Συντάκτης: George Karanikolas

Τιμωρία (ποινή): Το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, κατά το σκέλος το οποίο αφορά στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο, σκοπεί στην «ενίσχυση της εγκληματοπροληπτικής λειτουργίας που έχει η ποινή μέσω των αρχών της γενικής και ειδικής πρόληψης».

Ως μέσο, μεταξύ άλλων, επιλέγεται:

• σε επίπεδο απειλής ποινών, η αύξηση των ορίων τους⸱
• σε επίπεδο επιμέτρησης ποινών, η αυστηροποίηση του πλαισίου των μειωμένων ποινών και των κανόνων επιμέτρησης⸱
• σε επίπεδο επιβολής ποινών, η αυστηροποίηση των προϋποθέσεων αναστολής εκτέλεσής τους.

Η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του άδικου και της ενοχής του δράστη

Το μήνυμα απευθύνεται τόσο στον γενικό πληθυσμό (απειλή αυστηρότερων ποινών) όσο και στον συγκεκριμένο δράστη (επιβολή και έκτιση αυστηρότερων ποινών). Ο συντάκτης του σχεδίου επικαλείται την αντεγκληματική/τιμωρητική λειτουργία του ποινικού δικαίου: προστασία των έννομων αγαθών.

Το ερώτημα είναι, εάν η επιλογή του οριοθετείται από τις δέουσες εγγυήσεις υπέρ του υπόπτου/κατηγορουμένου/καταδικαζόμενου (εγγυητική/φιλελεύθερη λειτουργία του ποινικού δικαίου) ή εάν ο τελευταίος (εν δυνάμει, ο καθένας μας) εγκαταλείπεται εκτεθειμένος σε κατασταλτικές αυθαιρεσίες.

Η ποινική επιστήμη τοποθετήθηκε: σε επίπεδο αρχής, προκαλούνται σοβαρές ρωγμές στο φιλελεύθερο ποινικό οικοδόμημα⸱ σε επίπεδο αποτελέσματος, μέτρα αυστηροποίησης δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα ως προς τον περιορισμό της εγκληματικότητας.

Ο δράστης ενός εγκλήματος επιδεικνύει αντικοινωνική συμπεριφορά, και τιμωρείται γι’ αυτό. Πλην, όμως, παραμένει μέλος της κοινωνίας, με δεσμούς σε αυτήν. Σε αυτήν εκτίει την ποινή του, σε αυτήν επιστρέφει παράλληλα ή μετά την έκτισή της.

Σε μια δημοκρατική πολιτεία, η ποινή, λόγω του βλαπτικού, επώδυνου και στιγματιστικού χαρακτήρα της, απαιτεί νομιμοποίηση (ιδιαιτέρως σύνθετο ζήτημα), τόσο όσον αφορά το μέγεθος όσο και το είδος της.

Η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του άδικου (του κακού που προκαλεί ο δράστης) και της ενοχής του (της αντικοινωνικότητας που εκδήλωσε με την πράξη του). Τούτο επιτάσσει (και) το Σύνταγμα.

Εν προκειμένω, προτείνονται μεταρρυθμίσεις οι οποίες εστιάζουν μονομερώς στο πρόσωπο του δράστη και στην προβαλλόμενη στο μέλλον αντικοινωνικότητά του. Η ποινή αποσυνδέεται από το πραγματικό αποτέλεσμα της πράξης και την συμβολή του δράστη στην επέλευσή του.

Έτσι, στην περίπτωση της απόπειρας τέλεσης εγκλήματος, επαναφέρεται η επικριθείσα ρύθμιση, το δικαστήριο να μπορεί να επιβάλει στον δράστη, αντί για μειωμένη ποινή, την ποινή που προβλέπεται για την ολοκληρωμένη πράξη. Προτείνεται επίσης η δυνατότητα να επιβληθεί στον (απλό, όπως συμπεραίνεται) συνεργό η ποινή του αυτουργού. Και στις δύο περιπτώσεις, αρκεί το δικαστήριο να προβλέψει (με αδιαφανή κριτήρια) ότι η μειωμένη ποινή δεν θα αποτρέψει τον δράστη από την τέλεση άλλων πράξεων στο μέλλον.

Η μέριμνα για πρόληψη του κακού εξαντλείται ατυχώς στην απειλή, επιβολή και έκτιση ενός μεγαλύτερου κακού, σε βάρος ενός μεμονωμένου ατόμου, στην επισφαλή βάση μιας ανέλεγκτης πρόγνωσης αναφορικά με τη μέλλουσα επικινδυνότητά του.

Ο δράστης τιμωρείται μία φορά για το έγκλημα που διαπράττει και μια δεύτερη επειδή εικάζεται (άγνωστο πώς) ότι θα το επαναλάβει, λες και το έγκλημα (και το κακό) είναι απλώς ζήτημα απόφασης ενός ατόμου, και όχι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα (ένα αίνιγμα). Ο κίνδυνος αναποτελεσματικών, μη αναλογικών και άδικων ποινών καθίσταται ορατός.

Με τέτοιες ποινές, όμως, δεν αποκαθίσταται ο κοινωνικός ιστός⸱ διαρρηγνύεται, όπως διαρρηγνύεται με το έγκλημα και ακόμη περισσότερο, και οι παρεμβάσεις αποκαλύπτονται μη νομιμοποιημένες, τόσο ως «μέτρα ελευθερίας» όσο και ως «μέτρα προστασίας», κατά την κλασική ρήση του Ι. Μανωλεδάκη.

 

---

Γράφει ο Γιώργος Καρανικόλας Senior Associate Koumentakis and Associates Law Firm

---

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 7 Ιανουαρίου 2024.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Διαβάστε περισσότερα περί  Αποποίηση ευθύνης

Με το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης προτείνεται ένας νέος κανόνας: «αστυνομικοί και λοιποί προανακριτικοί υπάλληλοι που έχουν καταθέσει στην προδικασία δεν καλούνται στο ακροατήριο αλλά αναγιγνώσκονται οι καταθέσεις τους».

Οι συγκεκριμένοι υπάλληλοι έχουν καταθέσει ενόρκως στην προδικασία, οπότε η εμφάνισή τους στο ακροατήριο κρίνεται από τον συντάκτη του σχεδίου ως:

• περιττή, άσκοπη, δεδομένου ότι «στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν έχουν να εισφέρουν αποδεικτικά τίποτα το επιπρόσθετο»˙
• χρονοβόρα, παρελκυστική, διότι η εξέταση «θα καθυστερήσει τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας»˙ η μη εμφάνισή τους σημαίνει αναβολή της υπόθεσης˙
• αδικαιολόγητη, κοστοβόρα, διότι η απουσία από την υπηρεσία οδηγεί σε υποστελέχωσή της˙ το δε δημόσιο επιβαρύνεται με τα έξοδα μετάβασης στο δικαστήριο.

Η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας στο υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Μικρή συνεισφορά στον διάλογο, οι παρακάτω σκέψεις, διατυπωμένες υπό το πρίσμα του σκοπού της ποινικής δίκης: αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας.

Κατ’ αρχήν, είναι δικαιοπολιτικά κρίσιμο να εξετασθεί, εάν ο προτεινόμενος κανόνας συνάδει με θεμελιώδεις αρχές της ποινικής δίκης, όπως, ενδεικτικώς, της προφορικότητας, της κατ’ αντιδικία διεξαγωγής, της ισότητας των όπλων, της ολόπλευρης διερεύνησης της υπόθεσης, της αμεσότητας, και έαν εναρμονίζεται με λοιπές διατάξεις του δικονομικού συστήματος. Επίσης, είναι επιστημολογικά αναγκαίο να ελεγχθεί η τεκμηρίωση της νομοθετικής πρωτοβουλίας. Επί αμφοτέρων των σημείων, καταγράφονται σοβαρές επιφυλάξεις.

Πέραν αυτού, η πρόταση εδράζεται σε μια παραδοσιακή και εν πολλοίς παρωχημένη πρόσληψη της λειτουργίας του ανθρώπινου νου. Η επιστήμη πλέον μας δείχνει ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου δεν λειτουργεί απλώς ως μηχανή καταγραφής εμπειριών˙ δημιουργεί εμπειρίες, αναδημιουργεί αναμνήσεις. Επίσης, καλούμαστε να αποδεχτούμε ότι έχουμε μεν μια πολύ καλή αισθητηριακή αντίληψη και μια θαυμαστή μνήμη, πλην όμως είμαστε ευάλωτοι σε ατελείς και ψευδείς πληροφορίες και αναμνήσεις. Έτσι, η ειλικρίνεια, η λεπτομέρεια, η κατηγορηματικότητα στην αφήγηση δεν σημαίνει ότι τα εξιστορούμενα είναι εξ αυτού του λόγου και μόνο ακριβή.

Ταυτοχρόνως, οι μετρήσεις αποκαλύπτουν ότι σημαντικός αριθμός αναγνωρίσεων υπόπτων από μάρτυρες είναι εξ αρχής εσφαλμένες. Ωστόσο, όταν ο μάρτυρας υποδείξει πρόσωπο που οι αρχές θεωρούν ύποπτο, κρίνεται δίχως άλλο αξιόπιστος, ο ύποπτος καθίσταται κατηγορούμενος και οδηγείται σε δίκη. Εάν τώρα ο αστυνομικός δεν υποστεί τη «βάσανο του ακροατηρίου» και διαβαστεί απλώς η κατάθεσή του, τότε, ουσιαστικά, δεν δοκιμάζεται ούτε η αξιοπιστία του αστυνομικού ούτε η αξιοπιστία της αναγνώρισης του μάρτυρα που αντλείται από την κατάθεση του αστυνομικού. Ο κατηγορούμενος κινδυνεύει να κριθεί ανεξακρίβωτα, επί της ουσίας, ένοχος.

Συνεπώς, κρίνεται αναγκαίος ο δια ζώσης έλεγχος των καταθέσεων με εξέταση των εμπλεκόμενων προσώπων.

Η ταχεία διεξαγωγής της δίκης απηχεί αίτημα του θύματος και της κοινωνίας, εύλογο και σεβαστό. Είναι όμως και προς το συμφέρον του κατηγορουμένου, ο οποίος δικαιούται να εκδικασθεί η υπόθεσή του «εντός λογικής προθεσμίας» (άρ. 6 παρ. 1 εδ. α ΕΣΔΑ).

Ο συντάκτης του σχεδίου παραβλέπει τη συγκεκριμένη διάσταση και αποπειράται να πείσει ότι οι αρχές της δίκαιης δίκης (στις οποίες επιφυλάσσεται κατ’ εξαίρεση πλέον εφαρμογή) ευθύνονται για τα δεινά της ποινικής δικαιοσύνης και τις πληγές του κοινωνικού σώματος. Παρενέργειες και τραύματα υφίστανται: ούτε οι πρώτες αποτρέπονται ούτε τα δεύτερα επουλώνονται με την απίσχναση θεμελιωδών εγγυήσεων, επιλογή που επιβεβαιώνει τον ζοφερό τίτλο μας. Επιστημονικό καθήκον και ευθύνη, η διάψευσή του.

 

---

Γράφει ο Γιώργος Καρανικόλας Senior Associate Koumentakis and Associates Law Firm

---

 

Υ.Γ.1 Η Δίκη είναι τίτλος γερμανόφωνου μυθιστορήματος του Φραντς Κάφκα. Ξεκίνησε να γράφεται το 1914.  Δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, το 1925, από το φίλο του Μαξ Μπροντ, παρά την επιθυμία του Κάφκα να καταστραφούν τα χειρόγραφα του ημιτελούς του έργου. Κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ο τραπεζοϋπάλληλος Γιόζεφ Κ. Ξαφνικά η ισορροπία της ζωής του Γιόζεφ ανατρέπεται όταν δύο άγνωστοι χτυπούν την πόρτα του και του ανακοινώνουν ότι ήρθαν να τον οδηγήσουν στον ανακριτή. Σίγουρα πρόκειται για παρεξήγηση, είναι αδύνατον να έχει κάνει κάτι κακό ο Γιόζεφ Κ. Μετά την ανάκριση αφήνεται προσωρινά ελεύθερος, ωστόσο έχει χάσει πια την ηρεμία του. Δεν τον έχουν κατηγορήσει φανερά για τίποτα, όμως έχει την αίσθηση ότι τον θεωρούν ένοχο.

Η δίκη και η καταδίκη του Γιόζεφ Κ. για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε ή τουλάχιστον που δεν γνώριζε ότι διέπραξε, είναι μια ανοιχτή κριτική του συγγραφέα στη δύναμη της εξουσίας, αυτής που δίνει την αίσθηση στον κάθε πολίτη ότι όλα είναι πιο δυνατά απ’ αυτόν και ότι κάθε αντίσταση είναι περιττή. Όπως ο Γιόζεφ Κ. έτσι κι ο κάθε άνθρωπος αφήνεται να παρασυρθεί από την εξουσία που τον απογυμνώνει από τα δικαιώματά του, του στερεί τη διάθεση για αντίσταση, αχρηστεύει κάθε νόμο και στο τέλος τον συνθλίβει.

 

Υ.Γ.2 Συνοπτική έκδοση του άρθρου για το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 31 Δεκεμβρίου 2023.

 

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Ι

Στις 28 Νοεμβρίου 2023, τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης με τίτλο: «Παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης […]».

Μεταξύ των διακηρυγμένων (θεμιτών) σκοπών του νομοθέτη: «η επιτάχυνση και η ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης».

Μεταξύ των (ενδεικτικώς) προτεινόμενων μέσων: «η μεταφορά της δικαστηριακής ύλης του πλημμελειοδικείου και του εφετείου από πολυμελή σε ολιγομελή δικαστήρια».

Η (εκ πρώτης όψεως, λογική) διατυπωμένη αιτιολογία: «ο ίδιος αριθμός δικαστών […] δύναται να συγκροτήσει περισσότερα δικαστήρια και έτσι να εκδικάζεται πολλαπλάσιος αριθμός υποθέσεων».

Η ανωτέρω νομοθετική πρωτοβουλία άπτεται: (α) του γενικότερου ζητήματος, της δέουσας από αριθμητική άποψη σύνθεσης των ποινικών δικαστηρίων και (β) του ειδικότερου ερωτήματος, μονομελή ή πολυμελή ποινικά δικαστήρια;

Η επιστήμη έχει αποφανθεί: «τα πλεονεκτήματα του πολυμελούς ποινικού δικαστηρίου», τελικά «βαρύνουν στην πλάστιγγα» (βλ. Ν. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, Α. Ν. Σάκκουλα, 1994, σελ. 105 επ.).

Κατά το πρόσφατο παρελθόν, συζητήθηκε με ιδιαίτερη οξύτητα η ίδρυση μονομελών εφετείων για την εκδίκαση κακουργημάτων: ιδρύθηκαν μεν, με περιορισμένη υλική αρμοδιότητα δε.

Η συζήτηση αυτή, τελικώς, δεν έκλεισε και «αναζωπυρώνεται» με την προτεινόμενη μεταφορά σημαντικής ύλης στην αρμοδιότητα των δικαστηρίων αυτών.

Πέραν αυτού, όμως, για πρώτη φορά προτείνεται γενικευμένη αρμοδιότητα του μονομελούς πλημμελειοδικείου, το οποίο θα εκδικάζει το σύνολο των πλημμελημάτων, πλην (σημαντικών μεν, αλλά ελάχιστων) εξαιρέσεων.

Πρόκειται για τομή: υποθέσεις ιδιαίτερα σύνθετες σε αποδεικτικό επίπεδο, για τις οποίες απειλείται ποινή φυλάκισης έως 5 έτη, θα εκδικάζονται για πρώτη φορά από έναν δικαστή.

Η προτεινόμενη αλλαγή αξιολογείται ως μείζονος σημασίας και πρέπει να συζητηθεί, μιας και δυνητικά αφορά μεγάλο (ίσως το μεγαλύτερο) κομμάτι της καθημερινής παραβατικότητας, και αντίστοιχα μεγάλο αριθμό ατόμων που εμπλέκονται, είτε ως δράστες είτε ως θύματα. Ελάχιστη συμβολή στη συζήτηση αυτή, οι σκέψεις που ακολουθούν.

 

ΙΙ

Ο νομοθέτης μολονότι θέτει έναν διττό σκοπό (: επιτάχυνση και ποιοτική αναβάθμιση), εντούτοις αιτιολογεί μόνο τον ένα (: επιτάχυνση).

Ουδείς (ούτε ο νομοθέτης) ισχυρίζεται ότι η μονομελής σύνθεση συνιστά αφεαυτής «αναβάθμιση της ποινικής δίκης».

Το ομολογουμένως αυξημένο «αίσθημα ευθύνης» της μονομελούς σύνθεσης εναρμονίζεται με και μετουσιώνεται σε «ελευθερία και ανεξαρτησία της γνώμης» εντός της γονιμότερης, αντίστοιχης, πολυμελούς (βλ. Ν. Ανδρουλάκη, ό.π. σελ. 106-107).

Τα πλεονεκτήματα της μονομελούς σύνθεσης φέρονται πρωτίστως να είναι οικονομικής φύσης. Τούτο, ωστόσο, πρέπει και να αποδεικνύεται.

Ο νομοθέτης όμως δεν εισφέρει στατιστικά στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν ότι πράγματι η μονομελής σύνθεση εκδικάζει ταχύτερα (: επιτάχυνση) και ορθότερα (: ποιοτική αναβάθμιση) την ίδια ιδιαίτερα σύνθετη υπόθεση από μια τριμελή σύνθεση.

Εν προκειμένω, η ταχύτητα εικάζεται ότι θα επέλθει απλώς και μόνο ως απόρροια αποδέσμευσης και αναδιανομής υφιστάμενων ανθρώπινων πόρων.

Ωστόσο, μέχρι σήμερα το σχέδιο νόμου δεν συνοδεύεται από το αναγκαίο, κατά την κρίση μας, σχέδιο πρακτικής υλοποίησης της τομής που προτείνεται:

πόσοι δικαστές τριμελών συνθέσεων θα απελευθερωθούν προκειμένου να συγκροτήσουν μονομελείς συνθέσεις και με ποιο κριτήριο αλλά και σε ποιες αίθουσες και με ποια γραμματειακή υποστήριξη, τη στιγμή που το τριμελές πλημμελειοδικείο διατηρείται (έστω και αποψιλωμένο) τόσο ως πρωτοβάθμιο (με εκδίκαση σε δεύτερο βαθμό από μονομελή σύνθεση εφετείο) όσο και ως δευτεροβάθμιο δικαστήριο; Ποιο το όφελος και το κόστος (οικονομικό και κοινωνικό) όλων των αλλαγών; Είναι το πρόσημο θετικό;

Ο νομοθέτης φέρει το βάρος της απόδειξης ότι το μέσο που προτείνει επιτυγχάνει τον διττό σκοπό που διακηρύττει, ότι το κοινωνικό αποτύπωμα και το οικονομικό κόστος της πρωτοβουλίας του είναι θετικό, πολύ περισσότερο όταν εμφορείται από μια τεχνοκρατική – υπό την έννοια της μη ιδεολογικά αγκυλωμένης – προσέγγιση⸱ διαφορετικά, εκτίθεται στην κριτική ότι τρέπει (χωρίς να είναι στις προθέσεις του) μιαν αβελτηρία της εκτελεστικής εξουσίας σε πρόβλημα της δικαστικής και των λειτουργών και συλλειτουργών της.

 

ΙΙΙ

Η συζήτηση μόλις ξεκινά, και τα επιχειρήματα που διατυπώνονται και θα διατυπωθούν αφορούν, πέραν των ανωτέρω, και στο κατά πόσο συνάδει η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία με τις αρχές, τις αξίες, τα δικαιώματα, τους κανόνες και τις διατάξεις της ποινικής αλλά και της  συνταγματικής έννομης τάξης, τα οποία θα μπορούσαν να συμπυκνωθούν στο ερώτημα: είναι θεωρητικά και συστηματικά συνεπές αλλά και δικαιοπολιτικά ορθό και ασφαλές ένας μόνο δικαστής να κρίνει επί μίας σύνθετης, με ιδιαίτερη απαξία, πράξης;

Η απάντηση στο ερώτημα δεν μπορεί να αγνοήσει τις έρευνες που προέρχονται από τις επιστήμες του νου και αναδεικνύουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, ανακαλούμε στη μνήμη γεγονότα και σχηματίζουμε κρίσεις και πόσο ευάλωτοι σε λάθη και παρερμηνείες είμαστε σε όλη αυτή την πορεία (βλ. ενδ. L. Mlodinow, Κάτω από το κατώφλι, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2021).

Επιλέγουμε όμως να κλείσουμε με και να απαντήσουμε σε ένα διαφορετικό ερώτημα: είναι λογικό ένας μόνο δικαστής να κρίνει επί μίας σύνθετης, με ιδιαίτερη απαξία, πράξης;

Η λογική εγκυρότητα προηγείται οποιασδήποτε άλλης αξιολόγησης: η τελευταία (θα πρέπει να) παρέλκει όταν δεν διαπιστώνεται η πρώτη. Τι μας λέει λοιπόν η απλή κοινή λογική;

Έστω ότι ο Χ δικαστής αποφασίζει περισσότερες φορές σωστά, έστω σε ποσοστό 60%, και αθωώνει αυτόν που πρέπει να αθωωθεί και καταδικάζει αυτόν που πρέπει να καταδικαστεί.

Εάν ο Χ δικαστής μετέχει σε μια τριμελή σύνθεση, τότε, συνυπολογίζοντας όλες τις πιθανές αρνητικές περιπτώσεις (: σφάλλουν τα δύο από τα τρία μέλη της σύνθεσης αλλά δεν σφάλλει το τρίτο, καθώς και σφάλλουν και τα τρία μέλη της σύνθεσης) η πιθανότητα «πλειοψηφικού λάθους» βελτιώνεται ήδη κατά 5% (βλ. Λ. Ζούρου, Όταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2019, σελ. 80-81).

Με άλλα λόγια, εκεί που μόνος του ο Χ δικαστής αποφάσιζε σωστά σε ποσοστό 60%, όταν κρίνει με άλλους δύο μαζί, συναποφασίζουν σωστά σε ποσοστό 65%, ακόμη κι όταν σφάλλουν και οι τρεις.

Η ως άνω ενδεικτική βελτίωση είναι προφανώς σημαντική: το ποσοστό εσφαλμένης ποινικής απόφασης πρέπει (από λογικής και δικαιοπολιτικής άποψης) να εκμηδενίζεται, και οι πολυμελείς συνθέσεις, σε πρώτο και δεύτερο βαθμό, συμβάλλουν καίρια σε αυτό.

Η λογική δεν μπορεί παρά να θέλει (και η Πολιτεία δεν μπορεί παρά οφείλει να μεριμνά ώστε) να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες έκθεσης του δικαστή στις απευκταίες επιλογές, ιδίως της καταδίκης ενός αθώου, αλλά και της αθώωσης ενός ενόχου. Σε διαφορετική περίπτωση, η πρώτη αυτοαναιρείται και η δεύτερη αυτοϋπονομεύεται.

Το ανωτέρω αποτελεί έναν «στεγνό» τρόπο αποτύπωσης του λογικού οφέλους που προκύπτει όταν απλώς και μόνο συναποφασίζουμε, το οποίο είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι μεγεθύνεται όταν προηγείται ένας γόνιμος διάλογος – μια διάσκεψη εν προκειμένω.

Ο ως άνω υπολογισμός μπορεί να δώσει τα αντίθετα αποτελέσματα μόνο εάν η βάση εκκίνησης είναι διαφορετική: μόνο εάν ο Χ δικαστής αποφασίζει λανθασμένα τις περισσότερες φορές. Τότε, και μόνον τότε, η τριμελής σύνθεση σημαίνει ότι η πιθανότητα «πλειοψηφικού λάθους» αυξάνει και το πλεονέκτημα γίνεται μειονέκτημα.

Συμπέρασμα: εφόσον εκκινούμε από την παραδοχή ότι ο Χ δικαστής αποφασίζει σωστά τις περισσότερες φορές, δεν μπορούμε παρά να υπερασπιζόμαστε τις πολυμελείς συνθέσεις για τις σύνθετες και μεγάλης απαξίας πράξεις. Η κοινή λογική θέλει να διατηρηθούν.

Πρωτίστως όμως οι πολυμελείς συνθέσεις, στις σύνθετες και με μεγάλη απαξία πράξεις (και τέτοιες είναι πλέον και τα πλημμελήματα) συνιστούν αναγκαία διαδικαστική εγγύηση ορθοκρισίας, απόδειξη εμπιστοσύνης του κοινωνικού σώματος προς τους δικαστές ότι αποφασίζουν σωστά τις περισσότερες φορές και έμπρακτη εκδήλωση μέριμνας της Πολιτείας ώστε να αποφασίζουν σωστά σε ακόμη περισσότερες.

Γιώργος Καρανικόλας
Senior Associate

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Δεκεμβρίου 2023.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.

Η «ελαφρά αναμόρφωση» των ποινικών διατάξεων του νόμου για τις ΑΕ (ν. 4548/2018) λειτούργησε (και αυτή τη φορά) παρακολουθηματικά: προέκυψε ως  ανάγκη εναρμόνισης προς τις αλλαγές στο «κύριο» μέρος του νομοθετήματος. Κάτι τέτοιο δεν μας ξενίζει. Το ίδιο συνέβη όταν ο προγενέστερος νόμος τροποποιήθηκε, λ.χ., με τον ν. 3604/2007. Και τότε οι ποινικές διατάξεις του πρώτου δεν απασχόλησαν πρωτογενώς τον συντάκτη του τελευταίου. Επίσης, υπό προϋποθέσεις, είναι κατ’ αρχήν αποδεκτό: προσφυγή σε ποινικές διατάξεις δικαιολογείται μόνο ως ύστατο μέσο αντιμετώπισης ενός προβλήματος.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας (Φ/6.3.22)προσεγγίσαμε εισαγωγικά το ζήτημα των ποινικών ευθυνών στο πλαίσιο της ΑΕ. Σήμερα θα ξεκινήσουμε μια περιδιάβαση στις κατ’ ιδίαν ρυθμίσεις, αρχής γενομένης από την πρώτη ποινική διάταξη του άρθρου 176 του ν. 4548/2018 περί «ψευδών ή παραπλανητικών δηλώσεων προς το κοινό».

Κατά το γράμμα της διάταξης, τιμωρείται με φυλάκιση, η οποία μπορεί να φτάσει έως πέντε έτη και με (βαρύτερη σε σύγκριση με το παρελθόν) χρηματική ποινή (από 10.000 μέχρι 100.000 ευρώ) ο ιδρυτής, το μέλος του διοικητικού συμβουλίου ή ο διευθυντής της εταιρείας, ο οποίος εν γνώσει του προβαίνει σε ψευδή ή παραπλανητική δήλωση προς το κοινό.

Η δήλωση αυτή πρέπει (α) να αφορά την κάλυψη ή την καταβολή του κεφαλαίου ή (β) να γίνεται με σκοπό την εγγραφή σε τίτλους που εκδίδει η εταιρεία και αφορά στοιχεία αυτής, τα οποία ασκούν ουσιώδη επιρροή επί των εταιρικών υποθέσεων. Στο πλαίσιο του παρόντος αξιολογείται ως κρίσιμο να υπογραμμιστούν τα εξής:

Το συγγενές νοηματικά και αξιολογικά άρθρο 56 (και το άρθρο 55) του ν. 2190/1920 παρέπεμπε αποκλειστικώς σε «ψευδείς δηλώσεις». Πλέον στο άρθρο 176 εμπίπτει κάθε «ψευδής ή παραπλανητική» δήλωση. Την υποψηφιότητα επομένως για το ρυθμιστικό πεδίο της διάταξης διεκδικούν πέρα από τα «ψέματα» και οι «μισές αλήθειες».

Εξάλλου, όπως και στο παρελθόν, οποιοδήποτε (ακόμη και ένα απλό και μη εκτελεστικό) μέλος του διοικητικού συμβούλιο μπορεί να βρεθεί υπόλογο ενώπιον της ποινικής δικαιοσύνης για «ψευδή ή παραπλανητική» δήλωση διατυπωθείσα ακόμη και προφορικά.

Το γεγονός ότι η δήλωση προέρχεται από κάποιον «insider» της εταιρείας θεωρείται τόσο σημαντικό ώστε καθίστανται σε ορισμένες περιπτώσεις ύποπτες, ενδεχομένως και αξιόποινες, ακόμη και εκτιμήσεις.

Τέλος, (σε αντίθεση με το παρελθόν) είναι αρκετό να διατυπώνεται ψευδής ή παραπλανητική δήλωση προς το κοινό όταν αφορά την κάλυψη ή την καταβολή του κεφαλαίου: δεν απαιτείται επιπλέον σκοπός ούτε πρέπει να αποδειχθεί κάτι τέτοιο. Η δήλωση είναι αφεαυτής αρκετή.

Συμπέρασμα: με το νέο άρθρο 176 του ν. 4548/2018 διευρύνονται τα όρια των ποινικώς αξιόλογων δηλώσεων. Ως εκ τούτου, όλοι ανεξαιρέτως οι εταιρικοί παράγοντες οφείλουν να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί στις δημόσιες δηλώσεις τους, προστατεύοντας εαυτούς και αλλήλους.

 

Η αρχή της εμπιστοσύνης είναι ανεκτίμητη τόσο από κοινωνικής όσο και από οικονομικής άποψης. Ο νομοθέτης το αναγνωρίζει αυτό και προτάσσει την προστασία της ακόμη και έναντι αφηρημένων κινδύνων. Εάν «τραυματιστεί» τελικώς, τότε οι συνέπειες σε οικονομικό (για την εταιρεία) και σε νομικό (για τον δηλούντα) επίπεδο είναι δικαιολογημένα οδυνηρές.

Το μήνυμά μας είναι λοιπόν σαφές: μέτρο, σύνεση και ακριβολογία στις δηλώσεις μας!

 

Γιώργος Καρανικόλας
Senior Associate

 

Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 17 Απριλίου 2022.

Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.