη, να διαθέτει τραπεζικό λογαριασμό για τις ηλεκτρονικές πληρωμές του (“Λογαριασμός Πληρωμών”): έναν λογαριασμό δηλαδή που συνοδεύεται από χρεωστική κάρτα, καλύπτει τις αναλήψεις μετρητών, τη φύλαξη κεφαλαίων και τη διενέργεια και τη λήψη πληρωμών σε ολόκληρη την Ευρώπη.

2.2. Σχετικά με τις επιβαρύνσεις του καταναλωτή

O Λογαριασμός Πληρωμών παρέχεται δωρεάν ή, έστω, με λογική αμοιβή. Οι διασυνοριακές πληρωμές σε ευρώ θα πρέπει να κοστίζουν πλέον όσο και οι εγχώριες. Οι αναλήψεις μετρητών σε ευρώ εκτός του τραπεζικού δικτύου ATM του δικαιούχου θα πρέπει επίσης να κοστίζουν το ίδιο στα υπόλοιπα κράτη-μέλη όπως και στη χώρα του δικαιούχου.

2.3. Σχετικά με την ασφάλεια των συναλλαγών

Από τις 14.9.2019, οι ηλεκτρονικές πληρωμές γίνονται περισσότερο ασφαλείς χάρη στην ισχυρή ταυτοποίηση των συναλλασσομένων, καθώς θα απαιτείται συνδυασμός διαφορετικών παραγόντων επαλήθευσης (λ.χ. όχι μόνον PIN αλλά και, επιπρόσθετα, το αποτύπωμα του δικαιούχου). Η ευθύνη του καταναλωτή σε περίπτωση μη εξουσιοδοτημένης πληρωμής (όπως λ.χ. εάν η πιστωτική του κάρτα έχει κλαπεί) περιορίζεται σε € 50-εκτός από τις περιπτώσεις βαριάς αμέλειας. Ο δικαιούχος του λογαριασμού δεν θα είναι υπεύθυνος για οποιαδήποτε μη εξουσιοδοτημένη πληρωμή διενεργείται μετά τη σχετική ενημέρωσή του προς την εκδότρια τράπεζα (λ.χ. σε περίπτωση κλοπής της κάρτας του) καθώς και για πληρωμή μέσω διαδικτύου, στην περίπτωση που ο πάροχος υπηρεσιών πληρωμών ή η τράπεζα δεν έχουν υλοποιήσει την «αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη» (κατωτέρω υπό 4).Στην περίπτωση που το ύψος του λογαριασμού δεν είναι γνωστό εκ των προτέρων (λ.χ. στις περιπτώσεις ενοικίασης αυτοκινήτων ή κάλυψης δαπανών διαμονής και καταναλώσεων σε ξενοδοχείο) ο ιδιοκτήτης της επιχείρησης δεν μπορεί να προβαίνει σε απεριόριστη χρέωση, παρά μόνο μέχρι ένα ποσό το οποίο θα έχει συμφωνηθεί εκ των προτέρων με τον κάτοχο της κάρτας. Στην περίπτωση εξουσιοδότησης μιας επιχείρησης για “άμεση χρέωση” ενός τραπεζικού λογαριασμού (λ.χ. στις περιπτώσεις εξόφλησης λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος, κινητής τηλεφωνίας ή φυσικού αερίου), ο δικαιούχος έχει στη διάθεσή του οκτώ εβδομάδες για την αμφισβήτηση των ποσών που έχουν, ενδεχομένως, χρεωθεί αχρεωστήτως. Κι ακόμα περισσότερο: το συγκεκριμένο ποσό θα πρέπει να του επιστραφεί μέσα σε δέκα, μόνον, εργάσιμες ημέρες.

2.4. Σχετικά με τις (εύλογες) χρεώσεις

Ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να γνωρίζει ποιες ακριβώς είναι χρεώσεις, εφόσον προβλέπονται τέτοιες, για τις ηλεκτρονικές πληρωμές του. Κατά κανόνα, οι έμποροι (είτε στους φυσικούς χώρους των καταστημάτων είτε και σε διαδικτυακή σύνδεση), δεν δικαιούνται να επιβάλλουν τιμή μεγαλύτερη από τη δημοσιευμένη (κάποιου είδους «προσαύξηση» δηλ.) όταν η εξόφλησή τους γίνεται με χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες. Σε ορισμένες μόνον περιπτώσεις (π.χ. για συγκεκριμένες κάρτες) είναι δυνατό να υπάρξει επιπλέον χρέωση θα πρέπει όμως να αντιστοιχεί στο πραγματικό κόστος του εμπόρου για τη συγκεκριμένη μέθοδο πληρωμής.

2.5. Σχετικά με τις νέες τεχνολογίες

Χάρις στην εξέλιξη της τεχνολογίας, παρέχεται ήδη η δυνατότητα της χρησιμοποίησης νέων, καινοτόμων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που προσφέρονται από τις αδειοδοτημένες τράπεζες και άλλους παρόχους υπηρεσιών για ηλεκτρονικές πληρωμές -εκτός της τράπεζας του δικαιούχου. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι κάποιος δικαιούχος είναι δυνατό να παρακολουθεί τα προσωπικά του οικονομικά στοιχεία και δεδομένα ή να πραγματοποιεί ηλεκτρονικές αγορές χωρίς πιστωτική ή χρεωστική κάρτα. Όμως, ακριβώς όπως οι τράπεζες, αυτοί οι νέοι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών θα πρέπει να διαθέτουν τις κατάλληλες άδειες να εποπτεύονται όπως κι εκείνες και, αυτονοήτως, να χειρίζονται τα δεδομένα των καταναλωτών με ασφάλεια. Οι κανόνες της ΕΕ διασφαλίζουν ότι οι ηλεκτρονικές πληρωμές διενεργούνται ομαλά. Στην περίπτωση όμως που παρουσιάζεται κάποιο πρόβλημα, η τράπεζα του καταναλωτή ή, κατά περίπτωση, ο διαφορετικός πάροχος υπηρεσιών πληρωμών οφείλει να απαντήσει στην καταγγελία του μέσα σε δέκα πέντε (15) εργάσιμες ημέρες. Κι αν μετά από την απάντηση ο δικαιούχος δεν είναι ακόμα ικανοποιημένος, έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στην αρμόδια εθνική αρχή.

3. Τα δεδομένα και η αναγκαιότητα εξασφάλισης των ηλεκτρονικών συναλλαγών

Τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει, εδώ και καιρό, απασχολήσει το θέμα της ασφάλειας των συναλλαγών και της προστασίας των συναλλασσομένων. Στο πλαίσιο αυτό έχει εκδοθεί και εφαρμόζεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, εδώ και μερικές μέρες (από 14.9.2019-άρθρο 38 § 2), ο Κανονισμός (ΕΕ) 2018/389 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27^ης Νοεμβρίου 2017. Ο συγκεκριμένος Κανονισμός αφορά, όπως επίσης αναφέρθηκε, τη συμπλήρωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/2366 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (την οποία ακούμε και ως «Δεύτερη Οδηγία Παροχής Υπηρεσιών Πληρωμών»-PSD2) σχετικά με τα ρυθμιστικά τεχνικά πρότυπα για την αυστηρή εξακρίβωση ταυτότητας πελάτη και τα κοινά και ασφαλή ανοικτά πρότυπα επικοινωνίας.

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να εστιάσει κανείς σε κάποια από τα δεδομένα τα οποία ελήφθησαν υπόψη κατά την έκδοση των συγκεκριμένων νομοθετικών κειμένων (Οδηγίας και Κανονισμού). Συγκεκριμένα:

Η Οδηγία (ΕΕ) 2015/2366 θεωρεί ως δεδομένη την αναγκαιότητα για «ασφαλείς ηλεκτρονικές πληρωμές» (οι οποίες μάλιστα χαρακτηρίζονται «ζωτικής σημασίας προκειμένου να υποστηριχθεί η ανάπτυξη της οικονομίας της Ένωσης…»), για κάλυψη των ρυθμιστικών κενών, για μεγαλύτερη νομική σαφήνεια. Κάνει επίσης δεκτό το αυτονόητο: πως, δηλ., «…Οι ασφαλείς υπηρεσίες πληρωμών αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς των υπηρεσιών πληρωμών. Οι χρήστες των υπηρεσιών πληρωμών θα πρέπει, επομένως, να προστατεύονται επαρκώς έναντι αυτών των κινδύνων. Οι υπηρεσίες πληρωμών είναι άκρως απαραίτητες για τη λειτουργία ζωτικών οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων…».

Στον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/389 συναντάμε, επίσης, κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες παραδοχές καθώς αναδεικνύονται, και εδώ, τα δεδομένα πάνω στα οποία στηρίχθηκε για την εισαγωγή των νέων ρυθμίσεων.

Ενδεικτικά: «Οι υπηρεσίες πληρωμών που προσφέρονται ηλεκτρονικά θα πρέπει να πραγματοποιούνται με ασφάλεια, υιοθετώντας τεχνολογίες ικανές να εγγυώνται την ασφαλή εξακρίβωση της ταυτότητας του χρήστη και να μειώνουν, στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, τον κίνδυνο απάτης. Η διαδικασία εξακρίβωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει, κατά κανόνα, μηχανισμούς παρακολούθησης των συναλλαγών που θα εντοπίζουν απόπειρες χρήσης των απωλεσθέντων, κλαπέντων ή υπεξαιρεθέντων εξατομικευμένων διαπιστευτηρίων ασφαλείας χρήστη υπηρεσιών πληρωμών, και επιπλέον θα πρέπει να διασφαλίζει ότι ο χρήστης υπηρεσιών πληρωμών είναι ο νόμιμος χρήστης και άρα συναινεί στη μεταφορά χρηματικών ποσών και την πρόσβαση στις πληροφορίες λογαριασμού του διά της συνήθους χρήσης των εξατομικευμένων διαπιστευτηρίων ασφαλείας. Είναι ακόμη αναγκαίο να διευκρινιστούν οι απαιτήσεις της αυστηρής εξακρίβωσης της ταυτότητας του πελάτη…»

Καθώς εξελίσσεται η τεχνολογία, εξελίσσονται και οι μέθοδοι απάτης με την αξιοποίησή της. Στο πλαίσιο αυτό ο Κανονισμός κάνει επίσης αποδεκτό πως «Καθώς οι μέθοδοι απάτης μεταβάλλονται διαρκώς, οι απαιτήσεις της αυστηρής εξακρίβωσης της ταυτότητας του πελάτη θα πρέπει να ευνοούν την εξεύρεση καινοτόμων τεχνικών λύσεων αντιμετώπισης των νέων απειλών για την ασφάλεια των ηλεκτρονικών πληρωμών που συνεχώς εμφανίζονται. Προκειμένου να διασφαλιστεί η αδιάλειπτη και αποτελεσματική εφαρμογή των απαιτήσεων που πρόκειται να θεσπιστούν, είναι επιπλέον σκόπιμο να απαιτείται τεκμηρίωση, περιοδική δοκιμή, αξιολόγηση και έλεγχος των μέτρων ασφαλείας για την εφαρμογή της αυστηρής εξακρίβωσης της ταυτότητας του πελάτη….».

Κι επίσης: «Καθώς ο κίνδυνος απάτης είναι μεγαλύτερος για τις πράξεις ηλεκτρονικής πληρωμής εξ αποστάσεως, είναι αναγκαία η θέσπιση πρόσθετων εγγυήσεων για την αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη κατά τη διενέργεια των εν λόγω συναλλαγών, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα στοιχεία συνδέουν δυναμικά τη συναλλαγή με συγκεκριμένο ποσό και δικαιούχο που καθορίζονται από τον πληρωτή κατά την έναρξη της συναλλαγής».

Και τέλος: «Για να διασφαλιστεί η εφαρμογή της αυστηρής εξακρίβωσης της ταυτότητας του πελάτη, είναι επιπλέον αναγκαίο να απαιτούνται επαρκή χαρακτηριστικά ασφαλείας για τα στοιχεία της αυστηρής εξακρίβωσης της ταυτότητας του πελάτη που αφορούν γνώση (στοιχείο το οποίο μόνο ο χρήστης γνωρίζει), όπως μήκος ή πολυπλοκότητα, για τα στοιχεία που αφορούν κατοχή (στοιχείο το οποίο μόνο ο χρήστης κατέχει), όπως …που αφορούν κάποιο μοναδικό φυσικό χαρακτηριστικό του χρήστη …όπως προδιαγραφές αλγόριθμου, βιομετρικό αισθητήρα και χαρακτηριστικά προστασίας υποδειγμάτων…».

4. Η «αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη»

Από τα παραπάνω δεδομένα προκύπτει πως η «αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη» αποδεικνύεται εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο προς την κατεύθυνση της επίτευξης της ασφάλειας των συναλλαγών για τις οποίες οι ξεχωριστές επισημάνσεις της Οδηγίας και του Κανονισμού που αναφέρθηκαν παραπάνω. Αυτή (η «αυστηρή εξακρίβωση») δεν είναι, ανεξαιρέτως, αναγκαία. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις, αντίθετα, εμφανίζεται ως επιβεβλημένη η ανάγκη αυστηρής εξακρίβωσης των στοιχείων του συναλλασσομένου, λήψης κατάλληλων-αυξημένων μέτρων ασφαλείας αλλά και ασφαλούς σύνδεσης συγκεκριμένης συναλλαγής με συγκεκριμένο δικαιούχο (περί αυτών: άρθρο 97 Οδηγίας (ΕΕ) 2015/2366).

Τέτοιες περιπτώσεις είναι, μεταξύ άλλων, εκείνες που οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών (ενδ.: τα πιστωτικά ιδρύματα, τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος, τα γραφεία ταχυδρομικών επιταγών, τα ιδρύματα πληρωμών κλπ.): (α) αποκτούν πρόσβαση στον λογαριασμό πληρωμών του πελάτη διαδικτυακά, (β) διενεργούν την έναρξη πράξης πληρωμής ηλεκτρονικά, (γ) εκτελούν οιαδήποτε ενέργεια, εξ αποστάσεως, η οποία μπορεί να ενέχει κίνδυνο απάτης ή άλλων παραβιάσεων.

Στις συγκεκριμένες, λοιπόν, περιπτώσεις οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών εφαρμόζουν αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη, η οποία περιλαμβάνει στοιχεία τα οποία συνδέουν δυναμικά και με ασφάλεια, τη συναλλαγή με συγκεκριμένο ποσό και συγκεκριμένο δικαιούχο.

Στην περίπτωση όμως που, παρ’ ελπίδα, οι εν λόγω πάροχοι παραλείψουν τη σχετική τους υποχρέωση, η ευθύνη και οι σχετικές συνέπειες βαρύνουν εκείνους και όχι τους (ανυπαίτιους) καταναλωτές.

5. Εν κατακλείδι

Οι υπηρεσίες πληρωμών έχουν, από αιώνων, αποδειχθεί αναγκαίες για τη λειτουργία ζωτικών οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων: κανένας δεν θα μπορούσε φανταστεί λειτουργούσα οποιαδήποτε οικονομία χωρίς ασφαλείς υπηρεσίες πληρωμών. Στο πλαίσιο της σύγχρονης, παγκοσμιοποιημένης ήδη, οικονομίας οι ασφαλείς ηλεκτρονικές πληρωμές αποδεικνύονται ως ζωτικής σημασίας (“conditio sine qua non”) προκειμένου να υποστηριχθεί η (σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο) επιθυμητή, και σε κάποιες περιπτώσεις απολύτως αναγκαία, ανάπτυξη.

Η «αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη» κινείται, αυτονοήτως, προς την κατεύθυνση και της ασφάλειας αλλά και της διευκόλυνσης των συναλλαγών. Βεβαίως και των συναλλασσομένων. Οι σχετικοί, προερχόμενοι από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κανόνες πληρούν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, την εισαγωγικώς διατυπωθείσα απαίτηση του John Lock όσον αφορά την (επιθυμητή) στόχευση του νόμου.

H ανάπτυξη αποδεικνύεται στενά συνυφασμένη (και) με την ασφάλεια των συναλλαγών. Κι από την ανάπτυξη δεν μπορεί παρά να είμαστε περισσότερο ωφελημένοι. Όλοι μας.

Έτσι, από 14.9.2019, δικαιούμαστε να είμαστε λίγο περισσότερο χαρούμενοι. Και, προεχόντως, να αισθανόμαστε περισσότερο ασφαλείς.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 22 Σεπτεμβρίου 2019.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

22 Σεπτεμβρίου, 2019
Το κεφάλαιο της Α.Ε.: Εισφορές σε είδος και αποτίμηση των εταιρικών εισφορών

Το κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας: Εισφορές σε είδος & αποτίμηση (ή μη) των εταιρικών εισφορών

1. Προοίμιο

«Κάποιοι επιζητούν το δικό τους δίκαιο μερίδιο. Και το δικό σου»

[:παράφραση του αποφθεύγματος “all some folks want is their fair share and yours” του Arnold H. Glas(g)ow-διάσημου αμερικανού επιχειρηματία (1905-1998) ο οποίος δραστηριοποιήθηκε, με επιτυχία, επί εξήντα έτη στο χώρο των χιουμοριστικών περιοδικών].

Αρκετοί είναι εκείνοι που δεν αρκούνται σ΄ αυτό που πράγματι τους αναλογεί. Επιζητούν κάτι κι από το δικό σου μερίδιο-ίσως κι ολόκληρο το δικό σου μερίδιο.

Ο χώρος των επιχειρήσεων και των ανωνύμων εταιρειών δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση καθώς η παραγωγή πλούτου δημιουργεί ή υποδαυλίζει καταπλεονεκτικές συμπεριφορές.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας είδαμε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από τον πρόσφατο νόμο για τις ΑΕ τα θέματα τα σχετικά με το ύψος, την κάλυψη, την καταβολή και την πιστοποίηση του μετοχικού κεφαλαίου.

Τι συμβαίνει όμως όταν, αντί χρημάτων, οι εισφορές των μετόχων λαμβάνουν χώρα με εισφορές σε είδος;

Πώς διασφαλίζεται η δίκαιη αποτίμησή τους στο πλαίσιο του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας και πώς θα αποφευχθούν ενδεχόμενες αδηφάγες ορέξεις του εισφέροντος ή, κατά περίπτωση, των λοιπών μετόχων;

2. Οι εισφορές σε είδος για τον σχηματισμό του μετοχικού κεφαλαίου της Ανώνυμης Εταιρείας

2.1. Γενικά

Με βάση όσα ισχύουν στο υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο για τις ΑΕ (άρθρο 17 παρ. 1, ν. 4548/2019) είναι δυνατό να προβλεφθεί εισφορά σε είδος για τη συμπλήρωση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας. Η εισφορά σε είδος είναι κάτι διαφορετικό-αποτιμητό όμως σε χρήματα.

Εισφορές σε είδος είναι δυνατό να αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, ακίνητα (λ.χ. οικόπεδα, αγροτεμάχια, εργοστάσια, κτίσματα), κινητά (λ.χ. μεταφορικά μέσα, εμπορεύματα, πρώτες ύλες, μεταφορικά μέσα, έπιπλα), άυλα στοιχεία (λ.χ. μετοχές άλλων εταιρειών, σήματα, διπλώματα ευρεσιτεχνίας), κλάδοι επιχειρήσεων ή και ολόκληρες επιχειρήσεις.

2.2. Ο χρόνος διενέργειας για τις εισφορές σε είδος.

Η εισφορά σε είδος μπορεί να λάβει χώρα είτε στο ιδρυτικό στάδιο είτε κατά τη διάρκεια της ζωής της ανώνυμης εταιρείας. Στην πρώτη περίπτωση η σχετική πρόβλεψη οφείλει να γίνεται στο καταστατικό της εταιρείας και στην δεύτερη στην απόφαση του εταιρικού οργάνου για την αύξηση του κεφαλαίου. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση αναφέρονται το είδος της εισφοράς, το πρόσωπο που αναλαμβάνει την υποχρέωση να την καταβάλει και το ποσό του κεφαλαίου και αριθμό μετοχών, στο οποίο αυτή αντιστοιχεί.

2.3. Η ανάληψη υποχρέωσης εκτέλεσης εργασιών και η παροχή υπηρεσιών ως εισφορές σε είδος.

Ειδικά προβλέπονται ως επιτρεπτές από το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τις ΙΚΕ (άρθρο 78 § 1 ν. 4072/2012) οι εξωκεφαλαιακές εισφορές, οι οποίες συνίστανται σε παροχές που δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κεφαλαιακής εισφοράς. Στο πλαίσιο αυτό (και υπό την προϋπόθεση της σχετικής καταστατικής πρόβλεψης) τμήμα του εταιρικού κεφαλαίου μιας ΙΚΕ είναι δυνατό (άρθρο 78 § 2 ν. 4072/2012) να αποτελέσει ανάληψη υποχρέωσης εκτέλεσης εργασιών ή παροχής υπηρεσιών.

Αντίθετα όμως με ό,τι συμβαίνει στις ΙΚΕ, στις Ανώνυμες Εταιρείες, οι εισφορές σε είδος αποτελούνται «μόνο από στοιχεία ενεργητικού, τα οποία μπορούν να τύχουν χρηματικής αποτίμησης». Ειδική αναφορά (για να μην υπάρξει οποιαδήποτε παρανόηση σε σχέση με όσα προβλέπονται από την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 78 § 2 ν. 4072/2012) γίνεται ακριβώς στις απαιτήσεις που προκύπτουν από ανάληψη υποχρέωσης εκτέλεσης εργασιών ή παροχής υπηρεσιών: τέτοιες απαιτήσεις δεν είναι δυνατό (άρθρο 17 παρ. 2) να αποτελέσουν εισφορές σε είδος για το κεφάλαιο της ανώνυμης εταιρείας.

3. Η αποτίμηση για τις εισφορές σε είδος

3.1. Γενικά

Η αποτίμηση της αξίας των εισφορών σε είδος δεν επαφίεται στους μετόχους. Τούτο μοιάζει όχι μόνο φυσιολογικό αλλά και επιβεβλημένο προς την κατεύθυνση της διαφύλαξης των συμφερόντων του εισφέροντος, των υπολοίπων μετόχων-βεβαίως και της εταιρείας.

Προβλέπεται συγκεκριμένο πλαίσιο όσον αφορά τα πρόσωπα τα οποία είναι δυνατό να προβούν στην αποτίμηση των εισφορών σε είδος, στα ασυμβίβαστά τους, το περιεχόμενο και τις παραδοχές της έκθεσης αποτίμησης που θα πρέπει να συνταχθεί.

3.2. Οι διενεργούντες την αποτίμηση και τα ασυμβίβαστα-η κατάργηση της «Επιτροπής του άρθρου 9»

Με το προϋφιστάμενο δίκαιο (:άρθρο 9 ν. 2190/1920) προβλεπόταν πως για την «εξακρίβωση της αξίας των εταιρικών εισφορών σε είδος κατά τη σύσταση της εταιρείας, καθώς και σε κάθε αύξηση του κεφαλαίου της, γίνεται μετά από γνωμοδότηση τριμελούς επιτροπής εμπειρογνωμόνων που αποτελείται από έναν ή δύο υπαλλήλους του Υπουργείου Ανάπτυξης Τομέας Εμπορίου) ή της αρμόδιας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, πτυχιούχους ανωτάτης σχολής, με τριετή τουλάχιστον υπηρεσία ή από έναν ή δύο ορκωτούς ελεγκτές-λογιστές η ορκωτούς εκτιμητές και από έναν εμπειρογνώμονα, εκπρόσωπο του αρμόδιου Επιμελητηρίου». Συνηθίσαμε να αποκαλούμε τη συγκεκριμένη επιτροπή ως «Επιτροπή του άρθρου 9» και να την χρησιμοποιούμε, απολύτως διεκπεραιωτικά, για την σύνταξη της κατά το νόμο αναγκαίας εκθέσεως αποτίμησης εισφορών σε είδος. Η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της ήταν, πάντοτε, περιορισμένη. Από το έτος 2007 (με το ν. 3604/2007) παρεχόταν, εναλλακτικά, η δυνατότητα σύνταξης της ίδιας έκθεσης (αποτίμησης εισφορών σε είδος) από ορκωτούς ελεγκτές λογιστές ή από ελεγκτική εταιρεία. Ήδη καταργήθηκε, και ορθά, η «Επιτροπή του άρθρου 9» διατηρήθηκε όμως η συγκεκριμένη, εναλλακτική, επιλογή.

Στο πλαίσιο αυτό σήμερα, για την εξακρίβωση της αξίας των εισφορών σε είδος (είτε κατά τη σύσταση της ανώνυμης εταιρείας είτε σε αύξηση του κεφαλαίου της) μόνη οδός (άρθρο 17 παρ. 3) είναι η σύνταξη έκθεσης αποτίμησης είτε από δύο ορκωτούς ελεγκτές λογιστές είτε από ελεγκτική εταιρεία είτε, κατά περίπτωση, από δύο ανεξάρτητους πιστοποιημένους εκτιμητές. Ο χρόνος σύνταξης της έκθεσης αποτίμησης δεν θα πρέπει να απέχει περισσότερο από έξη μήνες από τη διενέργεια της εισφοράς σε είδος (άρθρο 17 παρ. 9). Για την διαχείριση ειδικών περιπτώσεων όπου απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις ή διεθνής εμπειρία επιτρέπεται η πρόσληψη (από τους ελεγκτές ή τους πιστοποιημένους εκτιμητές) ειδικών εκτιμητών, ημεδαπών ή αλλοδαπών, για την εκτίμηση περιουσιακών στοιχείων.

3.3. Η δημοσιότητα της έκθεσης αποτίμησης

Ο νομοθέτης αναγνωρίζει ιδιαίτερη αξία στην έκθεση αποτίμησης. Καθιστά υποχρεωτική, στο πλαίσιο της αρχής της διαφάνειας, την καταχώρησή της στο ΓΕΜΗ με μέριμνα των ενδιαφερομένων και το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας υπεύθυνο για τη συγκεκριμένη δημοσιότητα (άρθρο 17 §8 σε συνδυασμό με το άρθρο 13).

4. Τα ασυμβίβαστα εκείνων που συντάσσουν την έκθεση αποτίμησης

Εκείνοι που θα συντάξουν την έκθεση αποτίμησης (ή θα εμπλακούν καθ’ οιονδήποτε τρόπο σε αυτήν) διέπονται από μια σειρά ασυμβιβάστων (άρθρο 17 §4): δεν μπορούν να είναι μέλη του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας, πρόσωπα που διατηρούν οποιαδήποτε επιχειρηματική σχέση ή επαγγελματική συνεργασία με την εταιρεία ή/και εκείνον ο οποίος διενεργεί την εισφορά ή να είναι συγγενείς τους μέχρι δεύτερου βαθμού ή σύζυγοι των συγκεκριμένων προσώπων.

Ειδικά όσον αφορά τους ορκωτούς ελεγκτές λογιστές και τις ελεγκτικές εταιρείες, των οποίων είναι μέλη, δεν πρέπει να συντρέχουν κωλύματα ή ασυμβίβαστα, που θα απέκλειαν τη διενέργεια τακτικού ελέγχου από τα πρόσωπα αυτά, ούτε τα τελευταία θα πρέπει να έχουν αναλάβει κατά την τελευταία τριετία τον τακτικό έλεγχο της εταιρείας ή συνδεδεμένης με αυτήν (κατά την έννοια του άρθρου 32 του ν. 4308/2014) εταιρείας.

5. Το περιεχόμενο της έκθεσης αποτίμησης

Σε κάθε περίπτωση αποτίμησης οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου μπορεί να υποστηριχθούν αξίες σε ένα σημαντικό, κατά κανόνα, εύρος τιμών. Οι συγκεκριμένες αξίες επιβάλλεται να είναι τεκμηριωμένες με βάση κάποια από τις ευρύτερα αποδεκτές μεθόδους αποτίμησης. Προκειμένου να ενισχυθεί η αξιοπιστία και η χρηστικότητα της έκθεσης αποτίμησης, έχει θεσπισθεί (άρθρο 17 §§ 5 & 6) σειρά κανόνων όσον αφορά το περιεχόμενό της.

Στο πλαίσιο αυτό, η έκθεση αποτίμησης οφείλει (άρθρο 17 § 5) να περιέχει την περιγραφή κάθε εισφοράς σε είδος, να αναφέρει τις μεθόδους αποτίμησης που χρησιμοποιήθηκαν και να καταλήγει σε συγκεκριμένη αξία (:τελική τιμή) για την συγκεκριμένα εισφορά. Αυτή η τελική τιμή της έκθεσης αποτίμησης είναι και το ανώτατο όριο τιμής στην οποία μπορεί να υπολογισθεί η αξία της εισφοράς σε είδος (άρθρο 17 §7)

Όσον αφορά την εκτίμηση πάγιων περιουσιακών στοιχείων συντρέχουν κάποιοι επιπρόσθετοι κανόνες (άρθρο 17 §6): επιβάλλεται να λαμβάνεται υπόψη και να γίνεται αναφορά στην έκθεση αποτίμησης στην πραγματική και νομική κατάσταση των συγκεκριμένων περιουσιακών στοιχείων αλλά και τα τυχόν βάρη τους (ενδ.: προσημειώσεις, υποθήκες, ενέχυρα).

Ειδικά επί ακινήτων θα πρέπει, επιπρόσθετα, να λαμβάνεται υπόψη και να γίνεται ειδική αναφορά στην αξία και τους τίτλους κτήσης, στην εμπορικότητα της περιοχής τους, στις προοπτικές ανάπτυξης, στις πραγματικές τρέχουσες τιμές, στην άδεια οικοδομής και σε αντίστοιχη τεχνική έκθεση μηχανικού.

Επί μηχανημάτων, μεταφορικών μέσων και επίπλων, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να γίνεται ειδική αναφορά στην χρονολογία και στην αξία κτήσης τους, στον βαθμό χρησιμοποίησης, συντήρησης και εμπορευσιμότητάς τους, στην ενδεχόμενη τεχνολογική απαξίωσή τους και στις τρέχουσες τιμές για ίδια ή παρεμφερή πάγια στοιχεία.

6. Το ενδεχόμενο μη αποτίμησης των εταιρικών εισφορών

Η διενέργεια της έκθεσης αποτίμησης των εισφορών σε είδος είναι, κατά κανόνα, υποχρεωτική.

Η εταιρεία είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να αποφύγει την σύνταξη της έκθεσης αποτίμησης όταν σύμφωνα με το καταστατικό ή την απόφαση του εταιρικού οργάνου που αποφασίζει την αύξηση κεφαλαίου όταν:

(α) το αντικείμενο της εισφοράς σε είδος είναι μέσα χρηματαγοράς ή κινητές αξίες (άρθρο 18 §1)

(Στην περίπτωση αυτή αποτιμώνται στη μέση σταθμισμένη τιμή, στην οποία αποτέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε ρυθμιζόμενη αγορά κατά το τελευταίο εξάμηνο πριν από την ημερομηνία πραγματοποίησης της σχετικής εισφοράς).

(β) το αντικείμενο της εισφοράς σε είδος έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο αποτίμησης για την εύλογη αξία τους από αναγνωρισμένο ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα (άρθρο 18 §2)

Στην περίπτωση αυτή η αποτίμηση δεν μπορεί να απέχει περισσότερο από έξη μήνες από την πραγματοποίηση της σχετικής εισφοράς.

(γ) η εύλογη αξία του αντικειμένου της εισφοράς σε είδος προκύπτει από τους υποχρεωτικούς λογαριασμούς του προηγούμενου οικονομικού έτους, εφόσον οι λογαριασμοί αυτοί αποτέλεσαν αντικείμενο ελέγχου (άρθρο 18 §3) στο πλαίσιο του υποχρεωτικού ελέγχου των ετήσιων και των ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων (ν. 4336/2015 και 4449/2017).

Σε κάθε μια από τις παραπάνω τρεις περιπτώσεις, η αξία των εισφορών σε είδος θα πρέπει όμως (όταν συντρέχουν κάποιες προϋποθέσεις), να αναπροσαρμοσθεί με πρωτοβουλία και ευθύνη του διοικητικού συμβουλίου και να συνταχθεί σχετική έκθεση αποτίμησης. Τούτο είναι, λ.χ., υποχρεωτικό όταν η μέση σταθμισμένη τιμή ή, κατά περίπτωση, η εύλογη αξία των εισφορών σε είδος έχει επηρεασθεί από εξαιρετικές περιστάσεις που μπορούν να μεταβάλουν (ή έχουν μεταβάλει) αισθητά την αξία των παραπάνω περιουσιακών στοιχείων κατά τον χρόνο πραγματοποίησης της εισφοράς

Η εταιρεία είναι δυνατό, κατά τα προαναφερθέντα, να επιλέξει-αποφύγει την έκθεση αποτίμησης. Στην περίπτωση όμως αυτή το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας υποχρεούται (άρθρο 18 παρ. 4) να υποβάλει σε δημοσιότητα στο ΓΕΜΗ σειρά στοιχείων που την υποκαθιστούν. Συγκεκριμένα: (α) περιγραφή της σχετικής εισφοράς σε είδος, (β) την αξία της, την προέλευση της αποτίμησης αυτής και, εφόσον απαιτείται, τη μέθοδο αποτίμησης, (γ) δήλωση για το αν η αξία που προκύπτει αντιστοιχεί τουλάχιστον στον αριθμό, την ονομαστική αξία και, ενδεχομένως, στο πρόσθετο ποσό που καταβάλλεται επί των μετοχών που πρόκειται να εκδοθούν έναντι της εν λόγω εισφοράς και (δ) δήλωση ότι δεν συντρέχουν νέες περιστάσεις όσον αφορά την αρχική αποτίμηση.

Εισφορά σε είδος είναι δυνατό να αποφασισθεί στο πλαίσιο (έκτακτης) αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου (κατ’ εξουσιοδότηση του καταστατικού ή απόφασης Γενικής Συνέλευσης-κατ΄άρθρο 24 §1). Στην περίπτωση αυτή, και υπό την προϋπόθεση πως η εισφορά σε είδος λαμβάνει χώρα χωρίς αποτίμηση-σύμφωνα με όσα παραπάνω αναφέρθηκαν, είναι επίσης υποχρεωτική η δημοσίευση στο ΓΕΜΗ σειράς στοιχείων που την υποκαθιστούν.

7. Εν κατακλείδι

Η κεφαλαιακή ενίσχυση της ανώνυμης εταιρείας είναι παράγοντας υγείας για την ίδια και την δραστηριότητά της. Η επιβεβαίωση της δυνατότητας κεφαλαιακής ενίσχυσής της μέσω εισφορών σε είδος όπως και η κατάργηση παρωχημένων ρυθμίσεων (λ.χ. η «Επιτροπή του άρθρου 9») κινείται αναμφίβολα προς την ορθή κατεύθυνση.

Η θέσπιση αυστηρών κανόνων όσον αφορά την αποτίμηση των εισφορών σε είδος δεν χωρεί αμφιβολία πως διασφαλίζει τη δικαιοσύνη μεταξύ των μετόχων αλλά και τα δικαιώματά τους. Κι ακόμα περισσότερο: λειτουργεί αποτρεπτικά για κείνους που «επιζητούν το δικό τους δίκαιο μερίδιο. Και το δικό σου».

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, την 15η Σεπτεμβρίου 2019.

15 Σεπτεμβρίου, 2019
GDPR: Συστήματα οπτικής καταγραφής στους χώρους εργασίας

GDPR: Η χρήση συστημάτων οπτικής καταγραφής στους χώρους εργασίας (ν. 4624/2019)

1. Προοίμιο

“Big brother is watching you” (:«Ο μεγάλος αδελφός σας βλέπει») είναι η γνωστή «ατάκα» που μας συνδέει με τον George Orwell και το ευρύτατα γνωστό μυθιστόρημά του «1984». Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα ο Big Brother είναι ένας φανταστικός χαρακτήρας-ηγέτης και σύμβολο. Το Ingsoc όμως, κυβερνών κόμμα της Ωκεανίας, ασκεί εξουσία πάνω στους κατοίκους της χώρας στο όνομα και για λογαριασμό του. Στην κοινωνία που περιγράφει ο G. Orwell, κάθε πολίτης (με εξαίρεση τους Proles) βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση από τις αρχές, μέσω ηλεκτρονικών συστημάτων.

Γνωρίζουμε βέβαια πως Ωκεανία δεν υφίσταται ούτε, έστω στο μυθιστόρημα, ο «Μεγάλος Αδελφός». Έχουμε όμως ταυτίσει τον Big Brother με φαινόμενα παρακολούθησης κατά κατάχρηση, κυβερνητικής ιδίως-και όχι μόνον, εξουσίας.

Η ανάγκη για οπτική καταγραφή είναι παρούσα στις σύγχρονες κοινωνίες για την προστασία προσώπων και αγαθών. Εύλογα λοιπόν κάποιος θα αναρωτηθεί «και οι νομοταγείς τί, άραγε, έχουν να φοβηθούν», ανοίγοντας μια μεγάλη συζήτηση περί ατομικών ελευθεριών και θεμελιωδών δικαιωμάτων με σοβαρή, εκατέρωθεν, επιχειρηματολογία.

Στη σύγχρονη επιχείρηση πάντως, η ανάγκη για προστασία προσώπων και αγαθών είναι όχι μόνον παρούσα αλλά και περισσότερο έντονη. Και τούτο γιατί καταλαμβάνει τα «δικά μας» πρόσωπα και τα «δικά μας» αγαθά.

Στο πλαίσιο των συγκεκριμένων προβληματισμών, η χρήση συστημάτων οπτικής καταγραφής έχει τεθεί υπό καθεστώς ρύθμισης τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μια από τις παραμέτρους της είναι εκείνες που αφορούν τις επιχειρήσεις που τα χρησιμοποιούν αλλά και τους εργαζόμενους που βρίσκονται στην εμβέλειά τους.

Οι ρυθμίσεις για το (ευρύτερο) θέμα των προσωπικών δεδομένων αποτυπώνονται σήμερα, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον Κανονισμό (ΕΕ) 2016/679 και στην Οδηγία (EE) 2016/680 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016. Θέματα που απορρέουν από τη συγκεκριμένη νομοθεσία μας έχουν επανειλημμένα απασχολήσει (ενδ. όσον αφορά την εφαρμογή της στις εργασιακές σχέσεις, την χρήση βιομετρικών δεδομένων στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας, την έναρξη επιβολής κυρώσεων για παραβιάσεις του σχετικού Κανονισμού κ.ο.κ.)

Με βάση τη διάταξη του άρθρου 63 παρ. 1 της τελευταίας υφίστατο υποχρέωση ενσωμάτωσης των ρυθμίσεών της στα εθνικά δίκαια έως τις 6.5.2018.

Οι Ισπανοί και οι Έλληνες αδιαφορήσαμε.

2. Η παραπομπή της Ελλάδος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με δελτίο τύπου της στις 25.7.2019 γνωστοποίησε την απόφασή της να παραπέμψει την Ελλάδα (και την Ισπανία) στο Δικαστήριο της ΕΕ, επειδή δεν μετέφεραν στο εθνικό τους δίκαιο τους υφιστάμενους, προαναφερθέντες, ενωσιακούς κανόνες. Ειδικά όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, η Επιτροπή κάλεσε το Δικαστήριο της ΕΕ να της επιβάλει χρηματική ποινή 5.287,50€ για κάθε μέρα μη συμμόρφωσης (από 6.5.2018) και, σε περίπτωση μη περαιτέρω συμμόρφωσης-μετά την έκδοση της σχετικής δικαστικής απόφασης, 22.169,70€ ημερησίως αλλά και εφάπαξ 1.310.000€.

Η χώρα μας αναγκάστηκε να προβεί, εσπευσμένα-με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, στην ψήφιση του σχετικού νόμου (ν. 4624/2019). Ένα από τα σημαντικότερα θέματα προσωπικών δεδομένων (που απασχολεί την πλειονότητα των επιχειρήσεων αλλά και τους εργαζόμενους) είναι το θέμα της οπτικής καταγραφής, μέσω κλειστού κυκλώματος, στους χώρους εργασίας.

3. Οι ρυθμίσεις του πρόσφατου ν. 4624/2019 για την οπτική καταγραφή

3.1. Το περιεχόμενο των §§ 7 & 8 του άρθρου 27 ν. 4624/2019

Η διάταξη του άρθρου 27 του συγκεκριμένου νόμου αναφέρεται στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο πλαίσιο των σχέσεων απασχόλησης. Οι παράγραφοι (7) και (8) ρυθμίζουν τα θέματα που δημιουργούνται από την (υπό προϋποθέσεις επιτρεπτή) χρήση του σε χώρους εργασίας. Συγκεκριμένα προβλέπουν:

«7. Η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μέσω κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής εντός των χώρων εργασίας, είτε είναι δημοσίως προσβάσιμοι είτε μη, επιτρέπεται μόνο εάν είναι απαραίτητη για την προστασία προσώπων και αγαθών. Τα δεδομένα που συλλέγονται μέσω κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν ως κριτήριο για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι ενημερώνονται εγγράφως, είτε σε γραπτή είτε σε ηλεκτρονική μορφή για την εγκατάσταση και λειτουργία κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής εντός των χώρων εργασίας.

8. Για τους σκοπούς του παρόντος νόμου ως εργαζόμενοι νοούνται οι απασχολούμενοι με οποιαδήποτε σχέση εργασίας ή σύμβαση έργου ή παροχής υπηρεσιών στο δημόσιο και στον ιδιωτικό φορέα, ανεξαρτήτως του κύρους της σύμβασης, οι υποψήφιοι για εργασία και οι πρώην απασχολούμενοι».

3.2. Τα συμπεράσματα από τις ρυθμίσεις για την οπτική καταγραφή.

Από τη διατύπωση των διατάξεων του άρθρου 27 §§ 7 & 8 ν. 4624/2019 προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα:

(α) Η χρήση κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής μέσα σε χώρους εργασίας:

i. είναι επιτρεπτή (αποκλειστικά) εάν είναι απαραίτητη για την προστασία προσώπων και αγαθών

ii. δεν είναι ανεκτή (καθ΄οιονδήποτε τρόπο) για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των εργαζομένων (αν και θα πρέπει να επισημανθεί πως, παρά τη ρητή απαγόρευση του νόμου, κανείς δεν είναι δυνατό να αποτρέψει τον εργοδότη από τον, σε πρακτικό επίπεδο, έλεγχο της συμπεριφοράς και της αποδοτικότητας των εργαζομένων του που βρίσκονται στην εμβέλεια υφιστάμενου και νόμιμου κυκλώματος οπτικής καταγραφής)

(β) Οι εργαζόμενοι είναι υποχρεωτικό να ενημερωθούν είτε με έγγραφο είτε με email για την εγκατάσταση και λειτουργία κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής εντός των χώρων εργασίας.

(γ) Ως εργαζόμενοι νοούνται εκείνοι που συνδέονται με την επιχείρηση:

i. με συμβάσεις εργασίας ορισμένου ή αορίστου χρόνου, πλήρους ή μερικής απασχόλησης

ii. με συμβάσεις έργου ή παροχής (ανεξαρτήτων) υπηρεσιών

iii. οι υποψήφιοι για πρόσληψη (για τους οποίους όμως είναι δεδομένο πως, υπό τη συγκεκριμένη διατύπωση, θα υπάρξουν δυσκολίες όσον αφορά την έγγραφη ενημέρωσή τους).

iv. οι πρώην εργαζόμενοι.

3.3. Για την ιστορία: Η αρχική διατύπωση της διάταξης για την οπτική καταγραφή.

Η αρχική διατύπωση του δευτέρου και τρίτου εδαφίου της παραγράφου 7 προέβλεπε:

«Τα δεδομένα που συλλέγονται μέσω κλειστού κυκλώματος οπτικής καταγραφής δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν ως αποκλειστικό κριτήριο για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της αποδοτικότητας των εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι ενημερώνονται εγγράφως, είτε σε γραπτή είτε σε ηλεκτρονική μορφή για την εισαγωγή και χρήση μεθόδων ελέγχου και παρακολούθησης».

Επομένως: Υπό την αρχική διατύπωση της σχετικής διάταξης ήταν σαφές πως τα κλειστά κυκλώματα οπτικής καταγραφής θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν ως (ένα από τα περισσότερα-μη αποκλειστικό πάντως) κριτήριο για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της αποδοτικότητας των εργαζομένων.

Εκ περισσού επίσης σημειώνεται πως στην αρχική διατύπωση του σχεδίου νόμου δεν υπήρχε η αποσαφήνιση σχετικά με εκείνους που συμπεριλαμβάνονται στην έννοια του εργαζομένου. Με τη προσθήκη της παραγράφου 8 και αποσαφηνίστηκε αλλά και (ορθά διευρύνθηκε) η έννοιά του.

3.4. Η αιτιολογική έκθεση.

Η αιτιολογική έκθεση για τις παραγράφους 7 και 8 του άρθρου 27 ανέφερε:

«Με την παράγραφο 7 τίθεται η πρόβλεψη ότι η παρακολούθηση μέσω συστημάτων καταγραφής στο χώρο εργασίας (είτε αυτός είναι δημοσίως προσβάσιμος είτε μη) επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις και για την επίτευξη συγκεκριμένων σκοπών, ενώ προβλέπεται ρητά η υποχρέωση έγγραφης ενημέρωσης των εργαζομένων για την εισαγωγή και χρήση μεθόδων ελέγχου και παρακολούθησης εντός των εργασιακών χώρων (βλ. και άρθρο 13 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ).

Τέλος, με την παράγραφο 8 για να αποφευχθεί τυχόν ασάφεια ως προς το πεδίο εφαρμογής ορίζεται η έννοια του εργαζομένου στην οποία περιλαμβάνεται ακόμα και ο παρέχων υπηρεσίες σε εθελοντική βάση, καθώς και ο ασκούμενος σε ένα επάγγελμα, προς το σκοπό επαγγελματικής του κατάρτισης».

4. Οι (σχετικά) πρόσφατες αποφάσεις της ΑΠΔΠΧ για την οπτική καταγραφή και οι σχετικές κατευθύνσεις της

Οι πλέον πρόσφατες αποφάσεις της Αρχής είναι του έτους 2018 (υπό το πρίσμα βεβαίως του προϊσχύσαντος θεσμικού πλαισίου, ήτοι του ν. 2472/1997): η 40/2018 που αφορούσε εταιρεία εστίασης και η (περισσότερο γνωστή) 41/2018 που αφορούσε δικηγορική εταιρεία.

Οι αποφάσεις αυτές αντιμετώπισαν παρεμφερή θέματα (εγκατάσταση κλειστού κυκλώματος για την οπτική καταγραφή) σε χώρους εργασίας. Και στις δύο περιπτώσεις επεβλήθηκαν πρόστιμα στους υπευθύνους επεξεργασίας (5.000€ στην πρώτη και 50.000€ στη δεύτερη περίπτωση). Ταυτόσημες όμως είναι και οι παραδοχές τους. Συγκεκριμένα, αμφότερες, αναφέρουν (παρέχοντας, εμμέσως, και τις αναγκαίες κατευθύνσεις για το σύνολο των επιχειρήσεων):

(α) «…τα δεδομένα ήχου και εικόνας, εφόσον αναφέρονται σε πρόσωπα, συνιστούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα».

(β) «Η αποθήκευση και διαβίβαση εικόνας προσώπου, η οποία συλλέγεται από σύστημα βιντεοεπιτήρησης, που λειτουργεί μόνιμα, συνεχώς ή κατά τακτά χρονικά διαστήματα, σε κλειστό ή ανοικτό χώρο συγκέντρωσης ή διέλευσης προσώπων, συνιστά επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα…»

(γ) «Βασική προϋπόθεση …για τη νομιμότητα της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων είναι η τήρηση της αναλογικότητας, υπό την έννοια ότι τα συλλεγόμενα δεδομένα πρέπει να είναι αναγκαία και πρόσφορα για τον επιδιωκόμενο σκοπό, ο οποίος θα πρέπει να μη δύναται να επιτευχθεί με ηπιότερα μέσα…»

(δ) «Περαιτέρω, τα σημεία εγκατάστασης των καμερών και ο τρόπος λήψης των δεδομένων πρέπει να προσδιορίζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα δεδομένα που συλλέγονται να μην είναι περισσότερα από όσα είναι απολύτως αναγκαία για την εκπλήρωση του σκοπού της επεξεργασίας και να μη θίγονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων που ευρίσκονται στο χώρο που επιτηρείται και ιδίως να μην παραβιάζεται αυτό το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως «νόμιμη προσδοκία ορισμένου βαθμού προστασίας της ιδιωτικής ζωής» σε συγκεκριμένο χώρο».

(ε) «Επίσης …το σύστημα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την επιτήρηση των εργαζομένων εντός των χώρων εργασίας, εκτός από ειδικές εξαιρετικές περιπτώσεις όπου αυτό δικαιολογείται από τη φύση και τις συνθήκες εργασίας και είναι απαραίτητο για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων ή την προστασία κρίσιμων χώρων εργασίας (π.χ. στρατιωτικά εργοστάσια, τράπεζες, εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου). Για παράδειγμα, σε έναν τυπικό χώρο γραφείων επιχείρησης, η βιντεοεπιτήρηση πρέπει να περιορίζεται σε χώρους εισόδου και εξόδου, χωρίς να επιτηρούνται συγκεκριμένες αίθουσες γραφείων ή διάδρομοι. Εξαίρεση μπορεί να αποτελούν συγκεκριμένοι χώροι, όπως ταμεία ή χώροι με χρηματοκιβώτια, ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό κλπ., υπό τον όρο ότι οι κάμερες εστιάζουν στο αγαθό που προστατεύουν κι όχι στους χώρους των εργαζομένων. Επίσης, σε ειδικούς χώρους, όπως χώροι με ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις ο υπεύθυνος βάρδιας ή ο υπεύθυνος ασφαλείας μπορεί να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τους χειριστές μηχανημάτων υψηλής επικινδυνότητας, με σκοπό να επέμβει άμεσα αν συμβεί κάποιο περιστατικό ασφαλείας».

5. Εν κατακλείδι

Μεγάλος Αδελφός στο μυθιστόρημα του George Orwell «1984» δεν υπήρχε, η ηλεκτρονική παρακολούθηση προσώπων όμως, στο όνομά του, ήταν όχι μόνον δυνατή αλλά και, σε ευρύτατο επίπεδο, παρούσα.

Η τεχνολογία και η νομοθεσία, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, επιτρέπουν τη δημιουργία αντίστοιχων συνθηκών καθώς επιτρέπουν την παρακολούθηση και οπτική καταγραφή (και) εντός των χώρων εργασίας. «Για την προστασία προσώπων και αγαθών»-αποκλειστικά.

Η υφιστάμενη νομοθετική ρύθμιση (άρθρο 27 §7 ν. 4624/2019) λειτουργεί προστατευτικά για τις επιχειρήσεις, κι ακόμα περισσότερο, για τους εργαζόμενους. Αντίστοιχα και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με τις προαναφερθείσες, σχετικά πρόσφατες, αποφάσεις της.

Οι ποινικές και διοικητικές κυρώσεις, σε περίπτωση παραβάσεων των σχετικών υποχρεώσεων, δεν είναι αμελητέες.

Για την αποφυγή των προβλεπόμενων, επαχθών, κυρώσεων παρουσιάζεται ως επιβεβλημένη η απόλυτη ευθυγράμμιση των επιχειρήσεων με τις επιταγές του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου αλλά και με τις λεπτομερείς κατευθύνσεις που έχει, ήδη, παράσχει η ΑΠΔΠΧ.

Σήμερα.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 8 Σεπτεμβρίου 2019.

8 Σεπτεμβρίου, 2019
Το κεφάλαιο Ανώνυμης Εταιρείας: Ύψος, Κάλυψη, Καταβολή και Πιστοποίηση

Το κεφάλαιο Ανώνυμης Εταιρείας: ύψος, κάλυψη, καταβολή και πιστοποίηση

1. Προοίμιο

«Θα ήθελα ο αγαπητός μου Καρλ να μπορούσε να ασχοληθεί λίγο και με την απόκτηση του κεφαλαίου, εκτός από τη συγγραφή του», φέρεται να έγραψε, ομολογουμένως με κάποιο παράπονο, η Johanna Bertha Julie Jenny von Westphalen.

Ο «αγαπητός της Κάρλ» ήταν ο παιδικός της έρωτας και μετέπειτα σύζυγός της Karl Heinrich Marx-θεμελιωτής του κομμουνισμού και (φυσικά) εκ των μεγίστων εχθρών του κεφαλαίου.

Ο «αγαπητός Κάρλ» λοιπόν φαίνεται πως συνάντησε πολύ νωρίς τον αντίλογο στις ιδέες του (σχετικά παράπονα και, πιθανότατα, τη γνωστή απευκταία γκρίνια)-κατά κυριολεξία «μέσα στο σπίτι του». Γιατί, καλή μεν η θεωρία, ο παιδικός (και δια βίου) έρωτας με την Τζένη, πλην όμως η πολυμελής οικογένεια τους χρειαζόταν, μεταξύ άλλων, στέγη, τροφή, ένδυση.

Η ύπαρξη λοιπόν του «λαομίσητου» κεφαλαίου αποδείχθηκε αναγκαία αρχικά (19^ος αιώνας) στο σπίτι του κεντρικού πολέμιού του και, στη συνέχεια (20^ος αιώνας), σε παγκόσμιο επίπεδο.

Εντύπωση όμως προξενεί το γεγονός πως η πλειονότητα εκείνων που αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί (δηλ. περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της χώρας μας), στο κεφάλαιο προσβλέπουν για την επίτευξη της πολυπόθητης ανάπτυξης.

Στο κεφάλαιο (της), κατ’ ακολουθίαν, προσβλέπει και η ανώνυμη εταιρεία για την πραγμάτωση του εταιρικού της σκοπού και τη δική της αναπτυξιακή πορεία.

Ουδόλως διαθέτει, βέβαια, ο γράφων ικανότητες συγγραφής πονήματος αξίας αντίστοιχης με το «Κεφάλαιο» του Καρλ Μαρξ. Στο πλαίσιο αυτό περιορίζεται στο παρόν στην καταγραφή θεμάτων που άπτονται της κάλυψης, της καταβολής και της πιστοποίησης για το μετοχικό κεφάλαιο Ανώνυμης Εταιρείας.

2. Το μετοχικό κεφάλαιο Ανώνυμης Εταιρείας και το ελάχιστο ύψος του (καταβεβλημένου) μετοχικού κεφαλαίου

Ο κεφαλαιουχικός χαρακτήρας της Ανώνυμης Εταιρείας επιβάλλει την ύπαρξη κεφαλαίου τόσο κατά τη σύσταση όσο και κατά τη λειτουργία της. Ως κεφάλαιο Ανώνυμης εταιρείας κατά την ίδρυση προσδιορίζουμε το άθροισμα της αξίας των εισφορών των μετόχων, το οποίο στην πορεία αναδιαμορφώνεται με βάση τις ανάγκες της εταιρείας και τις επιλογές των μετόχων της. Δεν έχει οποιαδήποτε σχέση το μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας (:σταθερό μέγεθος μεταβαλλόμενο μόνον με τροποποίηση του καταστατικού της) με την εταιρική περιουσία (:μέγεθος διαρκώς μεταβαλλόμενο στη ζωή της εταιρείας),

Ως ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο Ανώνυμης Εταιρείας προσδιορίζεται ήδη (εξαιρουμένων βεβαίως ειδικών περιπτώσεων) το ποσό των 25.000€ (άρθρο 15 § 2 ν. 4548/2019).

Για τις περιπτώσεις μάλιστα των Ανωνύμων Εταιρειών που το κεφάλαιό τους υπολείπεται του συγκεκριμένου ποσού, υπάρχει υποχρέωση να προβούν σε σχετική αύξηση (με απλή, και όχι αυξημένη, απαρτία και πλειοψηφία ή να μετατραπούν σε εταιρεία άλλης μορφής μέχρι, το αργότερο, την 31.12.2019). Σε περίπτωση άπρακτης παρέλευσης της σχετικής προθεσμίας δεν θα μπορεί να πραγματοποιηθεί – μέχρις ότου συντελεστεί η σχετική αύξηση – οποιαδήποτε καταχώριση της ανώνυμης εταιρείας στο ΓΕΜΗ (άρθρο 183 § 2).

Το ελάχιστο κεφάλαιο των 25.000€ θα πρέπει να είναι ολοσχερώς καταβεβλημένο. Στις περιπτώσεις όπου έχει προβλεφθεί μερική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου το καταβεβλημένο τμήμα του δεν μπορεί, επίσης, να υπολείπεται του συγκεκριμένου ποσού (των 25.000€).

3. Η κάλυψη για το μετοχικό κεφάλαιο Ανώνυμης Εταιρείας

Η καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου είναι δυνατό να γίνεται είτε σε χρήμα είτε σε είδος. Η «κάλυψη» του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται, σε πρακτικό επίπεδο, με την ανάληψη της υποχρέωσης καταβολής του (:υποσχετική σύμβαση-άρθρο 16 § 1).

Κατά την ίδρυση το αρχικό μετοχικό κεφάλαιο ανώνυμης εταιρείας καλύπτεται (άρθρο 16 § 2) από έναν ή περισσότερους ιδρυτές, σύμφωνα με όσα ορίζει το καταστατικό. Κατά την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας το ποσό της αύξησης καλύπτεται (άρθρο 16 § 2 επίσης) από τους μετόχους της ή τρίτους. Εκείνοι που έχουν αναλάβει την υποχρέωση να καλύψουν το αρχικό κεφάλαιο ή αυτό που αντιστοιχεί σε επιγενόμενη αύξησή του, υποχρεούνται να το καταβάλουν σε ειδικά προς τούτο ορισμένο τραπεζικό λογαριασμό της εταιρείας (άρθρο 20 § 3). Η καταβολή θα είναι συνολική ή μερική-όταν βεβαίως συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου (άρθρο 21) και του καταστατικού.

Είναι πάντοτε δυνατό, υπό προϋποθέσεις όμως, να προσφύγει η ανώνυμη εταιρεία στο κοινό για την ολική ή μερική κάλυψη του κεφαλαίου της (αρχικού ή ύστερα από αύξησή του) ή/και για την κάλυψη ομολογιακού δανείου μετατρέψιμου σε μετοχές. Στην περίπτωση όμως αυτή ακολουθείται μια διαφορετική διαδικασία, με βάση τη νομοθεσία που αναφέρεται στις δημόσιες προσφορές κινητών αξιών (άρθρο 16 § 3). Η παραβίαση των σχετικών διατάξεων για τη δημόσια προσφορά επισύρει σημαντικές διοικητικές και ποινικές κυρώσεις.

4. Η καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου

Το αρχικό μετοχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης εταιρείας καταβάλλεται (και πρέπει να καταβάλλεται) κατά τη σύσταση της εταιρείας (άρθρο 20 §1), αμέσως μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας ίδρυσης και το άνοιγμα του σχετικού τραπεζικού λογαριασμού (άρθρο 20 §3-ανωτέρω υπό 3).

Η μη καταβολή του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου δεν επηρεάζει πλέον το κύρος της εταιρείας, καθιστά όμως εφικτή την υποβολή αίτησης για τη λύση της στο αρμόδιο δικαστήριο από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον. Η λύση της ανώνυμης εταιρείας θα διαταχθεί στην περίπτωση που το (αρχικό) μετοχικό κεφάλαιο εξακολουθεί να μην έχει καταβληθεί κατά τον χρόνο υποβολής της σχετικής αίτησης (άρθρο 165 §1). Σε κάθε περίπτωση, η καθυστέρηση της καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου επιφέρει σοβαρές συνέπειες (βλ. κατωτέρω υπό 7).

Σε περίπτωση αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας το όργανό της που λαμβάνει τη σχετική απόφαση (:ΓΣ ή ΔΣ) αποφασίζει την προθεσμία καταβολής του ποσού της. Η προθεσμία αυτή δεν μπορεί να είναι μικρότερη των δεκατεσσάρων (14) ημερών, ούτε μεγαλύτερη των τεσσάρων (4) μηνών από την ημέρα που καταχωρίσθηκε η απόφαση αυτή στο Γ.Ε.ΜΗ (άρθρο 20 §2).

Η καταβολή σε μετρητά του αρχικού κεφαλαίου, των τυχόν αυξήσεων του, καθώς και οι καταθέσεις μετόχων με προορισμό τη μελλοντική αύξηση του κεφαλαίου, θα πρέπει, όπως και ανωτέρω αναφέρθηκε (υπό 3), να διενεργούνται υποχρεωτικά με κατάθεση σε ειδικό τραπεζικό λογαριασμό της εταιρείας. Αντί κατάθεσης σε τραπεζικό λογαριασμό της εταιρείας, το ποσό του κεφαλαίου ή της αύξησης μπορεί (με εξαίρεση τις εισηγμένες εταιρείες) να χρησιμοποιηθεί ποσό που δαπανήθηκε στο πλαίσιο των εταιρικών σκοπών (εφόσον υπάρχει σχετική καταστατική πρόβλεψη ή πρόβλεψη στην απόφαση της αύξησης (άρθρο 20 §3).

5. Η καταβολή ποσού αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου με συμψηφισμό χρέους της εταιρείας

Για πρώτη φορά με τον πρόσφατο νόμο η καταβολή ποσού αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου είναι δυνατό να λάβει χώρα και με συμψηφισμό ισόποσου χρέους της εταιρείας (άρθρο 20 §4). Υπάρχει όμως μια διπλή προϋπόθεση για το συγκεκριμένο συμψηφισμό:

(α) να υφίσταται σχετική πρόβλεψη στην απόφαση της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου καθώς ρητά απαγορεύεται ο μονομερής συμψηφισμός και

(β) ο συμψηφισμός να συνοδεύεται από βεβαίωση ορκωτού ελεγκτή λογιστή ή ελεγκτικής εταιρείας ότι το χρέος αυτό είναι, όπως προκύπτει από τα βιβλία της εταιρείας, υπαρκτό, ληξιπρόθεσμο και δεν εξαρτάται από αίρεση-σε περίπτωση όμως, ειδικά, μη ληξιπρόθεσμου χρέους θα πρέπει να αποτιμάται η παρούσα αξία του (σύμφωνα με το άρθρο 17).

Σημαντικό πάντως να τονισθεί πως οι συγκεκριμένες προϋποθέσεις δεν εφαρμόζονται όταν γίνεται κεφαλαιοποίηση απαιτήσεων στο πλαίσιο σχεδίου εξυγίανσης ή αναδιοργάνωσης κατά τις διατάξεις του Πτωχευτικού Κώδικα.

Σε κάθε περίπτωση: η καταβολή μέσω συμψηφισμού και ο αριθμός των μετοχών που αναλαμβάνονται και στις οποίες αντιστοιχεί ο συμψηφισμός υποβάλλονται σε δημοσιότητα στο ΓΕΜΗ.

6. Η πιστοποίηση της καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου

Με το προϋφιστάμενο δίκαιο (του ν. 2190/1920) η πιστοποίηση της καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου γινόταν από το Διοικητικό Συμβούλιο και η εξακρίβωση της καταβολής εναπόκειτο στην εποπτεία του αρμόδιου υπουργού-ουσιαστικά στον έλεγχο της αρμόδιας αρχής. Ο συγκεκριμένος έλεγχος είχε σκοπό να επιβεβαιώσει την πραγματική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου αλλά και να ελέγξει αν το Διοικητικό Συμβούλιο εκτέλεσε ορθά την υποχρέωσή του για τη σχετική πιστοποίηση.

Με τον πρόσφατο νόμο δεν προβλέπεται πλέον διοικητικός έλεγχος της καταβολής.

Η εμπρόθεσμη (ή μη) καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου (αρχικού ή ύστερα από αύξηση) πρέπει να πιστοποιείται. Πιστοποίηση καταβολής δεν απαιτείται, αν η αύξηση κεφαλαίου δεν γίνεται με νέες εισφορές (άρθρο 20 §5).

Η πιστοποίηση πρέπει να λάβει χώρα μέσα στο πρώτο δίμηνο από τη σύσταση της εταιρείας και μέσα σε ένα (1) μήνα από τη λήξη της προθεσμίας καταβολής του ποσού της αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου. Για την πλειονότητα των ανωνύμων εταιρειών (πολύ μικρές και μικρές-μη εισηγμένες) η πιστοποίηση μπορεί να γίνει από το ίδιο το διοικητικό συμβούλιο, που συνέρχεται σε συνεδρίαση μέσα στις παραπάνω προθεσμίες, με θέμα ημερήσιας διάταξης την πιστοποίηση της καταβολής ή μη του κεφαλαίου. Στις μεγάλες και πολύ μεγάλες ανώνυμες εταιρείες η πιστοποίηση γίνεται με έκθεση ορκωτού ελεγκτή λογιστή ή ελεγκτικής εταιρείας, με μέριμνα του διοικητικού συμβουλίου-μέσα στις παραπάνω προθεσμίες. Όσον αφορά ειδικά την πιστοποίηση της καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται από ορκωτό ελεγκτή λογιστή, ελεγκτική εταιρεία ή το διοικητικό συμβούλιο (άρθρο 20 §6).

Η έκθεση του ορκωτού ελεγκτή λογιστή ή της ελεγκτικής εταιρείας ή το πρακτικό του διοικητικού συμβουλίου πρέπει να αναφέρουν και τις ειδικές περιστάσεις καταβολής του δευτέρου εδαφίου της παραγράφου 3 ή ότι η καταβολή έγινε με συμψηφισμό, σύμφωνα με την παράγραφο 4. Επί εισφορών σε χρήμα που καταβάλλονται στον ειδικό τραπεζικό λογαριασμό της παραγράφου 3, τόσο η έκθεση του ορκωτού ελεγκτή λογιστή ή της ελεγκτικής εταιρείας όσο και το πρακτικό του διοικητικού συμβουλίου πρέπει να στηρίζονται σε απόσπασμα κίνησης του λογαριασμού αυτού, χορηγούμενο από το πιστωτικό ίδρυμα. Το απόσπασμα αυτό θα πρέπει να επισυνάπτεται στην παραπάνω έκθεση ή το πρακτικό του Διοικητικού Συμβουλίου.

Επομένως: δεν αρκούν ένα ή περισσότερα καταθετήρια στον τραπεζικό λογαριασμό της εταιρείας. Από το απόσπασμα του τραπεζικού λογαριασμού θα προκύπτουν και τυχόν αναλήψεις. «Έξυπνες» πρακτικές του παρελθόντος (διαδοχικές μικρές καταθέσεις και μικρές αναλήψεις με σκοπό τη συμπλήρωση του συνολικού κεφαλαίου: εικονικές δηλ. καταβολές) αποτελούν, απλά, παρελθόν.

Η έκθεση του ορκωτού ελεγκτή λογιστή ή της ελεγκτικής εταιρείας καθώς και το πρακτικό του Διοικητικού Συμβουλίου για την πιστοποίηση της καταβολής υποβάλλονται σε δημοσιότητα (άρθρο 20 §7).

Στην περίπτωση σύστασης ανώνυμης εταιρείας ή αύξησης κεφαλαίου με εισφορά σε είδος, η πιστοποίηση καταβολής μπορεί να γίνει από το ίδιο το διοικητικό συμβούλιο ανεξαρτήτως του μεγέθους της ανώνυμης εταιρείας αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία μεταβίβασης (άρθρο 20 §8).

Σε κάθε περίπτωση: Ο ορκωτός ελεγκτής λογιστής ή η ελεγκτική εταιρεία που πιστοποιούν την καταβολή του κεφαλαίου, δεν μπορεί να διενεργούν και τον τακτικό έλεγχο της εταιρείας. Επίσης ο ορκωτός ελεγκτής λογιστής δεν μπορεί να ανήκει σε ελεγκτική εταιρεία που διενεργεί τον συγκεκριμένο έλεγχο (άρθρο 20 §10).

7. Ποιο το «επιτίμιο» της μη εμπρόθεσμης καταβολής του αναληφθέντος (αρχικού ή από αύξηση) μετοχικού κεφαλαίου;

Το ενδεχόμενο της μη εμπρόθεσμης καταβολής του ποσού του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου ή της αύξησης του από εκείνον που ανέλαβε την καταβολή του, επιφέρει (αυστηρές) κυρώσεις για τον υπόχρεο και αναγκαίες εξελίξεις για την εταιρεία (άρθρα 20 §9 και 21 §§5 & 6). Σε μια τέτοια περίπτωση, το διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας τάσσει προθεσμία ενός (1) μηνός στον υπόχρεο για την εξόφληση των οφειλομένων. Ταυτόχρονα όμως οφείλει να τον προειδοποιήσει για τις συνέπειες της άπρακτης παρέλευσης της προθεσμίας αυτής.

Ποιες είναι αυτές οι συνέπειες; Σε ενδεχόμενη άπρακτη παρέλευση της ταχθείσας προθεσμίας, η εταιρεία ακυρώνει τις (μη ολοσχερώς εξοφληθείσες) μετοχές και παρακρατεί υπέρ αυτής τυχόν από μέρους του προκαταβληθέντα (περιλαμβανομένων δόσεων ή, ενδεχόμενης, διαφοράς υπέρ το άρτιο). Ταυτόχρονα όμως η εταιρεία θα προβεί στην έκδοση νέων μετοχών, ίσων κατ’ αριθμό με τις ακυρωθείσες, τις οποίες αρχικά θα προσφέρει στους λοιπούς μετόχους (:δικαίωμα προτίμησης). Σε περίπτωση μη εκδήλωσης ενδιαφέροντος από μέρους των παλαιών μετόχων, προβαίνει στην ελεύθερη διάθεσή τους.

Αν συμβεί να είναι δεσμευμένες οι ακυρωθείσες μετοχές καθώς και αν η διάθεση των, σε αντικατάστασή τους, εκδοθεισών νέων αποβεί συνολικά ή κατά ένα μέρος άκαρπη, η εταιρεία υποχρεούται να προβεί σε μείωση του κεφαλαίου (στην πρώτη επόμενη γενική συνέλευση) κατά το ποσό της ονομαστικής αξίας των μη εκποιηθεισών μετοχών.

Είναι σημαντικό να τονισθεί πως το τμήμα της ονομαστικής αξίας των μετοχών που δεν καταβλήθηκε μέσα στις υφιστάμενες προθεσμίες επιβαρύνει, σε κάθε περίπτωση, τον υπόχρεο μέτοχο με το νόμιμο επιτόκιο έως την ακύρωση των μετοχών. Περαιτέρω ποινικές ρήτρες ή άλλες αξιώσεις της εταιρείας σε βάρος του υπόχρεου είναι δυνατό να προβλεφθούν στο καταστατικό της εταιρείας ή στην απόφαση για αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου.

8. Εν κατακλείδι

Η κεφαλαιακή επάρκεια ήταν διαχρονικά αναγκαία. Μεταξύ άλλων για το νοικοκυριό της Jenny Marx αλλά και για τις επιχειρήσεις τις εποχής της και του σήμερα.

Η ύπαρξη του αναγκαίου μετοχικού κεφαλαίου στις ανώνυμες εταιρείες καθίσταται αναγκαία για την επίτευξη του εταιρικού σκοπού. Μεθοδεύσεις του παρελθόντος που σκοπό είχαν την εικονική καταβολή του δεν έχουν θέση ούτε στον πρόσφατο νόμο ούτε και στη σύγχρονη πραγματικότητα.

Το σημαντικότερο: Η κεφαλαιακή επάρκεια των επιχειρήσεων αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την (πολυπόθητη) ανάπτυξη εκείνων και της χώρας.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, την 1η Σεπτεμβρίου 2019.

1 Σεπτεμβρίου, 2019
Κατάργηση συνευθύνης αναθέτοντος, εργολάβου υπεργολάβου έναντι εργαζομένων

Η κατάργηση της αλληλέγγυας και εις ολόκληρον ευθύνης του αναθέτοντος, εργολάβου και υπεργολάβου έναντι των εργαζομένων: Το πρόβλημα με τη συλλογική ευθύνη κι ενοχή

1. Προοίμιο

1.1. Για τη συλλογική ευθύνη και ενοχή

«Δε γνωρίζω πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο όρος «συλλογική ευθύνη», είμαι πάντως δικαιολογημένα βέβαιη ότι όχι μόνον αυτός αλλά και τα προβλήματα που υπονοεί, οφείλουν τη σηµασία και το γενικότερο ενδιαφέρον τους στα πολιτικά αδιέξοδα, σε αντιδιαστολή προς τα νομικά ή τα ηθικά. Οι νομικοί και οι ηθικοί κανόνες έχουν από κοινού ένα πολύ σημαντικό στοιχείο – αναφέρονται πάντοτε στο πρόσωπο και σε ό,τι αυτό το πρόσωπο έχει κάνει· εάν το πρόσωπο τυγχάνει να εμπλέκεται σε ένα κοινό εγχείρημα, όπως στην περίπτωση του οργανωμένου εγκλήματος, εκείνο που πρόκειται να κριθεί εξακολουθεί να είναι το ίδιο το πρόσωπο, ο βαθμός συμμετοχής του, ο συγκεκριμένος ρόλος του, και ούτω καθεξής, και όχι η ομάδα. Η ιδιότητα του ως μέλος παίζει ρόλο μόνο στο βαθμό που καθιστά περισσότερο πιθανή τη διάπραξη εγκλήματος από τον ίδιο· κι αυτό κατ’ αρχήν δε διαφέρει από το να έχει κακή φήμη ή βεβαρημένο ποινικό μητρώο. Είτε ο κατηγορούμενος υπήρξε μέλος της Μαφίας είτε μέλος των SS ή κάποιας άλλης εγκληματικής ή πολιτικής οργάνωσης, διαβεβαιώνοντάς μας ότι ήταν απλώς ένα γρανάζι που δρούσε μόνο κάτω από τις διαταγές των ανωτέρων του και έκανε ό,τι θα είχε κάνει εξίσου καλά οποιοσδήποτε άλλος, τη στιγμή που εμφανίζεται σ’ ένα δικαστήριο, εμφανίζεται ως πρόσωπο και κρίνεται σύμφωνα με ό,τι ο ίδιος έκανε. Είναι τέτοιο το μεγαλείο των δικαστικών διαδικασιών, ώστε ακόμη κι ένα γρανάζι μπορεί να γίνει και πάλι πρόσωπο»

Αυτά, μεταξύ άλλων, έγγραφε η Γερμανοαμερικανίδα, εβραϊκής καταγωγής, Johanna “Hannah” Arendt, από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα, στο έργο της για την Συλλογική Ευθύνη (:απόσπασμα από το έργο της “Collective Responsibility”, Schocken Books, Νέα Υόρκη, 2003-μτφρ. Δημ. Καψάλη)

1.2. Για τη συλλογική ευθύνη και ενοχή του αναθέτοντος, εργολάβου και υπεργολάβου

Αντίθετα με όσα (μάλλον αυτονόητα) η Hannah Arendt, η λογική αλλά και το δίκαιο υποστήριζαν, με το προϋφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο (άρθρο 9 ν. 4554/2018) θεσπίστηκε η έννοια την εις ολόκληρον συλλογική ευθύνη και ενοχή περισσοτέρων φυσικών και νομικών προσώπων (αναθέτοντος, εργολάβου, υπεργολάβου)-ανεξάρτητα από την, εν τοις πράγμασιν, εμπλοκή ενός εκάστου. Το αντικείμενο: οι υποχρεώσεις που απορρέουν από (ενδεχόμενη) παραβίαση δικαιωμάτων εργαζομένων σε εργολάβους και υπεργολάβους.

Πόσο δίκαιο άραγε;

2. Η ανάγκη(;) της καθιέρωσης της κοινής και αλληλέγγυας ευθύνης του αναθέτοντος, εργολάβου και υπεργολάβου-η αιτιολογική έκθεση.

Κατά το παρελθόν έτος διαπιστώθηκε λοιπόν από την εκτελεστική εξουσία η ανάγκη της καθιέρωσης της κοινής και αλληλέγγυας και εις ολόκληρον ευθύνης του αναθέτοντος, του εργολάβου και του υπεργολάβου ως μέσο για την αντιμετώπιση της αδήλωτης και ανασφάλιστης εργασίας. Η βάση των σκέψεων του νομοθέτη για τη δημιουργία του αναγκαίου νομοθετικού πλαισίου για τη διαχείριση του συγκεκριμένου θέματος, καταγράφεται στη σχετική αιτιολογική έκθεση του ν. 4554/2018:

2.1. Γενικές αναφορές

Η σχετική αιτιολογική έκθεση ανέφερε, μεταξύ άλλων, για το συγκεκριμένο ζήτημα:
«1. Από τις παρεμβάσεις που έγιναν στην ελληνική αγορά εργασίας κατά την εφαρμογή του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, ενισχύθηκε η αδήλωτη ή υποδηλωμένη εργασία. …Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις εισάγουν μια νέα αρχιτεκτονική στα πρόστιμα που επιβάλλονται από το ΣΕΠΕ στους εργοδότες που απασχολούν αδήλωτους εργαζόμενους, δίδοντας κίνητρα για την κανονικοποίηση της αγοράς εργασίας και αποβλέποντας στην προστασία των εργαζομένων και τη δημιουργία νέων θέσεων ασφαλισμένης εργασίας».

Ειδικά δε όσον αφορά το θέμα της αδήλωτης εργασίας σε εργαζόμενους που απασχολούνται σε επιχειρήσεις (:εργολάβους) που αναλαμβάνουν την εκτέλεση έργων για λογαριασμό πελατών τους, η αιτιολογική έκθεση ανέφερε:

«2. Πολύ συχνό πλέον φαινόμενο αποτελεί η ανάθεση εκτέλεσης επιμέρους εργασιών μιας επιχείρησης σε εξωτερικό συνεργάτη (εργολάβο), δηλαδή σε μια άλλη επιχείρηση που συνήθως εξειδικεύεται σε έναν ή περισσότερους τομείς. Οι εργασίες αυτές εκτελούνται από εργαζομένους, που έχουν εργοδότη τον εργολάβο και όχι τον επιχειρηματία που ανέθεσε σε αυτόν την εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου με την καταβολή αντιτίμου, γεγονός που πολλές φορές έχει δυσμενείς επιπτώσεις στα δικαιώματα των εργαζομένων…»

Επομένως: Οι (γενικές) προθέσεις περισσότερο από αγαθές!

2.2. Ειδικά ως προς τις ρυθμίσεις του άρθρου 9

Η αιτιολογική έκθεση ανέφερε, μεταξύ άλλων, σχετικά με την επίμαχη διάταξη:

«…Πολλές επιχειρήσεις τείνουν ολοένα και συχνότερα να αναθέτουν επιμέρους εξειδικευμένες ή εντατικές εργασίες σε εργολάβους, με κύριο σκοπό τη μείωση του παραγωγικού κόστους.

….Η εκτεταμένη εφαρμογή της μορφής αυτής απασχόλησης δημιουργεί ρευστά όρια μεταξύ νόμιμων και παράνομων πρακτικών, αυξάνει την αδήλωτη και υποδηλωμένη εργασία και συντελεί, εν γένει, στην παραβίαση των δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις εισάγεται για πρώτη φορά στο ελληνικό δίκαιο ένα ολοκληρωμένο σύστημα κανόνων που ρυθμίζει την ευθύνη αναθέτοντα, εργολάβου και υπεργολάβου έναντι των εργαζομένων των τελευταίων κατά την εκτέλεση ενός ανατεθειμένου έργου. Η εισαγόμενη αλληλέγγυα και εις ολόκληρον ευθύνη εργοδότη και εργολάβου καταλαμβάνει όλα τα πεδία των δικαιωμάτων των εργαζομένων…»

3. Η καθιέρωση της κοινής και αλληλέγγυας ευθύνης του αναθέτοντος, εργολάβου και υπεργολάβου και τα σχετικά προβλήματα από τη θέσπισή της.

Στη βάση λοιπόν των ανωτέρω, υπό 2, σκέψεων της εκτελεστικής εξουσίας, θεσπίστηκε η διάταξη του άρθρου 9 ν. 4554/2018 και, δι’ αυτής, η αλληλέγγυα και εις ολόκληρον ευθύνη του εργοδότη (:αναθέτοντος), του εργολάβου και του τυχόν υπεργολάβου έναντι των εργαζομένων. Κάθε μία από τις θεμελιωτικές της σχετικής ευθύνης επιμέρους ρυθμίσεις της συγκεκριμένης διάταξης, λειτουργούσε επιβαρυντικά για τους αναθέτοντες (φυσικά πρόσωπα & επιχειρήσεις) και, επιπρόσθετα, δημιουργούσε σοβαρά (δυσεπίλυτα κατά κανόνα) προβλήματα στην εφαρμογή της. Συγκεκριμένα:

3.1. Σχετικά με την εις ολόκληρον ευθύνη του εργοδότη και του εργολάβου.

(α) Η διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 9 ανέφερε:

«Κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που αναθέτει, στο πλαίσιο της επιχειρηματικής του δραστηριότητας, την εκτέλεση έργου ή τμήματος έργου (αναθέτων) σε άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο (εργολάβο) ευθύνεται εις ολόκληρον και αλληλεγγύως με τον εργολάβο έναντι των εργαζομένων του τελευταίου για την καταβολή των οφειλόμενων αποδοχών, ασφαλιστικών εισφορών, καθώς και των τυχόν οφειλόμενων αποζημιώσεων απόλυσης.

Η ανωτέρω ευθύνη περιορίζεται στα δικαιώματα των εργαζομένων που απορρέουν από τη συμβατική σχέση μεταξύ του αναθέτοντα και του εργολάβου για το συγκεκριμένο έργο ή τμήμα έργου.

Σε περίπτωση ανάθεσης της εκτέλεσης του έργου ή τμήματος του έργου από τον εργολάβο σε υπεργολάβο, η εις ολόκληρον και αλληλέγγυα ευθύνη αφορά τον αναθέτοντα, τον εργολάβο και τον υπεργολάβο, υπό την επιφύλαξη του προηγούμενου εδαφίου».

(β) Το πρόβλημα

Η συγκεκριμένη ρύθμιση κατελάμβανε κάθε μικρότερη, μεγαλύτερη ή τεράστια σε μέγεθος επιχείρηση. Κατελάμβανε επίσης και κάθε φυσικό πρόσωπο-αναθέτοντα εργοδότη. Κι όλοι αυτοί υποχρεούντο, ανεξάρτητα από την ευθύνη ενός εκάστου, «για την καταβολή των οφειλόμενων αποδοχών, ασφαλιστικών εισφορών, καθώς και των τυχόν οφειλόμενων αποζημιώσεων απόλυσης» των εργαζομένων που τυχόν απασχολήθηκαν σε έργο που είχαν αναθέσει σε κάποιον εργολάβο. Η υποχρέωση αυτή υπήρχε ανεξάρτητα από την εξόφληση των υποχρεώσεών τους προς τον συγκεκριμένο εργολάβο.

3.2. Σχετικά με τη σύναψη σύμβασης έργου μεταξύ εργοδότη και εργολάβου ή/και εργολάβου και υπεργολάβου

(α) Η διάταξη της παρ. 3 ανέφερε:

«Στη σύμβαση ανάθεσης έργου ή τμήματος του έργου περιλαμβάνεται ειδικός όρος για την υποχρέωση τήρησης από τον εργολάβο των διατάξεων της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας, της νομοθεσίας για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, καθώς και της νομοθεσίας για την πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου.

Ο ίδιος ειδικός όρος περιλαμβάνεται και στη σύμβαση που συνάπτει ο εργολάβος με τον υπεργολάβο».

(β) Το πρόβλημα

Για τις συμβάσεις, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (λ.χ. μεταβιβάσεις ακινήτων) δεν απαιτείται έγγραφος τύπος. Η συγκεκριμένη διάταξη επέβαλε τη σύνταξη, τη σύναψη και συγκεκριμένο περιεχόμενο στη σύμβαση έργου. Προφανώς και η επιβάρυνση (χρονική και οικονομική του αναθέτοντος και του εργολάβου) δεν υπήρξαν σημαντικοί παράμετροι για το νομοθέτη.

3.3. Σχετικά με την γραφειοκρατία που επιβαλλόταν να υπάρχει

(α) Οι διατάξεις των παρ. 2, 4 & 6 ανέφεραν:

«2. Εργολάβος που αναθέτει την εκτέλεση του έργου ή τμήματος του έργου σε υπεργολάβο, ο οποίος θα απασχολήσει προσωπικό για την εκτέλεσή του, υποχρεούται άμεσα να ενημερώνει εγγράφως τον αναθέτοντα»

«4. Ο εργολάβος υποχρεούται να αποστέλλει κάθε μήνα στον αναθέτοντα αποδείξεις καταβολής των αποδοχών και των τυχόν οφειλόμενων αποζημιώσεων απόλυσης και βεβαιώσεις καταβολής των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων του, καθώς και των εργαζομένων του υπεργολάβου σε περίπτωση υπεργολαβίας.

Την υποχρέωση του προηγούμενου εδαφίου έχει και ο υπεργολάβος έναντι του εργολάβου».

«6. α) Ο εργολάβος ή και ο υπεργολάβος υποχρεούνται να αναγράφουν τα στοιχεία του αναθέτοντα ή του εργολάβου, αντίστοιχα, στον πίνακα προσωπικού που υποβάλλουν στο Σ.ΕΠ.Ε., για κάθε εργαζόμενο που απασχολούν εκτός της έδρας της επιχείρησής τους. Ο εργολάβος ή και ο υπεργολάβος, που απασχολούν εργαζόμενους σε δύο ή περισσότερα έργα, υποχρεούνται να αναγράφουν στον πίνακα προσωπικού το ωράριο απασχόλησης των εργαζομένων σε κάθε έργο χωριστά, καθώς και τα στοιχεία καθενός αναθέτοντα ή εργολάβου, αντίστοιχα.

β) Ο εργολάβος ή και ο υπεργολάβος υποχρεούνται να εφοδιάζουν τους εργαζομένους με αντίγραφο ή απόσπασμα του πίνακα προσωπικού, όταν εργάζονται εκτός της έδρας της επιχείρησής τους.

γ) Όταν οι εργαζόμενοι του εργολάβου ή και του υπεργολάβου εργάζονται στις εγκαταστάσεις του αναθέτοντα, ο τελευταίος αναρτά στο χώρο εργασίας αντίγραφο του πίνακα προσωπικού της περίπτωσης β

Σε περίπτωση παράβασης των υποχρεώσεων της παρούσας παραγράφου, επιβάλλονται οι κυρώσεις που προβλέπονται στις διατάξεις του ν. 3996/2011 (Α’ 170)».

(β) Το πρόβλημα

Στην περίπτωση που τα εμπλεκόμενα πρόσωπα (αναθέτοντες-εργοδότες, εργολάβοι και υπεργολάβοι) απεφάσιζαν να ευθυγραμμισθούν, ως όφειλαν, με τις ανωτέρω υποχρεώσεις τους, θα όφειλαν να έχουν (κι αν δεν έχουν να δημιουργήσουν) μια αυτοτελή υπηρεσία για την εκπλήρωση των δικών τους υποχρεώσεων, για τη σχετική ενημέρωση των αντισυμβαλλομένων τους αλλά και για την παρακολούθηση της εκπλήρωσης (ή μη) των υποχρεώσεων των τελευταίων (των αντισυμβαλλομένων τους): Το κόστος δυσθεώρητα υψηλό και η αποτελεσματικότητα ελεγκτέα. Κι ας μην ξεχνάμε: αναθέτων, εργολάβος ή υπεργολάβος θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε ελάχιστου μεγέθους επιχείρηση ή/και φυσικό πρόσωπο.

3.5. Σχετικά με το δικαίωμα αναγωγής

(α) Η διάταξη της παρ. 5 ανέφερε:

«Ο αναθέτων διατηρεί το δικαίωμα αναγωγής, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, ιδίως εάν επέδειξε τη δέουσα επιμέλεια ως προς την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του εργολάβου και του τυχόν υπεργολάβου προς τους εργαζομένους τους. Δέουσα επιμέλεια θεωρείται ότι υπάρχει, ιδίως όταν ο αναθέτων σωρευτικά:

α) αξιώνει από τον εργολάβο, σύμφωνα με την παράγραφο 4, την αποστολή των μηνιαίων αποδείξεων καταβολής των αποδοχών και των τυχόν οφειλόμενων αποζημιώσεων απόλυσης, καθώς και των μηνιαίων βεβαιώσεων καταβολής των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων του εργολάβου και του τυχόν υπεργολάβου,

β) αποστέλλει εξώδικη δήλωση στον εργολάβο και τον τυχόν υπεργολάβο αμέσως μετά τη διαπίστωση της παράβασης των υποχρεώσεών τους έναντι των εργαζομένων τους ή της μη τήρησης της υποχρέωσης της περίπτωσης α’, καλώντας τους να συμμορφωθούν εντός δεκαπέντε (15) ημερών, και

γ) καταγγέλλει τη σύμβαση με τον εργολάβο αμέσως μετά την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας των δεκαπέντε (15) ημερών από την κοινοποίηση της εξώδικης δήλωσης της περίπτωσης β

Δικαίωμα αναγωγής, υπό τους ίδιους όρους, έχει και ο εργολάβος έναντι του υπεργολάβου».

(β) Το πρόβλημα

Αν υποθέσουμε, προς στιγμή, ότι έφθασε η ώρα που θα κάνουμε service στο (προσωπικό-άνευ, ενδεχομένως, αξίας) αυτοκίνητό μας. Το πηγαίνουμε στο συνεργείο και λέμε στο μάστορα να κάνει ότι πρέπει (:προφορική σύμβαση έργου/ανάθεση). Η εργασία αποδεικνύεται λίγο μεγαλύτερη απ’ ότι υπολογίζαμε και διαρκεί μια ολόκληρη μέρα. Ο μάστορας όμως δεν πληρώνει τον μηχανικό που χρησιμοποίησε για τη συγκεκριμένη δουλειά ούτε και τον εμφανίζει ως εργαζόμενο τη συγκεκριμένη ημέρα. Ο μηχανικός (με βάση την διάταξη του άρθρου 9) εδικαιούτο να στραφεί και σε βάρος μας κι εμείς πιθανότατα θα αναγκαζόμασταν να του δώσουμε το μεροκάματο και τις σχετικές ασφαλιστικές εισφορές-παρά το γεγονός ότι είχαμε εξοφλήσει κανονικά το service: θα δικαιούμασταν να στραφούμε κατά του μάστορα αναζητώντας ότι είχαμε καταβάλει στην περίπτωση που θα είχαμε εκπληρώσει τις (ανωτέρω, υπό α) υποχρεώσεις μας. Διαφορετικά: ατυχήσαμε…

7. Η αναδρομικότητα της κατάργησης της επίμαχης διάταξης

Με βάση τη διάταξη του άρθρου 117 παρ. 1 ν. 4623/2119 (ΦΕΚ τ. Α 134/9.8.2019) προβλέπεται πως «το άρθρο 9 του ν. 4554/2018 καταργείται αφότου ίσχυσε».

Ως προς το θέμα της αναδρομικότητας της κατάργησης της συγκεκριμένης διάταξης, δεν υπάρχει οποιοδήποτε πρόβλημα αντισυνταγματικότητας, παρ’ ότι κι εδώ ετέθη (όπως ετέθη και αναφορικά με την αναδρομική κατάργηση του «βασίμου λόγου»). Τόσο η θεωρία όσο και η νομολογία (και σε επίπεδο ανωτάτων ακυρωτικών δικαστηρίων-ΑΠ & ΣτΕ) ταυτίζονται όσον αφορά τη δυνατότητα θέσπισης αναδρομικού νόμου-εφόσον βέβαια δεν θίγονται συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα. Κι εδώ δεν θίγονται. (Εκ περισσού βέβαια να σημειωθεί πως θα ετίθετο θέμα αντισυνταγματικότητας εφόσον προσεδίδετο αναδρομική ισχύς σε φορολογικό, ποινικό ή ψευδοερμηνευτικό νόμο).

8. Εν κατακλείδι

Είναι βέβαιο πως ο νομοθέτης κατά την ψήφιση του άρθρου 9 ν. 4554/2018 είχε, ενδεχομένως, στο μυαλό του την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων από εκείνους που (κατά το γνωστό αντάρτικο τραγούδι) ως «μαύρα κοράκια με νύχια γαμψά πέσανε πάνω στην εργατιά».

Διέλαθε όμως της προσοχής του πως οι διατάξεις αυτές καταλάμβαναν όχι μόνον εκείνους (τους ελάχιστους) που σκοπό τους είχαν την μεγιστοποίηση του κέρδους μέσα από την φαλκίδευση των δικαιωμάτων των εργαζομένων τους αλλά και, γενικά, όλους όσοι ανέθεταν κάποιο έργο: ακόμα και τη καλοκάγαθη και συμπαθητική κ. Ευλαλία τη γειτόνισσα-συνταξιούχο που ανέθετε σε κάποιον ελαιοχρωματιστή να της βάψει το μοναδικό της δωμάτιο (αντί 50€ «μαζί με τα χρώματα») κι εκείνος δεν πλήρωνε το βοηθό που χρησιμοποίησε για το δίωρο που διάρκεσε το βάψιμο.

Θα σκεφτόταν άραγε κανένας σοβαρά να εξηγήσει στην κ. Ευλαλία τις υποχρεώσεις της από τη παραπάνω διάταξη;

Και τι θα συνέβαινε άραγε αν το ΣΕΠΕ κάνοντας έλεγχο στο δωμάτιο της κ. Ευλαλίας δεν εντόπιζε τον πίνακα προσωπικού του ελαιοχρωματιστή-τον οποίο όφειλε η καϋμένη να αναρτήσει με βάση τη διάταξη του άρθρου 9 § 6γ ν. 4554/2018;

Προφανώς οι κυρώσεις θα ήταν, κατά την ίδια διάταξη, αυτές του ν. 3996/2011.

Σας προλαβαίνω: όχι ο δια πυράς θάνατος ούτε ο ανασκολοπισμός της κ. Ευλαλίας! Μόνον(;) διοικητικές κυρώσεις (:πρόστιμο 300€ έως 50.000€-άρθρο 24) βεβαίως όμως και ποινικές (:φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών ή/και χρηματική ποινή τουλάχιστον 900€-άρθρο 28).

Το παράδειγμα της κ. Ευλαλίας μοιάζει φαιδρό, όμως δεν είναι: αυτά προέβλεπε η διάταξη του άρθρου 9 ν. 4554/2018 για όλους ανεξαιρέτως-τους πονηρούς αλλά και τους τιμίους, τις μεγαλύτερες ελληνικές βιομηχανίες, το ψιλικατζίδικο της γειτονιάς αλλά και την, προαναφερθείσα, καλοκάγαθη και συμπαθητική, κ. Ευλαλία.

Η επίμαχη διάταξη καταργήθηκε με το άρθρο 117 §1 ν. 4623/9.8.2019.

Ευτυχώς.-

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 25 Αυγούστου 2019.

25 Αυγούστου, 2019