Κατηγορία: Άρθρα

Το καταστατικό της Ανώνυμης Εταιρείας…

Το καταστατικό της Ανώνυμης Εταιρείας…

(…η έκταση, το περιεχόμενο, οι ευχέρειες του νέου νόμου καθώς και η υποχρεωτική προσαρμογή του)

Ι. Εισαγωγικά

Το καταστατικό της Ανώνυμης Εταιρείας είναι γνωστό(;) πως αποτελεί το σημαντικότερο έγγραφό της. Στο καταστατικό καταγράφονται (και ρυθμίζονται) πολύ σημαντικά, προσδιοριστικά, στοιχεία της ύπαρξης και της λειτουργίας της. Η επωνυμία, ο σκοπός, η διάρκεια, το κεφάλαιο, οι μετοχές, τα όργανα της εταιρείας, τα δικαιώματα των μετόχων, οι οικονομικές της καταστάσεις, η λύση κι η εκκαθάρισή της κλπ., είναι κάποια από αυτά.

Οι ιδρυτές της Ανώνυμης Εταιρείας προσέτρεχαν/προστρέχουν σε προδιατυπωμένα από τους συμβολαιογράφους κείμενα. Εκείνων, ανέκαθεν, προνόμιο η σύνταξή του. Κατά κανόνα, κανένας νομικός παραστάτης (δεν) εξέφραζε οποιαδήποτε άποψη. Μέχρις ότου οι όχι εξαιρετικές σχέσεις μεταξύ των μετόχων έβρισκαν αφορμή να αναδυθούν στην επιφάνεια.

Στη διαδρομή του χρόνου τα πράγματα όμως αρχίζουν να αλλάζουν: Οι επιχειρηματίες συχνά βρίσκονταν αντιμέτωποι με προβλήματα τα οποία διαπίστωναν ότι θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν είχαν κάνει σχετικές προβλέψεις στο καταστατικό τους. Περαιτέρω: Οι διοικούντες τις επιχειρήσεις αντιλαμβάνονται, προϊόντος του χρόνου, την αξία της συμβουλευτικής δικηγορίας. Έτσι όλο και περισσότεροι προστρέχουν στους νομικούς τους συμβούλους για τη σύνταξη (ή/και αναμόρφωση) του καταστατικού της εταιρείας τους. Κάποιοι μάλιστα επιτυχώς το διαχειρίζονται.

ΙΙ. Η έκταση του καταστατικού και των καταστατικών ρυθμίσεων

Η αμοιβή των συμβολαιογράφων συνδυάζεται πάντοτε (και) με την έκταση των συμβολαίων τους. Έχουμε, κατά τούτο, εθισθεί σε συμβολαιογραφικές πράξεις-καταστατικά των ανωνύμων εταιρειών τα οποία αποτελούν, εν πολλοίς, αντιγραφή του σχετικού νόμου.

Όμως ο πολύπαθος (προηγούμενος) ν. 2190/1920 δέχθηκε πολλές δεκάδες επεμβάσεις στην εκατονταετή ιστορία του.

Τι γινόταν κάθε φορά που άλλαζε ο νόμος;

Απαιτούνταν τροποποίηση του (κατ’ αντιγραφή του νόμου) καταστατικού και, βεβαίως, νέες αμοιβές για τους εμπλεκόμενους.

Συναντούμε ακόμα και σήμερα, δυστυχώς, καταστατικά που δεν έχουν οποιαδήποτε σχέση με όσα το παρόν θεσμικό πλαίσιο ορίζει. Με απολύτως παρωχημένες ρυθμίσεις.

Θα ανέμενε κανείς πως κάποια στιγμή τα καταστατικά θα αποκτούσαν περιορισμένη έκταση. Θα περιορίζονταν στα απολύτως αναγκαία και, κατά τα λοιπά, θα παρέπεμπαν στο νόμο (εξάλλου υπήρχε σχετική νομοθετική πρόβλεψη και στον μέχρι 31.12.2018 ισχύοντα ν. 2190/1920).

Αντίθετα: Τα καταστατικά έχουν, σχεδόν ανεξαίρετα, μεγάλη έκταση ακόμα κι όταν (πιεστικά κάποιες φορές) προτείναμε στους ιδρυτικούς μετόχους την short version: Το κείμενο εκείνο δηλ. που περιέχει μόνον τα ελάχιστα που ο νόμος απαιτεί χωρίς αντιγραφή του συνόλου των ρυθμίσεων του.

Η επιλογή των ιδρυτικών μετόχων ήταν, κατά βάση, η full version: Ένα κείμενο δηλ. που αντιγράφει τις ρυθμίσεις του νόμου και δεν «καταπιάνεται» μόνον με τα αναγκαία.

Οι αιτίες πολυποίκιλες: Βασικά, όμως, η ανάγκη να προστρέχουν στο καταστατικό για τα θέματα που τους ενδιέφεραν κι όχι (στο νόμο ή, έστω) στο νομικό τους σύμβουλο.

ΙΙΙ. Ο νέος νόμος (4548/2018) για τις ανώνυμες εταιρείες σχετικά με το καταστατικό: Συμβολαιογραφική πράξη vs ιδιωτικό έγγραφο.

Ο νέος νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες υιοθετεί φιλικές επιλογές για τις επιχειρήσεις σε διάφορα θέματα. Μία από τις περισσότερο ενδιαφέρουσες είναι η πρόβλεψη πως για την ίδρυση μιας ανώνυμης εταιρείας αρκεί ιδιωτικό έγγραφο και όχι συμβολαιογραφική πράξη.

Αρκεί να μην υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο νόμο και να μην εισφέρονται σ’ αυτήν περιουσιακά στοιχεία για την μεταβίβαση των οποίων απαιτείται συμβολαιογραφική πράξη (λ.χ. ακίνητα). Επίσης να υιοθετείται πρότυπο καταστατικό. Στις περιπτώσεις αυτές η ίδρυση της Ανώνυμης Εταιρείας ολοκληρώνεται σε Υπηρεσία Μιας Στάσης (ουσιαστικά το ΓΕΜΗ της έδρας της).

IV. Τα βασικά στοιχεία του καταστατικού

Η διάταξη του αρθρ. 5 § 1 ν. 4548/2018 προβλέπει τις ελάχιστες διατάξεις που πρέπει να περιέχει το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας.

Αυτές κατ’ ελάχιστον πρέπει να αναφέρονται: (α) στην επωνυμία και το σκοπό, (β) στην έδρα, (γ) στην διάρκεια, αν δεν είναι αόριστη, (δ) στο ύψος και τον τρόπο καταβολής του κεφαλαίου, (ε) στο είδος των μετοχών, στον αριθμό, στην ονομαστική αξία και στην έκδοσή τους, (στ) στον αριθμό μετοχών κάθε κατηγορίας, αν υπάρχουν περισσότερες κατηγορίες μετοχών, (ζ) στις προϋποθέσεις και διαδικασία μετατροπής ανωνύμων μετοχών σε ονομαστικές (η) στη σύγκληση, τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου, (θ) στη σύγκληση, τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες των Γενικών Συνελεύσεων, (ι) στους ελεγκτές, (ια) στα δικαιώματα των μετόχων, (ιβ) στις ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις και τη διάθεση των κερδών, (ιγ) στη λύση της εταιρείας και στην εκκαθάριση της περιουσίας της (ιδ) στο ύψος του καλυφθέντος κεφαλαίου που είναι καταβλητέο κατά τον χρόνο σύστασης.

Όμως: Το καταστατικό της εταιρείας δεν απαιτείται (αρθρ. 5 § 1 ν. 4548/2018) να περιέχει ούτε κι εκείνες από τις προαναφερθείσες διατάξεις που απλώς αποτελούν επανάληψη των διατάξεων του νόμου (εκτός κι αν εισάγονται επιτρεπτές παρεκκλίσεις από το περιεχόμενό του).

Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας θα μπορούσε να περιορίζεται στις ακόλουθες μόνον διατάξεις:

(α) στην επωνυμία και το σκοπό,

(β) στην έδρα,

(γ) στο ύψος και τον τρόπο καταβολής του κεφαλαίου,

(δ) στο είδος των μετοχών, στον αριθμό, στην ονομαστική αξία και στην έκδοσή τους,

(ε) στον αριθμό (ή ελάχιστο-μέγιστο αριθμό) μελών του Διοικητικού Συμβουλίου,

(στ) στο ύψος του μετοχικού κεφαλαίου που είναι καταβλητέο κατά τον χρόνο σύστασης.

Με άλλα λόγια: Όταν το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας περιέχει τις παραπάνω έξι (6) διατάξεις είναι ένα πλήρες καταστατικό. Είμαστε έτοιμοι όμως (δικηγόροι κι επιχειρηματίες) να περάσουμε σε ένα τόσο συνοπτικό καταστατικό, ακόμα κι όταν μιλάμε για μονοπρόσωπη ανώνυμη εταιρεία (όπου δεν υπάρχουν, από τη φύση της, αντικρουόμενα συμφέροντα);

V. Οι ευχέρειες που παρέχει ο νέος νόμος

Ο νέος νόμος παρέχει πολυποίκιλες ευχέρειες στις επιχειρήσεις για τη ρύθμιση κρίσιμων θεμάτων που αφορούν τη λειτουργία τους ως ανωνύμων εταιρειών.

Αξιοποιεί την τεχνολογία αλλά και σύγχρονα, διεθνή, εργαλεία του δικαίου των ανωνύμων εταιρειών.

Κάποια από αυτά:

Η σύνθεση της επωνυμίας των ανωνύμων εταιρειών και η διάρκειά τους.

Ο τρόπος κάλυψης του μετοχικού τους κεφαλαίου, οι εισφορές σε είδος, η δυνατότητα μερικής κάλυψης και καταβολής του, τα είδη της αύξησής του.

Η δυνατότητα μείωσης αλλά και απόσβεσης (!) του κεφαλαίου.

Τα είδη των τίτλων και επιμέρους θέματα και ευχέρειες που τους αφορούν (μετοχές, ομολογίες, warrants, εξαιρετικοί αλλά και κοινοί ιδρυτικοί τίτλοι). Ειδικότερα: τα είδη των μετοχών [κοινές και προνομιούχες (με πολλών ειδών αξιοποιήσιμα και λειτουργικά προνόμια), εξαγοράσιμες, δεσμευμένες (με επίσης ενδιαφέρουσες δυνητικές δεσμεύσεις-μεταξύ των οποίων το drag και tag along right), το δικαίωμα προαίρεσης.

Το δικαίωμα της μειοψηφίας να αιτηθεί την εξαγορά των μετοχών της από την πλειοψηφία, ή από την εταιρεία και της πλειοψηφίας να αιτηθεί την εξαγορά των μετοχών της μειοψηφίας.

Τη διαχείριση των θεμάτων της κτήσης ιδίων μετοχών. Θέματα που άπτονται της εκλογής, λειτουργίας, σύνθεσης (ακόμα και μονομελούς!) Διοικητικού Συμβουλίου. Τη διαχείριση θεμάτων συγκρούσεως συμφερόντων.

Τη διαχείριση θεμάτων αμοιβών μελών Διοικητικού Συμβουλίου και διευθυντικών στελεχών.

Θέματα που άπτονται της πρόσκλησης (ακόμα και με email!) και σύγκλησης της Γενικής Συνέλευσης, συνεδρίασής της (ακόμα και εξ αποστάσεως!), ψηφοφορίας (ακόμα και με ηλεκτρονική αλληλογραφία ή επιστολική ψήφο!), τη λήψη αποφάσεων χωρίς συνεδρίαση.

Τα δικαιώματα μειοψηφίας και η διαχείρισή τους.

Τη δυνατότητα ελέγχου.

Τις ενώσεις μετόχων. Τη διάθεση κερδών. Το ελάχιστο μέρισμα. Το προσωρινό μέρισμα. Τη λύση, εκκαθάριση και αναβίωση της εταιρείας.

Τα θέματα είναι ποικίλα. Οι δυνατότητες εξαιρετικά εκτεταμένες. Η επιλογή ενδεχομένως κοπιώδης αλλά, σε κάθε περίπτωση, κρίσιμη για τις επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες.

VI. Η ανάγκη προσαρμογής του καταστατικού ΟΛΩΝ των ανωνύμων εταιρειών

Η διάταξη του αρθρ. 183 § 1 ν. 4548/2018 δεν επιδέχεται οποιαδήποτε αμφισβήτηση: Τα καταστατικά των υφισταμένων ανωνύμων εταιρειών θα πρέπει να προσαρμοσθούν άμεσα στις διατάξεις του νέου νόμου.

Είναι δεδομένο πως απαιτείται αναλυτική ενημέρωση από τους (κατάλληλους) νομικούς συμβούλους, από κοινού αξιολόγηση των δεδομένων και των ευχερειών του νέου νόμου και (ιδίως) προσαρμογή στις ανάγκες της κάθε μιας επιχειρηματικής οντότητας και δραστηριότητας.

Γρηγορείτε!

Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner

Υ.Γ. Μέρος αυτού του άρθρου είχε δημοσιευτεί στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 6 Ιανουαρίου 2019.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

3 Ιανουαρίου, 2020
Οικειοθελής αποχώρηση εργαζομένου

Οικειοθελής αποχώρηση εργαζομένου (Πόσο επικίνδυνη υπόθεση μπορεί να αποδειχθεί;)

Ι. Προοίμιο

«Τους τα βρόντηξα κάτω κι έφυγα» αναφώνησε ο Κίμων (:Ορφέας Ζάχος) στον αδελφό του Φίλιππα (:Γιώργο Κωνσταντίνου) στην γνωστή ελληνική ταινία του 1967 «Καλώς ήρθε το δολάριο». Ο Κίμων αναφερόταν στην παραίτησή του από την εργασία του, γιατί ο διευθυντής έκανε το λάθος να του πει: «κ. Αγγελούτσο, μου κατεβάζετε κάτω αυτόν το φάκελο;».

Η παραίτηση του Κίμωνα από την εργασία του ήταν σύνθετη μεν υπόθεση για την οικογένεια του, απλούστατη όμως για την εργοδότρια. Ο Κίμων, πράγματι, έφυγε. Και η επιχείρηση ουδέν έπραξε. Και ουδέν όφειλε να πράξει.

Τα πράγματα όμως δεν φαίνεται να είναι τόσο απλά σήμερα. Κι οι συνέπειες από τη μη τήρηση των διαδικαστικών προϋποθέσεων σε περίπτωση παραίτησης εργαζομένου, μάλλον αδικαιολόγητα δυσμενείς για την επιχείρηση…

ΙI. Η σύμβαση εργασίας και η λύση της

Η σύμβαση εργασίας είναι αυτή που συνδέει τον εργοδότη με τον εργαζόμενο για την προς εκείνον παροχή των υπηρεσιών του τελευταίου.

Η σύμβαση εργασίας λύεται με τρεις τρόπους. Συναινετικά, με καταγγελία από τον εργοδότη (:απόλυση) και με καταγγελία από τον εργαζόμενο (:παραίτηση ή οικειοθελής αποχώρηση).

Η καταγγελία υλοποιείται με σχετική δήλωση (βούλησης) του καταγγέλλοντος εργοδότη ή εργαζόμενου. Στην περίπτωση του εργαζόμενου μπορεί να είναι και σιωπηρή. Στην περίπτωση όμως του εργοδότη πρέπει να είναι ρητή.

Ειδικότερα, όταν ο εργοδότης επιλέγει την απόλυση του εργαζομένου του, υποχρεούται να υλοποιήσει μια σειρά από (αναγκαίες-διαδικαστικές) ενέργειες. Η παράλειψη των συγκεκριμένων υποχρεώσεών του επιφέρει σημαντικές (και βλαπτικές για τον ίδιο) έννομες συνέπειες.

Ακόμα όμως κι όταν η λύση της σύμβασης εργασίας υλοποιείται με πρωτοβουλία του του εργαζομένου, τον εργοδότη βαρύνουν, σειρά (τυπικών) υποχρεώσεων. Συγκεκριμένα, ο εργοδότης υποχρεούται να προβεί σε αναγγελία της οικειοθελούς αποχώρησης του εργαζομένου στον ΟΑΕΔ μέσω του πληροφοριακού συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ». Η (συγκεκριμένη) υποχρέωση αναγγελίας θα πρέπει να υλοποιηθεί μέσα σε τέσσερις εργάσιμες ημέρες από την αποχώρηση του εργαζομένου (άρθρο 38 ν. 4488/2017). Η μη τήρηση της συγκεκριμένης υποχρέωσης του εργοδότη έχει, δυνητικά, εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες.

IIΙ. Η οικειοθελής αποχώρηση του εργαζομένου και οι υποχρεώσεις του εργοδότη

1. Οι προβλέψεις του νόμου

1.1. Σύμφωνα με όσα προβλέπει το άρθρο 38 §1 ν. 4488/2017:

«Ο εργοδότης υποχρεούται να αναγγέλλει, με ηλεκτρονική υποβολή των σχετικών εντύπων που προβλέπονται στην υπουργική απόφαση 295/2014 (Β΄ 2390) (ενν.: Ε5: Αναγγελία οικειοθελούς αποχώρησης μισθωτού) στο πληροφοριακό σύστημα του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης «ΕΡΓΑΝΗ», κάθε περίπτωση οικειοθελούς αποχώρησης μισθωτού ή καταγγελίας σύμβασης εργασίας αορίστου χρόνου ή λήξης σύμβασης εργασίας ορισμένου χρόνου ή έργου το αργότερο τέσσερις (4) εργάσιμες ημέρες από την ημέρα αποχώρησης του μισθωτού ή καταγγελίας της σύμβασης εργασίας αορίστου χρόνου ή λήξης της σύμβασης εργασίας ορισμένου χρόνου ή έργου, αντίστοιχα.»

1.2. Και, κατά την §2 της ίδιας, προαναφερθείσας, διάταξης:

«Η αναγγελία οικειοθελούς αποχώρησης του μισθωτού θα πρέπει να συνοδεύεται υποχρεωτικά είτε από ηλεκτρονικά σαρωμένο έντυπο υπογεγραμμένο από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο είτε από εξώδικη δήλωση του εργοδότη προς τον εργαζόμενο, με την οποία τον ενημερώνει ότι έχει χωρήσει οικειοθελής αποχώρησή του και ότι αυτή θα αναγγελθεί στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ». Στην τελευταία περίπτωση, η εξώδικη δήλωση του εργοδότη επιδίδεται στον εργαζόμενο το αργότερο τέσσερις (4) εργάσιμες ημέρες από την οικειοθελή του αποχώρηση και η αναγγελία γίνεται την επόμενη εργάσιμη ημέρα από την επίδοση της εξώδικης δήλωσης. Αν ο εργοδότης δεν τηρήσει εμπρόθεσμα τις υποχρεώσεις αναγγελίας οικειοθελούς αποχώρησης, συμπεριλαμβανομένης της υποβολής των συνοδευτικών εγγράφων της παρούσας, η σύμβαση εργασίας θεωρείται ότι λύθηκε με άτακτη καταγγελία του εργοδότη.»

2. Οι διαφοροποιήσεις από το προϋφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο

Η διάταξη του άρθρου 38 ν. 4488/2017, επέφερε δύο σημαντικές τροποποιήσεις στις μέχρι τότε προβλέψεις του νόμου, όσον αφορά την υποχρέωση αναγγελίας από τον εργοδότη της οικειοθελούς αποχώρησης του εργαζομένου (άρθρο 2 ν. 2556/97, άρθρο 65 ν. 3996/2011). Συγκεκριμένα:

(α) Κατέστησε ασφυκτικά σύντομη την προθεσμία αναγγελίας, την οποία μείωσε στο μισό (από οκταήμερη σε τετραήμερη) και

(β) Προέβλεψε ως υποχρεωτική την, μέχρι τότε προαιρετική, επισύναψη του ηλεκτρονικά σαρωμένου εντύπου Ε5 με την υπογραφή του εργαζομένου.

Οι τροποποιήσεις αυτές δεν θα πρέπει να αντιμετωπισθούν ως «τυπικές» ή «ήσσονος σημασίας».

IV. Οι υποχρεώσεις του εργοδότη και οι συνέπειες της μη (εμπρόθεσμης) τήρησης τους

1. Οι υποχρεώσεις λοιπόν του εργοδότη σε περίπτωση οικειοθελούς αποχώρησης εργαζομένου του είναι δύο (οι οποίες διεκπεραιώνονται, βασικά, μέσω του ΕΡΓΑΝΗ):

(α) Αναγγελία της παραίτησης του μισθωτού μέσα σε τέσσερις, μόλις, μέρες

(β) Υποβολή των, κατά το νόμο, αναγκαίων εγγράφων

Ενδεχόμενη μη τήρηση (ή μη εμπρόθεσμη τήρηση) των συγκεκριμένων υποχρεώσεων του εργοδότη μπορεί να έχει εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες για τον ίδιο. Το κεντρικό πρόβλημα είναι πως μια τέτοια παράλειψη λειτουργεί ως τεκμήριο (ευτυχώς-μαχητό) υπέρ του εργαζομένου για να θεωρηθεί η οικειοθελής αποχώρησή του ως άτακτη καταγγελία από μέρους του εργοδότη.

2. Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι πως σε περίπτωση παρέλευσης του τετραημέρου από την παραίτηση του εργαζομένου (χωρίς την υποβολή στο ΕΡΓΑΝΗ όσων ο νόμος επιβάλλει):

(α) Δεν γίνεται αποδεκτή από το σύστημα ενδεχόμενη εκπρόθεσμη ηλεκτρονική δήλωση της παραίτησης-είναι αναγκαίο να ακολουθήσει χειρόγραφη υποβολή.

(β) Η εκπρόθεσμη υποβολή χειρόγραφου εντύπου Ε5 από μέρους του υπόχρεου εργοδότη, θεωρείται ως άτακτη καταγγελία της σύμβασης του εργαζομένου. Και τούτο ακόμα κι όταν φέρει την υπογραφή του μισθωτού (:υπ΄αριθμ. πρωτ. 91869/21.12.2017 Εγκύκλιος του ΟΑΕΔ).

3. Τυχόν λάθος λοιπόν του εργοδότη ή αδυναμία εμπρόθεσμης ενέργειάς του δεν συγχωρείται! Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ο εργαζόμενος δικαιούται να ισχυρισθεί ότι έλαβε χώρα απόλυση και όχι οικειοθελής αποχώρησή του. Ο νόμος του δίνει το σχετικό τεκμήριο και έτσι διευκολύνεται σημαντικά σε μια σχετική αποδεικτική διαδικασία.

Σημαντικό όμως είναι να σημειωθεί πως μια τέτοια (τεκμαιρόμενη) απόλυση του εργαζομένου θα είναι, εκ προοιμίου, άκυρη. Και τούτο γιατί οι τυπικές προϋποθέσεις του κύρους της δεν θα έχουν τηρηθεί. Ο ισχυρισμός εξάλλου του εργοδότη θα είναι πως δεν υπάρχει, καν, απόλυση.

V. Η (ενδεχόμενη) αξιοποίηση των παραλείψεων του εργοδότη

Στην περίπτωση που ο εργοδότης παρέλειψε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, ο εργαζόμενος έχει τρεις επιλογές:

(α) Να αποδεχθεί (ρητά ή σιωπηρά) ως ορθή τη διαδικασία της παραίτησής του-οπότε και θα επέλθει λύση της εργασιακής σχέσης.

(β) Να αξιώσει την καταβολή αποζημίωσης απόλυσης, λόγω απρόθεσμης καταγγελίας της εργασιακής του σχέσης.

(γ) Να ασκήσει αγωγή για τις αξιώσεις που απορρέουν από την άκυρη απόλυση. Να ζητήσει, δηλαδή, μισθούς υπερημερίας αλλά και την εκ νέου απασχόλησή του στην εργασία του.

Σε καθεμιά από τις τελευταίες δύο περιπτώσεις ο εργοδότης θα έχει το βάρος να αποδείξει πως η λύση της εργασιακής σχέσης επήλθε λόγω παραίτησης και όχι λόγω απόλυσης. Κεντρικό ζητούμενο για τον εργοδότη θα είναι να μην υποχρεωθεί σε καταβολή αποζημίωσης ή, εναλλακτικά, μισθών υπερημερίας και αποδοχή των προσφερόμενων από τον εργαζόμενο υπηρεσιών.

VI. Τα προβλήματα του εργοδότη

Σε κάποιες περιπτώσεις ο εργοδότης αντιμετωπίζει ειδικές δυσκολίες όσον αφορά την εμπρόθεσμη αναγγελία παραίτησης εργαζομένου του. Συγκεκριμένα:

i. Η απουσία του εργαζομένου ως σιωπηρή καταγγελία της σύμβασης εργασίας-ο χρόνος επίδοσης της σχετικής εξώδικης δήλωσης του εργοδότη

i1. Όταν ο εργαζόμενος:

(α) σταματήσει να προσέρχεται στην εργασία του χωρίς ειδοποίηση (ή χωρίς ρητή δήλωση της παραίτησής του) ή

(β) αρνείται να υπογράψει τη δήλωση παραίτησής του στο σχετικό έντυπο,

η βούληση του για τη διακοπή της εργασιακής σχέσης λέμε πως είναι σιωπηρή. Ο εργοδότης αντιμετωπίζει, στην περίπτωση αυτή, σημαντικές διαδικαστικές δυσχέρειες.

i2. Κατά τη σχετική νομοθετική ρύθμιση (ανωτέρω υπό ΙΙΙ.1.2), ο εργοδότης υποχρεούται να επιδώσει εξώδικη δήλωση στον εργαζόμενό του αναφορικά με την μεσολαβήσασα ήδη παραίτησή του. Υπάρχει όμως ένα σημαντικό ερώτημα για τον εργοδότη. Συγκεκριμένα: πότε ακριβώς θα μπορούσε να συμπεράνει πως ο εργαζόμενος σιωπηρά κατήγγειλε την σύμβασή του και, στη συνέχεια, να προβεί (ο εργοδότης) στη σχετική αναγγελία στο «ΕΡΓΑΝΗ»;

i3. Να διευκρινισθεί στο σημείο αυτό πως η αποχή του εργαζόμενου από τα καθήκοντα του μπορεί να είναι δικαιολογημένη και νόμιμη (λ.χ. η άδεια, η κύηση, η λοχεία, η στράτευση και η ασθένεια-στο πλαίσιο όσων ορίζει ο νόμος). Στις περιπτώσεις αυτές δεν μπορεί κανένας να επικαλεστεί σιωπηρή καταγγελία της σύμβασης εργασίας από τον εργαζόμενο.

i4. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις της αδικαιολόγητης αποχής του εργαζόμενου από την εργασία του. Περιπτώσεις που συνδυάζονται με άρνηση σύμπραξης και τυποποίησης της παραίτησής του.

Είναι σημαντικό στις περιπτώσεις αυτές, να αξιολογηθεί με αρκετή ασφάλεια, πότε ακριβώς περιέρχεται στον εργοδότη η σιωπηρή δήλωση βούλησης του εργαζομένου για καταγγελία της σύμβασης εργασίας εκ μέρους του. Το σημείο αυτό θα κριθεί από τις ειδικές συνθήκες της κάθε περίπτωσης. Η νομολογία δίνει μια σημαντική μεν (αόριστη δε) κατεύθυνση: την καλή πίστη. Πρόκειται, επομένως, για ένα ζήτημα ερμηνείας, που δυσχερώς μπορεί να διαχειριστεί ο εκάστοτε εργοδότης.

i5. Το γεγονός πως η αναγγελία της παραίτησης στο ΕΡΓΑΝΗ θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα σε συγκεκριμένες-ελάχιστες ημέρες, δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τις επιλογές του εργοδότη. Ο νόμος (άρθρο 38 ν. 4488/2017) δεν βοηθά.

Τον εργοδότη απασχολούν σειρά ερωτημάτων. Ενδεικτικά:

(α) Μπορεί, άραγε, να συμφωνήσει (συμβατικά) με τον εργαζόμενο ένα χρονικό διάστημα αδικαιολόγητης απουσίας κάποιων ημερών (λ.χ. τρεις ή πέντε ή δέκα) μετά την παρέλευσή του οποίου θα θεωρείται ότι έλαβε χώρα οικειοθελής αποχώρησή του;

(β) Μήπως το συγκεκριμένο (υπό α) χρονικό διάστημα θα κινείται παράλληλα με τις τέσσερις εργάσιμες ημέρες της απουσίας του εργαζομένου που ο νόμος (άρθρο 38 §2 ν. 4477/2017) ορίζει και ποιες οι έννομες συνέπειες στην περίπτωση αυτή; Και, περαιτέρω, πότε ακριβώς θα πρέπει να επιδώσει ο εργοδότης τη σχετική εξώδικη δήλωσή του για να μην θεωρηθεί εκπρόθεσμη;

(γ) Κι αν ο εργοδότης μπορεί να ενεργήσει μόνο μέσα σε αυτές τις τέσσερις ημέρες και επιδώσει την εξώδικη δήλωσή του, ήδη, από την πρώτη ημέρα της αυθαίρετης απουσίας του εργαζομένου, ποια η τύχη της;

Ασφαλέστερη μοιάζει η λύση της επίδοσης της σχετικής εξώδικης δήλωσης του εργοδότη μέσα στο τετραήμερο από την έναρξη της αδικαιολόγητης απουσίας του εργαζόμενου. Ωστόσο κάθε μία περίπτωση θα πρέπει να αξιολογείται στη βάση των ειδικών δεδομένων της.

ii. Η (ασφυκτική) προθεσμία της μιας ημέρας από την επίδοση της εξώδικης δήλωσης του εργοδότη για την ανάρτηση της αναγγελίας και της έκθεσης επίδοσής της στο ΕΡΓΑΝΗ

Η συγκεκριμένη (ασφυκτική πράγματι) προθεσμία είναι βέβαιο πως προκαλεί σοβαρές πρακτικές δυσκολίες, ιδίως, στην περίπτωση που η επίδοση λαμβάνει χώρα μακριά από την έδρα της επιχείρησης. Κι αντίστοιχα, προκαλεί, δυσχερή ερωτήματα στον εκάστοτε εργοδότη. Ενδεικτικά:

(α) Όταν υπάρχει θυροκόλληση της εξώδικης δήλωσης (άρθρο 128 §4 ΚΠολΔ-οπότε μολονότι η διαδικασία της επίδοσης μπορεί να διαρκέσει περισσότερες από μια ημέρες, ενώ πλασματικά θεωρείται ότι συντελέστηκε την ημέρα της θυροκόλλησης), πότε θα πρέπει να λάβει χώρα η ανάρτηση στο ΕΡΓΑΝΗ της εξωδίκου και της έκθεσης επίδοσής της;

(β) Και, κατ’ αντιστοιχία με τη θυροκόλληση, ποιαν ημερομηνία θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι ολοκληρώνεται η διαδικασία της επίδοσης στον εργαζόμενο αγνώστου, ήδη, διαμονής (άρθρα 134 §1, 135 §1, 136 §1 ΚΠολΔ), δεδομένων των στα ανωτέρω άρθρα προβλεπόμενων διαδικαστικών βημάτων; Και πότε θα πρέπει να λάβει χώρα η ανάρτηση της εξώδικης δήλωσης και της έκθεσης επίδοσής της;

Στην πρώτη από τις παραπάνω περιπτώσεις, ορθότερο είναι να μην λαμβάνεται υπόψη η αναδρομική ενέργεια της επίδοσης, αλλά ο χρόνος ολοκλήρωσης των σχετικών διαδικαστικών βημάτων. Την επόμενη ημέρα από την ολοκλήρωσή τους θα πρέπει να λαμβάνει χώρα και η ανάρτηση στο «ΕΡΓΑΝΗ». Σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν, πάντοτε, πρακτικά ανέφικτη η (εμπρόθεσμη) τήρηση της σχετικής προθεσμίας (ν. 4488/2017, άρθρο 38 §2, εδ. γ-ανωτέρω υπό ΙΙΙ.1.2). Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση, τη λύση δίνει το άρθρο 136 παρ. 1 ΚΠολΔ. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, η ανάρτηση στο «ΕΡΓΑΝΗ» θα πρέπει να πραγματοποιείται την επόμενη εργάσιμη ημέρα από την ολοκλήρωση των δημοσιεύσεων, σύμφωνα με το άρθρο 135 παρ. 1 ΚΠολΔ, ενώ για την επίδοση της εξωδίκου εντός της προβλεπόμενης τετραήμερης προθεσμίας, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αρχική επίδοση στον αρμόδιο εισαγγελέα.

Και, κοντά σε όλα αυτά τα προβλήματα, έρχεται ακόμα ένα να προστεθεί για την επιχείρηση:

Με την παρ. 5.20 της (μεταγενέστερης) υπ’ αριθμ. οικ. 40331/Δ1.13521/19.9.2019 Υπουργικής Απόφασης (που αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην ηλεκτρονική υποβολή εντύπων στο ΕΡΓΑΝΗ) προβλέπεται ότι προθεσμία της υποβολής του εντύπου Ε5 είναι τέσσερις ημέρες από την οικειοθελή αποχώρηση. Η συγκεκριμένη διάταξη ωστόσο αντίκειται στο άρθρο 38 §2 ν. 4488/2017-ανωτέρω υπό ΙΙΙ.1.2.), που ορίζει πως όταν λαμβάνει χώρα επίδοση εξώδικης δήλωσης για την παραίτηση του εργαζόμενου, η συνολική προθεσμία για την αναγγελία στο ΕΡΓΑΝΗ, είναι πέντε (κι όχι τέσσερις) ημέρες.

VΙI. Επίλογος

Τα δικαιώματα των εργαζομένων δεδομένα. Και σεβαστά.

Κι η προστασία που πρέπει να απολαμβάνουν από την Πολιτεία και την επιχείρηση, επίσης δεδομένη.

Ένα ερώτημα όμως μοιάζει σημαντικό: Ο νομοθέτης δεν οφείλει, άραγε, να μεριμνά για ορθές, νομοτεχνικά ρυθμίσεις;

Κι όταν, πολύ περισσότερο, αποδεικνύονται πολυεπίπεδα προβληματικές, ο νομοθέτης πάλι δεν είναι εκείνος που οφείλει να μεριμνά για την τροποποίησή τους;

Το τεκμήριο της λύσης με άτακτη καταγγελία της σύμβασης εργαζομένου στην περίπτωση που ο εργοδότης δεν εκπληρώσει εμπρόθεσμα τις υποχρεώσεις του: (α) για επίδοση της σχετικής εξώδικης δήλωσης στον εργαζόμενο, (β) για ανάρτησή της σχετικής έκθεσης επίδοσης στο ΕΡΓΑΝΗ και (γ) για ανάρτηση των σχετικών συνοδευτικών εγγράφων, είναι αδικαιολόγητα σκληρό για την επιχείρηση. Κι ακόμα περισσότερο: λειτουργεί, αδικαιολόγητα επίσης, υπέρ του κακόπιστου εργαζόμενου.

Και, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, εκδίδεται η πρόσφατη Υπουργική Απόφαση (ανωτέρω υπό V.2) που, μη νομίμως, αδικαιολόγητα συντέμνει την προθεσμία της ανάρτησης στο ΕΡΓΑΝΗ της έκθεσης επίδοσης που ορίζει ο νόμος.

Ένα είναι βέβαιο:

Η υποβοήθηση της ανάπτυξης δεν μπορεί να περνά μέσα από νομοθετικές ατραπούς που όχι μόνον δεν επιλύουν αλλά και δημιουργούν, επιπρόσθετα από τα ήδη υπάρχοντα, προβλήματα στις επιχειρήσεις.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 29 Δεκεμβρίου 2019.

29 Δεκεμβρίου, 2019
Εργατικό ατύχημα (το, ήδη απεριόριστο, εύρος της ευθύνης του εργοδότη…)

Ι. Προοίμιο

Με το πεπρωμένο (και την αδυναμία του ανθρώπου να το ορίσει) ασχολήθηκαν περισσότεροι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι. Κατά τούτο και η πληθώρα των σχετικών αποφθευγμάτων. Το γνωστότερο («το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον») αποδίδεται στον Πίνδαρο. Αντίστοιχη και η σχετική Σωκρατική ρήση: «Την ειμαρμένην ουδ’ αν εκφύγοι» (:το πεπρωμένο κανείς δεν μπορεί να το αποφύγει).

Ανεξάρτητα από τη θέση του καθενός όσον αφορά το πεπρωμένο και τη μοίρα του, ο νόμος καθόλου δεν υιοθετεί τέτοιες προσεγγίσεις.

Ακόμα κι όταν αναφερόμαστε σε ατυχήματα. Ιδίως σε εργατικό ατύχημα.

Και τότε αναζητούνται ευθύνες.

Και υπεύθυνοι.

ΙΙ. Η προστασία των εργαζομένων

Η προστασία της υγείας και της σωματικής ακεραιότητας των εργαζομένων κατά την παροχή της εργασίας τους, οφείλει να αποτελεί (και εν πολλοίς αποτελεί) μέριμνα της Πολιτείας και του νομοθέτη. Σε σημαντικό βαθμό και των επιχειρήσεων. Κρίσιμη (όσο και αυτονόητη) η ανθρωπιστική διάσταση. Σημαντική όμως και η οικονομική: το εργατικό ατύχημα και οι επαγγελματικές ασθένειες συνεπάγονται κόστος. Και μάλιστα όχι αμελητέο: στους παθόντες, στις επιχειρήσεις, στις ασφαλιστικές εταιρείες, στους ασφαλιστικούς οργανισμούς. Αυτονοήτως και στο κοινωνικό σύνολο.

ΙΙΙ. Το εργατικό ατύχημα

1. Οι ορισμοί του νόμου

Η διάταξη του άρθρου 1 ν. 551/1915 ορίζει: «Ατύχημα εκ βιαίου συμβάντος, επερχόμενον εις εργάτην ή υπάλληλον των εν τω άρθρο 2 εργασιών και επιχειρήσεων, εν τη εκτελέσει της εργασίας ή εξ αφορμής αυτής, παρέχει εις τα κατά τας διατάξεις του παρόντος νόμου δικαιούμενα πρόσωπα δικαίωμα αποζημιώσεως απέναντι του κυρίου της επιχειρήσεως, εάν η εις το παθόντα εκ του ατυχήματος προελθούσα διακοπή της εργασίας διήρκεσε πλέον των τεσσάρων ημερών, εξαιρουμένης μόνον της περιπτώσεως καθ` ην ο παθών εκ προθέσεως προεκάλεσε το επελθόν ατύχημα».

Αντίστοιχα στη διάταξη του άρθρου 8 α.ν. 1846/1951 (:«θεσμικός περί ΙΚΑ νόμος») ως ατύχημα ορίζεται: «Το εν τη εργασία ή εξ αφορμής ταύτης βίαιον συμβάν και την επαγγελματικήν ασθένειαν»

2. Επομένως: Η έννοια του εργατικού ατυχήματος

Στην έννοια του εργατικού ατυχήματος υπάγεται κάθε βίαιο συμβάν που επιφέρει ζημία στην υγεία του εργαζομένου. Προϋπόθεση: να έλαβε χώρα κατά την εκτέλεση της εργασίας ή εξ αφορμής της. Στην έννοια του εργατικού ατυχήματος εντάσσεται και η επαγγελματική ασθένεια η οποία (άμεσα ή έμμεσα) συνδέεται με την εργασία του παθόντος. Ακριβέστερα: εφόσον τελεί σε αιτιώδη (άμεσο ή έμμεσο) σύνδεσμο με αυτήν. Κάποιες φορές μάλιστα η νομολογία φαίνεται πως καταλήγει, δυστυχώς, να υιοθετεί ακραίες θέσεις όσον αφορά την επαγγελματική ασθένεια.

3. Η ευθύνη του εργοδότη σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος

Υπόχρεος σε αποζημίωση του παθόντος είναι ο εργοδότης (άρθρο 2 ν. 551/1915). Και τούτο γιατί (σύμφωνα και με το άρθρο 662 ΑΚ): «ο εργοδότης οφείλει να διαρρυθμίζει τα σχετικά με την εργασία και με το χώρο της καθώς και τα σχετικά με τη διαμονή, τις εγκαταστάσεις και τα μηχανήματα ή εργαλεία, έτσι ώστε να προστατεύεται η ζωή και η υγεία του εργαζομένου».

Συνεπώς, η λήψη κατάλληλων μέτρων για την αποφυγή εργατικού ατυχήματος εμπεριέχεται στις βασικές υποχρεώσεις (πρόνοιας) του εργοδότη. Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι πως, σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος, καθιερώνεται αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη για αποζημίωση του παθόντος. Επιπρόσθετα: για αποζημίωση των οικείων του (σε περίπτωση θανάτου). Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι πως η ευθύνη του εργοδότη είναι ανεξάρτητη από το πταίσμα του εργοδότη ή των προστηθέντων του.

Το ΙΚΑ (ήδη ΕΦΚΑ) συμβάλλει (α.ν. 1846/1951) στην αποκατάσταση της ζημίας του εργαζόμενου που υπέστη εργατικό ατύχημα. Η ευθύνη του εργοδότη για αποζημίωση του εργαζομένου εκτείνεται, κατ’ αρχάς, πέραν της συμβολής του ΕΦΚΑ.

4. Οι καλύψεις και συμβολή του ΕΦΚΑ

Όταν το εργατικό ατύχημα επιφέρει ανικανότητα του (ασφαλισμένου) εργαζόμενου να εργασθεί, δικαιούται να λάβει (ή, σε περίπτωση θανάτου του, τα δικαιούμενα πρόσωπα) τις ασφαλιστικές παροχές που προβλέπει ο νόμος (α.ν. 1846/1951). Ενδεικτικά: ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, επίδομα ασθενείας, σύνταξη αναπηρίας κατά το διάστημα της ανικανότητάς του. Στην περίπτωση αυτή ο εργοδότης απαλλάσσεται από τις σχετικές ευθύνες του (από το Β.Δ. της 24ης Ιουλίου 1920 “περί κωδικοποιήσεως των νόμων περί ευθύνης προς αποζημίωσιν των εξ ατυχήματος εν τη εργασία παθόντων εργατών ή υπαλλήλων”: ευθύνη αποζημίωσης, νοσηλείας και κηδείας). Δεν υφίσταται ωστόσο απαλλαγή του εργοδότη (υπό τις προϋποθέσεις του νόμου), από την καταβολή στον παθόντα χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης ή για ψυχική οδύνη της οικογένειάς του (σε περίπτωση θανάτου του).

Σε περίπτωση ατυχήματος επίσης, όταν ο εργαζόμενος υπάγεται στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ, δικαιούται μεν τις προβλεπόμενες παροχές, ο εργοδότης όμως απαλλάσσεται από την ευθύνη αποζημίωσης του εργαζομένου είτε αυτή βασίζεται στον ν. 551/1915 είτε στο κοινό δίκαιο (άρθρο 60 §3, α.ν. 1846/1951).

Οι συνέπειες ενός εργατικού ατυχήματος είναι ιδιαίτερα (και πολυεπίπεδα) σημαντικές. Ενεργοποιεί, πάντοτε, τις παροχές που δικαιούται ο εργαζόμενος. Ενεργοποιεί όμως και ενδεχόμενες διοικητικές, αστικές και ποινικές ευθύνες του εργοδότη και της επιχείρησης.

Είναι σημαντικό να τονισθεί πως η προθεσμία για την αναγγελία του ατυχήματος είναι εξαιρετικά σύντομη (πενθήμερη). Εκ περισσού να υπογραμμισθεί πως η περιγραφή του ατυχήματος δεν πρέπει να είναι μια «τυπική» διαδικασία. Θα πρέπει να λαμβάνει χώρα, πάντοτε, με ξεχωριστή προσοχή.

III. Η ευθύνη (και άρση της ευθύνης) του ΕΦΚΑ

1. Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο

1.1. Οι προϋποθέσεις αναζήτησης από τον εργοδότη όσων ο ΕΦΚΑ κατέβαλε.

(α) Η διάταξη του άρθρου 34 §2 α.ν. 1846/1951 ορίζει πως:

«2. Εάν δια δικαστικής αποφάσεως βεβαιούται, ότι το ατύχημα εν τη εκτελέσει της εργασίας ή εξ αφορμής αυτής, οφείλεται εις δόλον του εργοδότου ή του υπ` αυτού προστηθέντος προσώπου, ο εργοδότης υποχρεούται όπως καταβάλη: α) Εις το Ι.Κ.Α., πάσαν την δαπάνην τούτου, την προκληθείσαν εκ της λόγω του ατυχήματος χορηγήσεως παροχών και β) Εις τον παθόντα ή εν περιπτώσει θανάτου τούτου εις τα κατά το άρθρον 28 πρόσωπα, την διαφοράν μεταξύ του ποσού της κατά τον Αστικόν Κώδικα ανηκούσης αυτοίς αποζημιώσεως κα του ολικού ποσού των κατά τον παρόντα νόμον χορηγητέων αυτοίς παροχών…».

(β) Με απλά λόγια: Αν δικαστική απόφαση διαγνώσει δόλο του εργοδότη ή των προστηθέντων του, ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει στον ΕΦΚΑ ό,τι ο τελευταίος (ΕΦΚΑ) έχει καταβάλει στον εργαζόμενο (ή σε περίπτωση θανάτου του στους οικείους του).

1.2. Οι (παλαιότερες) διχογνωμίες σχετικά με τον δόλο του εργοδότη

Η παραπάνω (υπό 1.1.α) διάταξη είναι ιδιαίτερα σημαντική. Και τούτο γιατί, σε περίπτωση (δικαστικής) διάγνωσης του δόλου του εργοδότη, εκείνος είναι που φέρει το αποκλειστικό βάρος της αποζημίωσης του εργαζομένου (ή, κατά περίπτωση, των οικείων του) σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ο ΕΦΚΑ θα απαλλασσόταν απολύτως.

Η καταβολή ασφαλιστικών εισφορών από τον εργοδότη για τους εργαζομένους του αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, στον μετριασμό της (αντικειμενικής) ευθύνης του από εργατικά ατυχήματα. Πότε, όμως, ο εργοδότης κρίνεται ότι δεν πρέπει να συνεπικουρείται από τον ΕΦΚΑ;

Είναι αλήθεια πως υπήρξαν πολλές συζητήσεις στο νομικό κόσμο σχετικά με το ακριβές περιεχόμενο του (απαιτούμενου από το νόμο) δόλου του εργοδότη. Θα μπορούσαμε άραγε να υποθέσουμε πως ένας εργοδότης έχει(!) πρόθεση να συμβεί ατύχημα σε κάποιον εργαζόμενό του;

Κατά μία άποψη ο δόλος του εργοδότη (και περίπτωση πλήρους ευθύνης του) συνέτρεχε µόνο στην περίπτωση που ο δόλος καλύπτει και το αποτέλεσμα του εργατικού ατυχήματος. Στις περιπτώσεις δηλαδή εκείνες που ο εργοδότης θέλησε ή αποδεχόταν ως ενδεχόμενη και τη βλάβη του παθόντος.

Κατά άλλη άποψη, η έννοια του δόλου στην προαναφερθείσα διάταξη αφορούσε και την περίπτωση που το εργατικό ατύχημα συνδέεται αιτιωδώς µε δόλια παραβίαση, από μέρους του εργοδότη των διατάξεων νόμων, διαταγμάτων και κανονισμών που προβλέπουν τα υποχρεωτικά μέτρα προστασίας της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία.

Για την αποσαφήνιση των συγκεκριμένων νομικών προβληματισμών, την αυθεντική ερμηνεία της συγκεκριμένης διάταξης ανέλαβε ο νομοθέτης. Και το αποτέλεσμα δεν ήταν υπέρ του εργοδότη.

1.3. Η (μάλλον απεριόριστη) διεύρυνση της ευθύνης του εργοδότη

(α) Με τη διάταξη του άρθρου 212 ν. 4512/2018 ορίζεται πως:

«Η αληθής έννοια της παρ.2 του άρθρου 34 του α.ν.1846/1951 (Α` 179) είναι ότι ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλλει τη δαπάνη που προβλέπεται στην περίπτωση α` της παραγράφου 2 και τη διαφορά μεταξύ του ποσού της, κατά τον Αστικό Κώδικα, αποζημίωσης και των χορηγητέων ασφαλιστικών παροχών που προβλέπεται στην περίπτωση β` της παραγράφου 2, εφόσον, με δικαστική απόφαση, διαπιστώνεται ότι το ατύχημα, κατά την εκτέλεση της εργασίας ή εξ αφορμής αυτής, οφείλεται σε δόλο του εργοδότη ή του προστεθέντος από αυτόν προσώπου, είτε ως προς το αποτέλεσμα του ατυχήματος καθεαυτό είτε ως προς τη μη τήρηση διατάξεων νόμων, διαταγμάτων ή κανονισμών, που ορίζουν μέτρα προστασίας της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία, εάν το ατύχημα συνδέεται αιτιωδώς με παραβάσεις των διατάξεων αυτών».

(β) Με απλά λόγια: Είναι ενδεχόμενο (βεβαίως και εξαιρετικά σύνηθες) δικαστική απόφαση να συνδέσει εργατικό ατύχημα με παραβίαση (οφειλόμενων να ληφθούν από το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο) μέτρων σχετικών με την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Στην περίπτωση αυτή: (i) θεωρείται ότι υφίσταται δόλος του εργοδότη και, κατ’ ακολουθίαν, (ii) ο εργοδότης ευθύνεται και για ό,τι ο ΕΦΚΑ υποχρεώθηκε να καταβάλει στον εργαζόμενο που υπέστη το ατύχημα ή, σε περίπτωση θανάτου του, στους οικείους του.

IV. Σχετικά με το εύρος της ευθύνης και τους κινδύνους της επιχείρησης

Βασικοί υπόχρεοι προς αποζημίωση του παθόντος είναι, σε ένα πρώτο επίπεδο -κατά το ν. 1846/1951- τόσο η επιχείρηση όσο και ο ΕΦΚΑ.

Στις περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων η ευθύνη του εργοδότη και της επιχείρησης έχει ήδη καταστεί (με την προαναφερθείσα, υπό ΙΙΙ.1.3.α, διάταξη) .

Η μη τήρηση (ή, έστω, ελλιπής τήρηση) των μέτρων ασφαλείας σε μια επιχείρηση, δημιουργεί το αναγκαίο υπόβαθρο για την πλήρη ελάφρυνση του ΕΦΚΑ από τις υποχρεώσεις του έναντι του παθόντος εργαζομένου. Ό,τι ο ΕΦΚΑ κατέβαλε το αναζητά, στην περίπτωση αυτή, από την επιχείρηση. Οι ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλλει ο εργοδότης για λογαριασμό του εργαζομένου δεν φαίνεται, στην προκειμένη περίπτωση, «να πιάνουν τόπο»…

Η εμπειρία, εξάλλου, έχει δείξει πως είναι εξαιρετικά ευχερές οποιοδήποτε ατύχημα, σε οποιαδήποτε επιχείρηση, να αποδοθεί (και ευχερώς αποδίδεται) σε ελλιπή τήρηση μέτρων ασφαλείας. Το γεγονός αυτό τεκμηριώνει, με τρόπο αντικειμενικό δόλο (!!!) του εργοδότη. Και, κατ’ ακολουθίαν, αποκλειστική ευθύνη του ίδιου (του εργοδότη) και πλήρη απαλλαγή του ΕΦΚΑ από οποιαδήποτε ευθύνη του έναντι του παθόντος εργαζόμενου.

V. Εν κατακλείδι

Φυσικό είναι να μην αντιμετωπίζει ο σύγχρονος νομοθέτης τα εργατικά ατυχήματα όπως (με βεβαιότητα) τα αντιμετώπιζαν στην Αρχαία Ελλάδα. Πολύ περισσότερο δεν τα αντιμετωπίζει με την επίκληση του (αναπόφευκτου) πεπρωμένου.

Η ευθύνη όμως της επιχείρησης όσον αφορά τα εργατικά ατυχήματα έχει ήδη καταστεί ευρεία. Ενδεχομένως: αδικαιολόγητα ευρεία.

Η τήρηση των μέτρων ασφαλείας δεν αρκεί από την πλευρά της επιχείρησης. Επιβάλλεται και η δυνατότητα επίκλησης και απόδειξης της τήρησής τους. Μια ελαφρά διαφοροποιημένη οπτική των αρμοδίων ελεγκτών που θα επιληφθούν του εργατικού ατυχήματος μπορεί να καταλήξει σε σημαντικές (ενδεχομένως και ολέθριες) συνέπειες για την επιχείρηση και τον επιχειρηματία.

Περί του πρακτέου; Επιβεβλημένη όχι μόνον η τήρηση των μέτρων ασφαλείας αλλά και η απόδειξη της (πλήρους) τήρησής τους.

Κι ακόμα περισσότερο:

Η εξαιρετικά προσεκτική διαχείριση των (σε κάθε περίπτωση απολύτως απευκταίων) εργατικών ατυχημάτων αποδεικνύεται απολύτως κρίσιμη. Ανεξάρτητα μάλιστα από το αν κάποιος πιστεύει (ή όχι) στο «πεπρωμένο» και τη «μοίρα» ένα είναι βέβαιο: Οι (ενδεχομένως εξαιρετικά) δυσμενείς συνέπειες ενός εργατικού ατυχήματος μετά βεβαιότητας μπορούν να μετριασθούν.

Και για την επιχείρηση.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 22 Δεκεμβρίου 2019.

22 Δεκεμβρίου, 2019
Διαμεσολάβηση και δικομανία

Διαμεσολάβηση και δικομανία (και) περί Σφηκών ο λόγος…

I. Προοίμιο

Το θέμα της δικομανίας δεν είναι πρόσφατο.

Ήδη ο Αριστοφάνης, κατά το 422 π.Χ., παρουσίασε στα Λήναια τους «Σφήκες» του, στηλιτεύοντας και διακωμωδώντας τη δικομανία των Αθηναίων. Στη συγκεκριμένη μάλιστα αριστοφανική κωμωδία, ο Βδελυκλέων πασχίζει να «θεραπεύσει» τον δικαστή πατέρα του Φιλοκλέωνα από το πάθος της δικομανίας. Εκεί ο Αριστοφάνης (δια στόματος Βδελυκλέωνα) αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στη δυσκολία «να γιατρέψεις αρρώστια που έχει ποτίσει τον οργανισμό της πολιτείας».

Και, προφανώς, δεν είχε άδικο. Κι η δικομανία με αρρώστια μοιάζει. Μια αρρώστια που έχει διαποτίσει τους περισσότερους από εμάς. Μια αρρώστια που όλους μας έχει επηρεάσει και (συνεχίζει αδιάλειπτα να) μας επηρεάζει.

Είναι γνωστό εξάλλου πως η ανεπιτυχής διαχείριση θεμάτων απονομής δικαιοσύνης αποτελεί, σε κάθε περίπτωση, σημαντική τροχοπέδη στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας.

Παθογένειες του δικαστικού συστήματος οφειλόμενες στη συσσώρευση υποθέσεων στοχεύει να θεραπεύσει και ο απολύτως πρόσφατος νόμος 4640/2019. Επιχειρεί μάλιστα να δημιουργήσει μια νέα κουλτούρα επίλυσης διαφορών, μέσα από την διαμεσολάβηση.

Στους Σφήκες ο Βδελυκλέων κατάφερε, εν τέλει, να «θεραπεύσει» τον δικομανή πατέρα του Φιλοκλέωνα.

Ο πρόσφατος νόμος για την διαμεσολάβηση θα καταφέρει, άραγε, να περιορίσει τις συνέπειες της δικομανίας των ελλήνων; Να ανατρέψει, ίσως, τις δυσμενείς συνέπειες από την επί δεκαετίες σώρευση υποθέσεων στα αραχνιασμένα ράφια της δικαιοσύνης;

II. Διαμεσολάβηση: ο θεσμός

Η διαμεσολάβηση αποτελεί εναλλακτική μέθοδο εξωδικαστικής επίλυσης ιδιωτικών διαφορών. Κεντρικό πρόσωπό της ο Διαμεσολαβητής-τρίτος και ουδέτερος προς τα εμπλεκόμενα μέρη. Οι διάδικοι, με τη συνδρομή του Διαμεσολαβητή, επιχειρούν την επίλυση της μεταξύ τους ιδιωτικής διαφοράς, αποφεύγοντας τη δικαστική οδό.

Στο πλαίσιο της διαμεσολάβησης, οι διάδικοι προχωρούν σε διαπραγματεύσεις, ώστε να καταλήξουν σε μια βιώσιμη και αμοιβαία ικανοποιητική λύση σχετικά με το θέμα της αντιδικίας τους. Αν το καταφέρουν θα έχουν αποφύγει τα υψηλά κόστη, την ανασφάλεια και την ψυχολογική φθορά που επιφέρει κάθε δικαστική διένεξη. Η διαδικασία της διαμεσολάβησης δεν είναι (γενικά) δεσμευτική. Οι διάδικοι, στην περίπτωση που δεν καταλήξουν σε συμφωνία, δικαιούνται να συνεχίσουν στο αρμόδιο δικαστήριο.

Η διαμεσολάβηση, ως σύλληψη, μόνο θετικό πρόσημο μπορεί να έχει.

Η ταχύτητα επίλυσης της διαφοράς αλλά και η εξοικονόμηση χρημάτων για τους διαδίκους (σε σχέση με μια μακρά δικαστική διένεξη) δεν είναι τα μόνα πλεονεκτήματά της.

Ας αναλογιστούμε, λόγου χάρη, μια διαφορά μεταξύ δύο (αρμονικά μέχρι πρότινος συνεργαζομένων) επιχειρηματιών. Η αξιοποίηση της διαμεσολάβησης μπορεί να καταστήσει δυνατή τη διάσωση μιας επαγγελματικής συνεργασίας και, συχνά, προσωπικής σχέσης (τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο). Η επικοινωνία των διαδίκων, η διατήρηση της μεταξύ τους αξιοπρέπειας και η αποδοχή μιας λύσης, την οποία από κοινού έχουν αποφασίσει, είναι δυνατό να συμβάλλει στην ανάκτηση ικανοποιητικών σχέσεων. Κι ακόμα περισσότερο: να δημιουργήσει γόνιμο έδαφος για μια μελλοντική (νέα) συνεργασία. Αντίθετα, ύστερα από μια μακρόχρονη, έντονη, επίπονη και κοστοβόρα δικαστική διένεξη, ούτε θεωρητικά μπορεί να θεωρείται πιθανό ένα τέτοιο αποτέλεσμα.

Αυτά όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ επιχειρηματιών.

Η διαμεσολάβηση ωστόσο μπορεί να παράσχει περισσότερο πολύτιμες υπηρεσίες σε άλλης φύσεως διαφορές-ιδίως τις οικογενειακές. Στις συγκεκριμένες μάλιστα διαφορές η αποκατάσταση των σχέσεων των μερών αποκτά ξεχωριστή αξία.

Η εξωδικαστική επίλυση των ιδιωτικών διαφορών αποτελεί, επομένως, θεσμό που είναι δυνατό να προσφέρει πλήθος πλεονεκτημάτων. Η εφαρμογή της όμως στην ελληνική πραγματικότητα δεν έχει παρουσιάσει τα αναμενόμενα. Και τούτο παρά τις (διαχρονικά) πολλαπλές νομοθετικές παρεμβάσεις.

III. Διαμεσολάβηση: μια (σύντομη) αναδρομή στο νομοθετικό περιβάλλον και τα θέματα αντισυνταγματικότητας

1. Ήδη από το 1996, ο Έλληνας νομοθέτης επιδίωξε (με την προσθήκη του άρθρου 214^Α ΚΠολΔ) την υποχρεωτικότητα της αναζήτησης συμβιβαστικής επίλυσης των ιδιωτικών διαφορών. Η συγκεκριμένη διάταξη τροποποιήθηκε επανειλημμένα. Κοινή συνιστώσα των τροποποιήσεών της αποτελούσε η επαπειλούμενη κύρωση. Το απαράδεκτο της συζήτησης της αγωγής επικρέματο στις περιπτώσεις παράλειψης της απόπειρας συμβιβαστικής επίλυσης της ένδικης διαφοράς (όταν καθορίζονταν ως υποχρεωτική από το νόμο). Η συζήτηση της αγωγής προχωρούσε μόνον αν προσκομίζαμε, με τις προτάσεις, πρακτικό αποτυχίας της απόπειρας συμβιβαστικής επίλυσης. Εναλλακτικά: δήλωση με την οποία ήταν δυνατό να αποτυπωθούν τα αίτια της αποτυχίας.

Οι εξ ημών παλαιότεροι δεν υπηρετήσαμε επαρκώς τον συγκεκριμένο θεσμό. Το πρακτικό της αποτυχίας της συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς (ή, εναλλακτικά, η σχετική δήλωση) έγινε ένα ακόμα έγγραφο το οποίο έπρεπε να προστεθεί στον (κατά κανόνα ογκώδη) φάκελο της υπόθεσης. Μια τυπική διαδικασία, ένα επιπρόσθετο βάρος χωρίς ουσιαστική σημασία και αξία. Ο ρόλος που του είχε αποδοθεί από το νομοθέτη απέμεινε «στα χαρτιά». Ήταν αναγκαία λοιπόν η τροποποίησή του.

2. Με το ν. 3898/2010 επιδιώχθηκε ένας διαφορετικός τρόπος εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών. Σκοπός του νόμου ήταν η ενσωμάτωση στην ελληνική έννομη τάξη της Οδηγίας 2008/52/ΕΚ, γνωστή ως «Οδηγία Διαμεσολάβησης» (Meditation Directive).

Ο συγκεκριμένος νόμος δεν καθιστούσε υποχρεωτική τη διαμεσολάβηση. Μέχρι και απολύτως πρόσφατα (την ψήφιση δηλ. του ν. 4640/2019) η συμβιβαστική επίλυση είχε απολύτως προαιρετικό χαρακτήρα. Εφόσον επιτυγχανόταν ο συμβιβασμός, όπερ απίθανο, το πρακτικό συμβιβασμού συντασσόταν ατελώς.

3. Ο ν. 3898/2010 καταργήθηκε μια οκταετία αργότερα. Ο ν. 4512/2018 καθιστούσε υποχρεωτική την υπαγωγή συγκεκριμένων κατηγοριών υποθέσεων στη διαδικασία της διαμεσολάβησης. Η κύρωση, σε περίπτωση παράλειψης της διαμεσολάβησης, ήταν το απαράδεκτο της συζήτησης στο αρμόδιο Δικαστήριο του ενδίκου βοηθήματος που ασκούνταν κατά παράλειψή της.

Η διάταξη για την υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης, ανεστάλη (ύστερα από πιέσεις-προφανώς ημών των δικηγόρων) για εννέα μήνες από τη δημοσίευσή του εν λόγω νόμου.

4. Αξιοσημείωτη όμως είναι η υπ’ αριθμ. 34/2018 απόφαση της διοικητικής Ολομέλειας του Αρείου Πάγου. Ο Άρειος Πάγος, κατά πλειοψηφία (21 έναντι 17 μελών της Ολομέλειας) έκρινε ως αντισυνταγματική την υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης του ν. 4512/2018.

Να σημειωθεί εδώ πως το δικαίωμα της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας κατοχυρώνεται με σειρά σημαντικών διατάξεων. Ενδεικτικά το άρθρο 20 §1 του Συντάγματος, τα άρθρα 6 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και το άρθρο 47 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (ΧΘΔ). Η Ολομέλεια λοιπόν του Αρείου Πάγου αξιολόγησε πως οι διατάξεις για την υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης θίγουν τον πυρήνα του συγκεκριμένου δικαιώματος (της αποτελεσματικής, δηλ., δικαστικής προστασίας).

5. Παρά την κρίση περί αντισυνταγματικότητας, η υποχρεωτική διαμεσολάβηση επανήλθε με τον προ ημερών δημοσιευθέντα, ήτοι στις 30 Νοεμβρίου 2019, ν. 4640/2019. Ο νέος νόμος καταργεί τον προηγούμενο νόμο, οι προβλέψεις του οποίου κρίθηκαν αντισυνταγματικές. Οι αλλαγές, όμως, που επιφέρει είναι επουσιώδεις και σαφώς, αμφίβολης συνταγματικότητας. Και τούτο με βάση όσα ήδη έχει αξιολογήσει η διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου.

IV. Ν. 4640/2019: Η (ανεπιτυχής) προσπάθεια αντιμετώπισης της αντισυνταγματικότητας και των κακώς κειμένων του παρελθόντος

1. Η αντισυνταγματικότητα μιας δαπανηρής υποχρεωτικής διαδικασίας για διαμεσολάβηση

Ο απολύτως πρόσφατος νόμος για τη διαμεσολάβηση δεν φαίνεται να ξεπέρασε τους σκοπέλους στους οποίους προσέκρουε ο προηγούμενος.

Η διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου έκρινε, μεταξύ άλλων, ότι: (α) η υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης που εισήγαγε ο ν. 4512/2018 είναι συμβατή, σε ένα πρώτο επίπεδο, με το ενωσιακό δίκαιο και (β) σαν συνέπειά της είχε, εντούτοις, σημαντικά κόστη για τα μέρη. Έκρινε, επομένως, ότι ως προϋπόθεση για την εν συνεχεία προσφυγή στο Δικαστήριο, η διαμεσολάβηση πρέπει να είναι κατ’ ουσίαν ανέξοδη για τους διαδίκους. Εναλλακτικά: τα έξοδα στα οποία υποβάλλονται οι διάδικοι θα πρέπει να είναι ελάχιστα.

Η συγκεκριμένη κρίση της διοικητικής ΟλΑΠ μοιάζει απόλυτα δικαιολογημένη. Μια δαπανηρή υποχρεωτική διαμεσολάβηση είναι δυνατό να εξαναγκάσει, εμμέσως, τον οικονομικά ασθενέστερο να αποδεχθεί την προτεινόμενη συμβιβαστική λύση. Και τούτο γιατί, ανεξάρτητα από την (ενδεχόμενη μη) συμφωνία με το περιεχόμενό της, κι έχοντας εξαντληθεί οικονομικά στο πρώτο ακόμα στάδιο της διαμεσολάβησης, δεν θα έχει τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει και στο οικονομικό βάρος μιας μακράς δικαστικής διένεξης. Με άλλα λόγια, η (υποχρεωτική) συμμετοχής σε μια δαπανηρή διαδικασία διαμεσολάβησης είναι δυνατό να στερήσει από κάποιο εκ των διάδικων το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα προσφυγής στον φυσικό δικαστή.

2. Η υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης

Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της διαμεσολάβησης επιλέχθηκε, εντούτοις, και από το νέο νόμο για συγκεκριμένες υποθέσεις. Στο πλαίσιο αυτό, στο άρθρο 6 του νόμου προβλέπεται ότι, στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης υπάγονται:

(α) Οι οικογενειακές διαφορές. [Κατ’ εξαίρεση στην υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης δεν υπάγονται (μέχρι την 15.1.2020) οι οικογενειακές διαφορές που αφορούν διαζύγιο, ακύρωση γάμου, αναγνώριση της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας γάμου, προσβολή πατρότητας, μητρότητας κ.λπ. (§§1 & 2 άρθρου 592ΚΠολΔ)].

(β) Οι διαφορές που εκδικάζονται (από 15.3.2020 και εντεύθεν) κατά την τακτική διαδικασία και υπάγονται στην καθ’ ύλην αρμοδιότητα: (i) του Μονομελούς Πρωτοδικείου, αν η αξία του αντικειμένου της διαφοράς υπερβαίνει το ποσό των τριάντα χιλιάδων (30.000) ευρώ και (ii) του Πολυμελούς Πρωτοδικείου σε κάθε περίπτωση.

(γ) Οι διαφορές για τις οποίες σε έγγραφη συμφωνία των μερών προβλέπεται ρήτρα διαμεσολάβησης.

3. Η αμοιβή του Διαμεσολαβητή

Η αρχική πρώτη συνεδρία της διαμεσολάβησης δεν είναι ανέξοδη για τα μέρη. Οι διάδικοι βαρύνονται με την αμοιβή του διαμεσολαβητή, η οποία (μπορεί και να) συμφωνείται ελεύθερα (άρ. 18 παρ. 1). Επιπλέον, εκείνος που επισπεύδει την όλη διαδικασία επωμίζεται και την προκαταβολή των εξόδων της έγγραφης γνωστοποίησης του διαμεσολαβητή προς τους διαδίκους (όσον αφορά την ημερομηνία και τον τόπο διεξαγωγής της πρώτης συνεδρίας). Τα έξοδα αυτά επιδικάζονται ως δικαστικά, εφόσον ακολουθήσει δίκη (άρθρο 7 §2).

4. Η αμοιβή των δικηγόρων

Κάθε διάδικος επιβαρύνεται με την αμοιβή του δικηγόρου του και στο στάδιο της διαμεσολάβησης. Και τούτο γιατί η παράσταση των δικηγόρων είναι, και εδώ, υποχρεωτική. Όπως γίνεται δεκτό και στην προαναφερθείσα (ανωτέρω υπό 1) γνωμοδότηση της ΟλΑΠ, η υποστήριξη του δικηγόρου καθαυτή δεν είναι ασύμβατη με την ενωσιακή νομοθεσία. Πολύ περισσότερο που ο διαμεσολαβητής δεν απαιτείται να είναι δικηγόρος-νομικός έστω. Στο πλαίσιο αυτό η παρουσία των πληρεξουσίων δικηγόρων των διαδίκων μοιάζει αναγκαία. Παρόλα αυτά, αποτελεί μια πρόσθετη (όχι αμελητέα) υποχρεωτική δαπάνη για τα μέρη.

Οι επιλογές του νομοθέτη όσον αφορά τη διάρθρωση της διαδικασίας διαμεσολάβησης, διαχρονικά, προφανώς και δεν αντίκεινται στο Σύνταγμα και την ενωσιακή έννομη τάξη. Φαίνεται όμως πως πλήττει άμεσα το δικαίωμα πρόσβασης των διαδίκων στη δικαιοσύνη.

Στις προαναφερθείσες (ατυχείς) επιλογές εξακολουθεί να εμμένει ο νομοθέτης και στο νέο νόμο για τη διαμεσολάβηση: Οι διάδικοι παρίστανται υποχρεωτικά μαζί με τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους. Εξαίρεση αποτελούν οι καταναλωτικές διαφορές και οι μικροδιαφορές. Σε αυτές οι διάδικοι δικαιούνται να παρασταθούν αυτοπροσώπως (άρθρο 5 §1). Η αμοιβή των νομικών παραστατών στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία συμφωνείται ελεύθερα (άρθρο 7 § 5).

Το κατώτερο δυνατό κόστος της υποχρεωτικής διαμεσολάβησης μειώθηκε συγκριτικά με αυτό που προέκυπτε από τον προϊσχύσαντα νόμο. Παραμένει, εντούτοις, σημαντικό, ιδίως στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

Συνεπώς, μπορεί για κάποιους διαδίκους να αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα της προσφυγής στον φυσικό δικαστή. Όπως, λ.χ., στην περίπτωση που ένας περιορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων διάδικος δεν μπορεί να υποστηρίξει οικονομικά μια επιγενόμενη δίκη. Ο ακούσιος συμβιβασμός γι’ αυτόν θα είναι, ενδεχομένως, μονόδρομος. Κι από την άλλη πλευρά, είναι προφανές πως ευνοούμενοι είναι οι οικονομικά ισχυρότεροι.

5. Χρηματικές Ποινές

Ένα ακόμη υπολογίσιμο κόστος, το οποίο (από κοινού με το απαράδεκτο) επιβάλλει τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της διαμεσολάβησης, είναι οι χρηματικές ποινές για τον διάδικο που αρνείται να συμπράξει στην όλη διαδικασία. Η διοικητική ΟλΑΠ έλαβε υπόψη της και το συγκεκριμένο κόστος για την κρίση της όσον αφορά την αντισυνταγματικότητα της πρόβλεψης για την υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης.

Παρόλα αυτά, και στο νέο νόμο απειλούνται χρηματικές ποινές, μεγαλύτερου μάλιστα εύρους από ό,τι παλαιότερα. Το δικαστήριο δικαιούται (άρθρο 7 § 6) να επιβάλει στον διάδικο που δεν προσήλθε στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία, παρότι είχε κληθεί, χρηματική ποινή από 100€ έως 500€.

Επιπρόσθετα, ο διάδικος που δεν προσήλθε στη διαδικασία της διαμεσολάβησης ή δεν κατέβαλε το ποσό που του αναλογεί για την αμοιβή του διαμεσολαβητή καταδικάζεται (άρθρα 176 επ. ΚΠολΔ), σε ολόκληρο το ποσό το οποίο κατέβαλε ο επισπεύδων. Το ποσό αυτό λογίζεται ως δικαστικό έξοδο, ανεξάρτητα από την έκβαση της δίκης (άρθρο 18 §2). Ο διάδικος δηλαδή, που λειτουργεί σύννομα και προσπαθεί να ασκήσει τα δικαιώματά του, θα επιβαρυνθεί με ένα πρόσθετο κόστος. Το κόστος αυτό βέβαια θα του επιστραφεί με το πέρας της δίκης, η οποία όμως θα έχει ήδη καθυστερήσει, λόγω της (υποχρεωτικής) διαμεσολάβησης.

6. Υποχρεωτική έγγραφη ενημέρωση για τη δυνατότητα διαμεσολαβητικής διευθέτησης της διαφοράς

Ο νέος νόμος απαιτεί από τον δικηγόρο να ενημερώνει εγγράφως τον πελάτη-εντολέα του για τη δυνατότητα διαμεσολάβησης. Η ενημέρωση αυτή αφορά το σύνολο των υποθέσεων, οι οποίες είναι ενδεχόμενο να οδηγηθούν σε δικαστική κρίση. Όχι μόνον εκείνες για τις οποίες είναι υποχρεωτική η διερεύνηση της επίλυσης της διαφοράς με τον συγκεκριμένο τρόπο. Το σχετικό ενημερωτικό έγγραφο πρέπει να υπογράφεται από τον εντολέα και τον πληρεξούσιο δικηγόρο. Επίσης να κατατίθεται με το εισαγωγικό δικόγραφο της αγωγής ή μέχρι τη συζήτηση της αγωγής. Διαφορετικά η συζήτηση της αγωγής κηρύσσεται απαράδεκτη (άρθρο 3 §2).

Είναι αλήθεια πως το συγκεκριμένο έγγραφο ανασύρει παλαιότερες μνήμες (:ανωτέρω υπό ΙΙΙ.1). Η προσκόμιση του εγγράφου για την πιστοποίηση της απόπειρας συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς ήταν επίσης υποχρεωτική επί ποινή απαραδέκτου (κατ’ άρθρο 214^Α ΚΠολΔ στην προϊσχύσασα μορφή του). Η σχετική διαδικασία ήταν, τότε, ανέξοδη. Ο (παλαιότερος) νομοθέτης κατάργησε το απαράδεκτο της συζήτησης (ήδη από το 2011) σε περίπτωση μη προσκόμισης του συγκεκριμένου εγγράφου.

Ο νέος νόμος, εντούτοις, φαίνεται να επαναφέρει πρακτικές του παρελθόντος. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα αποδειχθούν, για μια ακόμα φορά, αποτυχημένες.

V. Εν κατακλείδι

Οι στοχεύσεις του ν. 4640/2019 είναι πολλαπλές. Μεταξύ αυτών: η επιτάχυνση της διεξαγωγής των δικών και η ανάσχεση της δικομανίας.

Είναι αλήθεια πως εισάγει βελτιώσεις σε σχέση με αντίστοιχα νομοθετήματα του παρελθόντος. Είναι αμφίβολη όμως η επιτυχής διαχείριση των προβλημάτων που προσπαθεί να επιλύσει. Προεχόντως: η επιτυχής επίλυση των (δεδομένων) προβλημάτων αντισυνταγματικότητας.

Επιπρόσθετα: Αξιοσημείωτο είναι πως και στον ίδιο το νόμο (άρθρο 44) καταγράφεται επιφύλαξη ως προς τα αποτελέσματά του. Μετά την 15^η Μαρτίου 2022, το Υπουργείο Δικαιοσύνης θα αξιολογήσει τα αποτελέσματα του θεσμού της διαμεσολάβησης και της υποχρεωτικής πρώτης συνεδρίας.

Η στρατηγική κι επιλογές που ακολούθησε ο Βδελυκλέων για την αντιμετώπιση της δικομανίας του πατέρα του Φιλοκλέωνα αποδείχθηκε επιτυχής. Ο Φιλοκλέων φαίνεται πως οριστικά θεραπεύτηκε.

Οι επιλογές του έλληνα νομοθέτη για την επιβολή της διαδικασίας διαμεσολάβησης αλλά και την άμβλυνση των συνεπειών της δικομανίας δεν έχουν αποδειχθεί, μέχρι σήμερα τουλάχιστον (αντίστοιχα) επιτυχείς.

Ευελπιστούμε εν τούτοις στην ευόδωση των προσδοκιών των συντακτών του νόμου. Ενδεχόμενη επιτυχία του ν. 4640/2019 (και συνακόλουθα μείωση των δικών) θα συμβάλλει στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας.

Οι υπέρμαχοι της αντισυνταγματικότητας έχουν λάβει, ήδη, θέσεις μάχης. Οι δυσκολίες της εφαρμογής του νέου νόμου δεδομένες. Δεδομένα όμως και τα (ηχηρά ήδη) παράπονα των θιγομένων. Όλα τούτα δεν φαίνεται να συνηγορούν, δυστυχώς, προς την κατεύθυνση της μακροημέρευσής του…

Ίδωμεν…

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 15 Δεκεμβρίου 2019.

15 Δεκεμβρίου, 2019
Το εργασιακό stress και ο θάνατος εργαζομένου

Εργασιακό stress και ο θάνατος εργαζομένου.

(Μια νηφάλια αντιμετώπιση της 1358/2019 ΜονΠρΑθ)

Ι. Προοίμιο

Πολύ λόγος τελευταία για την απόφαση 1358/2019 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών.

Η υπόθεση που εκδίκασε; Εργαζόμενος υπέστη οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου όταν ξεκίνησε να πάει στη δουλειά του. Αποδόθηκε σε έντονο εργασιακό stress. Επιδικάσθηκαν σε βάρος της επιχείρησης/εργοδότη και υπέρ των εναγόντων οικείων του (ενόψει της ψυχικής τους οδύνης) 160.000€. Στη σύζυγο του αποβιώσαντος 80.000€ και στον γιο του ακόμα τόσα.

Μικρή(;) λεπτομέρεια: Η δίκη έγινε ερήμην της εναγόμενης επιχείρησης.

ΙΙ. Το έμφραγμα υπό το πρίσμα του επαγγελματικού ατυχήματος: τα (γνωστά) δεδομένα και η «ανατροπή»

Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε πως το έμφραγμα θα ήταν (υπό προϋποθέσεις) δυνατό να υπαχθεί στην έννοια του επαγγελματικού ατυχήματος. Το δικαστήριο, πάντοτε, είναι αυτό που αξιολογεί τη συνδρομή των προϋποθέσεων και κυριαρχικά αποφασίζει. Ανάλογα και με το αποδεικτικό υλικό που τίθεται υπόψη του.

Συμφωνούμε όλοι πως δεν είναι δυνατό να αποτελέσει εργατικό ατύχημα ο θάνατος από έμφραγμα που υπέστη εργαζόμενος κάτω από κανονικές συνθήκες εργασίας. Αντίθετα, έμφραγμα θα συνιστά εργατικό ατύχημα όταν συνδέεται με υπέρμετρες προσπάθειες που καταβλήθηκαν κατά την εκτέλεση της εργασίας. Όταν, συγκεκριμένα, η απασχόληση και θάνατος του εργαζόμενου έλαβε χώρα υπό συνθήκες εξοντωτικών ωραρίων (1959/2017 ΜονΠρωτΑθ). Ή, εναλλακτικά, υπό άλλες δυσμενείς και εξουθενωτικές συνθήκες: Τα αυτονόητα δηλαδή…

Η 1358/2019 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών ήρθε «να ταράξει τα ύδατα», διευρύνοντας (υπέρμετρα) τις συνθήκες υπό τις οποίες το έμφραγμα μπορεί να ενταχθεί στην έννοια του εργατικού ατυχήματος. Θεώρησε, συγκεκριμένα, ως εργατικό ατύχημα έμφραγμα που (αξιολογήθηκε πως) οφείλεται σε άγχος του εργαζομένου. Έμφραγμα (που αποδόθηκε) όχι σε αμιγώς εργασιακές συνθήκες αλλά στην ευρύτερη πορεία της εργοδότριας επιχείρησης. Ίσως και της εθνικής οικονομίας…

ΙΙΙ. Τα δεδομένα (ιστορικό) της υπόθεσης

Είδαμε ήδη πως η εναγόμενη (εργοδότρια) επιχείρηση δεν παραστάθηκε στη δίκη. Δεν γνωρίζουμε αν για λόγους οικονομικής δυσπραγίας ή άλλους. Πολύ περισσότερο δεν είναι δυνατό να υποθέσουμε (έστω) τη θέση της.

Το Δικαστήριο λοιπόν, δεδομένης της ερημοδικίας της εργοδότριας ήταν εύκολο να δεχτεί ως αποδεδειγμένα τα πραγματικά περιστατικά που προέβαλαν οι ενάγοντες (η σύζυγος και ο γιος του αποβιώσαντος).

Η απόφαση δέχτηκε ως αληθινά:

Η εργοδότρια αποφάσισε, αρχές 2011 (μεσούσης δηλ. της κρίσης), να προχωρήσει σε αναδιοργάνωση της επιχείρησης. Η αναδιοργάνωση περιελάμβανε και κατάργηση τομέων διανομής. Προφανώς τα οικονομικά «δεν έβγαιναν». Μεταξύ των υπό κατάργηση τομέων ήταν και εκείνος που απασχολούνταν ο αποβιώσας. Ωστόσο, η εργοδότρια επιχείρηση δεν είχε αποσαφηνίσει τα (νέα) καθήκοντα (αν υπήρχαν) όσων εργάζονταν σε τομείς που επρόκειτο να καταργηθούν. Κι ούτε του εργασιακού μέλλοντος των εργαζομένων σ’ αυτούς (Δεν μπορούσε; Δεν εγνώριζε; Πάσχιζε για το καλύτερο; Άγνωστο…)

Από τον Φεβρουάριο του 2011 άρχισε να φημολογείται η προαναφερόμενη αναδιοργάνωση της επιχείρησης. Ο αποβιώσας (φαίνεται πως) είχε κυριευτεί από άγχος για τις επιπτώσεις της αναδιάταξης και την τύχη της εργασιακής του θέσης. Το άγχος αυτό (φέρεται πως) μετεξελίχθηκε σε αφόρητη ψυχολογική πίεση. Μάλιστα, με βάση όσα έγιναν δεκτά, ο αποθανών μοιραζόταν τους φόβους για το εργασιακό του μέλλον με τους συναδέλφους και τους προϊσταμένους του. Άρχισε (κατά την απόφαση) να αισθάνεται ζαλάδες, πόνους στην πλάτη και στο στομάχι του. Ωστόσο, η εργοδότρια δεν παρείχε (γιατί δεν είχε;) διευκρινίσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της αναδιοργάνωσης στους προϊσταμένους του αποβιώσαντα. Πολύ περισσότερο στον τελευταίο.

Στις 05.05.2011 η μονάδα του αποβιώσαντα και ο ίδιος ενημερώθηκαν πως από 09.05.2011 θα εφαρμόζονταν οι νέοι τομείς διανομής. Το επόμενο πρωί ξεκίνησε για τη δουλειά του. Ξαναγύρισε όμως στο σπίτι του. Και εκεί άφησε την τελευταία του πνοή. Ο θάνατός του αποδόθηκε, κατά τη νεκροτομή, σε «οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου».

IV. Η (νομική) υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών:

Σύμφωνα με την απόφαση: «η αιτία θανάτου …συνδέεται αιτιωδώς με το έντονο εργασιακό άγχος το οποίο αυτός βίωσε λόγω της ανασφάλειας και αβεβαιότητας ως προς την εργασιακή του σχέση ενόψει της επικείμενης αναδιοργάνωσης της εργοδότριας εναγομένης, η οποία αφενός δεν έλαβε τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα ούτε παρείχε εκ των προτέρων τις κατάλληλες διευκρινίσεις με σκοπό την προστασία των εργαζομένων από τις επιπτώσεις της ανακατανομής της εργασίας στην ψυχική και σωματική τους υγεία, και αφετέρου δεν έλαβε κανένα μέτρο εξουδετέρωσης της πηγής του εργασιακού άγχους του ανωτέρω εργαζομένου, παρά το γεγονός ότι ήταν γνωστό στους προστηθέντες από αυτήν προϊσταμένους του ότι εξαιτίας της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας σε σχέση με την εργασία του βίωνε έντονο εργασιακό stress, που τον είχε φανερά οδηγήσει στα όρια της κατάρρευσης.»

Το Δικαστήριο, βάσει και των όσων ανωτέρω εκτέθηκαν, έκρινε ότι ο θάνατος του συγκεκριμένου εργαζομένου συνιστά εργατικό ατύχημα υπό την έννοια του ν. 551/1915.

V. Τα συγκεκριμένα δεδομένα: ένας σύντομος σχολιασμός…

Πρώτον:

Να συμφωνήσουμε πως:

(α) Το έμφραγμα είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να συνιστά εργατικό ατύχημα.

(β) Μεταξύ των παρεπόμενων υποχρεώσεων του εργοδότη είναι και η υποχρέωση πρόνοιας για τους εργαζομένους του (που απορρέει, μεταξύ άλλων, από: 662, 288ΑΚ, ν. 3850/2010, Οδηγίες, Κανονισμούς)

(γ) Ο εργοδότης φέρει τη νομική υποχρέωση να προστατεύει την εργασιακή ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων του, λαμβάνοντας τα κατάλληλα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα προστασίας.

Δεύτερον:

Στο παραπάνω (υπό 1) πλαίσιο, η συγκεκριμένη απόφαση δέχεται πως η εργοδότρια έπρεπε να λάβει τα κατάλληλα μέτρα, εφόσον ένας από τους εργαζόμενους της (φέρεται πως) εκδήλωσε πρόβλημα εργασιακού stress. Παρά το γεγονός πως το stress δεν αποτελεί ασθένεια, το Δικαστήριο εκκινεί από τη θέση πως η παρατεταμένη έκθεση στο stress μπορεί να έχει δυσμενείς συνέπειες. Να μειώσει, λ.χ. την αποδοτικότητα στην εργασία αλλά και να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα.

Η απόφαση κάνει αποδεκτή την ευθύνη της επιχείρησης καθώς «δεν έλαβε τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα ούτε παρείχε εκ των προτέρων τις κατάλληλες διευκρινίσεις με σκοπό την προστασία των εργαζομένων από τις επιπτώσεις της ανακατανομής της εργασίας στην ψυχική και σωματική τους υγεία…». Κατά τους ενάγοντες «θα αρκούσε η αποσαφήνιση των νέων καθηκόντων του ή του μέλλοντος της εργασιακής του σχέσης για να αποτρέψει το αποτέλεσμα».

Το γεγονός ότι η επιχείρηση δεν έδρασε με τον συγκεκριμένο τρόπο, αποτέλεσε (κατά την κρίση του Δικαστηρίου) παραβίαση της υποχρέωσης πρόνοιας την οποία και έφερε ως εργοδότρια.

Τρίτον:

Η προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων δεν μπορεί να είναι (αυτονοήτως) απόλυτη. Σαφώς και στην υποχρέωση πρόνοιας θα πρέπει να τίθενται όρια. Όρια ιδωμένα υπό το πρίσμα του «ανώτατου ορίου θυσίας» που θα ήταν δυνατό να αξιώσουμε από τον εκάστοτε εργοδότη.

Τέταρτον:

Η εργοδότρια, στη συγκεκριμένη περίπτωση, προχώρησε στην επίμαχη αναδιάρθρωση τον Μάιο του 2011.

Ας γυρίσουμε όμως λίγο στην εποχή εκείνη: Πλήθος επιχειρήσεων στη χώρα μας πάσχιζε να επιβιώσει. Η οικονομική κρίση ήταν σε εξέλιξη. Αρκετές δεν τα κατάφερναν. Άνθρωποι σε απόγνωση (επιχειρηματίες, άνεργοι, συνταξιούχοι) αυτοκτονούσαν.

Ποια, άραγε, θα μπορούσε να είναι τα τότε οικονομικά δεδομένα της συγκεκριμένης επιχείρησης; Ανθηρά;

Κι οι (καταργηθέντες εν τέλει) τομείς; Προσοδοφόροι;

Και τι έπραξε η επιχείρηση;

Το αυτονόητο: Προνόησε για αναδιοργάνωση ώστε να ξεπεράσει το οικονομικό τέλμα. Απώτερος στόχος; Η επιβίωση και η διαφύλαξη (όσο το δυνατόν περισσότερων) θέσεων εργασίας.

Βέβαια, ο εργοδότης είναι αυτός που φέρει τον επιχειρηματικό κίνδυνο, τον οποίο και δεν μπορεί να μετακυλύσει στους εργαζομένους του. Φέρει, επομένως, και την ευθύνη της κάθε επιχειρηματικής του απόφασης, όπως και αυτής της αναδιοργάνωσης της επιχείρησής του. Ο κύκλος εργασιών, δηλ., μιας επιχείρησης είναι ενδεχόμενο να περιορισθεί. Τούτο ωστόσο δεν σημαίνει πως ο εργοδότης δικαιολογείται στη λήψη κάθε μέτρου για τη διάσωση της επιχείρησής του, αδιαφορώντας για τους εργαζομένους του. Ο νόμος του επιβάλλει (και ορθά) μια σειρά υποχρεώσεων που σκοπό έχουν να προστατεύσουν τους εργαζόμενους.

Πέμπτον:

Υπάρχει όμως ένα κεντρικό ερώτημα. Πόσο, άραγε, είναι δυνατό να διευρυνθούν οι υποχρεώσεις ενός εργοδότη; Πολύ περισσότερο όταν αυτές (μπορούμε να υποθέσουμε/θεωρήσουμε πως) απορρέουν από αόριστες νομικές έννοιες (662 & 288ΑΚ λ.χ.) και όχι, ρητά, από το γράμμα του νόμου;

Τι έπραξε η επιχείρηση στην προκειμένη περίπτωση; Προχώρησε (ως όφειλε) σε αναδιοργάνωση. Δεν ενημέρωσε για τις επικείμενες(;) μειώσεις θέσεων εργασίας-απολύσεις. Ή δεν διαβεβαίωσε (αναληθώς) για τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας; Θα όφειλε άραγε;

Ή, εναλλακτικά, θα όφειλε να προσλάβει (και ακριβοπληρώσει) εξειδικευμένους συμβούλους αδιαφορώντας αν τα οικονομικά της δεν επαρκούσαν για την πληρωμή των οφειλομένων αποζημιώσεων απολύσεων;

Έκτον:

Είναι να αναρωτιέται κανείς:

Πώς μπορούμε να αξιώνουμε από μια επιχείρηση που λαμβάνει μέτρα, ώστε αντέξει τις επιπτώσεις μιας οικονομικής κρίσης, να επικοινωνήσει με τον εργαζόμενό της και να τον διαβεβαιώσει για το εργασιακό του μέλλον! Στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιχείρηση παράλληλα με την αναδιοργάνωση δεν είχε ξεκινήσει απολύσεις. Μπορούμε, αξιοπρεπώς, να υποθέσουμε πως στόχος της ήταν να τις αποφύγει. Ωστόσο, όταν ο επιχειρηματίας αγωνιά για την υπόσταση της επιχείρησης, σαφώς και δεν μπορεί να δεσμευτεί για το μέλλον των εργαζομένων του. Πολύ περισσότερο όταν το ίδιο το μέλλον της επιχείρησης προδιαγράφεται δυσοίωνο. Τότε ακριβώς είναι που η επικοινωνία εργαζομένου-εργοδότη αναφορικά με την εργασιακή θέση του πρώτου, θα αποτελέσει, πιθανότατα, τη «χαριστική βολή» σε έναν καταρρακωμένο –όπως έγινε δεκτό- από το άγχος εργαζόμενο.

Έβδομον:

H παραδοχή της συγκεκριμένης απόφασης πως η αιτία θανάτου του εργαζόμενου «συνδέεται αιτιωδώς με το έντονο εργασιακό άγχος το οποίο αυτός βίωσε λόγω της ανασφάλειας και αβεβαιότητας ως προς την εργασιακή του σχέση» δεν μοιάζει καθόλου πειστική υπό το πρίσμα των ίδιων των παραδοχών της.

VI. Η (κατά την απόφαση) ενδεδειγμένη στάση της επιχείρησης

Ας γυρίσουμε πίσω στον χρόνο: Μάιος 2011.

Ας επιχειρήσουμε, προς στιγμή, να ευθυγραμμισθούμε με τις υποδείξεις τις απόφασης.

Αναλαμβάνω, προς διευκόλυνση, το ρόλο του επιχειρηματία. Καλώ τον προϊστάμενο και τους εργαζόμενους του τμήματος διανομών σε σύσκεψη στο γραφείο μου:

Σενάριο Α’:

«Καλή σας μέρα! Δεδομένης της οικονομικής κρίσης σας ανακοινώνω, με θλίψη, πως αποφάσισα (για να σωθεί η επιχείρηση και οι περισσότερες θέσεις εργασίας) να καταργήσω τις διανομές στη Β. Ελλάδα. Όσοι εργάζονται στον συγκεκριμένο τομέα, δηλ. ο X, o Y και ο Ζ, θα απολυθούν σε δέκα μέρες από σήμερα. Σας ευχαριστώ για τις υπηρεσίες σας».

Σενάριο Β’:

«Καλή σας μέρα! Ακούω κι εγώ τις ίδιες φήμες μ’ εσάς. Πως, λ.χ., δεδομένης της οικονομικής κρίσης πρόκειται να καταργήσω (για να σωθεί η επιχείρηση και οι περισσότερες θέσεις εργασίας) τις διανομές στη Β. Ελλάδα. Κι επίσης, πως όσοι εργάζονται στον συγκεκριμένο τομέα, δηλ. ο X, o Y και ο Ζ, πρόκειται σύντομα να απολυθούν. Είναι όλα ψέματα-όλα καλά!».

Μετά από δέκα μέρες αναγκάζομαι (για να σωθεί η επιχείρηση και οι περισσότερες θέσεις εργασίας) να καταργήσω τις διανομές στη Β. Ελλάδα.

Καλώ, εκ νέου, τον προϊστάμενο και τους εργαζόμενους του τμήματος διανομών σε σύσκεψη στο γραφείο μου και τους κάνω την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Καλή σας μέρα! Δεδομένης της οικονομικής κρίσης σας ανακοινώνω, με θλίψη, πως αποφάσισα (για να σωθεί η επιχείρηση και οι περισσότερες θέσεις εργασίας) να καταργήσω τις διανομές στη Β. Ελλάδα. Όσοι εργάζονται στον συγκεκριμένο τομέα, δηλ. ο X, o Y και ο Ζ, απολύονται σήμερα. Περάστε παρακαλώ από το λογιστήριο για τα διαδικαστικά. Σας ευχαριστώ για τις υπηρεσίες σας»

Η συνέχεια (:ίδια στα σενάρια Α’ & Β’)…

Ο Προϊστάμενος και οι εργαζόμενοι του τμήματος διανομών με κοιτούν αποσβολωμένοι.

Διάγνωση για τον X: Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου…

Αναρωτιέμαι: Ποιο, άραγε, θα ήταν το διατακτικό της 1358/2019 ΜονΠρΑθ σε οποιοδήποτε από τα προαναφερθέντα ενδεχόμενα;

VII. Προσωπική «κατάθεση»

Την ίδια περίοδο (:2011) φίλος μου, λαμπρός επιχειρηματίας, μοιράστηκε μαζί μου τις δυσκολίες που περνούσε.

Ζήτησε την άποψή μου για τη διαχείριση της κρίσης στην επιχείρησή του. Απασχολούσε ήδη περισσότερους από εκατό εργαζόμενους.

Η επιχείρησή του λαμπρή˙ μέχρι που η κρίση άρχισε να χτυπά την πόρτα του…

Η άποψή μου (μολονότι σκληρή) ήταν απολύτως ξεκάθαρη: Περιορισμός προσωπικού και μείωση μισθών.

Δυσκολεύτηκε.

Η επιχειρηματολογία μου: «Αν συνεχίσεις με το συγκεκριμένο μισθολογικό κόστος, η επιχείρηση θα καταστραφεί. Εκατό οικογένειες (χώρια οι εξωτερικοί σου συνεργάτες) θα μείνουν χωρίς το βασικό εισόδημα που τους προσφέρεις. Εναλλακτικά: Μειώνεις το προσωπικό και τους μισθούς και επιδιώκεις, συντηρητικά, να ξεπεράσεις την κρίση».

Η συμβουλή μου φαίνεται πως μέτρησε (έστω και λίγο) στην απόφασή του. Οι (πολλές) θέσεις εργασίας σώθηκαν. Η επιχείρησή του δεν άργησε να ανακάμψει. Επανήλθε ισχυρότερη: αποτελεί, εκ νέου, κόσμημα της ελληνικής επιχειρηματικότητας.

VIII. Εν κατακλείδι

Ένα (κεντρικό) ερώτημα αναδύεται-υπό το πρίσμα της συγκεκριμένης απόφασης: Επιχείρηση που βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής, τι άραγε θα πρέπει να κάνει για τους εργαζόμενούς της; Να προσλάβει εξειδικευμένους (και, κατ’ ανάγκην, κοστοβόρους) ψυχολόγους για την υποστήριξή τους τη στιγμή που: (α) δεν αντέχει το μισθολογικό κόστος; (β) δεν μπορεί να πληρώσει τις επικείμενες αποζημιώσεις απόλυσης;

Ή, κατά την απόφαση, να «αποσαφηνίσει το μέλλον» συγκεκριμένων εργαζομένων; (λ.χ. «ο Χ, Y και Ζ απολύεστε!» ή «ο Χ, Y και Ζ θα απολυθείτε εντός δεκαημέρου!» )

Η απόφαση 1358/2019 ΜονΠρΑθ ΔΕΝ πείθει.

Ενδεχομένως μάλιστα να αποδεικνύεται και επικίνδυνη.

Δυστυχώς.

Είναι διδακτική όμως για τους εξ ημών δικηγόρους: «Ας επιχειρήσουμε να δείξουμε ένα (υποτιθέμενο) ανθρώπινο ενδιαφέρον στους ταλαίπωρους εργαζόμενους μήπως και τη γλυτώσουμε…».

Αυτό είναι, άραγε, που χρειαζόμαστε;

Εν αναμονή και της επανεξέτασης (αν υπάρξει) της υπόθεσης, ας ελπίσουμε πως δεν θα ακολουθήσουν και άλλες…

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 8 Δεκεμβρίου 2019.

8 Δεκεμβρίου, 2019
Κρυπτονομίσματα, Επιχειρήσεις & Ασφαλείς Συναλλαγές

Ι. Προοίμιο

Λέγεται πως από κράμα αργύρου και χρυσού ήταν τα πρώτα από νομίσματα που κυκλοφόρησαν στη Λυδία της Μ. Ασίας στις αρχές του 7^ου αιώνα π.Χ. Πριν από τη χρήση των συγκεκριμένων νομισμάτων χρησιμοποιούνταν πολύτιμα μέταλλα στις συναλλαγές. Ακόμα παλιότερα: ο αντιπραγματισμός. Είκοσι επτά αιώνες μετά, τα νομίσματα έχουν αποκτήσει μια απολύτως διαφορετική μορφή. Και αξία. Και χρήση. Και αξιοποίηση. Εδώ και μια δεκαετία περίπου εμφανίστηκαν (και) τα κρυπτονομίσματα…

ΙΙ. Κρυπτονομίσματα

Bitcoin, Ethereum, Tether, Ripple, Litecoin… Και έπεται συνέχεια!

Πολλοί είναι αυτοί που συγχέουν (ή ταυτίζουν) το γένος με το είδος. Ιδίως το κρυπτονόμισμα με το Bitcoin. Άδικα άραγε;

Ο αμερικανός κρυπτογράφος David Chaum συνέλαβε, το 1983, την ιδέα των κρυπτονομισμάτων.

Το έτος 2008 όμως ήταν η χρονιά-σταθμός.

Στις 31.10.2008 ένας τύπος που (αυτο)συστήθηκε ως Satoshi Nakamoto δημοσίευσε μια μελέτη με τον τίτλο: “Bitcoin: a Peer to Peer Electronic Cash System”. Καλούσε, μέσω αυτής, για τη δημιουργία του πρώτου «αποκεντρωμένου ψηφιακού νομίσματος». Ο συγγραφέας της στρεφόταν εναντίον των συμβατικών νομισμάτων. Υποστήριζε (κι όχι άδικα) πως βασίζονται στην εμπιστοσύνη μας προς τις τράπεζες για να λειτουργήσουν. Επιχειρηματολογούσε σε βάρος τους, αναδεικνύοντας ακριβώς τα προβλήματα της λειτουργίας τους και την κρίση εμπιστοσύνης προς το τραπεζικό σύστημα.

Ακόμα και στην πρόσφατη ιστορία μας (Κύπρος 2013, Ελλάδα 2015) αποδείχθηκε, δυστυχώς, πως δεν είχε άδικο. Η συγκεκριμένη κρίση εμπιστοσύνης είναι, εκτιμώ, που βοήθησε (και συνεχίζει να βοηθά) στην περαιτέρω καθιέρωση και ανάπτυξη και των κρυπτονομισμάτων. Ιδίως στις χώρες εκείνες με χαμηλής ποιότητας τραπεζικό σύστημα.

Το Bitcoin ήταν/είναι ένα από τα πολλά κρυπτονομίσματα. Αυτά που υπάρχουν κι αυτά που συνεχίζουν να δημιουργούνται.

Το Bitcoin όμως είναι που έχει ήδη ξεχωρίσει από τα υπόλοιπα. Είναι το πλέον δημοφιλές και «επιτυχημένο»˙ η αύξηση της τιμής του(τουλάχιστον στο παρελθόν): ραγδαία.

ΙΙΙ. Τι είναι, άραγε, τα κρυπτονομίσματα;

Προσεγγίζοντας σε προηγούμενο άρθρο την τεχνολογία blockchain από την οπτική της επιχείρησης, καταλήγαμε πως τα κρυπτονομίσματα «είναι ψηφιακά νομίσματα που βασίζονται σε λογισμικό “ανοικτού κώδικα”». Περιγράψαμε, επίσης, πως «επιτρέπουν τη μεταφορά αξίας μεταξύ των συναλλασσομένων, χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη μιας κεντρικής αρχής (π.χ. Τράπεζας ή Κράτους). Ως ψηφιακά, τα νομίσματα αυτά, δεν αποτυπώνονται σε υλική μορφή. Κάθε συναλλαγή που πραγματοποιείται με κρυπτονομίσματα επιβεβαιώνεται από τους χρήστες του αποκεντρωμένου νομισματικού συστήματος και καταγράφεται στο Blockchain. Τα κρυπτονομίσματα έχουν την ιδιότητα να αντιστέκονται στον πληθωρισμό. Με τα παρόντα τεχνολογικά δεδομένα μάλιστα, καθίσταται ανέφικτη η πλαστογράφησή τους. Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των κρυπτονομισμάτων είναι που καθιστούν την εκάστοτε χρηματική συναλλαγή φθηνότερη, γρηγορότερη και ασφαλέστερη σε σύγκριση με τα παραδοσιακά νομίσματα και δίκτυα πληρωμής».

IV. Υπάρχουν (και) πολέμιοι;

Τα κρυπτονομίσματα έχουν, κατά κυριολεξία, «ταράξει τα νερά» της διεθνούς οικονομίας-ειδικότερα του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Καταξιωμένοι, στο διεθνές στερέωμα, οικονομολόγοι-κάποιοι από αυτούς κάτοχοι (ενδ. Alan Greenspan, Paul Krugman, Nouriel Roubini) στράφηκαν, με ιδιαίτερη σφοδρότητα, σε βάρος των κρυπτονομισμάτων. Κράτη και διεθνείς οργανισμοί αντίστοιχα. Κανείς δεν κατάφερε όμως να αναχαιτίσει, έστω και στο ελάχιστο, την ανάπτυξή τους.

Γιατί άραγε; Ανέφερα ήδη (υπό ΙΙ) πως πρόκειται για κρίση εμπιστοσύνης…

V. Η, κατ’ ανάγκη, αποδοχή τους…

Οι αλλαγές που έχουν ήδη αρχίσει να επιφέρουν τα κρυπτονομίσματα είναι εξαιρετικά σημαντικές. Δεν είναι δυνατό να προσποιηθούμε πως δεν υπάρχουν. Κι ούτε να υποστηρίζουμε, με σοβαρότητα, πως συνδέονται αποκλειστικά με εγκληματικές δραστηριότητες. Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν ένα από τα αντικείμενα της Fintech (ο κλάδος παροχής χρηματο-οικονομικών υπηρεσιών αποκλειστικά μέσω καινοτόμων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών).

Το σημαντικότερο: Τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί, έχοντας περάσει ήδη στο στάδιο της αποδοχής του παρόντος και του μέλλοντός τους, επιχειρούν αφενός μεν να τα κατανοήσουν αφετέρου δε να τα εντάξουν στο ρυθμιστικό τους πεδίο.

VI. Υπάρχουν (και) μειονεκτήματα;

Οι τεχνολογικές δυνατότητες επιστρατεύονται προκειμένου να αξιοποιηθούν στο μέγιστο τα πλεονεκτήματα των κρυπτονομισμάτων. Περαιτέρω: προκειμένου να καταστεί ευρύτερη, ευχερέστερη και ασφαλέστερη η χρήση τους.

Φυσικά και δεν στερούνται μειονεκτημάτων. Μπορεί όμως να είναι τέτοιας έκτασης ώστε να πληγούν σημαντικά όσοι συναλλάσσονται μέσω αυτών;

Δύο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως τα σημαντικότερα μειονεκτήματα. Το πρώτο αφορά τη δυνητική τη «διαβλητότητα συναλλαγής» (ενδ.: η γνωστή υπόθεση Mt. Gox: το 2014 hackers «έκλεψαν» από το «χρηματιστήριο» της Mt. Gox, 850.000 Bitcoins). Το δεύτερο, την απουσία νομοθετικών ρυθμίσεων των συναλλαγών που πραγματοποιούνται με κρυπτονομίσματα.

VII. Ειδικά: Ο κίνδυνος (;) κλοπής

Από όσα είναι, μέχρι σήμερα τουλάχιστον γνωστά, δεν φαίνεται πως είναι τεχνικά εφικτό το «χακάρισμα» των κρυπτονομισμάτων. Τι γίνεται όμως και με τα «πορτοφόλια» που τα περιέχουν;

Προκειμένου να αποθηκευτούν τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται διαφόρων μορφών ψηφιακά πορτοφόλια (digital/cryptocurrency wallets). Τέτοια είναι τα Online Wallets, τα Desktop Wallets, τα Smartphone Wallets, τα Hardware Wallets κλπ.

Τα πορτοφόλια αυτά δεν είναι παρά προγράμματα λογισμικού. Μπορούμε, εύκολα, να τα αντιστοιχίσουμε με τους (γνωστούς) κοινούς τραπεζικούς λογαριασμούς. Το συγκεκριμένο μέσο αποθήκευσης φαίνεται πως είναι εκείνο που μπορεί να καταστεί στόχος των hackers για την κλοπή κρυπτονομισμάτων.

Ένα Online Wallet, λ.χ., μολονότι είναι πολύ εύκολο στη χρήση του και διαθέσιμο κάθε χρονική στιγμή μέσω Internet, διαθέτει ένα ιδιωτικό κλειδί. Αν κάποιος «χακάρει» την εταιρεία που διαχειρίζεται τον Server που έχει αποθηκευμένο το κλειδί του, αποκτά πρόσβαση στο συγκεκριμένο πορτοφόλι.

Αντίστοιχα, ένα Desktop Wallet-εγκατεστημένο στον υπολογιστή του χρήστη- κινδυνεύει εάν «χακαριστεί» ο υπολογιστής.

Υπάρχουν, επίσης τα Smartphone Wallets, τα Hardware Wallets (που φαίνεται πως αποτελούν την πλέον ασφαλή μέθοδο αποθήκευσης) και τα Paper Wallets. Το καθένα από αυτά διατρέχει (δυνητικούς) κινδύνους.

Διαφύλαξη πληροφοριών

Καθίσταται, λοιπόν, εμφανές πως η ασφάλεια των κρυπτονομισμάτων εξαρτάται από τη διαφύλαξη εμπιστευτικών πληροφοριών-όπως τα ιδιωτικά κλειδιά.

Για την προστασία των κατόχων κρυπτονομισμάτων αναπτύσσονται διάφορες λύσεις από εξειδικευμένες επιχειρήσεις. Μια από αυτές η Xapo, η οποία ασχολείται με ζητήματα ασφάλειας των Bitcoins. «Άν η προσβλητότητα των συναλλαγών με Bitcoins οφείλεται στο γεγονός ότι οι hackers μπορούν να αποκτούν πρόσβαση σε ιδιωτικά κλειδιά και συνθηματικά που τους επιτρέπουν να παριστάνουν τους κατόχους των Bitcoins και να τα αποσπούν από αυτούς, η λύση είναι να καταστούν τα ιδιωτικά κλειδιά και τα συνθηματικά απροσπέλαστα. Για το σκοπό αυτό (η Xapo) έχει δημιουργήσει ανά τον κόσμο ένα δίκτυο υπόγειων θησαυροφυλακίων όπου φυλάσσονται εμπιστευτικές πληροφορίες, όπως τα ιδιωτικά κλειδιά και το κρυπτογραφικό υλικό. Είναι υλικά αποθηκευμένα σε διακομιστές που ουδέποτε έχουν έρθει σε επαφή με κάποιο εξωτερικό δίκτυο, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου. Οι διακομιστές φυλάσσονται με βιομετρικές μεθόδους και ένοπλους άνδρες» («Οι βιομηχανίες του μέλλοντος», 2016). Όπως διαπιστώνει εκεί ο Alec Ross, «κάποια πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ!»

VIII. H νομική φύση των κρυπτονομισμάτων

Οι συναλλαγές μέσω κρυπτονομισμάτων, παρά τους κινδύνους που ελλοχεύουν, αποτελούν μία πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που έχει κάνει την εμφάνισή της και στην ελληνική οικονομία. Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις (ενδ.: φαρμακεία, κομμωτήρια, λογιστικές και δικηγορικές εταιρείες κ.α.) προστίθενται μεταξύ αυτών που δέχονται πληρωμές σε κρυπτονομίσματα-με απόλυτο πρωταγωνιστή το Bitcoin (:μια απλή έρευνα στο διαδίκτυο μας οδηγεί στα συγκεκριμένα, εντυπωσιακά, αποτελέσματα). Δυστυχώς όμως οι σχετικές συναλλαγές στη χώρα μας αποτελούν πεδίο απολύτως αρρύθμιστο.

Είναι πραγματικά προβληματικό πως δεν συμπίπτουν οι απόψεις των (κατά τεκμήριο) ειδικών ως προς τη νομική φύση των κρυπτονομισμάτων. Το δεδομένο αυτό δημιουργεί, ήδη, σημαντικά προβλήματα. Ένα από αυτά συναρτάται με την αδυναμία υπαγωγής σε κάποιον υφιστάμενο κανόνα δικαίου προκειμένου να καλυφθεί, προσωρινά έστω, το νομοθετικό κενό.

Είναι αλήθεια πως τα κρυπτονομίσματα δεν είναι χρήμα-με τη στενή έννοια του όρου. Όπως, λ.χ., το χαρτονόμισμα (ή τραπεζογραμμάτιο) και τα κέρματα. Είναι γεγονός όμως πως τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται ως μέσα πληρωμών. Εύλογη μοιάζει λοιπόν η άποψη πως συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία του χρήματος-με την ευρεία έννοια (όπως, λ.χ., τα λοιπά μέσα πληρωμών).

Νομολογία στις ΗΠΑ

Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται ήδη η νομολογία των δικαστηρίων των ΗΠΑ. Στην υπόθεση “Securities and Exchange Commission v.Trendon T. Shavers and Bitcoin Savings and Trust”, το Πρωτοδικείο του Τέξας (Texas District court) απέρριψε τους ισχυρισμούς της διάδικης πλευράς, η οποία υποστήριζε πως το Bitcoin δεν είναι νόμισμα. Έκρινε ότι εμπίπτει στο χρήμα εν ευρεία εννοία (σύμφωνα και με την ελληνική ορολογία) και ως εκ τούτου υφίσταται η δυνατότητα απόσβεσης χρηματικών ενοχών με την καταβολή Bitcoins. Τον ίδιο χαρακτηρισμό χρησιμοποίησε και ένα διαφορετικό δικαστήριο των ΗΠΑ, το Περιφερειακό Δικαστήριο στην Νέα Υόρκη (υπόθεση των Robert M. Faiella και Charlie Shrem). Αντίθετα, η Φορολογική Αρχή των ΗΠΑ (IRS) χαρακτηρίζει τα Bitcoins ως μέσα περιουσίας (υπ’ αριθμόν 21 – 2014 εγκύκλιος).

Νομολογία στην Ευρώπη

Μετακινούμενοι προς τον ευρωπαϊκό χώρο, αξιομνημόνευτη είναι η απόφαση C –264/14 (υπόθεση Skatteverket κατά David Hedqvist). Στην απόφαση αυτή, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρει ότι το Bitcoin συγκαταλέγεται στα λεγόμενα εικονικά νομίσματα «αμφίδρομης ροής», τα οποία οι χρήστες μπορούν να αγοράζουν και να πωλούν βάσει συναλλαγματικών ισοτιμιών και διαφέρουν από το ηλεκτρονικό χρήμα (όπως αυτό ορίζεται με την οδηγία 2009/110/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, για την ανάληψη, άσκηση και προληπτική εποπτεία της δραστηριότητας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος). Το Δικαστήριο, εν τέλει, προτάσσει την έννοια της υπηρεσίας ως την ορθότερη. Με βάση αυτή κάθε πρόσωπο που επιχειρεί συναλλαγές με Bitcoins κρίνεται ορθό να αντιμετωπίζεται -από φορολογική άποψη- ως πάροχος υπηρεσιών από επαχθή αιτία. Επιπλέον, ως προς το ζήτημα της νομικής φύσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στηρίχθηκε στο ότι τα εικονικά νομίσματα δεν χρησιμοποιούνται ευρέως στις συναλλαγές, δεν εκδίδονται από κεντρικές τράπεζες κρατών και δεν ενσωματώνουν αξία νομισμάτων, που αναγνωρίζονται σύμφωνα με τα παραπάνω ως νόμιμα μέσα πληρωμής από κάποια κρατική οντότητα. Ως εκ τούτου, υποστήριξε ότι τα εικονικά νομίσματα δεν εμπίπτουν στην έννοια του χρήματος ή του νομίσματος. Επομένως, ούτε με την ευρεία εννοία. Αντίθετα, προσδιορίζονται ως απλές ψηφιακές αναπαραστάσεις αξίας…

Κανόνες

Υποστηρίζεται από κάποιους πως τα κρυπτονομίσματα αποτελούν κινητές αξίες και χρηματοπιστωτικά μέσα. Δεν φαίνεται, εντούτοις, βάσιμη η συγκεκριμένη άποψη. Τα κρυπτονομίσματα δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οποιαδήποτε οργανωμένο και ελεγχόμενο πολυμερές σύστημα διαπραγμάτευσης. Αντίθετα, είναι κοινά αποδεκτό πως πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο νομισματικό σύστημα, οι κανόνες του οποίου τίθενται από τους χρήστες του.

Από τα παραπάνω λοιπόν προκύπτει πως είναι απολύτως αναγκαίο να υπάρξει συμφωνία όσον αφορά τη νομική φύση τον κρυπτονομισμάτων. Κι αυτή είναι αναγκαία συνθήκη για να ακολουθήσει, η απολύτως αναγκαία-κατά το δυνατόν ενιαία, νομοθετική τους ρύθμιση.

IX. Η ανάγκη (ενιαίας) ρύθμισης

Μολονότι οι εξελίξεις στον χώρο των κρυπτονομισμάτων είναι ραγδαίες, η χώρα μας βρίσκεται σε νομοθετική απραξία. Ευτυχώς, η απραξία αυτή δεν είναι γενικευμένη. H Πολιτεία της Νέας Υόρκης ήδη από το 2014 προέβη σε μία πρωτοβουλία νομοθετικής ρύθμισης κάθε κρυπτονομίσματος, καταθέτοντας το νομοσχέδιο με τίτλο “REGULATIONS OF THE SUPERINTENDENT OF FINANCIAL SERVICES PART 200 VIRTUALCURRENCIES” ή “BitLicense”. Ο Καναδάς, το Ισραήλ, η Ελβετία, η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν αναγνωρίσει, το Bitcoin, ως χρήμα (με την ευρεία έννοια του όρου). Η Κύπρος, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής «Αποκεντρωμένες Τεχνολογίες (Blockchain)» προβλέπει, μεταξύ άλλων, ρυθμίσεις αναφορικά με τα κρυπτονομίσματα. Ήδη όμως είναι εφικτή, εκεί, η εξόφληση ενός δικηγόρου με Bitcoin.

Η ανάγκη λήψης νομοθετικών πρωτοβουλιών στον τομέα αυτό (και) από τη χώρα μας κρίνεται απολύτως επιβεβλημένη. Οι συναλλαγές όμως που διενεργούνται με τη χρήση των κρυπτονομισμάτων είναι, κατά βάση διασυνοριακές. Στο πλαίσιο αυτό καθίσταται επιτακτικότερη, ίσως, η ανάγκη της έναρξηw ενός ευρωπαϊκού ή, καλύτερα, διεθνούς διαλόγου για το θέμα, ώστε τα επιμέρους ρυθμιστικά πλαίσια να μην παρουσιάζουν καθοριστικές αποκλίσεις.

X. Εν κατακλείδι

«Υπάρχει άραγε αλγόριθμος για την εμπιστοσύνη; Νέες μέθοδοι συναλλαγών καθιστούν υποχρεωτικό το ξαναγράψιμο του συμβολαίου μεταξύ εταιρείας, πολίτη και κράτους» (:Alec Ross, 2016).

Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν μια πραγματικότητα.

Οι περισσότεροι την έχουν αποδεχθεί. Κάποιοι ήδη την αξιοποιούν. Μεταξύ αυτών και επιχειρήσεις. (Άγνωστο πως) ΚΑΙ στην Ελλάδα.

Οποιαδήποτε περαιτέρω καθυστέρηση (νομοθετικών) ρυθμίσεων είναι δεδομένο πως αποβαίνει σε βάρος της εθνικής οικονομίας.

Και των επιχειρήσεων.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, την 1η Δεκεμβρίου 2019.

1 Δεκεμβρίου, 2019
Έξυπνα Συμβόλαια και Επιχειρήσεις

I. Προοίμιο

«Verba volant, scripta manent» (:«τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν») έλεγαν οι Ρωμαίοι. Κατ’ αντιστοιχία και το εγχώριο: «χαρτιά γραμμένα, στόματα βουλωμένα» . Αμφότερα αναφέρονται, προφανώς, στη ανάγκη (μας) για γραπτή αποτύπωση των συμφωνηθέντων.

Με τη συγκεκριμένη (εγχώρια) παροιμία επιβεβαιώνεται και η «σχέση» που συνδέει τους εξ ημών πρεσβύτερους με τη γραπτή αποτύπωση των συμφωνηθέντων. Βεβαίως και η ανασφάλεια που (μας) δημιουργεί η έλλειψή τους.

Οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώσαμε έχοντας καλά χαραγμένη στο υποσυνείδητό μας την ανάγκη να «κρατάμε», σφικτά κατά προτίμηση, ένα «χαρτί». Κατά κανόνα ως αποδεικτικό μιας συμφωνίας, μιας ιδιότητας ή ενός τίτλου.

Άλλες εποχές τότε.

Άλλες εποχές πράγματι! Όμως, η σχετική «εγγραφή» στο υποσυνείδητό μας, λιγότερο ή περισσότερο, παρέμεινε.

Σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας, το «χαρτί»-το έγγραφο συνολικά αρχίζει να χάνει, σταδιακά, την αξία του.

II. Έξυπνα….

Έξυπνα τηλέφωνα, έξυπνο σπίτι, έξυπνες συσκευές, έξυπνο αυτοκίνητο, έξυπνο εργοστάσιο…

Η χρήση του επιθέτου «έξυπνος» γίνεται όλο και πιο ευρεία. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε πως είναι προσδιοριστική της νέας σημασίας που λαμβάνουν παραδοσιακές έννοιες. Ιδίως στο πλαίσιο της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης και των τεχνολογικών αλμάτων που τη συνοδεύουν.

Στο ίδιο πλαίσιο συναντάμε και τα «Έξυπνα Συμβόλαια» (:«smart contracts»). Όμως η εισαγωγή του συγκεκριμένου όρου δεν είναι πρόσφατη. Η συζήτηση για τα smart contracts ξεκίνησε ήδη τα μέσα της δεκαετίας του 1990.

III. Για την ιστορία…

Ο Nick Szabo, στα πρώτα νεανικά του χρόνια, έκανε μια σειρά εξαιρετικών επιλογών κι αντίστοιχων επενδύσεων στον εαυτό του. Συγκεκριμένα, επέλεξε να σπουδάσει νομικά, πληροφορική και κρυπτογραφία. Ο συγκεκριμένος συνδυασμός μοιάζει, ακόμα και σήμερα, εντυπωσιακά πρωτοποριακός. Πολύ περισσότερο για την εποχή του. Οι συγκεκριμένες ιδιότητες του προσέφεραν τη δυνατότητα να κάνει μια διπλή (απλή όμως κατά το περιεχόμενο) διαπίστωση: (α) πως οι ανθρώπινες κοινωνίες ήταν δομημένες στη χρήση χαρτιού-εγγράφου ως αποδεικτικού στοιχείου μιας συμφωνίας, ενός γεγονότος, μιας βεβαίωσης και (β) πως συνέτρεχαν (τεχνικά) οι προϋποθέσεις για τη μεταβολή της συγκεκριμένης κατάστασης μέσω της χρήσης προγραμμάτων υπολογιστών-ακριβέστερα «πρωτοκόλλων».

Στη βάση των συγκεκριμένων δεδομένων, ανέδειξε τη δυνατότητα αξιοποίησης μιας ευρείας ποικιλίας νέων πρωτοκόλλων. Σκοπός τους;

(α) η καταγραφή των εκατέρωθεν υποσχέσεων/δεσμεύσεων των συμβαλλομένων σε ψηφιακή μορφή-την καταγραφή αυτή ονόμασε «έξυπνα συμβόλαια»,

(β) ο έλεγχος της συνδρομής των προϋποθέσεων της εφαρμογής της και

(γ) η εκτέλεση, με τρόπο αυτοματοποιημένο, των υποχρεώσεων που ανέλαβαν τα μέρη (τόσο για την περίπτωση της εφαρμογής όσο και της μη εφαρμογής τους).

Πρόγονος των έξυπνων συμβολαίων θεωρείται το μηχάνημα αυτόματης πώλησης. Πρώιμες μορφές τους: τα τραπεζικά ATM και τα POS.

IV. Έξυπνα συμβόλαια: χαρακτηριστικά και εφαρμογές

Ο Nick Szabo όρισε τα έξυπνα συμβόλαια ως ένα υπολογιστικό πρωτόκολλο συναλλαγών (στη μορφή: «τι θα γίνει αν…»), το οποίο είναι ικανό να εκτελεί τους όρους μιας σύμβασης.

Η συζήτηση, όμως, για τα έξυπνα συμβόλαια εντάθηκε περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Και τούτο γιατί κατέστη εφικτός ο συνδυασμός των έξυπνων συμβολαίων με την τεχνολογία blockchain.

Η συγκεκριμένη τεχνολογία είναι που κατέστησε εφαρμόσιμη, σε πρακτικό επίπεδο, την ιδέα των έξυπνων συμβολαίων. Είδαμε ήδη πως τα έξυπνα συμβόλαια δεν είναι παρά προγράμματα κώδικα. Εφόσον οι συνθήκες που έχουν συμφωνηθεί με αυτά πραγματοποιηθούν, τότε τα έξυπνα συμβόλαια έχουν τη δυνατότητα να αυτοεκτελούνται. Συγκεκριμένα, στον κώδικα καταγράφονται οι ρήτρες και οι όροι του συμβολαίου. Εν συνεχεία, επαληθεύει το κατά πόσο αυτά τηρήθηκαν και εφαρμόσθηκαν ή εντοπίζει τυχόν παραβιάσεις. Τέλος, εκτελεί αυτόματα τα όσα συμφωνήθηκαν, λαμβάνοντας υπόψη την τήρηση των συμφωνημένων ρητρών και των όρων. Κάθε κίνηση, κάθε όρος του συμβολαίου που πραγματοποιείται ή παραβιάζεται, καταγράφεται στο blockchain, καθιστώντας την πληροφορία αμετάβλητη και αδιαμφισβήτητη.

Τα συγκεκριμένα δεδομένα είναι που καθιστούν απολύτως ασφαλή τα έξυπνα συμβόλαια. Κατ’ ακολουθίαν: περισσότερο χρηστικά.

Διευρύνεται, έτσι, σε απροσδιόριστο βαθμό, η χρήση τους για τους επιχειρηματίες και τις επιχειρήσεις. Και όχι μόνο.

Έξυπνα συμβόλαια και blockhain

Στο πλαίσιο της προσέγγισης της τεχνολογίας blockchain από την οπτική της επιχείρησης διαπιστώσαμε πως:

«τα “smart contracts” λειτουργούν ιδανικά μέσω της τεχνολογίας blockchain. Πρόκειται για συμβάσεις που συνάπτονται ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους συμβαλλόμενους. Δεν αποτυπώνονται όμως σε χαρτί. Αποτυπώνονται ψηφιακά και «υπογράφονται» (ψηφιακά επίσης) από τους συμβαλλόμενους σε έναν κώδικα κρυπτογραφημένου αλγοριθμικού λογισμικού. Πρόκειται για αυτοεκτελούμενα συμβόλαια, που περιέχουν όρους οι οποίοι έχουν συμφωνηθεί μεταξύ των συμβαλλόμενων. Είναι προφανές πως οι επιχειρήσεις μπορούν να αντικαταστήσουν τις περισσότερες συμβάσεις, αν όχι όλες, ο (λ.χ. συμβάσεις εργασίας) με μια έξυπνη σύμβαση.

Η χρησιμότητα των έξυπνων συμβάσεων αποδεικνύεται (και μέλλει περαιτέρω να αποδειχθεί) εξαιρετικά σημαντική στις εμπορικές συναλλαγές. Για παράδειγμα, επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με γεωγραφικά απομακρυσμένους αγοραστές και προμηθευτές, μπορούν, μέσω της τεχνολογίας blockchain και της βελτιωμένης ιχνηλασιμότητας που αυτή προσφέρει, να παρέχουν πιστοποίηση όσον αφορά την προέλευση, την ακεραιότητα και τη συμφωνημένη ποιότητα των ενδιάμεσων ή τελικών προϊόντων τους. Αντίστοιχα, μπορούν να επιβεβαιώνουν τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά προϊόντων που προμηθεύονται από την παγκόσμια αγορά.

Είναι σημαντικό να τονισθεί πως οποιαδήποτε παραβίαση έξυπνης σύμβασης επαληθεύεται αυτόματα. Μια τέτοια παραβίαση δεν δυνατό μάλιστα να αμφισβητηθεί. Οι συνέπειες τόσο της εκτέλεσής της (λ.χ. εξόφληση του τιμήματος) όσο και της παραβίασης συμβατικών υποχρεώσεων (λ.χ. μη εκτέλεση της σύμβασης) επέρχονται αμέσως. Τα δεδομένα αυτά οδηγούν στη δραστική μείωση του κόστους των συναλλαγών, στην αποφυγή διενέξεων και αναγκαιότητα εκτεταμένης ανθρώπινης εμπλοκής. Η μείωση του κόστους προβάλλει ως αυτονόητη…»

Προκύπτει, λοιπόν, ως δεδομένη η αξιοποίηση των smart contracts στις εμπορικές συναλλαγές-ιδίως τις διασυνοριακές. Περαιτέρω χρήσεις τους: στη μεταβίβαση κινητών, ακινήτων, αξιογράφων και δικαιωμάτων. Στις ασφάλειες, την υγεία, την κατοχύρωση και αξιοποίηση πνευματικών δικαιωμάτων. Στη δημιουργία μητρώων πιστοποιητικών, την ενέργεια. Επίσης στην παροχή εγγυήσεων, την ανταλλαγή και μεταφορά χρημάτων. «Ων ο αριθμός ουκ έστιν»: κατά κυριολεξία…

Μιλάμε για μια επικείμενη, πραγματική όμως, επανάσταση στον χώρο των συναλλαγών και των συμβάσεων.

V. Έξυπνα συμβόλαια: τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα…

Τα έξυπνα συμβόλαια παρέχουν σειρά πλεονεκτημάτων. Εξαιτίας του αποκεντρωμένου χαρακτήρα της τεχνολογίας blockchain καταργείται η ανάγκη ύπαρξης κάποιου μεσάζοντα. Τη θέση του οποίου παίρνει η ψηφιακή εμπιστοσύνη. Κάθε έξυπνο συμβόλαιο εκτελείται με ασφάλεια, ταχύτητα και διαφάνεια. Ακριβώς όπως συμφωνήθηκε. Δεν προϋποτίθεται, η συνδρομή, η επέμβαση ή η διαμεσολάβηση κάποιας κεντρικής αρχής, τράπεζας ή δικηγόρων. Ακριβέστερα: ένα τέτοιο τρίτο πρόσωπο δεν έχει οποιαδήποτε θέση. Με τον τρόπο αυτό, τα κόστη των συναλλαγών μειώνονται σημαντικά.

Ωστόσο, η νέα αυτή τεχνολογική ευκαιρία ελλοχεύει κινδύνους. Κάποιοι εξ αυτών ιδιαίτερα σημαντικοί.

Η λειτουργία των έξυπνων συμβολαίων αποδεικνύεται ήδη συνυφασμένη με την τεχνολογία blockchain. Τούτο συνεπάγεται πως είναι ανέφικτη η τροποποίηση οποιασδήποτε καταχωρημένης πληροφορίας. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό (είδαμε ήδη πως) παρέχει ασφάλεια και εμπιστοσύνη στην εκτέλεση των έξυπνων συμβολαίων. Το ίδιο, όμως, χαρακτηριστικό, ιδωμένο από μια διαφορετική οπτική γωνία, είναι που δημιουργεί σημαντικούς προβληματισμούς.

Είναι ενδεχόμενο, λ.χ., ένα συμβαλλόμενο μέρος να αλλάξει γνώμη. Σε περίπτωση που δεν έχει προβλεφθεί δυνατότητα υπαναχώρησης κατά το σχεδιασμό του κώδικα, αυτή θα είναι αδύνατη. Σε ένα πρώτο επίπεδο τουλάχιστον. Ο οριστικός και μη μεταβαλλόμενος κώδικας πάνω στον οποίο «τρέχει» ένα έξυπνο συμβόλαιο δεν αφήνει περιθώρια λάθους και δεν παρέχει δυνατότητες τροποποιήσεων. Κάτι τέτοιο, άλλωστε, θα έθετε εν αμφιβόλω τα προαναφερόμενα πλεονεκτήματά του.

Είναι γεγονός πως δεν υφίστανται νομοθετικές ρυθμίσεις για τα έξυπνα συμβόλαια. Στο δίκαιο των συμβάσεων υπάρχουν και λειτουργούν κάποιοι κανόνες. Κανόνες αρκούντως ικανοποιητικοί για την αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων όπως αυτά που ήδη αναφέρθηκαν. Δεδομένης της ανυπαρξίας ρυθμίσεων για τα έξυπνα συμβόλαια, δεν υπάρχει πρόβλεψη για την αντιμετώπιση αντίστοιχων (δυνητικών) προβλημάτων. Τα έξυπνα συμβόλαια διαθέτουν έναν απόλυτο χαρακτήρα, ο οποίος είναι δυνατό (υπό προϋποθέσεις) να αποδειχθεί προβληματικός.

VI. Έξυπνα συμβόλαια: η αντιμετώπιση τους σε νομικό επίπεδο

Ένα έξυπνο συμβόλαιο φαίνεται πως δεν αναγνωρίζεται ως σύμβαση με τη νομική έννοια του όρου. Τουλάχιστον όχι ακόμα. Μια σύμβαση (για μας τους νομικούς) είναι μια υπόσχεση νομικά εκτελεστή. Είναι δυνατό να είναι γραπτή ή προφορική, ρητή ή σιωπηρή, να έχει ή όχι κάποιον τύπο (λ.χ. συμβολαιογραφική πράξη). Οι συμβάσεις, κατά την κρατούσα γνώμη, δεν φαίνεται πως είναι δυνατό να ταυτιστούν με την αυτόματη εκτέλεση ενός κώδικα. (Θα ήταν δυνατό βέβαια να προταχθεί ισχυρός αντίλογος στη συγκεκριμένη θέση-ας αφήσουμε όμως τη σχετική συζήτηση να εξελιχθεί σε επιστημονικό επίπεδο).

Ακριβώς όμως η έλλειψη ρυθμιστικού πεδίου είναι που καθιστά επιτακτική την ανάγκη εξεύρεσης του τρόπου ρύθμισής τους. Είναι δεδομένο πως τα έξυπνα συμβόλαια, αρχίζουν να χρησιμοποιούνται αντικαθιστώντας παραδοσιακές συμβάσεις. Αυτό καθιστά απολύτως αναγκαία τη (νομοθετική) ρύθμιση των δικαιωμάτων των συμβαλλομένων.

Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον: Ποιος είναι εκείνος που είναι αρμόδιος να προχωρήσει στη θέσπιση της κατάλληλης νομοθετικής ρύθμισης; Και ποιος ο αρμόδιος για την επιβολή της εφαρμογής της;

Το εφαρμοστέο δίκαιο συνήθως επιλέγεται από το εθνικό ρυθμιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται μια σύμβαση. Ιδίως όταν δεν παρουσιάζει στοιχεία αλλοδαπότητας. Ωστόσο η τεχνολογία blockchain ευνοεί τις διασυνοριακές συμβάσεις και δοσοληψίες. Το ενδεχόμενο ρυθμιστικό πλαίσιο, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους κανόνες του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. Με βάση τους κανόνες αυτούς θα επιλέγεται, κάθε φορά, το εφαρμοστέο δίκαιο.

Ένα ακόμα από τα θέματα τα οποία θα πρέπει να ρυθμιστούν σε νομικό επίπεδο είναι κι εκείνο της εκτέλεσης του έξυπνου συμβολαίου. Ένα έξυπνο συμβόλαιο, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι αυτοεκτελούμενο. Εάν δεν προβλέπεται εξ αρχής η δυνατότητα υπαναχώρησης, τότε αυτή θα είναι πραγματικά αδύνατη. Το χαρακτηριστικό αυτό μοιάζει αρκετά ελκυστικό. Από την άλλη πλευρά, όμως, είναι δυνατό να δημιουργήσει, δυνητικά, σοβαρά προβλήματα. Και τούτο καθώς υφίστανται ήδη προβλέψεις (λ.χ. δίκαιο του καταναλωτή) που αναγνωρίζουν το δικαίωμα της υπαναχώρησης.

VII. Αναγκαιότητα ύπαρξης ρυθμιστικού πλαισίου – Το παράδειγμα της Κύπρου

Αναμένεται, εκεί, η θεσμοθέτηση του αναγκαίου νομοθετικού πλαισίου, που θα καταλαμβάνει τις συγκεκριμένες τεχνολογίες. Βεβαίως και τα έξυπνα συμβόλαια. Έχει γίνει ήδη αποδεκτό πως το επικείμενο να θεσπιστεί πλαίσιο κανόνων, θα πρέπει να βασίζεται στην αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας. Αναμένεται, επίσης, η ρύθμιση του πλαισίου της ορθής χρήσης των έξυπνων συμβολαίων.

Στο επικείμενο να συνταγεί (σχετικό) νομοσχέδιο αναμένεται να λάβει χώρα η αναγνώριση (και διαχείριση) των νομικών επιπτώσεων, μεταξύ άλλων, των έξυπνων συμβολαίων στο κυπριακό δίκαιο. Ανάμεσα στα λοιπά θέματα τα οποία πρόκειται να αντιμετωπισθούν είναι το δεσμευτικό αποτέλεσμα των έξυπνων συμβολαίων και οι συνέπειές του.

VIII. Εν κατακλείδι

Τα έξυπνα συμβόλαια συνιστούν μία αληθινή επανάσταση στο χώρο των συναλλαγών. Προσφέρουν ασφάλεια, ταχύτητα, οικονομία-και όχι μόνον.

Στη βάση των συγκεκριμένων δεδομένων δεν θα διστάσω να υποθέσω πως τα έξυπνα συμβόλαια, σταδιακά, θα υποκαταστήσουν τις κλασσικές συμβάσεις. Κι ακόμα περισσότερο, πως οριστικά (αργά ή γρήγορα) θα τις αντικαταστήσουν.

Στο όχι μακρινό μέλλον, τo «χαρτιά γραμμένα στόματα βουλωμένα» δεν θα το λέμε πια αναφερόμενοι στις συμβάσεις…

Ο Nick Szabo έκανε εγκαίρως την (ορθή) επιλογή συνδυάζοντας σπουδές στα νομικά, την πληροφορική και την κρυπτογραφία.

Δεν αναμένεται πως τις επόμενες δεκαετίες οι νομικές σπουδές θα αποδεικνύονται αρκετές για έναν δικηγόρο. Η δικηγορία, παρασυρμένη από το χείμαρρο της τεχνολογίας, αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς.

Επί του παρόντος: Αναγκαία παρουσιάζεται η επίσπευση του διαλόγου ανάμεσα στην επιχειρηματική και στην επιστημονική κοινότητα, όσον αφορά τη δημιουργία του κατάλληλου ρυθμιστικού πεδίου για τις έξυπνες συμβάσεις.

Δεν έχει, μάλλον, πολλή σημασία ποιος θα ξεκινήσει το συγκεκριμένο διάλογο: Επιμελητήρια, Φορείς, Πανεπιστήμια ή το Κράτος.

Επιβάλλεται όμως να ξεκινήσει.

Το παράδειγμα της Κύπρου μας δείχνει, ήδη, τον δρόμο.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Νοεμβρίου 2019.

24 Νοεμβρίου, 2019
Blockchain & Επιχειρήσεις

Ι. Προοίμιο

Το 1956 ο Αμερικανός πρόεδρος Αϊζενχάουερ ανακοίνωσε το αμερικανικό δορυφορικό πρόγραμμα. Ο Δρ Ρίτσαρντ Γούλεϊ, βασιλικός αστρονόμος της Αγγλίας, βιάστηκε να χαρακτηρίσει τότε τις συζητήσεις για τα διαστημικά ταξίδια «σκέτες σαχλαμάρες!». Στις 4.10.1957 η Σοβιετική ένωση εκτόξευε τον «Σπούτνικ 1».

Μήπως και το blockchain είναι «σκέτες σαχλαμάρες»;

ΙΙ. 4IR, DLT & Blockchain

Διανύουμε την εποχή της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης (4IR). Όπως αναλύθηκε σε προηγούμενο σχετικό άρθρο, αφορμή της υπήρξε η προσπάθεια ενίσχυσης της παραγωγικής διαδικασίας. Κεντρική ιδέα ήταν να καταστούν τα εργοστάσια «έξυπνα», επομένως περισσότερο λειτουργικά και αποτελεσματικά. Πολύ γρήγορα όμως η 4IR ξεπέρασε τα στενά τους όρια και άρχισε να κατακλύζει τις ζωές όλων μας.

Η 4IR έχει καταστήσει, ήδη, δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στον φυσικό, βιολογικό και ψηφιακό κόσμο.

Μιλήσαμε ήδη για τις τεχνολογίες που την απαρτίζουν και, μεταξύ αυτών, την Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού (Distributed Ledger Technology/DLT). Όσον αφορά την τελευταία (DLT), διαπιστώσαμε πως πρόκειται για «μια βάση δεδομένων τα οποία αντί να αποθηκεύονται σε μια κεντρική τοποθεσία κατανέμονται σε δίκτυο περισσοτέρων υπολογιστών. Τα μέλη του δικτύου, ανάλογα με τις άδειες που τους έχουν δοθεί, έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν πρόσβαση στις πληροφορίες ή/και, κατά περίπτωση, να προσθέτουν δεδομένα».

Είδαμε επίσης πως ο περισσότερο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού είναι η, ευρύτερα γνωστή, αλυσίδα συστοιχιών («blockchain»). Στο πλαίσιο αυτό κατανοήσαμε πως η συγκεκριμένη «αλυσίδα» «…προστατεύεται στο σύνολό της από σύνθετους μαθηματικούς αλγορίθμους με σκοπό να διασφαλίζεται η ακεραιότητα και η ασφάλεια των δεδομένων. Αυτή η αλυσίδα αποτελεί την ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των συναλλαγών που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων. Περισσότερο γνωστή χρήση του blockchain η δημιουργία και κυκλοφορία κρυπτονομισμάτων καθώς και η διενέργεια συναλλαγών με αυτά». Διαπιστώσαμε επίσης πως το blockchain συνιστά επανάσταση στην ασφάλεια των συναλλαγών.

Όλα τούτα βέβαια, αν και αρκετά δυσνόητα, μοιάζουν (και είναι) εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Ειδικά για τις επιχειρήσεις. Αρκεί, βέβαια, να απαντηθούν συγκεκριμένα ερωτήματα.

Μεταξύ αυτών:

Ποια η αξία του blockchain για τις επιχειρήσεις;

Με ποιο τρόπο το blockchain καθιστά, ολοένα και περισσότερο, αναγκαία την ύπαρξή του κι εκείνους που θα «αποστρέψουν την κεφαλή» από την αξιοποίησή του, «εκτός παιδιάς»;

Ποιες οι ευκαιρίες αξιοποίησής του για την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων;

ΙΙΙ. Η αξιοποίηση του blockchain

Οι εφαρμογές της τεχνολογίας blockchain καλύπτουν, ήδη, την πλειονότητα των τομέων της οικονομίας στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα.

Σταδιακά, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις & οργανισμοί διερευνούν τα οφέλη και δυνητικές χρήσεις της-σε διάφορες πτυχές της δραστηριότητάς τους. Πιλοτικά προγράμματα βρίσκονται σε εξέλιξη. Κάποιοι, πρωτοπόροι, απολαμβάνουν τις εφαρμογές και πλεονεκτήματά της.

Την πρωτοκαθεδρία, επί του παρόντος, όσον αφορά την αξιοποίηση της συγκεκριμένης τεχνολογίας διατηρεί ο ιδιωτικός τομέας.

Οι τράπεζες (ιδίως) πρωτοστατούν. Σε διεθνές επίπεδο.

Εντούτοις, διστακτικά στην αρχή, με ολοένα και περισσότερο σίγουρα βήματα στην συνέχεια, κράτη, δημόσιες αρχές, εθνικοί και διεθνείς οργανισμοί αποδέχονται την ύπαρξη του blockchain και αρχίζουν να προσβλέπουν στα οφέλη του. Κάποιοι εξ αυτών ήδη τα απολαμβάνουν.

IV. Blockchain και επιχειρήσεις

Το αντικείμενο και η λειτουργία κάθε επιχείρησης διακρίνονται για τα ιδιαίτερα στοιχεία τους. Στο πλαίσιο αυτό, η (δυνητική) αξιοποίηση της συγκεκριμένης τεχνολογίας διαφέρει από τη μια επιχείρηση στην άλλη. Είναι όμως δεδομένο πως οι επιχειρήσεις μπορούν πολυεπίπεδα να αξιοποιήσουν το blockchain και να καταστούν πρωτοπόροι στο χώρο τους. Το κεντρικό ζητούμενο πάντοτε, για κάθε επιχείρηση, είναι το επιχειρηματικό όφελος. To Blockchain είναι δυνατό να συνδράμει, πολυεπίπεδα, προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Η επίτευξη του επιχειρηματικού οφέλους είναι δυνατή με δύο, κατά βάση, τρόπους:

(α) με την ένταξη του blockchain στη λειτουργία της επιχείρησης (γενικά ή τις επιμέρους δραστηριότητές της) και την αξιοποίησή του ως επιχειρηματικό πλεονέκτημα

(και, όσον αφορά εκείνους που εξειδικεύονται στη συγκεκριμένη τεχνολογία)

(β) με την ένταξη του blockchain στις παρεχόμενες-εξειδικευμένες υπηρεσίες (λ.χ. παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών προς επιχειρήσεις για την αξιοποίησή του ως επιχειρηματικό πλεονέκτημα ή τεχνικής υποστήριξης για την ένταξή του, ως εργαλείο, στη λειτουργία της επιχείρησης)

Δεδομένου του εύρους των δυνητικών χρήσεων της συγκεκριμένης τεχνολογίας δεν είναι δυνατή η απαρίθμηση του συνόλου των τρόπων αξιοποίησής της. Θα περιοριστούμε, κατ’ ανάγκη, στις περισσότερο βασικές.

V. Η αξιοποίηση του blockchain στη λειτουργία των επιχειρήσεων

Το blockchain, λειτουργεί ως ένα αποκεντρωμένο (decentralized) λογιστικό καθολικό. Προσφέρει αποδιαμεσολάβηση, ασφάλεια και ταχύτητα στις συναλλαγές. Τα συγκεκριμένα πλεονεκτήματα δεν συνδέονται με εξειδικευμένα αντικείμενα ή δραστηριότητες. Η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων του αφορά κάθε επιχείρηση.

Το blockchain καθιστά περιττή τη διαμεσολάβηση και τους διαμεσολαβητές. Τα σχετικά κόστη δεν έχουν, πλέον, οποιοδήποτε νόημα. Επιτυγχάνεται, εύκολα, η μείωση του τελικού κόστους και της γραφειοκρατίας. Υποβοηθείται, καθοριστικά, η επιτάχυνση της ολοκλήρωσης των συναλλαγών.

Οι εταιρείες αποκτούν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν την τεχνολογία blockchain, προκειμένου να καταγράψουν οποιοδήποτε στοιχείο. Τα στοιχεία, κυρίως, εκείνα, τα οποία θεωρούν ότι προσδίδουν υπεραξία στο προϊόν ή υπηρεσία τους-βεβαίως και την προέλευσή τους από τις ίδιες. Η δυνατότητα αυτή οφείλεται στο γεγονός πως οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο (οικονομικό, φυσικό ή εικονικό) μπορεί να ψηφιοποιηθεί και να παρουσιαστεί σε λογιστικό βιβλίο (:“blockchain ledger”).

Στο πλαίσιο αυτό, οποιαδήποτε επιχείρηση μπορεί να επιδείξει απόλυτη εμπιστοσύνη στα δεδομένα που αποτυπώνονται σε ένα blockchain. Καθώς η επαλήθευσή τους (των δεδομένων) είναι δυνατή σε μηδενικό χρόνο, δύσκολα θα σκεφτόταν κάποιος να δηλώσει κάτι αναληθές. Η γνησιότητα ενός προϊόντος, η χώρα προέλευσής του και οι συνθήκες παραγωγής του, δεν είναι δυνατό να αμφισβητηθούν στην περίπτωση που έχει γίνει χρήση του blockchain. Ο καταναλωτής, καθώς αισθάνεται ασφαλής όσον αφορά τα συγκεκριμένα κριτήρια επιλογής του, προτιμά το προϊόν της συγκεκριμένης επιχείρησης έναντι άλλης που δεν διαθέτει τη συγκεκριμένη «σφραγίδα».

Η γνησιότητα μιας πιστοποίησης γνώσεων ή ενός πτυχίου διαπιστώνεται, εύκολα, όταν ο πάροχός τους έχει κάνει την καταχώρισή του με χρήση του blockchain. Η συγκεκριμένη πιστοποίηση (ή το συγκεκριμένο πτυχίο) αποκτά αυξημένο κύρος και συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι αντιστοίχων που στερούνται του συγκεκριμένου χαρακτηριστικού. Στο πλαίσιο αυτό, ο εργοδότης δεν θα έχει λόγο να αμφιβάλλει για την γνησιότητα τίτλων που προσκομίζει ο (υποψήφιος) εργαζόμενός του, όταν θα έχουν καταχωρισθεί στο blockchain με τη συγκεκριμένη (μοναδική και εύκολα επαληθεύσιμη) τιμή κατατεμαχισμού («hash») της.

VI. Κρυπτονομίσματα και επιχειρήσεις

Τα κρυπτονομίσματα είναι ψηφιακά νομίσματα που βασίζονται σε λογισμικό “ανοικτού κώδικα”. Περισσότερο γνωστό και ευρύτερα κυκλοφορούν, μεταξύ των κρυπτονομισμάτων, το bitcoin.

Τα κρυπτονομίσματα επιτρέπουν τη μεταφορά αξίας μεταξύ των συναλλασσομένων, χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη μιας κεντρικής αρχής (π.χ. Τράπεζας ή Κράτους). Ως ψηφιακά, τα νομίσματα αυτά, δεν αποτυπώνονται σε υλική μορφή. Κάθε συναλλαγή που πραγματοποιείται με κρυπτονομίσματα επιβεβαιώνεται από τους χρήστες του αποκεντρωμένου νομισματικού συστήματος και καταγράφεται στο Blockchain. Τα κρυπτονομίσματα έχουν την ιδιότητα να αντιστέκονται στον πληθωρισμό. Με τα παρόντα τεχνολογικά δεδομένα μάλιστα, καθίσταται ανέφικτη η πλαστογράφησή τους. Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των κρυπτονομισμάτων είναι που καθιστούν την εκάστοτε χρηματική συναλλαγή φθηνότερη, γρηγορότερη και ασφαλέστερη σε σύγκριση με τα παραδοσιακά νομίσματα και δίκτυα πληρωμής.

Υπήρξε, κατά βάση, αρνητική η αντίδραση του καθενός από εμάς, όταν για πρώτη φορά πληροφορηθήκαμε την ύπαρξη και χρήση των κρυπτονομισμάτων. Ήταν αρκετό το γεγονός πως δεν εκδίδονταν από κάποια κρατική οντότητα κι ούτε αντιστοιχούσαν σε κάτι απτό. Επίσης: δεν ήταν δυνατό να κατατεθούν σε κάποια τράπεζα που θα πιστοποιούσε την ύπαρξη και κατοχή τους. Εξάλλου, οι δραστηριότητες με τις οποίες (ήταν γνωστό) πως συνδέονταν κινούνταν, αρχικά, μακριά από τα φώτα. Δραστηριότητες που είτε ήταν αμιγώς παράνομες είτε όχι ξεκάθαρα νόμιμες.

Τα κρυπτονομίσματα αντιμετωπίζονται, ακόμα και σήμερα, με επιφύλαξη και, ίσως, φόβο. Η άγνοια είναι ικανός σύμμαχος προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Είναι δεδομένο, εντούτοις, πως οι επιχειρήσεις μπορούν να επωφεληθούν, πολλαπλά, από τη χρήση κρυπτονομισμάτων. Κάποιες ήδη επωφελούνται. Αποτελεί μια πραγματικότητα πως υπάρχουν «πορτοφόλια» που διαθέτουν ικανό αριθμό τέτοιων κρυπτονομισμάτων. Η ικανότητα των επιχειρήσεων να συναλλάσσονται με τους κατόχους τους αποτελεί, ήδη, ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι του ανταγωνισμού τους.

Οι επιχειρήσεις στη χώρα μας που δέχονται κρυπτονομίσματα (ιδίως bitcoin) αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς. Αυτό που προκύπτει όμως ως περισσότερο εντυπωσιακό είναι το φάσμα των παρεχομένων υπηρεσιών και προσφερομένων προϊόντων. Εύκολα, λ.χ., μπορεί να απολαύσει κάποιος υπηρεσίες ΙΚΤΕΟ, web hosting, δικηγόρου και οδοντιάτρου εξοφλώντας σε κρυπτονομίσματα. Είναι, αντίστοιχα, εύκολο να αγοράσει κανείς toner, να προμηθευτεί ιατρικό εξοπλισμό ή/και τα φάρμακά του από το φαρμακείο, πληρώνοντας με bitcoin. Επίσης να εξοφλήσει τα δίδακτρα του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

Μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο μας δίνει πλήρη, σχετική, εικόνα.

Ανεξάρτητα πάντως από την καθημερινή λειτουργία της επιχείρησης (πώληση προϊόντων, παροχή υπηρεσιών, επίτευξη κέρδους) σημαντική αξία μπορεί να έχουν τα κρυπτονομίσματα και στην επίτευξη του εταιρικού σκοπού. Μέσω, λ.χ., της διαδικασίας άντλησης και συγκέντρωσης κεφαλαίων. Κι αυτό, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι το σημαντικότερο.

Η ανάγκη για κεφαλαιακή ενίσχυση μιας επιχείρησης είναι δυνατό να παρουσιαστεί τόσο κατά την ίδρυση όσο και κατά τη λειτουργία της. Είναι γνωστό πως, σε διεθνές επίπεδο, λειτουργούν διάφορες «πλατφόρμες» στις οποίες «συναντώνται» δυνητικοί επενδυτές και ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις.

Στη διαδικασία της συγκέντρωσης κεφαλαίων, τα κρυπτονομίσματα παρέχουν τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αντλήσουν χρήματα (σχεδόν ανέξοδα-σίγουρα όμως ταχύτατα) από μια διεθνή δεξαμενή επενδυτών. Μέσω της τεχνολογίας Blockchain και των κρυπτονομισμάτων, καθίστανται πλέον περιττοί οι ενδιάμεσοι διαχειριστές σε επενδύσεις υπό τη μορφή crowdfunding.

Κι ακόμα περισσότερο: Οι επιχειρήσεις είναι δυνατό να συγκεντρώσουν κεφάλαια χρήσιμα για τη λειτουργία τους, μέσω της έκδοσης δικών τους ψηφιακών νομισμάτων.

VII. Έξυπνα συμβόλαια και επιχειρήσεις.

Τα σύγχρονα έξυπνα συμβόλαια (περισσότερο γνωστά ως “smart contracts”) λειτουργούν ιδανικά μέσω της τεχνολογίας blockchain. Πρόκειται για συμβάσεις που συνάπτονται ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους συμβαλλόμενους. Δεν αποτυπώνονται όμως σε χαρτί. Αποτυπώνονται ψηφιακά και «υπογράφονται» (ψηφιακά επίσης) από τους συμβαλλόμενους σε έναν κώδικα κρυπτογραφημένου αλγοριθμικού λογισμικού. Πρόκειται για αυτοεκτελούμενα συμβόλαια, που περιέχουν όρους οι οποίοι έχουν συμφωνηθεί μεταξύ των συμβαλλόμενων. Είναι προφανές πως οι επιχειρήσεις μπορούν να αντικαταστήσουν τις περισσότερες συμβάσεις, αν όχι όλες, ο (λ.χ. συμβάσεις εργασίας) με μια έξυπνη σύμβαση.

Η χρησιμότητα των έξυπνων συμβάσεων αποδεικνύεται (και μέλλει περαιτέρω να αποδειχθεί) εξαιρετικά σημαντική στις εμπορικές συναλλαγές. Για παράδειγμα, επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με γεωγραφικά απομακρυσμένους αγοραστές και προμηθευτές, μπορούν, μέσω της τεχνολογίας blockchain και της βελτιωμένης ιχνηλασιμότητας που αυτή προσφέρει, να παρέχουν πιστοποίηση όσον αφορά την προέλευση, την ακεραιότητα και τη συμφωνημένη ποιότητα των ενδιάμεσων ή τελικών προϊόντων τους. Αντίστοιχα, μπορούν να επιβεβαιώνουν τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά προϊόντων που προμηθεύονται από την παγκόσμια αγορά.

Είναι σημαντικό να τονισθεί πως οποιαδήποτε παραβίαση έξυπνης σύμβασης επαληθεύεται αυτόματα. Μια τέτοια παραβίαση δεν δυνατό μάλιστα να αμφισβητηθεί. Οι συνέπειες τόσο της εκτέλεσής της (λ.χ. εξόφληση του τιμήματος) όσο και της παραβίασης συμβατικών υποχρεώσεων (λ.χ. μη εκτέλεση της σύμβασης) επέρχονται αμέσως. Τα δεδομένα αυτά οδηγούν στη δραστική μείωση του κόστους των συναλλαγών, στην αποφυγή διενέξεων και αναγκαιότητα εκτεταμένης ανθρώπινης εμπλοκής. Η μείωση του κόστους προβάλλει ως αυτονόητη. Οι δικηγόροι χάνουν, ευτυχώς για τις επιχειρήσεις, δικηγορική ύλη…

VIII. Η τεχνολογία Blockchain ως αντικείμενο (αυτοτελούς) δραστηριότητας

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία Blockchain φέρνει μια τεχνολογική επανάσταση σημαντικότερη από εκείνη του internet. Πρόκειται για μια επαναστατική τεχνολογία, το εύρος των δυνατοτήτων της οποία ακόμα δεν έχει αναδυθεί στο σύνολό της. Και ενώ η χρήση της ολοένα και αυξάνεται, η τεχνολογία αυτή μετρά λίγα, μόλις, χρόνια ζωής. Κατ’ αποτέλεσμα, όπως καθετί καινούργιο, παρουσιάζει σημαντικά περιθώρια βελτίωσης και ανάπτυξης. Ήδη προτείνονται, ολοένα και περισσότερο, διάφοροι κλάδοι στους οποίους η τεχνολογία αυτή μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις δυνατότητας εφαρμογής της τεχνολογίας αυτής είναι οι τομείς του χρηματοπιστωτικού τομέα, της ιατρικής περίθαλψης, των αλυσίδων εφοδιασμού, της εκπαίδευσης, των δημιουργικών βιομηχανιών και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, των μεταφορών, της ναυτιλίας και της ενέργειας (τομείς που περιγράφονται και στο Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με τις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (DLT) και το σύστημα blockchain: οικοδόμηση εμπιστοσύνης με αποδιαμεσολάβηση (2017/2772(RSP))

Είναι λοιπόν δεδομένο πως οι επιχειρήσεις εκείνες που θα ασχοληθούν με την αξιοποίηση, της βελτίωση και την επεκτασιμότητα της συγκεκριμένης τεχνολογίας μπορούν να προσβλέπουν σε ένα μέλλον περισσότερο ευοίωνο.

ΙΧ. Το παράδειγμα της Κύπρου

Η τεχνολογία του blockchain δεν μπορεί να λειτουργήσει αυθύπαρκτα. Μπορεί μεν να περιορίζει δικηγορική ύλη, άλλοι επαγγελματικοί κλάδοι όμως βγαίνουν περισσότερο ωφελημένοι. Το blockchain απαιτεί τεχνικές υποδομές και καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Είναι όμως σημαντικό να κατανοήσουμε πως είναι απολύτως αναγκαία η θέσπιση του κατάλληλου ρυθμιστικού πλαισίου. Η Κύπρος κινείται ήδη προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Η Κυπριακή Δημοκρατία εξέδωσε, ήδη, το Μάϊο του 2019 την Εθνική Στρατηγική για την Κύπρο με τίτλο: Αποκεντρωμένες Τεχνολογίες (Blockchain). Στόχος της είναι η βέλτιστη αξιοποίηση του δυναμικού των Τεχνολογιών Κατανεμημένου Καθολικού (DLT) και Blockchain. Μια από της δράσεις που περιλαμβάνει είναι η προετοιμασία του νομοθετικού πλαισίου για τις νέες τεχνολογίες.

Η Κυπριακή Δημοκρατία, δεν περιορίζεται στον σχεδιασμό της αξιοποίησης της τεχνολογίας blockchain στο δημόσιο τομέα. Προχωρά ένα βήμα παρακάτω: στον ιδιωτικό τομέα και τις επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η Εθνική Στρατηγική της Κύπρου, προτείνει νομοθετικές αλλαγές στον περί εταιρειών νόμο, στους περί φορολογίας εισοδήματος νόμους καθώς και το νόμο αναφορικά με την παρεμπόδιση και καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Εστιάζει στις νομοθετικές προβλέψεις που θα αφορούν τα κρυπτονομίσματα και τα έξυπνα συμβόλαια.

Η Εθνική Στρατηγική της Κύπρου εκπονήθηκε βασιζόμενη στα ήδη συναφθέντα από την ίδια κείμενα. Μεταξύ αυτών: «Η Ευρωπαϊκή Συνεργασία Τεχνολογίας Blockchain» (European Blockchain Partnership -EBP), που υπογράφηκε στις 4 Ιουνίου 2018. Επίσης: η «κοινή Δήλωση των χωρών του Νότου της Μεσογείου για την Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού» (Declaration of the Southern Mediterranean Countries on Distributed Ledger Technologies), που υπογράφηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2018.

Μολονότι η Ελλάδα είναι μεταξύ των συμβαλλομένων, δεν έχει κινητοποιηθεί, όπως η Κύπρος, προκειμένου να διευκολυνθεί η εφαρμογή της τεχνολογίας Blockchain και να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Χ. Εν κατακλείδι

Ο καημένος ο Δρ Ρίτσαρντ Γούλεϊ δεν φανταζόταν πως ένα έτος μετά την διάσημη γκάφα του για τα διαστημικά ταξίδια (:είναι «σκέτες σαχλαμάρες!»-1956) θα είχαν ήδη γίνει πραγματικότητα. Αντίστοιχα, κανείς δεν φανταζόταν-πιθανότατα (ακόμα και στις αρχές της δεκαετίας του 1980), τη διείσδυση του internet στην καθημερινότητα όλων μας.

Κανείς δεν μπορεί, ήδη, να λοιδωρήσει το blockchain. Είναι δεδομένο πως συνιστά «επανάσταση» σημαντικότερη από εκείνη του internet.

Αναγκαία παρουσιάζεται η (ταχεία) προσαρμογή των επιχειρήσεων στα νέα δεδομένα. Οι εξ αυτών πρώτες θα καρπωθούν και άμεσα και περισσότερα οφέλη. (Οι λοιπές;)

Αναγκαία όμως παρουσιάζεται, ταυτόχρονα, η θέσπιση κανονιστικού πλαισίου για το blockchain. Το παράδειγμα της Κύπρου είναι και (χρονικά) πρόσφατο και αρκούντως διδακτικό.

Οι περαιτέρω καθυστερήσεις μόνον βλαπτικές μπορούν να αποδειχθούν.

Σε επιχειρηματικό και εθνικό επίπεδο.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 17 Νοεμβρίου 2019.

17 Νοεμβρίου, 2019
AE vs IKE: Είναι, άραγε, μεγέθη συγκρίσιμα;

AE vs IKE: Είναι, άραγε, μεγέθη συγκρίσιμα;

Ι. Προοίμιο

H γερμανική εταιρεία Western & Co ήταν εκείνη που ανέλαβε το 1891 να καλύψει συγκεκριμένες ανάγκες του ελβετικού στρατού με ένα εργαλείο για δύο, κυρίως, χρήσεις. Με αυτό οι ελβετοί στρατιώτες μπορούσαν να «λύσουν» και να «δέσουν» το όπλο τους (:κατσαβίδι) αλλά και να ανοίξουν μια κονσέρβα για να τραφούν (:ανοιχτήρι).

Το όνομα του συγκεκριμένου (πολυ)εργαλείου: Model 1890.

Ο Ελβετός Karl Elsener είχε εταιρεία κατασκευής χειρουργικού εξοπλισμού. Από λόγους εθνικής υπερηφάνειας, προεχόντως όμως επιχειρηματικού ενδιαφέροντος και συμφέροντος, επέλεξε να προσφέρει στον ελβετικό στρατό κάτι περισσότερο από το Model 1890. Για να πετύχει το στόχο του, προσέθεσε επιπλέον χρήσεις. Το τιρμπουσόν, η δεύτερη μικρότερη λεπίδα κοπής και το ψαλιδάκι ήταν κάποιες από αυτές. Ίδρυσε τη Victorinox με σήμα τον ελβετικό σταυρό μέσα σε μια κόκκινη ασπίδα. Η συγκεκριμένη εταιρεία, γνωστή ακόμα και σήμερα, ειδικεύεται-όπως όλοι γνωρίζουμε, στους ελβετικούς σουγιάδες.

Θα ήταν, ίσως, περισσότερο χρηστικός ένας ελβετικός σουγιάς-πολυεργαλείο, μια φθηνή απομίμησή του ή, απλά, ένα πτυσσόμενο σουγιαδάκι;

Και εν προκειμένω:

Στην προσπάθειά μας να κάνουμε μια συγκριτική επισκόπηση των εταιρικών μορφών της ΙΚΕ και της ΑΕ, σε ποια από τις δύο, άραγε, θα καταλήγαμε; Κι ακόμα περισσότερο: Με ποιαν από τις δύο, άραγε, θα αντιστοιχούσαμε τον ελβετικό σουγιά και με ποιαν το πτυσσόμενο σουγιαδάκι;

Ας επιχειρήσουμε μια σύντομη, business view, συγκριτική επισκόπηση των δύο εταιρικών τύπων. Ίσως έτσι καταφέρουμε να δώσουμε απαντήσεις στα συγκεκριμένα ερωτήματα.

ΙΙ. Η νομική μορφή των Ανωνύμων Εταιρειών και των Ιδιωτικών Κεφαλαιουχικών Εταιρειών

Η ΙΚΕ και η ΑΕ κατατάσσονται στις κεφαλαιουχικές εταιρείες (τις εταιρείες δηλ. που κυρίαρχο στοιχείο τους είναι αυτό του κεφαλαίου).

Η πρώτη (ΙΚΕ) παρουσιάζει, κάποιες φορές, έντονα προσωπικά στοιχεία. Η ΑΕ, αντίθετα, αποτελεί, ίσως, την πιο «καθαρή» μορφή κεφαλαιουχικής εταιρείας.

Και οι δύο εταιρείες έχουν εδραιωθεί, ήδη, στην ελληνική πραγματικότητα.

Την ΑΕ επιλέγουμε, κατά κανόνα, όταν στόχος μας είναι η δημιουργία επιχείρησης με σημαντική κεφαλαιακή βάση και μεγάλη δραστηριότητα.

Η ΙΚΕ δημιουργήθηκε ως ενδιάμεσο εταιρικό σχήμα μεταξύ ΕΠΕ και ΑΕ. Όμως, από τη συγκριτική επισκόπηση των δύο εταιρικών τύπων (ΙΚΕ και ΕΠΕ) έχουμε ήδη καταλήξει πως η ΙΚΕ έχει καταστήσει απολύτως περιττή την ύπαρξη της τελευταίας (ΕΠΕ).

Από την άλλη πλευρά, έχουμε ήδη διαπιστώσει πως η Ανώνυμη Εταιρεία παρέχει σημαντικές ευκαιρίες σε επιχειρηματικό επίπεδο. Από το συγκεκριμένο άρθρο μάλιστα αντλούμε την επιχειρηματολογία για την ΑΕ.

Δεδομένης λοιπόν της σαφούς επικράτησης των συγκεκριμένων εταιρικών τύπων (ΙΚΕ και ΑΕ), θα ήταν χρήσιμη η συγκριτική τους επισκόπηση. Κεντρικό ζητούμενο θα μπορούσε να είναι ο εντοπισμός της προτιμητέας, μεταξύ των δύο, επιλογή.

ΙΙΙ. Η συγκριτική επισκόπηση της ΙΚΕ και της ΑΕ

Είναι σημαντικό να καταλήξουμε σε (σχετικά) ασφαλή συμπεράσματα όσον αφορά τους επιμέρους εταιρικούς τύπους. Μια διερεύνηση των δέκα, περισσότερο σημαντικών σημείων, θα ήταν χρήσιμη προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Επ’ ευκαιρία της αξιολόγησης (business view) της Ανώνυμης Εταιρείας διαπιστώσαμε ήδη τα σημεία στα οποία ξεχωρίζει. Ας τα αξιολογήσουμε τώρα και σε μια συγκριτική επισκόπηση με την ΙΚΕ

1. Τύπος ιδρυτικής πράξης

1.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Η ίδρυση της ανώνυμης εταιρείας μπορεί, ήδη, να γίνει σε ελάχιστο χρόνο και με μηδενικές, σχεδόν, δαπάνες. Απαιτείται, φυσικά, ένα καταστατικό.

Ήδη όμως από το 2016 (άρθρο 9 ν. 4441/2016), η σύμπραξη συμβολαιογράφου και δικηγόρου κατά τη σύσταση της ΑΕ αποδεικνύεται, συχνά, περιττή.

Ο πρόσφατος νόμος επιβεβαιώνει την παλαιότερη επιλογή του νομοθέτη για ίδρυση της ανώνυμης εταιρεία, κάποιες φορές, με ιδιωτικό έγγραφο (άρθρο 4 §2 ν. 4548/2019). Αναγκαία προϋπόθεση να χρησιμοποιείται το πρότυπο καταστατικό στην Υπηρεσία Μιας Στάσης του Γ.Ε.ΜΗ. Σημαντική προϋπόθεση: να μην υπάρχουν αποκλίσεις από το πρότυπο. Μικρή(;) λεπτομέρεια: Στις Υπηρεσίες Μιας Στάσης εμφανίζονται ακόμα, δυστυχώς, τα πρότυπα καταστατικά με βάση τον (καταργηθέντα, ήδη, από 1.1.2019) ν. 2190/1920…

Στις περισσότερο σύνθετες περιπτώσεις (καθώς και σ’ εκείνες που οι ιδρυτές επιθυμούν να αποκλίνουν από τις προβλέψεις του πρότυπου καταστατικού), η ανώνυμη εταιρεία συνιστάται με συμβολαιογραφική πράξη. Συμβολαιογραφική πράξη απαιτείται, επίσης, αν το επιβάλλει ειδική διάταξη νόμου ή αν εισφέρονται στην εταιρεία περιουσιακά στοιχεία, για τη μεταβίβαση των οποίων απαιτείται ο τύπος αυτός (άρθρο 4 §2 ν. 4548/2018).

Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που το καταστατικό γίνεται με συμβολαιογραφική πράξη, υπάρχει τρόπος να είναι μειωμένες οι δαπάνες. Η επιλογή μικρών σε έκταση καταστατικών-χωρίς άσκοπες επαναλήψεις του νόμου, είναι η ενδεδειγμένη επιλογή. Το κόστος (των αντιγράφων τουλάχιστον) θα είναι απομειωμένο. Κι ακόμα σημαντικότερο: Τυχόν τροποποιήσεις των διατάξεων του νόμου, δεν δημιουργούν ανάγκη προσαρμογών στις αντίστοιχες διατάξεις του καταστατικού.

1.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Η ΙΚΕ ιδρύεται με ιδιωτικό έγγραφο και τροποποιείται, επίσης, με ιδιωτικό έγγραφο. Η ταχύτητα και το χαμηλό κόστος της σύστασης και τροποποίησής της είναι ένας από τους βασικούς λόγους που έγινε, εξαρχής, ελκυστική.

Ο κανόνας όμως του ιδιωτικού εγγράφου έχει κάποιες εξαιρέσεις.

Ο συστατικός συμβολαιογραφικός τύπος είναι υποχρεωτικός για την ΙΚΕ σε ειδικές περιπτώσεις. Στην περίπτωση, λ.χ. που επιβάλλεται από ειδική διάταξη νόμου ή σ’ εκείνη που εισφέρονται στην εταιρεία περιουσιακά στοιχεία, για την μεταβίβαση των οποίων απαιτείται συμβολαιογραφικός τύπος (όπως ακίνητα ή εμπράγματα δικαιώματα επί ακινήτων). Επίσης στην περίπτωση που ο συμβολαιογραφικός τύπος επιλέγεται από τους ιδρυτές ή τον ιδρυτή (όταν πρόκειται για μονοπρόσωπη ΙΚΕ) (άρθρο 49 ν. 4072/2012).

1.3. Συμπέρασμα

Με βάση όσα παραπάνω αναφέρονται καταλήγουμε πως όσον αφορά τον τύπο της ιδρυτικής πράξης, την ευελιξία στην ίδρυση και το κόστος της ίδρυσης:

(α) Για τις απλούστερες των περιπτώσεων φαίνεται πως βαθμό νίκης δεν δικαιούται κάποια από τις δύο. Η ίδρυση είναι εφικτή και για τους δύο εταιρικούς τύπους με βάση ιδιωτικό έγγραφο και το πρότυπο καταστατικό.

(β) Για τις περισσότερο σύνθετες περιπτώσεις όμως οδηγούμαστε να δώσουμε τον βαθμό νίκης στην ΙΚΕ. Αποκλίσεις από το πρότυπο καταστατικό της ΙΚΕ μπορούν να αντιμετωπισθούν με ιδιωτικό συμφωνητικό. Για τις αντίστοιχες περιπτώσεις όμως είναι αναγκαία η συμβολαιογραφική πράξη για την ΑΕ.

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 0-1

2. Προσέλκυση και διατήρηση στελεχών-απομείωση του μισθολογικού κόστους

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για κάθε επιχείρηση να επιτύχει, μεταξύ άλλων, έναν τριπλό στόχο:

(α) την προσέλκυση των ικανότερων στελεχών,

(β) την επί μακρόν διατήρηση της συνεργασίας τους και

(γ) την απομείωση του μισθολογικού κόστους.

Όταν αμβλυνθεί, έστω και μερικά, η (δεδομένη) σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στη διοίκηση (management) και την ιδιοκτησία (ownership), τα πράγματα γίνονται απλούστερα. Ποια σχετικά εργαλεία μας προσφέρει η Ανώνυμη Εταιρεία και ποια η ΙΚΕ;

2.1. Όσον αφορά την Ανώνυμη Εταιρεία

Ο ν. 4548/2018 παρέχει πολλαπλές ευχέρειες στις ανώνυμες εταιρείες για να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τη σύγκρουση συμφερόντων με τα στελέχη τους. Κάποιες από αυτές είναι μέσω των Stock Options (άρθρο 113 ν. 4548/2018), της Δωρεάν Διάθεσης Μετοχών (άρθρο 114 ν. 4548/2018) ή/και της παροχής Κοινών Ιδρυτικών Τίτλων(άρθρο 75 ν. 4548/2018).

2.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Οι προβλέψεις του νόμου είναι, εδώ, πενιχρές.

Η προσέλκυση ικανών στελεχών στην ΙΚΕ και η άμβλυνση των αντικρουομένων συμφερόντων μεταξύ εκείνων και της ιδιοκτησίας, μια μόνον πρόβλεψη έχει στο σχετικό νόμο. Συγκεκριμένα: τη δυνατότητα να καταστεί κάποιο στέλεχος εταίρος στην ΙΚΕ μέσω εξωκεφαλαιακών εισφορών. Αυτές δηλ. που δεν είναι χρήματα ή αποτιμητές σε χρήματα. Τέτοιες είναι οι απαιτήσεις που προκύπτουν από ανάληψη υποχρέωσης εκτέλεσης εργασιών ή παροχής υπηρεσιών. Οι εισφορές αυτές αναλαμβάνονται κατά τη σύσταση της εταιρείας ή/και μεταγενέστερα. Τόσο το είδος των εισφορών όσο και η αξία τους καθορίζονται στο καταστατικό και αποτιμώνται ελεύθερα από τους εταίρους (άρθρο 78 §§ 1 και 2 ν. 4072/2012).

Με άλλα λόγια: Παρέχουμε την ευχέρεια στο στέλεχος να καταστεί εταίρος της ΙΚΕ χωρίς να εισφέρει κεφάλαιο. Αντί για χρήματα αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει, απλά, την εργασία του.

Η σύγκλιση των συμφερόντων μεταξύ στελεχών και επιχείρησης επιτυγχάνεται εδώ με το συγκεκριμένο, νομοθετικά προβλεπόμενο, τρόπο.

Είναι δυνατό να δημιουργηθούν υβριδικά σχήματα αντίστοιχα με εκείνα της Ανώνυμης Εταιρείας (:stock optionsκλπ); Η απάντηση είναι καταφατική, πλην όμως δεν είναι δυνατό (καθότι υβριδικά) να είναι αρκούντως εξασφαλιστικά. Ούτε για την επιχείρηση ούτε και για τον εργαζόμενο.

2.3. Συμπέρασμα

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα δεν χωρεί αμφιβολία πως η υπεροχή της ΑΕ είναι περισσότερο από προφανής στη συγκεκριμένη ενότητα. Και, καθώς τα σχετικά διαθέσιμα εργαλεία είναι πολλαπλά στην ΑΕ, το τρίποντο είναι, μάλλον, η ενδεδειγμένη βαθμολόγηση

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 3-1

3. Η εξοικονόμηση πόρων για την εταιρεία και τους εταίρους/μετόχους

Βασικός στόχος των επιχειρήσεων και, αυτονοήτως, των εταίρων/μετόχων είναι η επιδίωξη κέρδους. Ο συγκεκριμένος στόχος επιτυγχάνεται (και) μέσω της εξοικονόμησης πόρων και της μείωσης του κόστους, τα οποία είναι δυνατόν να επέλθουν, μεταξύ άλλων, με τη μείωση του μισθολογικού κόστους και με την αξιοποίηση των εργαλείων της τεχνολογίας. Αναλυτικότερα, ανά εταιρικό τύπο:

3.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Στο στάδιο της ίδρυσης η ΑΕ χρειάζεται, φυσικά, ένα καταστατικό. Το καταστατικό μπορεί να συσταθεί (σχεδόν) ανέξοδα μέσω της υιοθέτησης πρότυπου καταστατικού. Με ιδιωτικό, δηλ., έγγραφο.

Ακόμα όμως κι όταν το καταστατικό λάβει χώρα με συμβολαιογραφική πράξη, η μείωση του κόστους τους μπορεί να επέλθει μέσω της σύνταξης μικρών σε έκταση καταστατικών. Χωρίς περίσσιες επαναλήψεις του νόμου.

Κατά τη λειτουργία της ΑΕ, εξοικονόμηση δαπανών μπορεί να λάβει χώρα με την αξιοποίηση της τεχνολογίας. Οι σχετικές προβλέψεις του νόμου είναι και πολλές και ικανοποιητικές (κατωτέρω υπό 7.1). Εξοικονόμηση δαπανών μπορεί να λάβει χώρα με την αξιοποίηση εργαλείων για τη μείωση του μισθολογικού κόστους (ανωτέρω υπό 2.1).

Τόσο κατά την ίδρυση όσο και κατά τη λειτουργία της ΑΕ της είναι δυνατό να υπάρξει εξοικονόμηση πόρων για τους μετόχους. Η μερική, μόνον, καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 21 § 1 ν. 4548/2018) αποτελεί ένα σχετικό εργαλείο. Αξιοποιώντας τη σχετική ευχέρεια, οι μέτοχοι καταβάλουν τμήμα, μόνον, του μετοχικού κεφαλαίου που αναλαμβάνουν να καλύψουν. Το υπόλοιπο αναλαμβάνουν την υποχρέωση να εξοφλήσουν σε επόμενο χρόνο.

3.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Κατά το στάδιο της ίδρυσης, όπως ανωτέρω (υπό 1.3) προέκυψε, η πλέον ανέξοδη εταιρεία είναι η ΙΚΕ.

Κατά τη λειτουργία όμως της ΙΚΕ, οι δυνατότητες να υπάρξει μείωση του μισθολογικού κόστους, μέσω της αξιοποίησης σχετικών εργαλείων, είναι εξαιρετικά περιορισμένη (ανωτέρω υπό 2.2).

Στο νόμο για τις ΙΚΕ υπάρχουν επαρκείς προβλέψεις όσον αφορά την αξιοποίηση της τεχνολογίας (κατωτέρω υπό 7). Η μείωση του κόστους είναι δυνατό να προέλθει και μέσω της συγκεκριμένης οδού.

Όσον αφορά την καταβολή του εταιρικού κεφαλαίου δεν υπάρχει πρόβλεψη στις ΙΚΕ για μερική, μόνον, καταβολή. Το κεφάλαιό της απαιτείται να καταβληθεί ολοσχερώς κατά την ίδρυση της εταιρείας ή κατά την αύξηση του κεφαλαίου της (άρθρο 77 παρ. 4 εδ. α΄ ν. 4072/2012). Στην ΙΚΕ, ωστόσο, το κεφάλαιο μπορεί να είναι και μηδενικό (άρθρο 43 παρ. 3 εδ. α΄ ν. 4072/2012). Επίσης, μπορεί να συσταθεί με την εισφορά μόνο εξωκεφαλαιακών (άρθρο 78 ν. 4072/2012) ή/και εγγυητικών (άρθρο 79 ν. 4072/2012) εισφορών. Στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχει ανάγκη δέσμευσης κεφαλαίου από μέρους των εταίρων.

3.3. Συμπέρασμα

Στη συγκεκριμένη ενότητα φαίνεται πως η ΙΚΕ διαθέτει μια ελαφρά υπεροχή έναντι της ΑΕ στο στάδιο της ίδρυσης. Κατά τη λειτουργία όμως της ΑΕ, τα εργαλεία που διαθέτει είναι περισσότερα και πιο σημαντικά.

Η ΑΕ φαίνεται πως διαθέτει ένα σχετικό προβάδισμα έναντι της ΙΚΕ. Επομένως, χωρίς βαριά καρδιά, μπορούμε να της δώσουμε το βαθμό της νίκης:

ΑΕ-ΙΚΕ: 4-1

4. Η προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων

Η οικονομική κρίση την οποία διέρχεται η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, έχει περιορίσει δραματικά τον τραπεζικό δανεισμό. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει/αναγκάσει τις επιχειρήσεις στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Οι λύσεις αυτές είναι κάποιες φορές αναγκαίες για την ανάπτυξη και, κάποιες φορές, για την επιβίωσή τους.

4.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Ο νόμος για τις ΑΕ παρέχει έναν πολύ μεγάλο αριθμό σχετικών εργαλείων.

Τέτοιου είδους εργαλεία αποτελούν (μεταξύ άλλων):

(α) Οι Τίτλοι Κτήσης Μετοχών (:Warrants) – (άρθρο 56, ν. 4548/2018) που παρέχουν το δικαίωμα στους δικαιούχους τους να αποκτήσουν, σε επόμενη χρονική στιγμή, μετοχές της εκδότριας εταιρείας, με προκαθορισμένο-μειωμένο κόστος.

(β) Οι Προνομιούχες Μετοχές (άρθρο 38 ν. 4548/2018), οι οποίες είναι δυνατό να παρέχουν ένα ευρύ πλαίσιο προνομίων.

(γ) Οι Εξαγοράσιμες Μετοχές (άρθρο 39 ν. 4548/2018), παρέχουν δικαίωμα εξαγοράς τους από τους κατόχους τους σε προκαθορισμένη τιμή στο μέλλον.

(δ) Η έκδοση Ομολογιακού Δανείου (άρθρο 59 επ. ν. 4548/2018).

(ε) Συνδυασμός των ανωτέρω «εργαλείων».

4.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Η ΙΚΕ στερείται, απολύτως, αντίστοιχων (με την ΑΕ) εργαλείων. Είναι μεν δυνατός ο σχεδιασμός υβριδικών (αντίστοιχων της ΑΕ), πλην όμως η εξασφάλιση του δυνητικού επενδυτή θα ήταν περιορισμένη. Και όντας περιορισμένη η εξασφάλισή του, το επενδυτικό ενδιαφέρον του δραματικά απομειωμένο.

4.3. Συμπέρασμα

Η υπεροχή της ΑΕ είναι περισσότερο από προφανής και στη συγκεκριμένη ενότητα. Και, καθώς τα σχετικά διαθέσιμα εργαλεία είναι πολλαπλά στην ΑΕ, το τρίποντο είναι, και εδώ, η ενδεδειγμένη βαθμολογία.

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 7-1

5. Η άντληση ρευστότητας από την Εταιρεία

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα κυριαρχούν. Οι μέτοχοι/εταίροι συχνά ταυτίζουν, λανθασμένα, το ταμείο της επιχείρησης με την «τσέπη» τους. Οι συνέπειες από την χωρίς αιτία «άντληση» ρευστών διαθεσίμων της εταιρείας από τους επιχειρηματίες είναι συχνά δραματικές. Η πράξη αυτή συνιστά (συχνά κακουργηματική) υπεξαίρεση και μπορεί επιπλέον να επιφέρει συνέπειες σε διοικητικό, φορολογικό και αστικό επίπεδο. Ωστόσο, υπάρχουν σύννομοι τρόποι, ώστε ο εταίρος να αντλήσει, πράγματι, ρευστότητα από την εταιρεία του χωρίς τις ανωτέρω επαχθείς συνέπειες.

5.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Τα πλέον συνήθη σχετικά εργαλεία είναι: (α) οι αμοιβές μελών του Διοικητικού Συμβουλίου από τα κέρδη της εταιρείας καθώς και (β) η σύναψη συμβάσεων της ανώνυμης εταιρείας με βασικούς της μετόχους, μέλη του Διοικητικού της συμβουλίου και συνδεδεμένα μέρη.

Αντίστοιχης (κάποιες φορές πολλαπλάσιας) αξίας εργαλεία είναι, μεταξύ άλλων, και:

(α) η διανομή μερίσματος (οριστικού ή προσωρινού),

(β) η Μείωση του Μετοχικού Κεφαλαίου (άρθρα 29 επ. ν. 4548/2018),

(γ) η Απόσβεση του Μετοχικού Κεφαλαίου (άρθρο 32 ν. 4548/2018),

(δ) η έκδοση Κοινών Ιδρυτικών Τίτλων (άρθρο 75 ν. 4548/2018) και

(ε) η έκδοση Εξαιρετικών Ιδρυτικών Τίτλων (άρθρο 76 ν. 4548/2018).

5.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Η ΙΚΕ δεν διαθέτει αντίστοιχη «εργαλειοθήκη». Οι μέθοδοι άντλησης ρευστότητας από μια ΙΚΕ είναι σαφώς περιορισμένες.

Οι εταίροι συμμετέχουν στα κέρδη ανάλογα με τα εταιρικά μερίδια που κατέχουν (άρθρο 100 παρ. 4 ν. 4072/2012). Ωστόσο δυνατότητα προκαταβολής κερδών στην ΙΚΕ (αντίστοιχη της προκαταβολής μερίσματος στην ΑΕ) δεν υφίσταται.

Είναι επιτρεπτή η καταβολή αμοιβής στον διαχειριστή για τις υπηρεσίες του. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με καταστατική πρόβλεψη ή απόφαση των εταίρων (άρθρο 64 παρ. 4 ν. 4072/2012).

Είναι δυνατή η μείωση του κεφαλαίου της ΙΚΕ, εφόσον υφίστανται κεφαλαιακές εισφορές. Η μείωση λαμβάνει χώρα με ακύρωση των μεριδίων που αντιστοιχούν στις εισφορές αυτές (άρθρο 91 παρ. 1 ν. 4072/2012).

5.3. Συμπέρασμα

Η υπεροχή της ΑΕ είναι εντυπωσιακή και στη συγκεκριμένη ενότητα. Και στην προκειμένη περίπτωση τα σχετικά εργαλεία που διαθέτει η ΑΕ είναι πολλαπλά. Το τρίποντο για την ΑΕ είναι, και εδώ, η ενδεδειγμένη βαθμολογία.

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 10-1

6. Ως προς τη «διαχείριση» των μετόχων/εταίρων με μικρά ποσοστά συμμετοχής:

Σε μια επιχείρηση είναι συνήθης η ύπαρξη προσώπων που διαθέτουν μειοψηφικά ποσοστά. Είναι δίκαιο να προστατεύονται οι μειοψηφούντες από τις αυθαιρεσίες εκείνων που κατέχουν πλειοψηφικά ποσοστά. Είναι όμως δίκαιο να προστατεύονται και οι πλειοψηφούντες έναντι εκβιαστικών ή κακοπροαίρετων συμπεριφορών των μειοψηφούντων. Ποια εργαλεία παρέχει καθένας από τους ερευνώμενους εταιρικούς τύπους;

6.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Ο ν. 4548/2018 διαθέτει σειρά εργαλείων και προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Ο συγκεκριμένος νόμος (μάλλον) ενισχύει τα δικαιώματα της μειοψηφίας, ιδίως μέσω του έκτακτου ελέγχου. Ωστόσο, η ύπαρξη και άσκηση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας δεν είναι πάντα αρκετές για την επίτευξη της αναγκαίας ισορροπίας στις σχέσεις της μειοψηφίας-εταιρείας. Συχνά, η έξοδος των μικρομετόχων από την εταιρεία προκρίνεται ως βέλτιστη λύση, τόσο για το δικό τους συμφέρον όσο και για το συμφέρον της επιχείρησης.

Η απομάκρυνση των μικρομετόχων από την εταιρεία μπορεί να επιτευχθεί με πέντε, μεταξύ άλλων, τρόπους:

(α) Μέσω της δυνατότητας που παρέχεται, υπό προϋποθέσεις, στους μικρομετόχους που κατέχουν ≤ 5% του μετοχικού κεφαλαίου) να αξιώσουν δικαστικά:

(αα) την εξαγορά των μετοχών τους (sell out) από την ανώνυμη εταιρεία (άρθρο 45 ν. 4548/2019) και

(αβ) την εξαγορά των μετοχών τους από τον μέτοχο πλειοψηφίας (που κατέχει ≥ 95% του μετοχικού κεφαλαίου)-(άρθρο 46 ν. 4548/2019)

(β) Μέσω της δυνατότητας που παρέχεται, υπό προϋποθέσεις, στον μέτοχο πλειοψηφίας (≥ 95%) να εξαγοράσει της μετοχές των μειοψηφούντων μετόχων (άρθρο 47 ν. 4548/2019).

(γ) Μέσω της αύξησης (τακτικής ή έκτακτης) του μετοχικού κεφαλαίου καθώς και

(δ) Μέσω (συνδυασμού) μείωσης και αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου.

6.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Η ΙΚΕ δεν διαθέτει αντίστοιχη εργαλειοθήκη με την ΑΕ.

Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι πως υφίσταται ρητή απαγόρευση στην ΙΚΕ για απόκτηση ιδίων μεριδίων (άρθρο 87 ν. 4072/2012). Ωστόσο, όπως και στην ΑΕ, έτσι και στην ΙΚΕ προβλέπονται οι θεσμοί της αύξησης (άρθρο 90 ν. 4072/2012) και μείωσης (άρθρο 91 ν. 4072/2012) εταιρικού κεφαλαίου. Μέσω των συγκεκριμένων, πενιχρών, εργαλείων θα ήταν δυνατό να επιχειρηθεί η επίτευξη των επιθυμητών στόχων. Ως κάποιο βαθμό βέβαια.

6.3. Συμπέρασμα

Δεν απομένει, και εδώ, αμφιβολία πως η υπεροχή της ΑΕ είναι, και εδώ, εντυπωσιακή. Τα σχετικά εργαλεία που διαθέτει η ΑΕ είναι πολλαπλά. Το τρίποντο για την ΑΕ είναι, και εδώ, η ενδεδειγμένη βαθμολογία.

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 13-1

7. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας

Διανύουμε την εποχή των γρήγορων ταχυτήτων και των ραγδαίων μεταβολών στο χώρο της τεχνολογίας. Η χρήση της, επομένως, δεν θα μπορούσε να μην προβλέπεται ως δυνατότητα στους νόμους που ρυθμίζουν τη λειτουργία των δύο εταιρικών τύπων.

7.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Ο νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες παρέχει σωρεία ευχερειών και προβλέψεων που σχετίζονται με την αξιοποίηση της τεχνολογίας. Ενδεικτικά, η χρήση της τεχνολογίας σε μια ανώνυμη εταιρεία μπορεί να αξιοποιηθεί:

(α) με την έκδοση αΰλων μετοχών και την ηλεκτρονική τήρηση του βιβλίου μετόχων (άρθρα 34, 40 §§ 2 & 5 ν. 4548/2019

(β) στη λειτουργία του διοικητικού συμβουλίου κατά τις συνεδριάσεις και τη λήψη αποφάσεων (άρθρα 90 & 94 ν. 4548/2019),

(γ) στην άσκηση δικαιωμάτων των μετόχων μέσω e-mails (άρθρα 122 και 123 ν. 4548/2019),

(δ) στις συνεδριάσεις της Γενικής Συνέλευσης και τη λήψη αποφάσεων από μέρους της (εξ αποστάσεως και με ηλεκτρονικά μέσα-άρθρα 125 έως 128, 131, 135 και 136 ν. 4548/2019) και

(ε) στις ενώσεις μετόχων (άρθρο 144 ν. 4548/2019).

7.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Στην ΙΚΕ η Συνέλευση των Εταίρων είναι δυνατό να συνεδριάσει εξ αποστάσεως και να λάβει αποφάσεις με ηλεκτρονικά μέσα (άρθρα 125 έως 128, 131, 135 και 136 ν. 4548/2019, 71 και 73 ν. 4072/2012).

Παράλληλα, η ΙΚΕ οφείλει να διατηρεί εταιρική ιστοσελίδα μέσω της οποία παρέχονται πληροφορίες για την εταιρεία (άρθρο 47 παρ. 2 ν. 4072/2012).

7.3. Συμπέρασμα

Θα πρέπει, και στη συγκεκριμένη ενότητα, να καταγράψουμε την υπεροχή της ΑΕ. Μολονότι όχι εντυπωσιακή, δεδομένη εντούτοις. Ο βαθμός θα πρέπει να δοθεί στην ΑΕ.

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 14-1

8. Η διαδοχή

Τόσο η ΑΕ όσο και η ΙΚΕ είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, κεφαλαιουχικές.

Η ΙΚΕ παρουσιάζει, εξ ορισμού, κάποια έντονα προσωπικά στοιχεία. Η ΑΕ, λόγω της επικράτησης των οικογενειακών επιχειρήσεων στην ελληνική πραγματικότητα, διαθέτει κι αυτή, κάποιες φορές, έντονα οικογενειακό/προσωπικό χαρακτήρα. Είναι κοινός τόπος πως το θέμα της διαδοχής απασχολεί το σύνολο των επιχειρήσεων με τα έντονα προσωπικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά. Η διαδοχή, η μετάβαση δηλ. στην επόμενη γενιά, αποτελεί ζήτημα για το οποίο οι επιχειρηματίες οφείλουν να προνοούν. Τα θέματα διαδοχής αντιμετωπίζονται μέσω της ωριμότητας του επιχειρηματία και με τη συνδρομή των κατάλληλων συμβούλων. Καθοριστικό ρόλο όμως προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση έχει το καταστατικό της εταιρείας.

8.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Στην ΑΕ, σημαντική βοήθεια στη διαδικασία της διαδοχής παρέχει η σύνταξη ενός (tailor made) καταστατικού. Ενός καταστατικού που:

(α) Θα θέτει, εκ των προτέρων, λογικούς περιορισμούς στην ελεύθερη μεταβίβαση των μετοχών. Μια διαδικασία που μπορεί να λάβει χώρα μέσω της έκδοσης δεσμευμένων μετοχών (άρθρο 43 ν. 4548/2018). Οι περιορισμοί αυτοί μάλιστα είναι δυνατό να αφορούν τόσο τις εν ζωή μεταβιβάσεις όσο και τις μεταβιβάσεις «αιτία θανάτου».

(β) Θα ρυθμίζει (με τον κατάλληλο τρόπο και στο μέτρο του εφικτού) την άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας. Επίσης: τα δικαιώματα μειοψηφίας που συνδέονται με τη δυνατότητα άσκησης ελέγχου.

8.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Αντίστοιχες (με τις υπό 8.1) ρυθμίσεις συναντούμε και στην ΙΚΕ. Στο καταστατικό της μπορεί να τίθενται περιορισμοί στη μεταβίβαση των εταιρικών μεριδίων (άρθρο 84 ν. 4072/2012). Το καταστατικό μπορεί να αποκλείει ή να περιορίζει τη μεταβίβαση εταιρικών μεριδίων εν ζωή. Είναι επίσης δυνατό να προβλέπει δικαίωμα προτίμησης των λοιπών εταίρων στις περιπτώσεις μεταβίβασης μεριδίων από ορισμένο εταίρο. Επιπρόσθετα, το δικαίωμα της εταιρείας να υποδεικνύει εταίρο ή τρίτο για την εξαγορά των προς μεταβίβαση μεριδίων.

Αντίστοιχα με τα συγκεκριμένα δικαιώματα είναι δυνατό να προβλεφθούν για τους επιζώντες εταίρους και την εταιρεία και στις μεταβιβάσεις αιτία θανάτου (άρθρο 85 ν. 4072/2012).

8.3. Συμπέρασμα

Στη συγκεκριμένη ενότητα δεν συναντούμε εντυπωσιακή υπεροχή της ΑΕ. Καθώς όμως ο νόμος που αφορά την τελευταία είναι νεότερος οι ρυθμίσεις του είναι περισσότερο σύγχρονες. Προβλέψεις λ.χ. της ΑΕ όπως τα Tag και Drag Along Right δεν υφίστανται επί ΙΚΕ. Μολονότι βραχεία η υπεροχή στην προκειμένη περίπτωση της ΑΕ, δεδομένη εντούτοις. Ο βαθμός θα πρέπει να δοθεί και εδώ στην ΑΕ.

Επομένως:

ΑΕ-ΙΚΕ: 15-1

9. Η προστασία της επένδυσης

Μια επιχείρηση δεν αρκεί να προσελκύει επενδυτικά κεφάλαια. Αναγκαίο είναι να τα διατηρεί και να τα προστατεύει. Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή διαδραματίζει, ένα προσεκτικά διατυπωμένο (tailor made) καταστατικό. Το συγκεκριμένο καταστατικό θα πρέπει να οριοθετεί προσεκτικά τις σχέσεις μεταξύ των μετόχων και εταίρων, ώστε να αποφεύγονται οι εσωτερικές έριδες.

9.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Η άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας στο πλαίσιο της ΑΕ θα πρέπει να οριοθετείται με ιδιαίτερη προσοχή. Κι ακόμα περισσότερο τα δικαιώματα μειοψηφίας που συνδέονται με τη δυνατότητα άσκησης ελέγχου.

Σημαντικό επίσης θέμα για την πλειονότητα των ανωνύμων εταιρειών αποτελεί η διασφάλιση της «επόμενης μέρας» και μετοχικού σχήματος. Και τούτο με την έννοια της διασφάλισης των συμφερόντων της εταιρείας και των υφισταμένων μετόχων. Ενδεχόμενη μεταβίβαση, λ.χ., μετοχών σε ανταγωνιστή δεν θα λειτουργούσε, πιθανότατα, προς το συμφέρον της εταιρείας. Η πρόβλεψη δεσμευμένων μετοχών παρουσιάζεται κι εδώ ως αναγκαία.

Η θέσπιση λογικών (και μάλλον αναγκαίων) περιορισμών Drag Allong Right και Tag Allong Right μοιάζει, κατά κανόνα, επιβεβλημένη.

Πάντοτε όμως αποδεικνύονται αναγκαίες:

(α) Οι προβλέψεις του καταστατικού, που αφορούν την προστασία από ενδεχόμενες ανταγωνιστικές και αθέμιτες πράξεις των μελών του Δ.Σ., στελεχών και μετόχων.

(β) Η προσεκτική επιλογή των εκπροσώπων της ανώνυμης εταιρείας.

(γ) Η προσεκτική οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων των συγκεκριμένων εκπροσώπων της.

9.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Όσα ειπώθηκαν (ανωτέρω υπό 9.1) για την ΑΕ αφορούν και την ΙΚΕ. Καταστατικές προβλέψεις για τα δικαιώματα μειοψηφίας (βεβαίως και ελέγχου) είναι δυνατό και στην προκειμένη περίπτωση να τεθούν. Δικαιώματα Drag και TagAlong Right δεν προβλέπονται στη συγκεκριμένη περίπτωση. Είναι εντούτοις εφικτό να τεθούν (όπως ήδη αναφέρθηκε-ανωτέρω υπό 8.2) καταστατικοί περιορισμοί στην ελεύθερη μεταβίβαση εταιρικών μεριδίων μέσω καταστατικής πρόβλεψης.

9.3. Συμπέρασμα

Στη συγκεκριμένη ενότητα δεν φαίνεται να διαθέτει αξιοσημείωτη υπεροχή κάποιος από τους δύο εταιρικούς τύπους.

Επομένως, το σκορ παραμένει.

ΑΕ-ΙΚΕ: 15-1

10. Η προστασία των προσώπων:

Στους εκπροσώπους/διαχειριστές μιας επιχείρησης αναλογούν σημαντικές ευθύνες.

10.1. Όσον αφορά την ΑΕ

Το φάσμα των ευθυνών των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου είναι εξαιρετικά ευρύ. Αστικές, ποινικές, διοικητικές, έναντι της εταιρείας, έναντι τρίτων κ.ο.κ. Τις συγκεκριμένες ευθύνες θα μπορούσαμε να τις εντάξουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

(α) Τις ευθύνες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου που προβλέπονται στο νόμο για τις ανώνυμες εταιρείες

(β) Τις λοιπές ευθύνες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου

Η ευθύνη των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί. Είναι όμως δυνατό, σαφώς, να περιορισθεί. Λύσεις προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση (μεταξύ άλλων) αποτελούν:

(α) Ο περιορισμός των εμπλεκομένων προσώπων (π.χ. μέσω της πρόβλεψης Μονομελούς Οργάνου Διοίκησης/Συμβούλου-Διαχειριστή) καθώς και

(β) Η ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης των Μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και των στελεχών που εμπλέκονται στη διοίκηση της Ανώνυμης Εταιρείας.

10.2. Όσον αφορά την ΙΚΕ

Αντίστοιχες ευθύνες με τους εκπροσώπους της ΑΕ έχουν και οι διαχειριστές της ΙΚΕ (άρθρο 67 ν. 4072/2012). Η ευθύνη τους δεν είναι δυνατό, και στην προκειμένη περίπτωση, να αποκλειστεί. Είναι δυνατό όμως, και στην προκειμένη περίπτωση, αντίστοιχα να περιορισθεί. Ο περιορισμός των εμπλεκόμενων προσώπων-διαχειριστών και η ασφαλιστική τους κάλυψη είναι, και εν προκειμένω, εφικτή.

10.3. Συμπέρασμα

Και στην τελευταία από τις ερευνώμενες ενότητες καμιά από τις ΑΕ και ΙΚΕ δεν διαθέτει υπεροχή.

Το τελικό, επομένως, σκορ συντριπτικό υπέρ της ΑΕ:

ΑΕ-ΙΚΕ: 15-1

IV. Οι επιλογές των επιχειρηματιών

Τόσο η ΑΕ όσο και η ΙΚΕ επιτελούν διαφορετικούς σκοπούς και παρουσιάζουν διαφορετικά πλεονεκτήματα. Τα χαρακτηριστικά τους άλλοτε συγκλίνουν κι άλλοτε αποκλίνουν.

Μολονότι, οι ΑΕ και ΙΚΕ δεν απευθύνονται στο ίδιο κοινό, είναι ενδιαφέρον να δούμε τα στοιχεία του ΓΕΜΗ για τα έτη 2012 (οπότε και θεσπίστηκε η ΙΚΕ) μέχρι και το τέλος Οκτωβρίου 2019. Συγκεκριμένα:

Από τα στατιστικά στοιχεία του Γ.Ε.ΜΗ. προκύπτει ότι η σύσταση των ΑΕ, ετησίως, διατηρείται, με μικρές αυξομειώσεις, σε σταθερά επίπεδα.

Αντίθετα, η σύσταση των ΙΚΕ διατηρεί σταθερά ανοδική πορεία. Η ευελιξία, οικονομία και απλότητα του εταιρικού τύπου είναι, με σχετική βεβαιότητα, οι λόγοι που επιλέγεται έναντι της ΑΕ.

V. Εν κατακλείδι

Η ΑΕ και η ΙΚΕ δεν λειτούργησαν ποτέ ανταγωνιστικά.

Η ΙΚΕ αποδεικνύεται, γενικά, περισσότερο οικονομική έναντι της ΑΕ. Βεβαίως και περισσότερο ευέλικτη. Για τούτο, γενικώς, προτιμητέα.

Το «κοινό» τους όμως είναι διαφορετικό. Μεγαλύτερα σχήματα, μεγαλύτερες σε μέγεθος επενδύσεις κι επιχειρήσεις που προσβλέπουν στις ευχέρειες που ο νόμος για τις ΑΕ παρέχει, είναι δεδομένο πως την τελευταία επιβάλλεται να επιλέξουν.

Η συγκριτική επισκόπηση των συγκεκριμένων εταιρικών τύπων, όπως ανωτέρω περιγράφηκε, καταλήγει εντυπωσιακά υπέρ της Ανώνυμης Εταιρείας.

Κι αν την ΑΕ την χαρακτηρίζαμε «ελβετικό σουγιά» της Victorinox (με την έννοια του πολυεργαλείου), την ΙΚΕ δεν μπορούμε παρά να τη χαρακτηρίσουμε ως «σουγιαδάκι».

Έστω πτυσσόμενο…

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 10 Νοεμβρίου 2019.

9 Νοεμβρίου, 2019
Ο Νόμος Για Τις ΑΕ: «Πονοκέφαλος» Ή Business Opportunity;
Νέος νόμος για τις ΑΕ: πονοκέφαλος ή ευκαιρία;

Ι. Προοίμιο

Ο Felix Hoffmann (1868–1946) υπήρξε διάσημος Γερμανός χημικός.

Έμεινε στην ιστορία ως ο δημιουργός, μεταξύ άλλων, ενός σκευάσματος που προοριζόταν να αντιμετωπίσει τον πονοκέφαλο («ασπιρίνη»).

Η εμπορική επιτυχία της ασπιρίνης υπήρξε, όπως όλοι γνωρίζουμε, μοναδική. Επρόκειτο μάλιστα να γράψει λαμπρή ιστορία-μέχρι τις μέρες μας. (Στο πλαίσιο αυτό η ασπιρίνη εκτίθεται, ήδη, στο Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας του Ινστιτούτου Smithsonian στην Ουάσινγκτον.).

Η επιτυχής αντιμετώπιση των πονοκεφάλων υπήρξε, διαχρονικά, δεδομένη από την ασπιρίνη. Όχι όμως και εκείνων που βιώνουν οι επιχειρηματίες. Και είναι «σωρός»…

Από 1.1.2019 έχει τεθεί σε εφαρμογή, όπως είναι γνωστό, ο νέος νόμος για τις ΑΕ.

Αποτελεί, άραγε, ακόμα ένα «πονοκέφαλο» ή, μήπως, μια (μοναδική) επιχειρηματική ευκαιρία;

Ένα νομοθέτημα εκατόν ενενήντα (190) διατάξεων και εξήντα οκτώ (68) σελίδων της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, δεν είναι δυνατό να αναλυθεί στο πλαίσιο ενός άρθρου. Δεν είναι εξάλλου αυτό το ζητούμενο. Σημαντικό όμως είναι να εστιάσουμε στην επιχειρηματική του προσέγγιση. Μια προσέγγιση που θα επιχειρήσει να δώσει απαντήσεις στα σημαντικότερα, πλέον συνήθη και χρηστικά θέματα.

Μια προσέγγιση που θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε πώς ένας νόμος είναι δυνατό να αποτελέσει επιχειρηματική ευκαιρία…

(Ή μήπως όχι;;;)

ΙΙ. Για την ιστορία

Ο νέος νόμος για τις ΑΕ, ν. 4548/2019 (που αντικατέστησε τον ν. 2190/1920) αποτελεί ένα, απολύτως, σύγχρονο νομοθέτημα.

Ποιος είναι όμως ο ν. 2190/1920; Από το δεύτερο συνθετικό του επιβεβαιώνεται πως τέθηκε σε εφαρμογή το 1920.

Στις αρχές, λοιπόν, του 20ού αιώνα ένα τέτοιο νομοθέτημα αποτελούσε, πράγματι, τομή στο δίκαιο των εταιρειών. Καθώς όμως περνούσαν οι δεκαετίες, απαιτήθηκαν αναγκαίες προσαρμογές για να παραμείνει επίκαιρο. Κάποιες σημαντικές. Κι όσο οι δεκαετίες περνούσαν, τόσο οι καταργήσεις, τροποποιήσεις, παρεμβάσεις, προσθήκες πολλαπλασιάζονταν. Κι επειδή δεν αρκούσαν οι επεμβάσεις στις επιμέρους διατάξεις, προσθέταμε νέες (λ.χ. άρθρα 42, 42Α, 42Β, 42Γ, 42Δ, 42Ε). Οι προσαρμογές όμως κατέληξαν να είναι τόσο πολλές που ελάχιστα είχαν απομείνει να θυμίζουν το αρχικό νομοθέτημα. Κάποιες διατάξεις κατέληξαν να μοιάζουν «πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμένα». Το ίδιο, δυστυχώς, και το συνολικό νομοθέτημα. Ένα, κανονικό, patchwork…

Η εξ ολοκλήρου αντικατάστασή του αποτέλεσε αναγκαιότητα.

Ο εκατονταετής λοιπόν 2190/1920 έδωσε, ήδη, τη θέση του στο («νεαρό») ν. 4548/2018. Έχοντας κλείσει, ήδη, δέκα μήνες από την εφαρμογή του, μπορούμε να εξάγουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα.

ΙΙΙ. Η «άγνοια του νόμου» και τα «καταστατικά κονσέρβα»

Καθόσον «άγνοια νόμου δεν συγχωρείται», κανένας δεν δικαιούται να την επικαλεστεί για την απαλλαγή του.

Τι συνέβαινε όμως μέχρι την 31.12.2018;

Οι επιχειρηματίες, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, απολύτως αγνοούσαν το περιεχόμενο του καταστατικού της (ανώνυμης) εταιρείας τους. Δυστυχώς και οι πλειονότητα των συμβούλων τους. Τα καταστατικά (και) των ανωνύμων εταιρειών δεν ήταν προσαρμοσμένα στις ανάγκες του επιχειρηματία. Συμπλήρωση των κενών στο υπόδειγμα του συνεργαζόμενου συμβολαιογράφου αποδεικνύονταν(;) αρκετές. Κι η (νέα) Ανώνυμη Εταιρεία έτοιμη!

Όταν όμως το πρόβλημα «κτυπούσε» την πόρτα της επιχείρησης, ο επιχειρηματίας «κτυπούσε» την πόρτα του δικηγόρου. Κι ο τελευταίος προσέτρεχε, κατά κανόνα για πρώτη φορά, το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας.

Συχνά, όμως, ήταν ΠΟΛΥ αργά…

Τότε ήταν που ο επιχειρηματίας συνειδητοποιούσε (συχνά με περίσσιο και δυσθεώρητα υψηλό κόστος), πως θα έπρεπε προσεκτικά και με τον κατάλληλο τρόπο να είχε διαμορφώσει το καταστατικό του.

IV. Το business view της Ανώνυμης Εταιρείας

Είδαμε και εισαγωγικά, πως μιας τέτοιας έκτασης νομοθέτημα (όπως ο νέος νόμος για τις ΑΕ – ν. 4548/2109) δεν είναι δυνατό να αναλυθεί (να παρουσιασθεί έστω) στο πλαίσιο ενός άρθρου. Σίγουρα όμως μπορούμε να επιχειρήσουμε μια προσέγγιση στα πλέον συνήθη και χρηστικά, από επιχειρηματικής απόψεως, θέματα. Ένας δεκάλογος θα ήταν, σε σημαντικό βαθμό, αρκετός για τον επιχειρηματία και τους συμβούλους τους.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά:
1. Το γρήγορο και, κυρίως, το οικονομικό ξεκίνημα.
Η ίδρυση της ανώνυμης εταιρείας μπορεί, ήδη, να γίνει σε ελάχιστο χρόνο και με μηδενικές, σχεδόν, δαπάνες.

Ήδη από το 2016 (άρθρο 9 ν. 4441/2016), η σύμπραξη συμβολαιογράφου και δικηγόρου αποδεικνύεται, συχνά, περιττή.

Η ανώνυμη εταιρεία μπορεί, κάποιες φορές, να ιδρύεται και με ιδιωτικό έγγραφο (άρθρο 4 §2 ν. 4548/2019). Αναγκαία προϋπόθεση να χρησιμοποιείται το πρότυπο καταστατικό στην Υπηρεσία Μιας Στάσης του Γ.Ε.ΜΗ. Σημαντική προϋπόθεση: να μην υπάρχουν αποκλίσεις από το πρότυπο. Μικρή(;) λεπτομέρεια: Στις Υπηρεσίες Μιας Στάσης εμφανίζονται ακόμα, δυστυχώς, τα πρότυπα καταστατικά με βάση τον (καταργηθέντα, ήδη, από 1.1.2019) ν. 2190/1920…

Στις περισσότερο σύνθετες περιπτώσεις (καθώς και σ’ εκείνες που οι ιδρυτές επιθυμούν να αποκλίνουν από τις προβλέψεις του πρότυπου καταστατικού), η ανώνυμη εταιρεία συνιστάται με συμβολαιογραφική πράξη. Συμβολαιογραφική πράξη απαιτείται, επίσης, αν το επιβάλλει ειδική διάταξη νόμου ή αν εισφέρονται στην εταιρεία περιουσιακά στοιχεία, για τη μεταβίβαση των οποίων απαιτείται ο τύπος αυτός (άρθρο 4 §2 ν. 4548/20190).

Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που το καταστατικό γίνεται με συμβολαιογραφική πράξη, υπάρχει τρόπος να είναι μειωμένες οι δαπάνες. Η επιλογή μικρών σε έκταση καταστατικών-χωρίς άσκοπες επαναλήψεις του νόμου, είναι η ενδεδειγμένη επιλογή. Το κόστος (των αντιγράφων τουλάχιστον) θα είναι απομειωμένο. Κι ακόμα σημαντικότερο: Τυχόν τροποποιήσεις των διατάξεων του νόμου, δεν δημιουργούν ανάγκη προσαρμογών στις αντίστοιχες διατάξεις του καταστατικού.
1. Η προσέλκυση και διατήρηση ικανών στελεχών
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για κάθε επιχείρηση να επιτύχει, μεταξύ άλλων, έναν τριπλό στόχο:

(α) την προσέλκυση των ικανότερων στελεχών,

(β) την επί μακρόν διατήρηση της συνεργασίας τους και

(γ) την απομείωση του μισθολογικού κόστους.

Η επιχείρηση και τα στελέχη της έχουν όμως, κατά βάση, αντιτιθέμενα συμφέροντα. Και οι δύο πλευρές επιδιώκουν μεγιστοποίηση του «ιδίου» οφέλους.

Τα στελέχη προσβλέπουν, κατά κανόνα, σε υψηλές μισθολογικές και λοιπές παροχές.

Οι επιχειρήσεις σε μειωμένες μισθολογικές και λοιπές, σχετικές, επιβαρύνσεις. Επίσης και σε μεσομακροπρόθεσμα οφέλη.

Όταν αμβλυνθεί, έστω εν μέρει, η σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στη διοίκηση (management) και την ιδιοκτησία (ownership), τα πράγματα γίνονται απλούστερα. Με ποιο τρόπο είναι δυνατό να επιτευχθεί ο συγκεκριμένος στόχος στο πλαίσιο της Ανώνυμης Εταιρείας;

Ο νέος νόμος για τις ΑΕ -ν. 4548/2018 παρέχει πολλαπλές ευχέρειες στις ανώνυμες εταιρείες για να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τη (δεδομένη) σύγκρουση συμφερόντων με τα στελέχη τους. Κάποιες από αυτές είναι μέσω των Stock Options (άρθρο 113 ν. 4548/2018), της Δωρεάν Διάθεσης Μετοχών (άρθρο 114 ν. 4548/2018) ή/και της παροχής Κοινών Ιδρυτικών Τίτλων (άρθρο 75 ν. 4548/2018).

Στις περιπτώσεις των Stock Options και της Δωρεάν Διάθεσης Μετοχών παρέχεται στο στέλεχος η ευκαιρία να καταστεί μέτοχος της επιχείρησης (με ή χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα). Και η νέα του ιδιότητα (εκείνη του μετόχου) αποκτάται είτε από την πρόσληψή του είτε με την μακροημέρευση της συνεργασίας του με την ΑΕ. Τα συμφέροντα στελέχους και επιχείρησης συγκλίνουν με τον τρόπο αυτό.

Στην περίπτωση των Κοινών Ιδρυτικών Τίτλων τα πράγματα είναι, ελαφρά, διαφοροποιημένα. Οι τίτλοι αυτοί παρέχονται, μεταξύ άλλων, σε στελέχη κατά την ίδρυση της ανώνυμης εταιρείας. Ο κάτοχος Κοινού Ιδρυτικού Τίτλου προσβλέπει στη βελτίωση του οικονομικού αποτελέσματος της επιχείρησης. Το συγκεκριμένο (βελτιωμένο) αποτέλεσμα είναι που θα του αποφέρει τα συμφωνημένα κέρδη. Οι μέτοχοι όμως δεν κινδυνεύουν με αλλοίωση της μετοχικής σύνθεσης: οι συγκεκριμένοι Τίτλοι δεν παρέχουν δικαιώματα αντίστοιχα των μετοχών (λ.χ. δικαίωμα ψήφου ή συμμετοχής στη διοίκηση). Παράλληλα, τα κέρδη στα οποία προσβλέπουν οι κάτοχοί τους είναι, κατ’ ανώτατο όριο, το ¼ του υπερβάλλοντος του ελάχιστου μερίσματος. Και στην περίπτωση πάντως των Κοινών Ιδρυτικών Τίτλων τα συμφέροντα στελεχών-επιχείρησης συγκλίνουν.
1. Η μείωση του κόστους της εταιρείας και των εκταμιεύσεων των μετόχων
Στόχος μιας επιχείρησης είναι, μεταξύ άλλων, η βελτίωση της σχέσης κόστους-οφέλους. Ο συγκεκριμένος στόχος επιτυγχάνεται (και) με τη μείωση του κόστους. Στόχος των μετόχων είναι, μεταξύ άλλων, η βελτιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος. Επίσης, οι όσο το δυνατόν μικρότερες εκταμιεύσεις από μέρους τους. Οι στόχοι της επιχείρησης και των μετόχων της συχνά ταυτίζονται.

Ο πρόσφατος νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες παρέχει εργαλεία για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.

Αναφερθήκαμε ήδη (ανωτέρω υπό 1) στη μείωση του κόστους κατά το στάδιο της ίδρυσης της. Υιοθέτηση πρότυπου καταστατικού-χωρίς εμπλοκή συμβολαιογράφου ή δικηγόρου λειτουργεί προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Κι όταν η επιλογή είναι αυτή του συμβολαιογραφικού εγγράφου; Μικρά σε έκταση καταστατικά χωρίς περίσσιες επαναλήψεις των διατάξεων του νόμου.

Κι όσον αφορά το στάδιο της λειτουργίας της ανώνυμης εταιρείας;

Αναφερθήκαμε ήδη στα εργαλεία που μας παρέχει ο νόμος για τη μείωση του μισθολογικού κόστους (ανωτέρω υπό 2).

Ένα, αντίστοιχο, εργαλείο (για τη μείωση του κόστους) είναι η αξιοποίηση της τεχνολογίας. Ο πρόσφατος νόμος παρέχει σημαντικές ευχέρειες για την αξιοποίηση των εργαλείων της τεχνολογίας. Ευχέρειες διόλου ευκαταφρόνητες που όχι μόνον διευκολύνουν τη λειτουργία της αλλά, επιπρόσθετα, την καθιστούν περισσότερο οικονομική.

Και όσο για τους μετόχους, πώς είναι δυνατό να επιτύχουν μικρότερες επιβαρύνσεις κι εκταμιεύσεις;

Η μερική, μόνον, καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 21 § 1 ν. 4548/2018) αποτελεί ένα σχετικό εργαλείο. Η μερική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου είναι δυνατό να λάβει χώρα, υπό προϋποθέσεις, τόσο κατά τη σύσταση της ανώνυμης εταιρείας όσο και σε κάθε αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου. Αξιοποιώντας τη σχετική ευχέρεια, οι μέτοχοι καταβάλουν τμήμα, μόνον, του μετοχικού κεφαλαίου που αναλαμβάνουν να καλύψουν. Την υποχρέωση για εξόφληση του υπολοίπου είναι δυνατό να μεταφέρουν σε επόμενη χρονική στιγμή, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό τη διαχείριση των οικονομικών τους.
1. Η προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων
Η προσδοκία των επιχειρήσεων να στηριχθούν στην τραπεζική χρηματοδότηση για την υποβοήθηση της λειτουργίας και ανάπτυξής τους αποτελεί, ήδη, παρελθόν.

Η προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων έχει αναδειχθεί, ήδη, σε ανάγκη επιτακτική.

Ο νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες παρέχει σημαντικές ευχέρειες κι εργαλεία προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Τέτοιου είδους εργαλεία αποτελούν (μεταξύ άλλων):

(α) Οι Τίτλοι Κτήσης Μετοχών (:Warrants) – (άρθρο 56, ν. 4548/2018) που παρέχουν το δικαίωμα στους δικαιούχους τους να αποκτήσουν, σε επόμενη χρονική στιγμή, μετοχές της εκδότριας εταιρείας, με προκαθορισμένο-μειωμένο κόστος.

(β) Οι Προνομιούχες Μετοχές (άρθρο 38 ν. 4548/2018), είναι δυνατό να παρέχουν ένα ευρύ πλαίσιο προνομίων. Η απόληψη μερίσματος πριν από τις κοινές, η απόληψη τόκου και η συμμετοχή, κατά προτεραιότητα, στα κέρδη της εταιρείας από συγκεκριμένη επιχειρηματική δραστηριότητα είναι κάποια από αυτά. Εκδίδονται με (ή χωρίς) δικαίωμα ψήφου.

(γ) Οι Εξαγοράσιμες Μετοχές (άρθρο 39 ν. 4548/2018), παρέχουν δικαίωμα εξαγοράς τους από την εκδότρια εταιρεία σε προκαθορισμένη τιμή στο μέλλον.

(δ) Το Ομολογιακό Δάνειο (άρθρο 59 επ. ν. 4548/2018).

(ε) Συνδυασμός των ανωτέρω «εργαλείων».
1. Η άντληση ρευστότητας από την Ανώνυμη Εταιρεία
Αποτελεί (ελληνική) πραγματικότητα η «αξιοποίηση» του ταμείου της επιχείρησης για τις ανάγκες του μετόχου της. Το Ταμείο της Εταιρείας και η «Τσέπη» του Επιχειρηματία είναι, όμως, πράγματα διαφορετικά. Ενδεχόμενη ανάμιξή τους δημιουργεί πολλούς και εξαιρετικά σοβαρούς κινδύνους. Και στην επιχείρηση και στον επιχειρηματία. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται η «άτυπη» άντληση ρευστότητας από την επιχείρηση. Υπάρχουν αρκετά εργαλεία προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Αναγκαία προϋπόθεση είναι η συμφωνία της πλειοψηφίας των μετόχων και η δυνατότητα της επιχείρησης να ανταπεξέλθει.

Τα πλέον συνήθη σχετικά εργαλεία είναι: (α) οι αμοιβές μελών του Διοικητικού Συμβουλίου από τα κέρδη της εταιρείας καθώς και (β) η σύναψη συμβάσεων της ανώνυμης εταιρείας με βασικούς της μετόχους, μέλη του Διοικητικού της συμβουλίου και συνδεδεμένα μέρη (πολύ περισσότερο καθώς έχουν, ήδη, αρθεί οι αρχικά προβληματικές διατυπώσεις του νόμου).

Αντίστοιχης (κάποιες φορές πολλαπλάσιας) αξίας εργαλεία είναι, μεταξύ άλλων, και:

(α) η διανομή μερίσματος (οριστικού ή προσωρινού),

(β) η Μείωση του Μετοχικού Κεφαλαίου (άρθρα 29 επ. ν. 4548/2018),

(γ) η Απόσβεση του Μετοχικού Κεφαλαίου (άρθρο 32 ν. 4548/2018),

(δ) η έκδοση Κοινών Ιδρυτικών Τίτλων (άρθρο 75 ν. 4548/2018) και

(ε) η έκδοση Εξαιρετικών Ιδρυτικών Τίτλων (άρθρο 76 ν. 4548/2018).
1. Η «διαχείριση» των μικρομετόχων
Ο ν. 4548/2018 (μάλλον) ενισχύει τα δικαιώματα της μειοψηφίας, ιδίως μέσω του έκτακτου ελέγχου. Ωστόσο, η ύπαρξη και άσκηση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας δεν είναι πάντα αρκετές για την επίτευξη της αναγκαίας ισορροπίας στις σχέσεις μειοψηφίας-εταιρείας. Συχνά, η έξοδος των μικρομετόχων από την εταιρεία προκρίνεται ως βέλτιστη λύση, τόσο για το δικό τους συμφέρον όσο και για το συμφέρον της επιχείρησης.

Η απομάκρυνση των μικρομετόχων από την εταιρεία μπορεί να επιτευχθεί με πέντε, μεταξύ άλλων, τρόπους:

(α) Μέσω της δυνατότητας που παρέχεται, υπό προϋποθέσεις, στους μικρομετόχους που κατέχουν ≤ 5% του μετοχικού κεφαλαίου) να αξιώσουν δικαστικά:

(αα) την εξαγορά των μετοχών τους (sell out) από την ανώνυμη εταιρεία (άρθρο 45 ν. 4548/2019) και

(αβ) την εξαγορά των μετοχών τους από τον μέτοχο πλειοψηφίας (που κατέχει ≥ 95% του μετοχικού κεφαλαίου)-(άρθρο 46 ν. 4548/2019)

(β) Μέσω της δυνατότητας που παρέχεται, υπό προϋποθέσεις, στον μέτοχο πλειοψηφίας (≥ 95%) να εξαγοράσει της μετοχές των μειοψηφούντων μετόχων (άρθρο 47 ν. 4548/2019).

(γ) Μέσω της αύξησης (τακτικής ή έκτακτης) του μετοχικού κεφαλαίου καθώς και

(δ) Μέσω (συνδυασμού) μείωσης και αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου.
1. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας
Ο νέος νόμος για τις ΑΕ παρέχει σωρεία ευχερειών και προβλέψεων που σχετίζονται με την αξιοποίηση της τεχνολογίας. Η χρήση της τεχνολογίας, χωρίς να είναι υποχρεωτική, αποδεικνύεται πολυεπίπεδα ωφέλιμη. Ενδεικτικά, η χρήση της τεχνολογίας σε μια ανώνυμη εταιρεία μπορεί να αξιοποιηθεί:

(α) με την έκδοση αΰλων μετοχών και την ηλεκτρονική τήρηση του βιβλίου μετόχων (άρθρα 34, 40 §§ 2 & 5 ν. 4548/2019

(β) στη λειτουργία του διοικητικού συμβουλίου κατά τις συνεδριάσεις και τη λήψη αποφάσεων (άρθρα 90 & 94 ν. 4548/2019),

(γ) στην άσκηση δικαιωμάτων των μετόχων μέσω e-mails (άρθρα 122 και 123 ν. 4548/2019),

(δ) στις συνεδριάσεις της Γενικής Συνέλευσης και τη λήψη αποφάσεων από μέρους της (εξ αποστάσεως και με ηλεκτρονικά μέσα-άρθρα 125 έως 128, 131, 135 και 136 ν. 4548/2019) και

(ε) στις ενώσεις μετόχων (άρθρο 144 ν. 4548/2019).
1. Η διαδοχή
Η ανώνυμη εταιρεία αποτελεί την κατεξοχήν κεφαλαιουχική εταιρεία. Στην Ελλάδα, εντούτοις, η πλειονότητα των ανωνύμων εταιρειών είναι οικογενειακές επιχειρήσεις- με έντονα προσωπικά χαρακτηριστικά.

Το σύνολο, σχεδόν, των οικογενειακών επιχειρήσεων-ανωνύμων εταιρειών, απασχολεί το θέμα της διαδοχής-της μετάβασης δηλ. στην «επόμενη γενιά». Το συγκεκριμένο θέμα όμως αποτελεί, συχνά, θέμα-«ταμπού».

Τα θέματα διαδοχής δεν είναι δυνατό να ρυθμιστούν με «θέσφατα». Ρυθμίζονται όμως από την ωριμότητα του επιχειρηματία και με τη συνδρομή των κατάλληλων συμβούλων.

Σημαντική βοήθεια προς την κατεύθυνση της επίλυσης των θεμάτων διαδοχής μπορεί να δώσει η σύνταξη ενός (tailor made) καταστατικού. Ενός καταστατικού που:

(α) Θα θέτει, εκ των προτέρων, λογικούς περιορισμούς στην ελεύθερη μεταβίβαση των μετοχών. Μια διαδικασία που μπορεί να λάβει χώρα μέσω της έκδοσης δεσμευμένων μετοχών (άρθρο 43 ν. 4548/2018). Οι περιορισμοί αυτοί μάλιστα είναι δυνατό να αφορούν τόσο τις εν ζωή μεταβιβάσεις όσο και τις μεταβιβάσεις «αιτία θανάτου».

(β) Θα ρυθμίζει (με τον κατάλληλο τρόπο και στο μέτρο του εφικτού) την άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας. Επίσης: τα δικαιώματα μειοψηφίας που συνδέονται με τη δυνατότητα άσκησης ελέγχου.
1. Η προστασία της επένδυσης
Η προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων δεν αρκεί.

Οι μέτοχοι κι εκείνοι που ασκούν τη διοίκηση μιας ανώνυμης εταιρείας οφείλουν να την προστατεύσουν.

Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή διαδραματίζει, όπως ήδη αναφέρθηκε, ένα προσεκτικά διατυπωμένο (tailor made) καταστατικό. Το συγκεκριμένο καταστατικό θα πρέπει να οριοθετεί προσεκτικά τις σχέσεις μεταξύ των μετόχων, ώστε να αποφεύγονται οι εσωτερικές έριδες.

Η άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας θα πρέπει, και εν προκειμένω, να οριοθετείται με ιδιαίτερη προσοχή. Κι ακόμα περισσότερο τα δικαιώματα μειοψηφίας που συνδέονται με τη δυνατότητα άσκησης ελέγχου.

Σημαντικό επίσης θέμα για την πλειονότητα των ανωνύμων εταιρειών αποτελεί η διασφάλιση της «επόμενης μέρας» και μετοχικού σχήματος. Και τούτο με την έννοια της διασφάλισης των συμφερόντων της εταιρείας και των υφισταμένων μετόχων. Ενδεχόμενη μεταβίβαση, λ.χ., μετοχών σε ανταγωνιστή δεν θα λειτουργούσε, πιθανότατα, προς το συμφέρον της εταιρείας. Η πρόβλεψη δεσμευμένων μετοχών παρουσιάζεται κι εδώ ως αναγκαία.

Η θέσπιση λογικών (και μάλλον αναγκαίων) περιορισμών Drag Allong Right και Tag Allong Right μοιάζει, κατά κανόνα, επιβεβλημένη.

Πάντοτε όμως αποδεικνύονται αναγκαίες:

(α) Οι προβλέψεις του καταστατικού, που αφορούν την προστασία από ενδεχόμενες ανταγωνιστικές και αθέμιτες πράξεις των μελών του Δ.Σ., στελεχών και μετόχων.

(β) Η προσεκτική επιλογή των εκπροσώπων της ανώνυμης εταιρείας.

(γ) Η προσεκτική οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων των συγκεκριμένων εκπροσώπων της.
1. Η προστασία των ιδιοκτητών, των διοικητών, και των στελεχών
Το εύρος των ευθυνών των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου είναι εξαιρετικά ευρύ. Αστικές, ποινικές, διοικητικές, έναντι της εταιρείας, έναντι τρίτων κ.ο.κ. Τις συγκεκριμένες ευθύνες θα μπορούσαμε να τις εντάξουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

(α) Τις ευθύνες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου που προβλέπονται στο νόμο για τις ανώνυμες εταιρείες

(β) Τις λοιπές ευθύνες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου

Η ευθύνη των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί. Είναι όμως δυνατό, σαφώς, να περιορισθεί. Λύσεις προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση (μεταξύ άλλων) αποτελούν:

(α) Ο περιορισμός των εμπλεκομένων προσώπων (π.χ. μέσω της πρόβλεψης Μονομελούς Οργάνου Διοίκησης/Συμβούλου-Διαχειριστή) καθώς και

(β) Η ασφαλιστική κάλυψη της ευθύνης των Μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και των στελεχών που εμπλέκονται στη διοίκηση της Ανώνυμης Εταιρείας.

V. Ο νέος νόμος ως «πονοκέφαλος»

Ο νέος νόμος για τις ΑΕ αποτελεί, πράγματι, ένα ακόμα πρόβλημα για τις επιχειρήσεις. Κι ακόμα περισσότερο: έναν ακόμα «πονοκέφαλο» για τους επιχειρηματίες. Οι τελευταίοι οφείλουν (αν δεν το έχουν ήδη κάνει):
- Να διαχειριστούν την όποια (μικρότερη ή μεγαλύτερη) αναστάτωση που δημιουργείται στην επιχείρησή τους.
- Να δαπανήσουν χρήματα για την ενημέρωση των εμπλεκομένων στελεχών τους.
- Να δαπανήσουν χρήματα για την ευθυγράμμιση της λειτουργίας τους (λ.χ. καταστατικό) με τα δεδομένα του νέου νόμου.
- Να ενημερωθούν οι ίδιοι (γενικά) και να διασφαλίσουν πως και οι σύμβουλοί τους (νομικοί, οικονομικοί, φοροτεχνικοί) είναι ενήμεροι επί λεπτομερειών κι εξοικειωμένοι με τα δεδομένα του νέου νόμου.
VI. Ο νέος νόμος ως επιχειρηματική ευκαιρία

Από την άλλη πλευρά, ο πρόσφατος νέος νόμος για τις ΑΕ αποτελεί μια σημαντική επιχειρηματική ευκαιρία. Με αφορμή την (αναγκαία) ευθυγράμμιση με την εφαρμογή του, ο επιχειρηματίας έχει την ευκαιρία να επαναπροσεγγίσει σημαντικά δεδομένα. Μεταξύ άλλων, να αναζητήσει τις βέλτιστες λύσεις όσον αφορά:
1. Τον δραστικό (και αποτελεσματικό) περιορισμό του κόστους στην έναρξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
2. Την προσέλκυση και διατήρηση ικανών στελεχών, με παράλληλο περιορισμό του μισθολογικού κόστους.
3. Τον περιορισμό του λειτουργικού κόστους της εταιρείας αλλά και των εκταμιεύσεων των μετόχων.
4. Την (πάντοτε) επιθυμητή και αναγκαία προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων.
5. Τις (βέλτιστες) λύσεις για την άντληση ρευστότητας από την επιχείρησή του.
6. Τη διαχείριση των μικρομετόχων που, κάποιες φορές, αποδεικνύεται κρίσιμη.
7. Την (πολυεπίπεδη) αξιοποίηση της τεχνολογίας, με σκοπό την περισσότερο εύρυθμη λειτουργία της εταιρείας και την επίτευξη οικονομίας.
8. Την αντιμετώπιση θεμάτων που σχετίζονται με τη διαδοχή.
9. Την προστασία της επιχείρησης και επένδυσης και, ιδίως,
10. Την προστασία των μετόχων, των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και των στελεχών της εταιρείας.
VII. Η αξιοποίηση των business opportunities

Δεν απομένει οποιαδήποτε αμφιβολία, πως ο πρόσφατος νόμος αποτελεί ξεχωριστή ευκαιρία. Μια ευκαιρία που, σωστά αξιοποιούμενη, δημιουργεί πολλαπλά «business opportunities».

Όμως, με ποιον τρόπο, άραγε, αξιοποιείται;

Είναι αναγκαίο να ενημερωθεί ο επιχειρηματίας για όσα ο νόμος προβλέπει. (Προφανώς όχι επί λεπτομερειών).

Είναι αναγκαίο επίσης να επιβεβαιώσει πως οι σύμβουλοι και συνεργάτες του είναι σε θέση να τον συνδράμουν. Το σημαντικότερο όμως:

Είναι επιβεβλημένο να επαναπροσεγγίσει το καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας του σε μια “tailor made” βάση. Το τελικό ζητούμενο δεν πρέπει να είναι η προσαρμογή, απλά, στις προβλέψεις του πρόσφατου νόμου. Το τελικό ζητούμενο είναι η αξιοποίησή των (εξαιρετικά σημαντικών) ευχερειών του. Κάποιες από αυτές καταγράφονται παραπάνω.

VIII. Εν κατακλείδι

Ο πρόσφατος (και σε ισχύ από 1.1.2019) νέος νόμος για τις ΑΕ έχει δημιουργήσει σημαντικούς πονοκεφάλους. Επιχειρηματίες, λογιστές, δικηγόροι, φοροτεχνικοί, σύμβουλοι επιχειρήσεων, δεν καταφέραμε να τους αποφύγαμε. (Τουλάχιστον όχι όλοι…)

Κανενός είδους ασπιρίνη δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει, έστω και εν μέρει, τους «πονοκεφάλους» ενός επιχειρηματία. Βεβαίως ούτε κι εκείνους που δημιουργούνται από τη θέση σε ισχύ ενός (νέου) νόμου.

Ο «πατέρας» της ασπιρίνης (Felix Hoffmann), αν ζούσε, στο ίδιο συμπέρασμα θα κατέληγε.

Με βεβαιότητα.

Είναι όμως δεδομένο πως τα «business opportunities» που ο συγκεκριμένος νόμος δημιούργησε είναι μοναδικά. Και σημαντικά. Και πολλαπλάσια των «πονοκεφάλων».

Σ’ εμάς απομένει να τα αξιοποιήσουμε.

Το συντομότερο.

Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 3 Νοεμβρίου 2019.
3 Νοεμβρίου, 2019